Effen is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, en daar weer binnen in het streekje De Rith, gemeente Breda. T/m 1941 gemeente Princenhage.
- Effen is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, en daar weer binnen in het streekje De Rith, gemeente Breda. T/m 1941 gemeente Princenhage.
- Het dorp Effen heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' (de stad) Breda.
- Blijkens de site van het gemeenschapshuis vallen onder het dorpsgebied van Effen ook de buurtschappen 't Hout, Overa en Rith, oorspronkelijk buurtschappen van het vroegere dorp Princenhage en alle deel uitmakend van het streekje De Rith.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1295 Effene, 1310 kopie 15e eeuw Effenen, 1420 kopie 17e eeuw tEffen.
Naamsverklaring
- Nog niet bevredigend verklaard. De naam vertoont enige overeenkomst met een in 1442 onder Oosterhout vermeld dEffent, die volgens sommigen thuishoort bij namen als Birkt, Bokt, Elst enz., en gevormd zou zijn met een suffix -t bij een boomnaam effe(n). Alleen uit een boomnaam bestaande plaatsnamen komen echter nauwelijks voor en we moeten dan een onderdrukt collectiverend suffix aannemen, bijvoorbeeld -(i)na*, of de naam zien als een afleiding bij het Middelnederlandse effen 'vlak, glad, zonder verheffing', als waternaam (vergelijk Vlake), dan wel als terreinaanduiding (vergelijk het Duitse Ebene ‘vlakte’).(1)
* Gereconstrueerde vorm.
- Effe is ook een boomnaam: men duidt er in Vlaanderen de Spaanse aak mee aan, maar in het Rijnland de iep. Ook zou men er de yf ofwel taxus mee kunnen bedoelen. Zijn er wellicht overeenkomsten in structuur en gebruik van esdoornhout en taxushout? Het laatste is in elk geval zeer sterk en hard. Aan het hout werd een onheilafwerende kracht toegeschreven: daarom werd het wel aangewend voor het maken van cultusvoorwerpen. Ook maakte men van taxushout bogen, evenals van de Spaanse aak; beide stonden dan ook in de volksmond bekend als booghout. De naamsovereenkomst tussen Spaanse aak en taxus kan dus berusten op een soortgelijk gebruik dat men van beide soorten maakte. Het nut telde zwaarder dan het uiterlijk van de bomen! Effe komt voor in het collectief Effent onder Oosterhout en misschien in de nederzettingsnaam Effen bij Princenhage.(2)
Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Kuuskeslaand (= Varkentjesland).
Effen ligt ZW van Breda, grotendeels O en deels W van de (in de tijd van Napoleon aangelegde en kaarsrechte) Rijsbergseweg. Gelegen aan de linkeroever van de Aa of Weerijs, in het O grenzend aan A16 en HSL. Het dorp ligt centraal tot iets ZO daarvan in het streekje De Rith - het hele landelijk gebied WZW en ZW van Breda.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Effen 32 huizen met 197 inwoners. Tegenwoordig heeft de dorpskern ca. 120 huizen met ca. 300 inwoners. Het totale dorpsgebied, zoals omschreven onder Status, dus inclusief de daar vermelde buurtschappen, omvat ca. 400 huizen met ca. 1.000 inwoners.
Terug naar boven"Van oud ontgonnen land onder Effen getuigen ook de twisten over tienden. Bij deze heffing in natura gaat een tiende deel van de oogst naar de Kerk. Uit een oorkonde uit 1299 blijkt dat in 1271 de tienden over het koren van deze nederzetting ten goede kwamen aan de pastoor van Gilze. Uiteindelijk behoorden alle tienden in deze omgeving toe aan de abdij van Thorn die het recht had de pastoor van de moederkerk in Gilze te benoemen.
De nederzettingen in de streek De Rith liggen steeds veilig voor het water op de hogere delen van het dekzandlandschap. Wat opvalt is de afwezigheid van een sterk ontwikkelde kern. In geen enkele buurtschap staan huizen of boerderijen dicht op elkaar. Vergeleken met compacte bebouwingen elders zijn de gehuchten in De Rith*1 niet meer dan nevelvlekken. De naamgeving zegt meer over de sociale samenhang van de boerengemeenschap dan over een fysieke eenheid.
*1 Achterste Rith, Overa, Lies, Vuchtschoot en voor de Tweede Wereldoorlog ook Effen.
Toch is uit oud kaartmateriaal, zoals de Militaire Topografische Kaart van het Koningrijk der Nederlanden (1840) en de Kadasterkaart (1830), enige structuur van de buurtschappen af te leiden. Hier en daar trad een bescheiden clustering op, zoals bij Effen. Daar stonden de hoeven aan het begin van deze eeuw in en om een gezamenlijke veedrift gegroepeerd. Een drift is een stuk grond waarlangs het vee naar de weilanden werd gebracht. Pas in de 20e eeuw, na de Tweede Wereldoorlog, is het uitgegroeid tot een dorp van enige omvang’ (NB3). De nederzetting is ontstaan op de linkeroever van de Aa of Weerijs, tussen een aantal oude en jongere wegen die min of meer evenwijdig aan dit riviertje lopen.
(808) stelt dat op kaarten van rond 1960 Effen nog niet als dorp voorkwam, maar dat het werd weergegeven als een ‘piepjong woonwijkje’. Oorspronkelijk was hier slechts sprake van een erg verspreide bebouwing van boeren, tuinders en landarbeiders. Van een woonkern, een concentratie van huizen, een dorpsplein was geen sprake. Toch is het een van de oudste buurtschappen van de voormalige gemeente Princenhage.
Van 1710 tot begin 20e eeuw heeft hier de molen ‘Zelden Effen’ gestaan. “Met een effen molensteen is het slecht graan malen, vandaar de naam. Rond 1900 was de molen niet meer rendabel. De massa hout die vrijkwam bij de afbraak, is gebruikt als basis voor een houtbedrijf.”(808)
Van buurtschap naar dorp
Het moet in 1935 geweest zijn dat pastoor Antonius Anssems de boerderij van Chris Roelants binnenkwam: “Jullie moeten honderd gulden (circa vijftig euro) geven voor de nieuwe kerk en morgen verwacht ik jullie op de bouwplaats.” “Je had maar te gaan”, vertelde Roelants. “Zwarte grond wegscheppen anders kwam je niet in de hemel. Zweten tot je op de rode grond kwam voor de fundering, want op zwarte grond kun je niet bouwen.”(808) De grond vervoerde hij met een klikkar. “Een klikkar, dat is een kar waar je een pal, en een stuk hout uit kon trekken en dan kiepte ie achterover.”
De kerk had grote invloed op het sociale leven in de streek rond Effen (= De Rith). De pastoor was geestelijk adviseur van alle buurtschappen en als dank kreeg hij vlees van de boeren. De bouw van de kerk was een sociaal gebeuren bij uitstek. Drie boerenfamilies stelden gratis een stuk grond ter beschikking en boeren uit de buurt reden af en aan met karren vol zand en stenen. Tegelijk met de kerk werd een parochieschool gebouwd. Hoewel de school officieel gemengd was, kregen de meisjes tot 1953 nog les van nonnen. Het schoolplein en zelfs de gang van de school werden door een muurtje gescheiden.
Eerdergenoemd artikel onthult ook het mysterie waaróm hier in dit dunbebouwde buitengebied, evenals in de buurtschap Lies(bos), zo’n buitenproportioneel forse kerk is verrezen: “Voor het antwoord moeten wij naar Breda. Tussen de twee wereldoorlogen discussieerden stadsplanners daar over de stedenbouwkundige aanpak van uitbreidingen. Moest Breda een zwerm tuindorpen worden of een meer compacte stad? Het resulteerde in een wijksgewijze aanpak binnen steeds opnieuw te krappe gemeentegrenzen. Het bisdom Breda meende er goed aan te doen in de verwachte woonwijken alvast nieuwe kerken te bouwen. Zo kregen Effen en ook het gehucht Lies(bos) eigen ‘kathedralen’ die nog altijd op woonwijken wachten.”
- Nadere informatie over de geschiedenis van Effen door dr. K.A.H.W. Leenders.
Terug naar boven- De ‘bundel’ van Hogesnelheidslijn (HSL) en de verbrede (driebaans c.q. zesstrooks) A16, is op circa 200 meter van de dorpsrand van Effen komen te liggen. In 2000 is hiervoor een 30-tal woningen in het dorp afgebroken, waaronder de 8 ‘Engelse huisjes’. Ter compensatie zijn aan de noordrand van het dorp 30 woningen teruggebouwd.
- In 2011 heeft Waterschap Brabantse Delta een waterbergingsgebied in Effen gerealiseerd.
- Effen is wat ons betreft een dorp, omdat het een kerk heeft en een - hoe klein ook - kern. De gemeente beschouwt de kern gezien de grootte of beter gezegd kleinte, en de kleinschaligheid ook qua voorzieningen en problemen en uitdagingen op dat gebied, toch meer als een buurtschap. Daarom komt er voor het dorp, in tegenstellingen tot de grotere Bredase dorpen, ook geen Dorpsontwikkelingsplan (zo stelde de gemeente anno 2010). Vermoedelijk zijn er voor dit dorp in de komende jaren ook niet of nauwelijks ontwikkelingen te voorzien. Zo zit er bijvoorbeeld geen woningbouw in de planning.
Terug naar boven- Effen heeft 5 rijksmonumenten.
- Effen heeft een, in verhouding tot de grootte van het dorpje, forse kerk uit 1939. Dat komt omdat het Bisdom Breda in die tijd rekening hield met grootschalige nieuwbouw rond deze plaats (en Lies[bosch] waar eveneens een forse kerk verrees) en vooruitlopend daarop vast de kerk bouwde. Die nieuwbouw is er nooit gekomen, het dorp is altijd klein gebleven, zij het met wel een fors buitengebied; de omliggende buurtschappen Overa, 't Hout en De Rith worden doorgaans als vallend onder dit dorpsgebied beschouwd. De H. Moeder Godskerk (Effenseweg 3) is tegenwoordig onderdeel van de Parochie H. Maria Magdalena (voorheen viel de geloofsgemeenschap onder de Nazarethparochie, die in de nieuwe parochie is opgegaan). Ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de H. Moeder Godskerk in 2014 heeft Piet Rasenberg een fraai boekje geschreven over de geschiedenis van de kerk en haar parochie. Met veel illustraties en fotomateriaal. Dit boekje is nog bij het secretariaat van de kerk te verkrijgen.
Terug naar boven- De jaarlijkse carnavalsoptocht op carnavalsdinsdag in Kuuskeslaand (= Varkentjesland), zoals Effen tijdens carnaval heet, is kleinschalig, gemoedelijk en ongedwongen. De route is niet in beton gegoten; als het lekker weer is, lassen ze gewoon een extra lus in de route in. Een jury is er ook niet; de winnaar wordt bepaald door de winnaar van het jaar ervoor. Na afloop van de optocht wordt het feest voortgezet in gemeenschapshuis De Kievitslaar, dat tijdens carnaval wordt omgedoopt tot het Kuuskeskot. - Lees hier het verslag van carnavalsoptocht Kuuskesland 2018.
- Dorpsfeest (september).
Terug naar boven- Fotoreportage van Effen door Kees Wittenbols uit Breda.
Terug naar boven- Nieuws: - Nieuws uit Effen op Facebook.
- Dorpshuis: - "Doel van Gemeenschapshuis De Kievitslaar is om het dorp Effen met de buurschappen Overa, De Rith en 't Hout, die zij blijkens hun site ook tot het dorpsgebied rekenen, een plek te bieden waar men elkaar kan ontmoeten. Het gemeenschapshuis vormt samen met de kerk en de basisschool het hart van deze dorpsgemeenschap. De Kievitslaar is in 1975 gerealiseerd en biedt huisvesting aan de Effense verenigingen en clubs. Ook belangstellende verenigingen van buiten onze gemeenschap kunnen onze accommodatie huren en zijn van harte welkom."
- Onderwijs: - Basisschool Effen is een kleine actieve school, steeds in ontwikkeling. Zij willen een school zijn waar kinderen veel leren en elke dag met plezier naar toe gaan. Daarom vinden ze het belangrijk dat alle kinderen zich ‘thuis’ voelen. Zij werken aan een fijne sfeer in de groepen. De school geeft kinderen de kans om hun eigen mogelijkheden te ontplooien. Zij leren om zelfstandig, verantwoordelijk, creatief en kritisch in het leven te staan. In een landelijke, mooie omgeving staat het karakteristieke schoolgebouw uit 1939. Dat zorgt al voor een gemoedelijke sfeer. Maar sfeer is vooral iets dat je samen maakt door samen te werken, leren en spelen in een veilige omgeving. Naast het kennisaspect speelt ook de ontwikkeling van de sociaal-emotionele vaardigheden een belangrijke rol. Binnen alle groepen wordt hieraan aandacht geschonken.
De school gaat uit van onderwijs waarbinnen goed wordt ingespeeld op verschillen tussen kinderen. Er is veel aandacht voor kinderen die moeite hebben met leren of daar juist erg goed in zijn. Basisschool Effen richt zich op een ononderbroken leer- en ontwikkelingsproces voor de kinderen, om kennis en vaardigheden te verwerven die nodig zijn om een sociaal en kritisch denkend mens te worden in een voortdurend veranderende samenleving. De school biedt hulp, ondersteuning, vertrouwen, bescherming, stimulans en structuur bij de ontwikkeling van het kind. De school richt zich op de toekomst: nieuwe media spelen een belangrijke rol in het lesprogramma. Startend vanuit de veilige omgeving stimuleren zij kinderen om creatief te denken. Ze bieden leuke uitdagende lessen met materialen en werkvormen die aansluiten op de behoeften en het ontwikkelingsniveau van de kinderen.
- Muziek: - Kerkkoor Effen is eind 1938 opgericht, in verband met de nieuwe, in 1939 in gebruik te nemen kerk in het dorp. Op 16 september 1938 komen 15 Effense zangers bij elkaar in het patronaat van Princenhage, om onder leiding van Meneer van Meel, het toenmalige hoofd der school, een zangkoor voor de nieuwe Heilige Moeder Godskerk op te starten. Ze worden toegesproken door pastoor Anssems (waar de Pastoor Anssemsstraat in het dorp naar genoemd is) en de dirigent. Volgens de historie doen ze dan al een eerste poging om een lied te zingen. Afgesproken wordt om elke maandagavond te repeteren in het Vincentiuslokaal van de Sint Martinuskerk. Op 25 maart 1939, bij de inwijding van de nieuwe parochiekerk door Bisschop P. Hopmans, treedt het koor voor de eerste maal op. Vermeldenswaard is artikel 3, lid 6 van de statuten van de verengiing: "De leeftijd der werkende leden is bepaald op 50 jaar; daarna blijft men erelid." Als dat nu nog gold, zou er ’s zondags maar een heel bescheiden koortje aantreden... Gelukkig hebben ze nu zelfs meer leden dan waarover meneer Van Meel toen kon beschikken, al ligt dat wel aan het feit dat sinds 1970 de dames het koor zijn komen versterken.
Reactie toevoegen