- Den Hout is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant en daarbinnen in de streek Amerstreek, gemeente Oosterhout.
- Onder het dorp vallen ook de buurtschappen Eind van Den Hout, Hespelaar, Ter Aalst en Vrachelen.
Terug naar bovenNaamsverklaring
Identiek met hout ‘hoogstammig bos’.(1) "Historisch gezien zou de gemeentenaam Den Hout meer op zijn plaats zijn, want let eens op de namen. Oosterhout draagt een naam die verraadt dat dit dorp er als oriëntatiepunt eerst was. Het centrum van Oosterhout ligt inderdaad pal oostelijk van het dorp. Blijkbaar is het dorp de oudste kern en de moeder van Oosterhout", aldus dorpshistoricus Van Oerle.
Den Hout ligt W van Oosterhout, ZO van Made, W van het Wilhelminakaal, N van het Markkanaal. In het Z grenst het dorp aan de Vrachelse Heide, in het N aan de A59. Het dorp ligt ‘schuin’: het zakt van +4 meter NAP in het zuiden naar +2 meter NAP in het noordoosten, waar de oude grasbeemden beginnen.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Den Hout 94 huizen met 650 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 500 huizen met ca. 1.200 inwoners.
Terug naar boven“Den Hout is oud. Misschien woonden er vijfhonderd jaar voor Christus al mensen op deze zandrug. Hun werktuigen, uit de ijzertijd, zijn in de buurt gevonden. Net als de overblijfselen van Romeinse aanwezigheid. Vonkjes licht uit een ver donker verleden. Losse fragmenten zonder verhaal, want deugdelijk onderzoek heeft er nog niet plaatsgevonden. Omstreeks het raadselachtige jaar 273 verdwijnt alle leven uit deze redelijk drukbevolkte streek. Veel meer weten wij niet. In de tijd dat de heidense koning Clovis zich bekeert tot het christendom (500 na Christus), verschijnen er nieuwe bewoners op de zandrug. Uit vondsten in de zandwinputten langs het Markkanaal blijkt dat zij er nog zijn als Karel de Grote regeert, rond 800.
Wie van Den Hout naar het westen rijdt, omlaag tussen de weilanden, bevindt zich op een middeleeuws industrieterrein. Hier lag vroeger veen. Daar stookten de Zeeuwen hun huizen warm mee. De handel in turf was in handen van de Norbertijnerabdij in Middelburg. Het land hier heet nog steeds het Munnikenhof. Toen het veen verdween, ontstond er moeras. Het gebied ten oosten van het dorp - waar nu industrie en woningbouw oprukken - was eerst een moerassig, venig bosgebied. Boeren maakten er grasland van, maar in 1421 raakte het overstroomd door de Sint Elisabethsvloed. Het water legde er in de jaren daarna een kleilaagje neer. Later volgde een nieuwe inpoldering.
In de middeleeuwen, mogelijk rond 1100 al, is ver buiten Den Hout een kerk gebouwd waaromheen later Oosterhout is ontstaan. Het dorp moest het met een kapel doen, gebouwd in 1385. Naast de kapel verrees een gasthuis waar verplicht zeven bedden vrijgehouden moesten worden voor onaangekondigde reizigers. Een eis die duidt op druk handelsverkeer. Het dorp lag toen immers aan ‘de grote weg’!” (801).
“Dat er in het midden van de 16e eeuw in Den Hout een katholiek en godsdienstig leven was, blijkt onder meer uit het feit dat men er een jaarlijkse ommegang of processie hield. In 1551 kreeg men toestemming deze processie op een andere datum te houden, namelijk op Drievuldigheidszondag” (41). Het dorp had een beroemde bedevaart van Sint Cornelius. Alleen is niet precies bekend waar deze heilige voor of tegen was…
“In de tweede helft van de 16e eeuw is door het belegeren van Geertruidenberg de kapel op Den Hout zwaar beschadigd, samen met een groot aantal huizen rond de Heuvel. In 1609 zei de deken van Oosterhout dat door het in gebreke blijven om een priester aan te stellen in het dorp, de kapel en het gasthuis aldaar in verval zijn gekomen” (41).
“In juni 1648, na de Vrede van Munster die een einde maakte aan de Tachtigjarige Oorlog, vaardigde Willem II een plakkaat uit waarbij bepaald werd, dat er in de Baronie van Breda een einde zou komen aan de bestaande toestand, waarbij ‘de papen of roomse pastoren’ de kerken bedienden en de pastorieën bewoonden, terwijl ‘de predikanten van de ware christelijke religie’ zich tot nog toe met huizen of schuren hadden beholpen. Alle kerken moesten van de ‘vestigiën des pausdoms’ gezuiverd worden en aan katholieke priesters werd elke bediening verboden. De pastoors moesten, ook in Oosterhout, hun pastorieën verlaten. Toch deden de priesters en afgezette onderwijskrachten hun werk gewoon verder. In Oosterhout verbleven nog drie priesters: twee minderbroeders (1650-1676) en een kanunnik. Zij deden er in het openbaar dienst op twee plaatsen. En onder voorwendsel de kinderen Latijn en muziek te leren, kwamen de meeste kinderen naar de katholieke onderwijzer en gingen er maar weinig kinderen naar de school van "de religie".
In 1652 was er ook in Den Hout een schoolmeester van 'de religie' aangesteld. Buiten de katholieken van dat dorp kwamen ook die van Gilze en Geertruidenberg in Oosterhout ter kerke. Ondanks alles handhaafden de katholieken zich overal. In 1839 was Oosterhout nog voor 94,27 procent katholiek. Den Hout was in zijn geheel katholiek gebleven” (41). Pas in de Franse Tijd (eind 19e eeuw) mochten de katholieken formeel hun godsdienst weer uitoefenen en kregen zij hun kerken, die zij eerder aan de protestanten hadden moeten afstaan, vaak weer terug.
In 1787 stuurden de Houtenaren een ‘rekest’ aan de Staten Generaal te Den Haag met het verzoek een eigen parochie te mogen oprichten. De drossaard van Oosterhout gaf een gunstig advies en men kreeg toestemming om voor de ‘roomsen’ een schuurkerk te bouwen met een woning voor de pastoor. Tegelijk kreeg men een vergunning voor het verblijf van een pastoor. De parochie is in 1788 opgericht. In hetzelfde jaar is de schuurkerk in gebruik genomen. De eerste eigen kapelaan van Den Hout, Thomas van Leysen, kwam in 1818.
“De inwoners van dit dorp hadden nu een eigen parochiekerk, een eigen pastoor en een eigen kerkhof, en de zaak aangaande de Houtse Heuvel* was voorlopig geregeld. Men voelde zich helemaal zelfstandig. Sinds 6 oktober 1806 was de buurtschap Teraalst - dat tot dan kerkelijk nog bij de Sint Jan van Oosterhout behoorde - door de Vicarius Apostolicus mgr. Van Dongen bij Den Hout gevoegd. De parochie telde ruim duizend zielen, voor die tijd een aanzienlijk aantal.
* Zie verder bij Bezienswaardigheden.
Vele plaatsen van die grootte werden destijds zelfstandige gemeenten, zoals het nabije Teteringen dat toen nog geen duizend inwoners telde. Het is dus begrijpelijk dat Den Hout die stap ook wilde wagen. In 1809 stuurde dezelfde groep die enkele jaren tevoren de kwestie van het kerkhof tot een goed resultaat gebracht had, een rekest naar de landdrost van het Departement Brabant met het vriendelijk verzoek een zelfstandige gemeente te mogen worden. Het verzoek kwam ter tafel op het gemeentehuis te Oosterhout, maar burgemeester S. Boenders verzette zich ertegen en meende dat het dorp daarop geen aanspraak mocht maken, daar dit alleen tot voordeel van Den Hout en nadeel van Oosterhout zou zijn. Het is dan ook niet doorgegaan” (41). In 1838 deed men weer een poging, ditmaal bij koning Willem I, en ook deze keer zonder succes. De negatieve beschikking van het Ministerie van Binnenlandse Zaken kwam op 30 december 1840, maar al een week later kreeg de gemeente een brief uit ’s-Hertogenbosch, die erop neerkwam dat Oosterhout de belangen van het dorp niet uit het oog mocht verliezen.
Den Hout is nu een dorp met vrijstaande huizen en sierboerderijen gedekt door rieten daken. De gerestaureerde hoeven staan in zondagse gazons met wit grind en smeedijzeren punthekken. Je moet je best doen om in het dorp nog mest te ruiken. “Vroeger waren het hier allemaal boeren. Met zeven koeien was je al een grote boer, de keuterboertjes moesten het met drie koetjes en een paar kippen doen. Het was slechte grond. De goeie grond begon bij Oosterhout en liep tot aan ’s-Gravenmoer. Daar verdronk je weer in de bagger. De naam zegt het al: daar was het allemaal moeras” (aldus dorpshistoricus Van Oerle in (801)).
"Erfgoed is alles wat mensen de moeite waard vinden om voor de toekomst te bewaren. Het gaat hier niet alleen om archiefcollecties, gebouwen, landschappen en verzamelingen maar ook om oude gebruiken en verhalen uit het verleden. Zo geeft erfgoed kleur, verdieping en een eigen identiteit aan ons dorp. Met erfgoed bezig zijn, het in de schijnwerper plaatsen van je erfgoed zorgt voor bewustwording bij de mensen. De verbindingen leggen tussen het historische verhaal en de inwoners. Dit zijn taken van de erfgoed stichting waar we ons voor inzetten. Met uiteenlopende projecten en activiteiten beogen wij ons daar mee te laten zien. Door te werken met diverse werkgroepen is door Stichting Erfgoed Den Hout de keuze gemaakt om zo aan het dorp het erfgoed te laten zien. Op onze website kun je de verschillende werkgroepen vinden en elke werkgroep vertelt in kort waar ze mee bezig zijn.
Stichting Erfgoed Den Hout is opgericht in 2011. De reden hiervoor was het streven om de mooie rijke historie, het erfgoed, van het dorp veilig te stellen voor de huidige generatie Houtenaren en hun nageslacht. Als stichting doen we dit vooral voor de Houtse bewoners maar ook voor al die mensen die interesse hebben in ons prachtige dorp. Het veilig stellen doen we door middel van verzamelen, beschrijven en documenteren van foto’s en documenten. Van al onze werkgroepen is het de Heemkundegroep die zich met hier mee bezig houdt. Archieven en verzamelingen die aan de Houtse heemkundegroep worden toevertrouwd, worden op de juiste manier beheerd en toegankelijk gemaakt, bijvoorbeeld tijdens de jaarlijkse tentoonstelling. Ook het in beeld brengen d.m.v. fotografie van de boerderijen, schuren, landschap, vergezichten en vele bijzondere doorkijkjes is een belangrijke taak van de heemkundegroep.
Een andere reden om de erfgoedstichting in het leven te roepen was de tradities die Den Hout rijk is weer in ere te herstellen. Een goed voorbeeld hiervan is wel de Houtse Kermis. Door de werkgroep Kermis is de kermis weer helemaal terug van weggeweest. De kermis vind altijd plaats het 3e weekend van september. Ook de Kofferbakverkoop is weer in ere hersteld. In de statuten van onze stichting staat te lezen: de stichting stelt zich ten doel in de breedste zin historische voorwerpen, gebruiken/gewoonten, natuur, cultuur en architectuur van het dorp te bewaren, te conserveren, er achtergronden van te achterhalen en er actief iets mee te doen voor alle bevolkingsgroepen van het dorp. Door de hierboven beschreven werkwijze streven wij als erfgoedstichting er naar om dit doel te realiseren. De stichting heeft ook een belangrijke taak bij het zoeken naar de juiste overgangsvorm/overdracht van de Corneliuskerk."
Terug naar boven- "De sloop van de beeldbepalende boerderij, de kap van twee leilinden en de beoogde komst van 13 nieuwe starters- en seniorenwoningen op het perceel Houtse Heuvel 2, tast het beschermde dorpsgezicht van Den Hout teveel aan. Daarvoor waarschuwde de commissie Noord-Brabant van Heemschut. In een brief naar de gemeenteraad van Oosterhout d.d. maart 2019 waarschuwde de commissie Noord-Brabant voor de gevolgen van het plan. De bestaande boerderij en de twee leilinden zijn een belangrijk cultuurhistorisch onderdeel van het beschermd dorpsgezicht. Het beschermd dorpsgezicht is van bijzonder belang, omdat het een relatief gaaf en kenmerkend voorbeeld is van een ouder akkerdorp met een coherente bebouwing. De karakteristiek van het dorpsgezicht, de coherentie tussen bebouwing, structuur, infrastructuur en de open ruimten met typische verkaveling zijn niet of nauwelijks aangetast.
De geplande nieuwbouw van 13 woningen is dan ook zeer in strijd met de ritmiek en de parcellering van de bestaande bebouwing in het beschermd dorpsgezicht. De plannen zijn een grove aantasting van het beschermde dorpsgezicht en daarmee niet acceptabel." (aldus de commissie Noord-Brabant van Heemschut) De gemeenteraad blijkt zich daar in april 2019 in te kunnen vinden. Een meerderheid van de politiek wil dat de gemeente op zoek gaat naar andere locaties, zoals bij het voetbalveld van Irene‘58. Daarnaast moet opnieuw het gesprek worden aangegaan met de inwoners van Den Hout.
Terug naar boven- Den Hout heeft 5 rijksmonumenten.
- De huidige Sint Corneliuskerk is de derde kerk van Den Hout. Tevoren stonden op dezelfde plaats nog twee kerken; in 1787 de schuurkerk met de pastorie onder een kap, gebouwd volgens de bepalingen van die tijd. In 1836 werd de pastorie in zijn geheel afgebroken, ook de voorgevel verdween helemaal. De zijgevels werden opgetrokken. Voor op het dak van de kerk kwam een houten toren met klokken en een uurwerk. De huidige kerk is in 1878 ingewijd. In 2009 is het kerkhof gerenoveerd door tientallen Houtse vrijwilligers, waarbij toen tevens is voorzien in een urnenmuur en urnenzuilen.
In 2013 besluit de in 2010 ontstane fusieparochie Catharinaparochie om 5 van haar 7 kerken te verkopen; de Corneliuskerk in Den Hout is één van die kerkgebouwen. De Houtse bevolking spant zich vanaf dat moment in om het gebouw te behouden voor de gemeenschap. Uit een onderzoek komen vier mogelijkheden naar voren: een hotel, een restaurant, er appartementen in vestigen en er een multifunctionele evenementenruimte van maken. Bij de studie naar financiële haalbaarheid vielen hotel en restaurant al snel af. Het verbouwen tot appartementen bleek duur, maar op langere termijn haalbaar. Deze mogelijkheid viel echter af omdat het bouwtechnisch te veel afbreuk zou doen aan het karakter van het gebouw.
De omvorming naar evenementenlocatie gericht op de zakelijke markt leek het best haalbaar. Een marktonderzoek wees uit dat daaraan in de regio behoefte was. Zo is de keuze gevallen op de multifunctionele evenementenlocatie. Men richt zich op potentiële gebruikers waaronder aanbieders van diensten in de sfeer van rouw- en trouwarrangementen en het bedrijfsleven in de regio, met name voor tal van bedrijfsevenementen. In december 2016 is de laatste kerkdienst gehouden. De inwoners hebben de intentie om het kerkgebouw gezamenlijk aan te kopen. De bedoeling is dat in januari 2017 duidelijk wordt of het herbestemmingsplan kan doorgaan.
- Ronde stenen bergkorenmolen De Hoop (Ruiterspoor 8) dateert uit 1837. De molen is gerestaureerd en wordt door een vrijwillig molenaar draaiende gehouden. Het Ruiterspoor heette overigens tot in de jaren veertig van de 20e eeuw nog Molenstraat. Het merkwaardige feit doet zich voor dat er in Oosterhout ook een, zij het molenloze, Molenstraat is. Toch hebben de bestuurderen besloten de Houtse Molenstraat om te dopen tot Ruiterspoor terwijl de molenloze Molenstraat in Oosterhout zijn naam mocht houden...
- Het brinkachtige centrum (de Houtse Heuvel) dat gemeenschappelijk eigendom is van de omwonende eigenaren, bestaat uit een fraai ‘beboomd’ grasveld en wordt nog altijd door schapen begraasd. Deze brink is uniek in Brabant. Bij de watersnood van 1953 bleek de functionaliteit; het water stond tot aan de brink. Het mooie driehoekige plein van Den Hout met de waterpoel, de kriskraspaadjes en het bladerdak van kastanjes, eiken en beuken is een schoolvoorbeeld van een Kempische ‘plaatse’ of dorpsplein. Boeren gebruikten de baan om er door drassige karrensporen hun met hooi beladen wagens naar het dorp te brengen. Over dit brede pad dreven zij na het hooiseizoen hun vee naar de beemden, en ’s avonds verzamelden zij het vee weer in het dorp. Zo is mogelijk de ‘brink’ van het dorp ontstaan: een veeverzamelplaats als gemeenschappelijk bezit.
- Den Heiligen Eik, op de hoek van de Achterstraat en de Vrachelsestraat, wordt geschat op een ouderdom van zo’n 750 jaar. De stam is geheel hol. Aan deze ‘heilige eik’ is een Marialegende verbonden. Andere legendes over deze boom zijn dat tijdens de Reformatie een priester zich er een tijdlang zou hebben schuilgehouden en dat tijdens een hevig onweer een priester die met de H. Communie op weg was naar een zieke, in de boom gevlucht zou zijn. En in deze boom zou een heremiet geleefd hebben: ter plaatse waar hij een ham bewaarde, zou nog een holte te zien zijn. Men zegt ook dat het een boom is met oerenergie. Mensen die geloven dat ze uit bomen kracht kunnen putten, gaan er regelmatig buurten om ‘spiritueel bij te tanken’.
Terug naar boven- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Kluivenduikers.
- Popfestival Paaspop (tweede paasdag).
- Op hemelvaartsdag is er traditioneel op de Houtse Heuvel de Houtse Jaarmarkt. De opbrengst van de jaarmarkt komt ten goede aan algemene voorzieningen voor de dorpsgemeenschap. Elders in het land doen ze op Hemelvaartsdag vaak aan Dauwtrappen, in Den Hout doen ze aan Dauwrennen; om 6.00 uur wordt gestart op de Houtse Heuvel. Je kunt kiezen uit de afstanden 7,5 / 10 / 15 km. Bij de finish staat koffie en worstenbrood voor je klaar. Als deelnemer van het Dauwrennen ontvang je ook een toegangskaart voor de Jaarmarkt die om 10.00 uur begint. De koffie, het worstenbroodje en een toegangskaart voor de Jaarmarkt zijn bij de prijs inbegrepen.
- De Steprace (3e zaterdag van juni) is een steptocht van 55 km van Rotterdam naar Den Hout. De term 'race' moet je niet al te letterlijk nemen; het recreatieve karakter staat voorop. De tocht trekt ca. 800 deelnemers.
- Op de zaterdag van de Kermis (3e weekend van september) rijden ze tijdens de Kermiskoers (wielrennen) 'rondjes om de Kermis'.
Terug naar boven- In 2013 is een ecologische verbindingszone tussen Oosterhout en Den Hout aangelegd. De zone vormt een landschappelijke buffer tussen het dorp en de nieuwe Oosterhoutse wijk de Contreie. De verbindingszone krijgt drie belangrijke functies in de Contreie. De flora en fauna wordt beschermd, in de zone wordt regenwater opgevangen uit de toekomstige woonwijk en daarnaast wordt het een plek voor wandelingen en fietstochten. Het noordelijk deel begint aan de rand van de Contreie en bestaat vooral uit een grote waterpartij, omzoomd door brede rietkragen. Die waterpartij moet het regenwater uit de wijk bergen. Het zuidelijk deel wordt een droge zone die bestaat uit bloemrijke graslanden, bosjes en houtwallen.
- Z van Den Hout, tussen het dorp en het Markkanaal, ligt het gebied Houtse Akkers. De Houtse Akkers is een hooggelegen, vruchtbaar gebied dat zeker al rond het jaar 1000 werd bewoond. De vage sporen van de toenmalige boerderijen liggen een halve meter onder het maaiveld in de ondergrond van wit zand. “Rond 1250 konden deze bewoners hier langere tijd blijven wonen, omdat zij het land konden bemesten. In die tijd moet het een vrij rijke samenleving zijn geweest, want ijzer was een duur exportproduct. Dat zij welgesteld waren, blijkt ook uit de potscherven die wij hier gevonden hebben. Het gaat om waardevol aardewerk uit België en Duitsland”, aldus archeoloog Nico Dijk (867).
Hij komt tot deze theorieën op grond van de vondsten die hij en zijn collega’s hier in 2000 gedaan hebben, in het gebied waar de wijk Vrachelen III is verrezen. Onder meer is een middeleeuwse nederzetting opgegraven. Een onderdeel daarvan is een ijzersmeltoven van circa duizend jaar oud. Het ging in dit geval om moerasijzererts. “Ik weet niet precies waar zij het vandaan haalden, maar het komt hier zeker uit de buurt, anders was die oven er niet”, aldus Dijk. Een ijzersmeltoven was een soort lemen koepel met bovenin een gat. Van bovenaf werd er ijzererts en houtskool in gegooid. Met een enorme blaasbalg die in de zijkant van de oven stak, werd het vuurtje in de oven tot 1500 graden Celsius opgestookt. Na verloop van tijd bleef een dikke plaat ijzer in de oven achter en moest de oven afgebroken worden.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Den Hout, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Fotoreportage van Den Hout door Kees Wittenbols uit Breda. Zie onderaan de pagina ook deel 2.
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Den Hout (online te bestellen).
Terug naar boven- Belangenorganisatie: - "Vereniging Dorpsbelang Den Hout (voormalige Leefbaarheidswerkgroep) is opgericht in 1999. De vereniging heeft als doel om de belangen van de Houtenaren te behartigen met betrekking tot hun woonomgeving in de ruimste zin des woords. De vereniging informeert de inwoners over belangrijke relevante onderwerpen en behartigt de belangen van het dorp. De vereniging functioneert tevens als overlegorgaan tussen de bewoners onderling, maar ook met de gemeente Oosterhout en andere relevante partijen. De leefbaarheid en het behouden van ons mooie kerkdorp staan hierbij centraal.
De verenging probeert haar doel onder meer te bereiken door het geven van voorlichting, gevraagd en ongevraagd adviezen te verstrekken, het voeren van procedures, het organiseren van inspreekavonden en andere bijeenkomsten, het fungeren als spreekbuis en platform. Onze Missie: het behouden en stimuleren van het bijzondere sociale karakter van Den Hout en het beschermen van onze cultuurhistorische waarden zoals omschreven in het Rijksbeschermd dorpsgezicht. Onze Visie: een dorp voor alle generaties waar we trots zijn op onze bijzondere cultuurhistorie en het landschap om ons heen, en open staan voor ontwikkelingen die het welzijn van onze inwoners bevorderen."
- Dorpshuis: - Dorpshuis Den Brink.
- Onderwijs / kinderopvang / jeugd: - Basisschool De Achthoek. - Kinderdagverblijf BuitenGewoon. - Jong Nederland Den Hout.
- Sport: - Voetbalvereniging Irene '58. - Tennisclub Den Hout.
- Zorg: - Zorgboerderij Levensvreugde ligt aan de doorgaande weg tussen Oosterhout en Made, vlakbij de rotonde die ook wel bekend staat als 'de bromtol'. De boerderij heeft een vrij uitzicht over de weilanden. Op de boerderij woont een gezin met vier jonge kinderen, waar de bezoekers van de zorgboerderij (ouderen,
dementerende ouderen, mensen met een lichamelijke beperking) van mee mogen genieten. Het is een melkveebedrijf, maar er zijn ook geiten, kippen, konijnen, eenden, een ezel, een grote moestuin, tunnelkas, bloementuin en zelfs een Mariakapelletje.
Alle activiteiten hebben betrekking op de boerderij, zoals: verzorgen van de geiten, kippen, konijnen, ezel; werken in de moestuin: van zaaien, onkruid wieden tot oogsten; erf vegen; bereiden van de warme maaltijd; repareren en opknappen van gereedschappen; meehelpen bij de koeien in de stal; kalfjes helpen verzorgen; huishoudelijke klusjes.
- Brandweer: - Brandweer Den Hout.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Den Hout Corneliskerk.
Reactie toevoegen