Status

- Diefdijk is een dijk en grotendeels buurtschap in de streken Vijfheerenlanden en Betuwe, gelegen langs de gelijknamige bijna 10 km lange dijk. Deze dijk valt onder liefst 5 kernen, (dus) ook voor de postadressen (van N naar Z: het dorp Everdingen (t/m 1985 gemeente Everdingen, in 1986 over naar gemeente Vianen, in 2019 over naar gemeente Vijfheerenlanden), het dorp Zijderveld (t/m 1985 gemeente Everdingen, in 1986 over naar gemeente Vianen, in 2019 over naar gemeente Vijfheerenlanden), het dorp Schoonrewoerd (t/m 1985 gemeente Schoonrewoerd, in 1986 over naar gemeente Leerdam, in 2019 over naar gemeente Vijfheerenlanden), de stad Leerdam (t/m 2018 gemeente Leerdam, in 2019 over naar gemeente Vijfheerenlanden) en het dorp Acquoy (t/m 1977 gemeente Beesd, in 1978 over naar gemeente Geldermalsen, in 2019 over naar gemeente West Betuwe)), 2 gemeenten (Vijfheerenlanden en West Betuwe, waarbij deze in het NO ook nog grenst aan de gemeente Culemborg) en 2 provincies (Utrecht en Gelderland). Topografisch en cultuurhistorisch gezien (zie ook bij Geschiedenis) een heel bijzonder geval dus. Naast al het voorgaande, zijn sommige delen van dijk en buurtschap binnen de in 2019 opgerichte gemeente Vijfheerenlanden in dat jaar ook overgegaan van de provincie Zuid-Holland naar de provincie Utrecht; dit betreft de delen onder de stad Leerdam en het dorp Schoonrewoerd.

- Niet handig is dat bij de introductie van het postcodesysteem in 1978 de 5 toenmalige gemeenten er niet voor hebben gekozen om onderling af te stemmen en de panden aan de Diefdijk 'door te nummeren', maar deels voor hun eigen gemeente steeds bij nummer 1 zijn beginnen te nummeren, waardoor veel huisnummers aan deze dijk twee of zelfs drie keer voorkomen. Nu moet dat met de huidige navigatiesystemen op zich goed gaan, omdat ze immers wél een verschillende plaatsnaam hebben, en ook de post moet goed aankomen, omdat ze allemaal een eigen postcode met bijbehorende andere plaatsnaam hebben. Alleen moeten voor dat laatste de verschillende delen onder de verschillende plaatsen dan ter plekke wél met bordjes worden aangegeven (zoals dat in een soortgelijke situatie bij de buurtschap Achterdijk bij Leerdam ook is gedaan, zie de 1e foto op die pagina). En dát is dus al die jaren vergeten, waardoor bezoekers, (post- e.a.) bezorgers, installateurs en hulpdiensten - voor zover ze geen navigatiesyteem bij zich hebben - een grote kans hebben bij bijvoorbeeld 'de verkeerde nummer 5' aan te bellen.

In 2016 is al eens door de toenmalige gemeente Leerdam met inwoners van Schoonrewoerd overlegd of o.a. aan de situatie op de Diefdijk iets moest worden aangepast (hernummering, logischer indeling plaatsgrenzen). Kennelijk is daar toen niets uit gekomen. In maart 2019 stelt de VVD-fractie Vijfheerenlanden bij de gemeente aan de orde dat door de herindeling van 2019 het feit van bijv. 3x Diefdijk nr. 5 een probleem zou zijn geworden. Dat is niet correct, want, zoals hiervoor betoogd, was dat ook vóór 2019 al zo. Want de plaatsnamen zijn niet veranderd in 2019, alleen de gemééntenaam is veranderd, en die staat niet in de postadressen :-) Hier zijn dus wat appels en peren door elkaar gehaald. Dat neemt niet weg dat hun stelling klopt dat er verwarring was en is voor 'bezorgers e.d. zonder navigatiesysteem', maar die was er voor 2019 dus ook al. Enfin, dat leggen wij hier in een reactie op dat krantenartikel nog eens uit.

De hulpdiensten en de gemeente reageren dat het voor de hulpdiensten geen probleem was en is, omdat die naast straatnaam en huisnummer met postcode en plaatsnaam (en navigatiesysteem) werken, en die combinatie is altijd uniek. "En dat is anno 2019 niet anders dan vóór de fusie, dus in principe is er niets veranderd", aldus de gemeente. En dat is dus correct. De gemeente meldt als reactie ook dat 69 straatnamen in de nieuwe gemeente twee of meer keer voorkomen (en dat dat door de verschillende postcodes en plaatsnamen doorgaans geen probleem is). In april 2019 laat de gemeente weten dat een bewoner van de Diefdijk eind 2018 heeft geopperd om op straatnaambordjes aan de dijk aan te geven welke delen onder welke woonpaats vallen, zodat ook mensen zónder navigatiesysteem niet meer verkeerd rijden. Die voor de hand liggende, 2 alinea's hiervoor gelinkte 'Achterdijk-oplossing' gaat nu - vermoedelijk in juni 2019 - uitgevoerd worden.

- De buurtschap Diefdijk heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Naam

Oudere vermeldingen
1284 Dieffwech, 13e eeuw Diefweg.

Naamsverklaring
Het vroege voorkomen van de naam maant tot voorzichtigheid bij het verbinden van deze naam met de in België voorkomende Diewegen (met als eerste lid waarschijnlijk diede ‘groot, algemeen’, dus letterlijk ‘volkswegen’), die in de volksmond later Diefwegen werden. Het wel geopperde alternatief, de naam zou een sluipweg voor vagebonden aanduiden, is echter nog minder overtuigend.(1)

Ligging

De buurtschap Diefdijk ligt rond de gelijknamige dijk, O van de stad Leerdam en de dorpen Schoonrewoerd, Zijderveld en Everdingen, Z van de dorpen Schalkwijk en Houten, W en ZW van de stad Culemborg, NW van de dorpen Acquoy, Rhenoy, Rumpt en Beesd en NO van het dorp Asperen. De dijk loopt van de Lek bij Everdingen in het N naar de Linge bij Leerdam en Asperen in het Z.

Statistische gegevens

In de Volkstelling van 1840 omvat de buurtschap Diefdijk 31 huizen met 195 inwoners onder Schoonrewoerd en 26 huizen met 172 inwoners onder Leerdam. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 120 huizen en een handvol bedrijfsgebouwen, met ca. 300 inwoners.

Geschiedenis

De streek Vijfheerenlanden ligt laag ten opzichte van het water van de grote rivieren als de Lek. In vroeger tijden kon dat grote problemen opleveren: hoge dijken waren er immers nog niet. Het gebeurde dan ook vrij regelmatig dat vanuit het hogergelegen 'Gelre', het huidige Gelderland, via de Betuwe de Vijfheerenlanden onder water kwam te staan. Toen de bewoners van de Alblasserwaard aan de westgrens van de Vijfheerenlanden de Zouwendijk (van Arkel via Meerkerk naar Ameide) aangelegd hadden, kon het overtollige water nóg moeilijker afgevoerd worden. Op 11 april 1284 kwam daarom in de kerk van Everdingen een aantal edelen bij elkaar om maatregelen te nemen omtrent de overstromingen en de waterafvoer. Het waren de vijf 'heren' van de Vijfheerenlanden: van Arkel, van Der Leede, van Vianen, van Hagestein en van Everdingen.

Een van de maatregelen was om de bestaande Diefweg, lopend van de Linge naar de Lek, gelegen op de grens tussen Holland en Gelre, tot dan toe maar een bescheiden handelsweggetje, flink te verhogen en te bewaken om op die manier te voorkomen dat er nog water uit Gelre de Vijfheerenlanden binnen kon stromen. Deze verhoogde Diefweg bestaat nog steeds en heet nu Diefdijk. In de loop der eeuwen is het een robuuste dijk geworden die regelmatig is verhoogd en versterkt. De dijk heeft regelmatig zijn nut bewezen. Toch is het ook een aantal malen goed fout gegaan. Alleen al tussen 1523 en 1573 is de dijk vijf keer doorgebroken. Het Wiel van Bassa (zie hierna) is het 'litteken' van de watersnoodramp van 1571.

Recente ontwikkelingen

- Op 25 januari 2019 is een oude, rietgedekte, onder het dorpsgebied van Schoonrewoerd vallende boerderij aan de Diefdijk geheel afgebrand. De vorige eigenaren, een echtpaar van in de tachtig jaar, waren kort ervoor verhuisd naar een zorgwoning in Leerdam. Geluk bij een ongeluk was dat het pand op het moment van de brand leegstond. De nieuwe eigenaren, die plannen hadden om het pand op te knappen, zouden 1 februari de sleutel krijgen.

Bezienswaardigheden

- In het statige, rijksmonumentale Dordtse Huis (Diefdijk 47, Leerdam) vergaderden en overnachtten de heren van het waterschap als ze de dijk kwamen inspecteren. De gebeeldhouwde wapens van Holland en de Alblasserwaard in de voorgevel herinneren hier nog aan. Het Dordtse Huis is een van de weinige panden die óp deze dijk is gebouwd in plaats van onderaan de dijk. Hoewel het huis vanaf de dijk lijkt op een Amsterdams herenhuis, heeft de achterkant meer weg van een kasteel. Het onderste deel van het enorme gebouw van drie verdiepingen is gebouwd in de 17e eeuw.

De naam 'Dordtse huis' dankt het huis aan het feit dat de bestuurders van het waterschap vanuit Dordrecht werkten. Zuid-Holland hield door de Diefdijk droge voeten en dus was er veel belang bij een gezonde dijk om het wassende water uit de Betuwe te keren. Het huis was door de eeuwen heen van het lokale waterschap en bedoeld als vergaderhuis maar ook als 'bouwkeet' waar de benodigde kruiwagens en scheppen stonden opgeslagen. Zo konden werkmannen in geval van nood de kruiwagens pakken en konden de dijkgraven met elkaar vergaderen en overnachten tot de klus was geklaard. Tijdens de mobilisatie van Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog waren er soldaten gelegerd om, indien nodig, de Diefdijk als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie te beschermen.

Het pand bleef tot de jaren zeventig van de vorige eeuw in het bezit van het waterschap. Onderin het enorme pand huurde tot die tijd het echtpaar Verwolf, dat elf kinderen voortbracht, een aantal, veelal kleine en donkere, ruimtes in het pand. Nadien is Stichting Het Zuid-Holands Landschap (ZHL) eigenaar geworden van het pand. Het forse pand, met een woonoppervlakte van 271 m2 (bijna 3x de grootte van een doorsnee eensgezinswoning) en een inhoud van ca. 1.600 m3 (ca. 5x de grootte van een doorsnee eensgezinswoning) is in 2019 door Zuid-Hollands Landschap verkocht (zij blijft wel eigenaar van de ondergrond), omdat zij geen trek meer had in de forse onderhouds- en restauratiekosten; het pand heeft enkelglas en twee cv-ketels die het warm moeten houden, en potentiële kopers konden bieden vanaf 300.000 euro, maar volgens een inspectierapport was er voor zeker nog eens 300.000 euro aan achterstallig onderhoud te verrichten.

- Ook het buurpand, boerderij De Kruithof op Diefdijk 45, is een rijksmonument. Hoeve met dwars woongedeelte onder rieten wolfdak, 17e eeuw. Vensters met luiken en roedenverdeling in vroeg 19e-eeuwse trant. Langgerekte stal achter het woonhuis. Dit pand is en blijft in bezit van Zuid-Hollands Landschap, die het pand in 2019 heeft laten restaureren.

- Vanuit Leerdam gezien aan het begin van de dijk, nabij Het Wiel (meertje als restant van een overstroming), vind je het waterliniefort Werk aan de Diefdijk.

- De 26 bunkers aan de Diefdijk en omgeving, tussen de Lekdijk bij Culemborg en het Lingebos bij de A15, hebben in 2011 een opknapbeurt ondergaan, vooral om vleermuizen van dienst te zijn. De bunkers zijn groepschuilplaatsen uit 1916 en 1940 en batterijschuilplaatsen uit 1900 en maken deel uit van het cultuurhistorisch erfgoed Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het hoofddoel van het onderhoud aan 23 van de 26 militaire gebouwtjes is vleermuizen een veilige voorziening te geven om te schuilen. In nauw overleg met de Zoogdiervereniging zijn voorzieningen ontwikkeld waarin vleermuizen kunnen wegkruipen. De drie meest bijzondere schuilplaatsen zijn geschikt gemaakt voor beperkte openstelling voor publiek. Deze schuilplaatsen liggen in de buurt van Fort Asperen. Hier is ook het interieur gereconstrueerd en er zijn replica's gemaakt van de luiken en deuren.

- Een van de kazematten in de Diefdijk is gerestaureerd in de staat waarin deze in 1939 verkeerde. De taak van de kazematten was om rijksweg A2 te beschermen. Vanaf de A2 komend uit de richting 's-Hertogenbosch is de kazemat goed te zien. - Filmpje kazemat Diefdijk.

Jaarlijkse evenementen

- Jaarlijks op een zaterdag eind september organiseert Zuid-Hollands Landschap een Fruitplukdag in de hoogstamboomgaard bij haar - onder Bezienswaardigheden beschreven - boerderij De Kruithof op Diefdijk 45. Tegen een kleine vergoeding kun je dan zelf appels en peren komen plukken. Leuk en lekker om te doen. En je helpt zo mee aan het instandhouden van deze hoogstamboomgaard. Je bent tussen 10.00-16.00 uur van harte welkom om fruit te plukken. Neem je eventuele kinderen, familie en vrienden gerust mee. Hoe meer zielen hoe meer vreugd. Natuurlijk kun je het fruit gewoon zo opeten maar je kunt er ook heerlijke gerechten van te bereiden zoals appeltaart en stoofpeertjes.

Op de Fruitplukdag kom je van alles te weten over oud-Hollandse fruitrassen. De medewerkers en vrijwilligers vertellen je er graag over. Kortom een smakelijke en feestelijke dag voor iedereen die van gezond snoepen en natuur houdt. Laat je weten of je komt? Entree is gratis, het geplukte fruit wordt ter plekke gewogen en afgerekend. Het is alleen mogelijk om contant af te rekenen! Op vertoon van het pasje voor Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap krijg je korting. Ben je nog geen Beschermer? Dan kun je je ter plekke aanmelden om van de korting te profiteren! Het kortingstarief geldt ook voor leden van Natuur- en Vogelwacht De Vijfheerenlanden. Neem je eigen kratten of tassen mee en sla je slag! - In dit filmpje laat de boswachter zien welke fruitsoorten je zoal in de hoogstamboomgaard aan de Diefdijk kunt vinden en geeft hij tips hoe je het beste kunt plukken.

Landschap, natuur en recreatie

- De Kamsalamanderroute is een wandelroute van 11,5 km langs het deel van de Diefdijk tussen Leerdam en Schoonrewoerd.

- Fietsroute Rondje Diefdijklinie (58 km).

- O van Schoonrewoerd ligt aan de W kant van de Diefdijk het natuurreservaat Schoonrewoerdse Wiel (dat overigens nog net op grondgebied van de stad Leerdam ligt), ook wel Wiel van Bassa genoemd. Dit meer is een restant van een overstroming van de dijk in 1573. Zo´n overstromingsrestant wordt een ´wiel´ genoemd. Het is het grootste ´wiel´ van Nederland. 2 km zuidelijker, O van Leerdam, ligt er nog een, die gewoon Het Wiel heet. Dat meer wordt doorsneden door de spoorlijn Leerdam-Geldermalsen. En 2 km noordelijk van het Wiel van Bassa ligt nog De Waai, een wiel O van de dijk dat daarom onder de Gelderse gemeente Culemborg valt.

- Het Zuid-Hollands Landschap heeft in 2009 een stuk grond aan de Diefdijk aangekocht, waarmee zij de vier natuurgebieden die ze hier reeds beheert, met elkaar kan verbinden tot één ecologische verbindingszone. Het betreft de natuurgebieden Schaayk, Sonsbrug, Schoonrewoerdse Wiel en De Waai. De aangekochte grond kenmerkt zich door het kleinschalige agrarische karakter, het natuur- en landschapsschoon en de cultuurhistorische waarde. Er is een grote verscheidenheid aan bossen, grienden, bloemrijke graslanden, hoogstamboomgaarden en rietlanden. En dat vormt weer een geschikte omgeving voor bijzondere planten- en diersoorten.

- Op deze pagina over het Diefdijk-gebied van het Zuid-Hollands Landschap vind je veel tips over wat er in dit gebied allemaal te zien en te doen is.

- Sinds 2011 is er een zelfbedieningskabelpontje voor fietsers en voetgangers over de Culemborgse Vaart (de vaart die langs de Diefdijk loopt).

- Tussen de Lek bij Everdingen en de Merwede bij Gorinchem vormen Diefdijk, Meerdijk, Nieuwe Zuiderlingedijk en Zuiderlingedijk samen de 23 kilometer lange Diefdijklinie. De Diefdijklinie 'knipt' al eeuwenlang een groter gebied in tweeën. Mocht ergens in de Betuwe of in de Tieler- en Culemborgerwaarden tijdens hoogwater een dijk het begeven, dan kan het water westwaarts niet verder dan de Diefdijklinie. Zo blijft het aansluitende, grotendeels Zuid-Hollandse gebied (Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden) droog. Ook is de linie onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. En zodoende ingezet in tijden van oorlog om de vijand uit het oosten tegen te houden door het onder water zetten van de gebieden ten oosten van de Diefdijk.

Sinds 2013 is gewerkt aan versterking van de Diefdijklinie. Dit is gecombineerd met het herstel van militair-historische elementen en verbetering van verkeersveiligheid. De Diefdijklinie voldeed als waterkering niet meer aan de gestelde eisen en moest dus verbeterd worden. Omdat de dijk niet overal stabiel genoeg was, ontstond op een aantal punten het gevaar van piping. Bij piping stroomt water onder de dijk door. In deze gang kan zand worden meegevoerd wat de ondergrond verzwakt. Daarnaast werd de dijk als verkeersonveilig ervaren en waren er kansen om iets te doen met de rijke militaire historie waar de Diefdijk onderdeel van uitmaakt. De 17 Nieuwe Hollandse Waterlinie objecten, waaronder loopgraven, batterijen, geschutsbanket, kanonopstelplaatsen, koepelkazemat en groepsschuilplaatsen zijn geconsolideerd én waar nodig gereconstrueerd. Ook is langs de verdedigingslinie exclusief liniemeubilair geplaatst, waardoor de dijk er 2 nieuwe functies bij heeft gekregen waarin recreatie en educatie voorop staan.

Antea Group heeft samen met het projectteam van Waterschap Rivierenland het Definitief Ontwerp (DO) afgerond, gebiedsonderzoeken uitgevoerd, het RAW-Bestek opgesteld, de benodigde vergunning voorbereid en aangevraagd en de uitvoering van de werkzaamheden begeleid. Aannemer Van der Ven heeft het project uitgevoerd, samen met Sterk Heiwerk. Zie ook de video van Van der Ven die e.e.a. visualiseert. - Het project is in 2016 gereed gekomen. - Op 24-9-2016 is het project feestelijk opgeleverd. - Videoreportage waarin de betrokken instanties over het project vertellen (2013).

Met één plan, één loket en één uitvoerder zijn in één keer naast de dijkversterking van de Diefdijk e.o. ook aanpassingen aan de natuur, de Nieuwe Hollandse Waterlinie en het verkeer uitgevoerd. Het project is daarmee een schoolvoorbeeld van 'mee-koppelen', oftewel het creëren van win-winsituaties door 'integrale gebiedsontwikkeling', door het gebied met verschillende partijen, die allemaal zo hun belangen hebben, in één keer goed aan te pakken, rekening houdend met ieders belangen. Dit bespaart tijd en geld. Verder creëert het draagvlak en veroorzaken de werkzaamheden minder overlast. Het project won hiermee de Waterinnovatieprijs 2016 in de categorie ‘Waterveiligheid’.

"Door de goede samenwerking van waterschap, gebiedspartijen, bewoners, drie provincies, gemeenten en andere betrokkenen is er draagvlak en grote betrokkenheid ontstaan en konden alle werkzaamheden in gezamenlijkheid worden gerealiseerd. Opdrachtgever en opdrachtnemer hebben daarbij een gemeenschappelijke inspanning geleverd. Bij de versterking is gewerkt aan behoud van het karakteristieke dijkprofiel, de bewoning en aan handhaving van hoogstamfruit. Ook is de dijk verkeersveiliger gemaakt en zijn wandelpaden, dijktrappen, verblijfplekken en parkeerplaatsen aangelegd om recreatie mogelijk te maken. De Diefdijk maakt ook onderdeel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een belangrijke verdedigingslinie uit de Nederlandse geschiedenis en is daarmee rijk aan cultuurhistorie door zijn forten, groepsschuilplaatsen (bunkers) en batterijopstelplaatsen en de verhalen over het gebied." Aldus de jury. De samenwerkingspartners in het project waren: Waterschap Rivierenland, Hoogwaterbeschermingsprogramma Provincies Gelderland en Zuid-Holland, gemeenten Lingewaal, Geldermalsen, Culemborg, Leerdam, Vianen en Gorinchem, Stichting Liniewacht, Staatsbosbeheer, Zuid-Hollands Landschap en Hollandse Waterlinie.

Het in 2016 verschenen boekje 'De Diefdijklinie' (auteur: Chris Will, prijs €7,50) is deel 17 in de serie 'Hollandse Waterlinie Erfgoedreeks'. De rijk geïlustreerde publicatie schetst de militaire geschiedenis van de Diefdijk en de Diefdijklinie en geeft een overzicht van de tientallen opgeknapte objecten langs de linie.

- In 2014 is de Liniewacht opgericht, een groep vrijwilligers die zich inzet voor natuur en landschap van de Diefdijklinie. De vrijwilligers van de Liniewacht zijn vleermuisliefhebbers met hart voor hun omgeving. Ze onderhouden, beheren en monitoren unieke locaties langs de Diefdijk, Meerdijk, Nieuwe Zuiderlingedijk en Zuiderlingedijk. Naast de forten zijn dit honderden kleinere militaire objecten die in de linie liggen. Deze groepsschuilplaatsen hebben niet alleen cultuurhistorische en landschappelijke waarde. Ze hebben tegenwoordig ook een ecologische waarde. Door kleine aanpassingen in en om deze gebouwtjes kunnen vleermuizen hier nu ongestoord overwinteren. De liniewacht zorgt ervoor dat de vleermuistoegangen niet dichtgroeien, de binnenruimten voldoende vochtig blijven en dat kapotte deuren snel hersteld worden. Ook zorgen zij, door het op de juiste plek planten van struiken en of boompjes, ervoor dat deze objecten niet teveel in de zon of op de wind komen te liggen.

Langzamerhand vinden meer en meer vleermuizen de weg naar deze plekken, maar ook andere soorten zoals (overwinterende) dagpauwogen. Als landschapsbeheer worden in de winter bomen en struiken rond de groepsschuilplaatsen gesnoeid om het geschikt te houden voor vleermuizen en in de zomer worden de groepsschuilplaatsen opgeknapt en verder ingericht zodat deze weer geschikt zijn voor vleermuizen om in te overwinteren. Daarnaast worden de verblijfplaatsen klaargemaakt voor de overwinteringsperiode. De Liniewacht is een nog jonge vrijwilligersgroep, maar zeer enthousiast en gedreven. De Liniewacht is in 2014 opgericht door de Zoogdiervereniging en Stichting Landschapsbeheer Gelderland en is sinds 2017 zelfstandig verder gegaan.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over de Diefdijk (online te bestellen).

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)