- De Waal is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de regio's Kop van Noord-Holland en Waddengebied, gemeente Texel.
- Onder het dorp De Waal vallen ook de buurtschappen Bargen, Molenbuurt, Spang en Tienhoven.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1295 sancti Bonifacii in Waelkerken, 1318 Wale, 1377 ten Wale, 1395-1396 Wael, 1573 Wale, 1773 Waal, 1839-1859 De Waal.
Naamsverklaring
Betekent het Middelnederlandse wale = waal 'diepe ronde plas, gat ontstaan bij dijkdoorbraak'.(1)
De Waal ligt NO van Den Burg, ZW van Oosterend.
Terug naar bovenIn 1840 heeft De Waal 29 huizen met 236 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 120 huizen met ca. 300 inwoners en is daarmee het kleinste dorp van de gemeente en het eiland Texel.
Terug naar bovenIn schriftelijke bronnen wordt De Waal voor het eerst vermeld in 1295, maar het dorp bestaat al in de 12e eeuw. Voordat de polder Waalenburg voor de eerste maal werd drooggemaakt (1436) kon de zee vrij tussen het dorp en het hoge land rond Den Burg stromen. De bewoners van de verschillende buurtschappen brachten door middel van dammen verbindingen tussen de hoger gelegen delen aan. Naar men aanneemt is de Bomendiek, de fraaie zuidelijke toegangsweg tot het dorp, een van die eerste dammen. Later is deze dam verder verhoogd en kreeg hij tot de droogmaking van de polder Waalenburg een dijkfunctie.
Terug naar boven- De Waal is een schilderachtig dorp op de grens van het oude land en een oude polder op Texel. Het dorpje telt slechts enkele smalle straatjes met leuke oude huisjes en boerderijen. De zuidelijke entree voert je over de ‘Bomendiek’, een van de oudste dijken van Texel. Het dorp is een rust- en stiltegebied, waar vooral natuur- en vogelliefhebbers verblijven. Industrie is er niet, wel een beperkt aantal bedrijven. Het van oorsprong agrarische gebied telt nog vele boerderijen, waar vaak ook gekampeerd kan worden.
Terug naar boven- De Waal heeft 14 rijksmonumenten.
- De Waal heeft 13 gemeentelijke monumenten.
- Het oudere Hervormde kerkje van De Waal op de terp aan het Hogereind is tijdens de Georgische Opstand in april 1945 volledig uitgebrand. Het architectenechtpaar Joop Pot en Koos Pot-Keegstra ontwierp de huidige wederopbouwkerk (Hogereind 2) uit 1952. Toen nog zonder toren vanwege een verbod op torens zo direct na de oorlog. In 1961 is de huidige toren gebouwd, naar een ontwerp van dezelfde architect. Dit is een bijzondere wederopbouwkerk: waar het maar kon heeft de architect het principe van (antroposofische) meerhoekigheid toegepast. Dit komt ook voor in de architectuur van kerken van de Christengemeenschap. In april 2020 heeft het College van B&W besloten dat de kerk een gemeentelijk monument wordt. "We hebben weinig monumenten uit de jaren vijftig en de architectuur is de moeite waard, aldus wethouder Jaap Vlaming. Volgens het college vormen de architectuur en inrichting een dermate gaaf ensemble dat deze in samenhang bewaard moeten blijven. Het ontwerp is gebaseerd op de achthoek en het Grieks kruis, hoogsymbolische vormen in de christelijke kerkenbouw. De oude kerkhofmuur was al een gemeentelijk monument.
- Molen De Kemphaan (De Staart 4) is een weidemolen, die gebouwd is om een vogelreservaat in polder Waalenburg onderwater te zetten. De molen staat precies tussen het dorp De Waal en de buurtschap Burger Nieuwland in en is eigendom van Natuurmonumenten. In 1957 heeft de molen kenmerken van een wipmolen gekregen. Naast deze molen staan in het reservaat ook nog twee echte weidemolens. Het vogelreservaat wordt sinds 1969 elektrisch bemalen met een stalen vijzel.
- Een groep enthousiaste Texelaars richtte enkele decennia geleden in een authentieke stolpboerderij in De Waal het Agrarisch en Wagenmuseum Texel op. De nadruk lag in aanvang op het bewaren van de geschiedenis van het boerenleven op Texel. Door de jaren heen breidde het museum haar expositieruimte, depot en werkplaats steeds verder uit. Thans beslaat Museum Waalstee, zoals het tegenwoordig heet, met ruim 1500 m2 tentoongestelde collectie een veelvoud van haar oorspronkelijke oppervlakte. Met de fysieke groei van het museum is de collectie van het museum ook in de breedte gegroeid. Momenteel geeft het museum een veelzijdig beeld van het leven op Texel in het verleden.
Je vindt in het museum diverse authentieke boerenwagens en koetsen, gebruiksvoorwerpen en oude landbouwmachines, die op Texel dienst hebben gedaan. Daarnaast allerhande machines en voorwerpen voor melkverwerking en kaas- en boterbereiding. Ook kun je zien hoe men 100 jaar geleden woonde en werkte op een boerderij. Met name de rol van de vrouw op het boerenbedrijf, in de zuivelbereiding en in de vlas- en wolverwerking wordt belicht. In de smederij worden, naast producten ten behoeve van ondernemers, souvenirs voor verkoop in het museum gemaakt. In het museum staat ook een houten rosmolen, die het museum graag buiten naast het museum wil plaatsen. Vooralsnog krijgt zij daar echter geen vergunning voor. Ook in het in 2018 vastgestelde bestemmingsplan voor het dorp is deze optie niet opgenomen. Regelmatig zijn er demonstraties van oude beroepen en exposities van kunstwerken. Faciliteiten: rolstoelvriendelijk (ook de toiletten); rondleidingen; puzzeltocht voor kinderen; museumwinkel met Texelse producten; koffie met Texelse koek; frisdranken; oplaadpunt E-bikes; ruime parkeerplaats voor je fiets; parkeren voor auto’s en bussen op loopafstand.
Terug naar boven- Toneelvereniging 't Amateurtje is opgericht in 1956 en heeft ca. 35 leden waarvan ca. 20 personen actief betrokken zijn bij het toneel. Toneel is een oude traditie in de dorpen van Texel. 't Amateurtje is het toneelgezelschap dat in De Waal twee maal per jaar uitverkochte zalen trekt (maart en november). Ook de oud-leerlingen van de voormalige Landbouwschool in Eierland geven 1 keer per jaar een voorstelling in de Wielewaal.
- "Op zaterdag 13 maart 2021 wordt de 39e Halve Marathon van De Waal gehouden. De Turfveldcrossen en Texeltrail zijn dan achter de rug. Het bos wordt even verlaten voor de weg. De Halve Marathon is een regionale Atletiekunieloop, en al 39 jaar een vertrouwd beeld in het voorjaar. Deelnemers komen van heinde en ver om mee te doen. Belangrijke redenen zijn waarschijnlijk: een sportief weekendje weg en lopen op een waddeneiland. De Halve Marathon staat bekend om zijn gezellige sfeer, zijn kleinschaligheid, soep na afloop, loterij op startnummer en veel prijzen in natura. Het parcours is sinds 2021 veranderd en weliswaar landelijk, maar ook meer door de polder Waalenburg en gevariëerd. Gemiddeld schommelt het aantal deelnemers rond de 250. Het lopen zit duidelijk in de lift, ook op Texel. Mede oorzaak is de Texel Halve Marathon die in 2007 zijn 1e editie beleefde en inmiddels staat dit als een huis of beter ligt als een boot.
Een halve marathon loop je niet zomaar. Daar moet gedegen voor getraind worden. Nu zie je door het jaar heen menig Texelaar voorbij gaan, die zijn of haar stoute sportschoenen heeft aangetrokken om voldoende getraind aan de start te kunnen verschijnen. Misschien is De Halve van De Waal met de 10.4 kilometer een mooi proef- en trainingsronde voor later in het jaar (in september) de Texel Halve Marathon. De Halve Marathon bestaat in hoofdzaak uit twee afstanden, nl. de 10,4 en 21,1 km. Verder er is voor recreanten een afstand opgenomen van 4 km. Deze kan eventueel ook worden gewandeld. Er is ook een Kidsrun in samenwerking met Teamsport Texel voor de jeugd tot en met 15 jaar. Deelname is gratis. Er zijn per categorie drie prijzen, voor zowel jongens als meisjes. Jeugd t/m 11 loopt 1,25 km en de jeugd 12 t/m 15 jaar loopt 2,5 km. Prijsuitreiking meteen bij de finish nadat de laatste loper gefinisht is. Als bewijs van deelname ontvangen zij een vaantje en na afloop in dorpshuis De Wielewaal een appel. Ook dingt de jeugd mee in de loterij op startnummer."
- Sommeltjespop (op een zaterdag begin juli, sinds 2004) noemt zich "het gezelligste en meest ongedwongen festival van Nederland". En het is nog gratis ook.
- Jaarlijks is er eind oktober een Herfstmarkt in De Waal. Deze vindt plaats op het Hogereind, Langwaal en Vermaningspad. De markt duurt van 11.00-15.00 uur.
Terug naar bovenWandelen
Het Sommelpaadje (3 km) is een wandelpad bij De Waal dat je langs tuunwallen en schapenweides leidt, over het oudste deel van Texel en door polder Waalenburg. Speurtocht: Op 8 locaties staan delen van een prentenvoorstelling. Bij het startpunt van de wandelroute hangen tekenpapier en potloden die tijdens de route gebruikt kunnen worden. Door het papier over de twee pinnetjes te schuiven kun je bij elke gevonden locatie een deel van de prent overkrassen met een potlood. Alle 8 locaties vormen samen één voorstelling.
Natuurcentrum De Marel
"Op 5 oktober 2021 is Natuurcentrum De Marel in natuurgebied Waalenburg bij het dorp De Waal officieel geopend. Burgemeester Michiel Uitdehaag van Texel en de kersverse algemeen directeur van Natuurmonumenten, Pim van der Feltz, onthulden op het binnenplein van het natuurcentrum een drie meter hoge grutto met kuiken. Het natuurcentrum heeft de Texelse naam van de grutto gekregen (marel). Het centrum herbergt een bezoekerscentrum, koffiepunt, Speelnatuur van OERRR en is het startpunt van veel wandel- en fietsroutes. Het is daarmee de uitvalsbasis voor mensen om de Texelse natuur te ontdekken. In mei 2021 mocht het natuurcentrum eindelijk haar deuren voor publiek openen, echter een officiële opening was door de coronaregels nog niet mogelijk. Nu de richtlijnen het mogelijk maken, was het hoog tijd om stil te staan bij de totstandkoming van de ideeën, de planvorming én de bouw van het natuurcentrum midden op het eiland. Tijdens de feestelijke opening voor bestuurders en subsidiënten, hebben Natuurmonumenten en het Vogelinformatiecentrum alle instanties die het Natuurcentrum mogelijk hebben gemaakt bedankt en het eindresultaat laten zien. Naar verwachting zal een publieksopening plaatsvinden in het voorjaar van 2022. Dan is Waalenburg op zijn mooist met volop zeldzame orchideeën, baltsende en broedende vogels.
Tijdens de opening vertelde Eckard Boot – vierde generatie boswachter op Texel - over de historie van het gebied Waalenburg bij De Waal en de betrokkenheid van zijn eigen familie. “Ik ben heel erg blij en trots dat we als Natuurmonumenten na 112 jaar eindelijk een fysieke plek hebben om bezoekers te vertellen over de schoonheid en de kwetsbaarheid van de natuur waar we zo ons best voor doen.” Marc Plomp, gastheer en uitbater deelde zijn ervaringen over deze unieke samenwerking. “Mensen zijn veelal verrast over hoe mooi het gebouw én vooral ook het gebied is geworden. Dat willen we met samen hier uitdragen, dat mensen op pad moeten gaan en een mooie ervaring hebben in de natuur.” Teo Wams, directielid van Natuurmonumenten vertelde over de waarde van het centrum voor zowel Natuurmonumenten als voor de bezoeker. “Met De Marel hebben we echt een prachtige uitvalsbasis voor mensen die de natuur willen bezoeken. Waddenpolder Waalenburg is het eerste en grootste weidevogelreservaat van Nederland. Je wandelt of fietst hier zo langs kronkelende kreken die stammen uit de tijd dat de zee hier nog vrij spel had. Vanaf half april verschijnen ongekend veel zeldzame bloemen. In najaar en winter vult de polder zich met Texelse schapen en grote groepen trekvogels. Vanuit het Natuurcentrum ontdekken bezoekers de mooiste plekken in de polder.”
De realisatie van het Natuurcentrum De Marel is tot stand gekomen dankzij bijdragen van het Waddenfonds, Provincie Noord-Holland, STIFT, Nationale Postcode Loterij, TESO, een particuliere gift, Natuurmonumenten zelf en het Europese LEADER "Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland". Natuurcentrum De Marel in De Waal (Nieuwlanderweg 38) is vrij toegankelijk van dinsdag tot en met zaterdag van 10-17 uur en op zondag van 11-17 uur." (bron: Natuurmonumenten)
Waalenburg
De 500 hectare grote Polder Waalenburg (voorheen Waal en Burg), NW van De Waal, wordt sinds 2014 geheel beheerd door Natuurmonumenten. Dit komt uiteraard ten goede aan de natuur. Maar ook aan de inwoners en toeristen, die er meer recreatiemogelijkheden bij krijgen. En aan de landbouwers die hier voorheen gevestigd waren. Zij krijgen elders op Texel de mogelijkheid om uit te breiden. In seotember 2019 heeft de provincie Noord-Holland met Natuurmonumenten en partners het vernieuwde natuurgebied Waalenburg officieel geopend. Het oudste weidevogelgebied van Nederland herbergt vele beschermde vogels en bijzondere planten en is vergroot tot een gebied van 500 hectare aan natuur. Daarmee heeft Noord-Holland er een natuurgebied van internationaal formaat bij. De provincie Noord-Holland herstelde er de oorspronkelijke kreken en maakte kilometers natuurvriendelijke oevers. Dit levert veel meer voedsel op en betere overlevingskansen voor beschermde vogels.
Met het ophogen van het waterpeil is het gebied natter gemaakt, een belangrijke voorwaarde voor het leefgebied van weidevogels. Ook zijn er meer weides met zeldzame bloemen als de orchidee, die bovendien een verscheidenheid aan insecten aantrekt. Ook zijn 3 nieuwe uitkijkpunten, een vogelkijkhut en 2 uitkijkplateaus gerealiseerd. Het gebied heeft daarnaast een nieuw fietspad, een wandelroute die jaarrond open blijft en een ruiter- en mountainbikepad. De eerste resultaten zijn in 2019 al waargenomen: er zijn veel jonge weidevogels gezien langs de nieuwe waterrijke gebieden. De werkzaamheden in het natuurgebied Waalenburg maken onderdeel uit van het programma Natuurontwikkeling Texel, waarmee de provincie Noord-Holland uitvoering geeft aan de Uitvoeringovereenkomst Ecologische Hoofdstructuur Texel. Dit is een overeenkomst tussen Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, gemeente Texel, agrarische natuur- en landschapsvereniging De Lieuw, hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, de afdeling Noord-Holland van LTO Noord. (bron: Provincie Noord-Holland, september 2019)
"Vissen als de driedoornige stekelbaars en paling komen graag naar de zoetere wateren van Noord-Holland, om zich voort te planten of volwassen te worden. Dankzij een speciale ‘glijbaan’ kunnen de vissen nu ook natuurgebied Waalenburg op Texel in. Barrières weggenomen. In Nederland heeft het uitgebreide stelsel om overstromingen te voorkomen en waterstanden te reguleren het moeilijk gemaakt voor vissen om de binnenwateren te bereiken. Stuwen, dammen, gemalen en sluizen vormen barrières. Vispassages verbinden wateren weer, zoals deze ‘glijbaan’ in Waalenburg bij het dorp De Waal (video). Vissen kunnen daarmee vanaf gemaal Krassekeet de hoofdwatergang van Waalenburg in. De vispassage is een buis tussen het water in het natuurgebied en het water erbuiten. Vissen worden aangetrokken door een ‘lokstroom’: een stroompje zoet water vanuit de buis dat de vis naar de opening lokt. Als er genoeg vissen in de buis zijn gaat de ene klep op een kier. De klep aan de andere kant gaat daarna helemaal open, waarna de vissen omhoog zwemmen; het water van Waalenburg in.
Driedoornige stekelbaars en paling. Vooral het leefgebied van de paling en de driedoornige stekelbaars wordt met de vispassage vergroot. Jonge palingen zwemmen duizenden kilometers vanuit het Caribisch gebied en willen dan de binnenwateren van Texel in om op te groeien. Na 8 tot 15 jaar zwemmen ze het hele stuk terug naar de Sargassozee om zich daar voort te planten. De driedoornige stekelbaars zwemt via de passage Waalenburg in en uit, op zoek naar voedsel aan het wad. Waalenburg. Het aanleggen van de vispassage was onderdeel van de ingrijpende werkzaamheden aan dit oudste weidevogelreservaat van Nederland. Al meer dan 100 jaar beschermt Natuurmonumenten in Waalenburg bijzondere natuur en vogels. De provincie Noord-Holland heeft dit in 2019 uitgebreid tot 1 groot natuurgebied van 500 hectare." (bron: Provincie Noord-Holland, oktober 2020)
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving De Waal, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over De Waal.
- Nieuws: - Dorpskrant De Weelder verschijnt 4x per jaar. Donateurs van Stichting Dorpshuis De Wielewaal krijgen De Weelder thuisbezorgd. Daarnaast is de krant ook te lezen bij de Bibliotheek in Den Burg en in het dorpshuis van De Waal.
- Belangenorganisatie: - "De Dorpscommissie vergadert iedere 1e woensdag van de maand in het dorpshuis. De agendapunten voor deze vergaderingen worden een paar dagen voorafgaande aan de vergadering op de site vermeld. Je bent welkom als je over een onderwerp mee wilt denken en praten. Bewoners die extra bespreekpunten hebben kunnen deze ook nog doorgeven bij de secretaris op dcdewaal@outlook.com Hier kun je je ook aanmelden als je even langs wilt komen."
- Dorpshuis: - Dorpshuis De Wielewaal.
- Agrarisch: - "Natuurboerderij Plassendaal in De Waal is een biologisch bedrijf aan de rand van polder Waalenburg. In 1995 stonden wij voor de keuze: investeren in het huidige bedrijf, toen melkveehouderij en schapenfokkerij, of gaan voor de manier van boeren zoals wij dat voor ogen hadden? We zijn gegaan voor het laatste... Inmiddels zijn we een biologisch bedrijf waarbij in alles rekening wordt gehouden met de natuur. De koeien gaan pas het land in als alle nesten van de weidevogels zijn uitgevlogen, er wordt pas gemaaid als alle bloemen zijn uitgezaaid en de kalfjes blijven bij de koeien.
Zorg- en leerboerderij. We zijn zorgboerderij sinds 2006. Het begon op een hele bijzonder manier want de vraag om zorg kwam eerder dan ons idee om zorgboerderij te worden. Mark diende zich aan, een jongeman met downsyndroom die niet in de grote groepen kon functioneren die gebruikelijk zijn bij zorginstellingen. Met veel individuele begeleiding, de rust van de natuur overal om zich heen en natuurlijk het werken met zijn lievelingsdieren de koeien bloeide hij helemaal op. Wij vonden het zorgen voor en samenwerken met hem zo bijzonder dat we deze tak hebben uitgebreid. Inmiddels zijn er vier jongens die dagbesteding bij ons hebben, allemaal met hun eigen kwaliteiten en zorgvragen. Op onze zorg- en leerboerderij bieden wij daarnaast een educatief programma voor basisscholen.
Bezoekersruimte. Vanuit onze bezoekersruimte zie je aan een kant de koeien lekker in het stro liggen, door de ramen voor kijk je uit over de plassen in natuurgebied Waalenburg. De bezoekersruimte is sfeervol en comfortabel ingericht en in de wintermaanden brandt de grote houtkachel. De ruimte is uitermate geschikt voor een vergadering, feest of workshop en biedt plaats aan ongeveer 32 personen.
Natuurmonumenten. De grond die wij beheren is eigendom van Natuurmonumenten, wij pachten deze gronden van hen. De doelstellingen van Natuurmonumenten en die van ons zijn het zelfde, namelijk er voor zorgen dat de levensomstandigheden in Waalenburg zo zijn dat zoveel mogelijk verschillende dier- en plantensoorten er een thuis vinden. Wij maken samen met de beheerders op Texel beheerplannen op om die doelen te bereiken en er is veel onderling overleg."
Reactie toevoegen