Status

- Elahuizen is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente De Fryske Marren. Oorspronkelijk gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde. In 1812 over naar gemeente Koudum (naamswijziging), per 1-10-1816 over naar gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde (naamswijziging), in 1956 over naar gemeente Hemelumer Oldeferd (naamswijziging), in 1984 over naar gemeente Gaasterlân-Sleat, in 2014 over naar gemeente De Fryske Marren.

- Onder het dorp Elahuizen valt ook de buurtschap Trophorne.

Naam

In het Fries
Ealahuzen.

Oudere vermeldingen
1412 Elahuysen, 1487 toe Eylahuysen, 1488 in Eylahusen, 1505 Elahuysum.

Naamsverklaring
Betekent huizen 'nederzetting' van (die van) de persoon Ele.(1)

Naamgeving huidige nederzetting
Elahuizen was oorspronkelijk alleen de naam van een buurtschap N van het dorp Nijega. Omdat er nog meer Nijega's zijn in Fryslân en dat verwarring wekte met o.a. de postbezorging, is op voorstel van de PTT en de Dorpsraad de naam van het dorp in 1967 gewijzigd in die van de nabijgelegen buurtschap Elahuizen. Sindsdien omvat die plaatsnaam dus zowel het grondgebied van de gelijknamige buurtschap die het voorheen was plus het grondgebied van het dorp dat voorheen Nijega heette. Maar vandaag de dag is dat dus gezamenlijk één dorp.

Nijega
Omdat er meer Nijega's zijn, werd het Gaasterlandse Nijega in adresseringen vaak voorzien van het achtervoegsel (H.O.N.), wat staat voor 'Hemelumer Oldephaert en Noordwolde', de toenmalige gemeente waar het dorp onder viel. In 1956 werd het (H.O.), want toen is de gemeentenaam gewijzigd in Hemelumer Oldeferd.

Ligging

Elahuizen ligt NW van Balk, NO van Oudega en grenst in het W aan het meer de Fluessen.

Statistische gegevens

In 1840 heeft het dorp Nijega 39 huizen met 214 inwoners en de buurtschap Elahuizen 9 huizen met 71 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp Elahuizen, als 'opvolger' van deze beide vroegere kernen, ca. 140 huizen met ca. 350 inwoners.

Geschiedenis

Elahuizen was vanouds een dorp. De Fluessen was oorspronkelijk een bos. Dat bos is in de 13e eeuw afgebrand waardoor een meertje ontstond dat geleidelijk groter werd. Rond 1700 is het dorp in het meer De Fluessen verdronken. Het hogergelegen kerkhof bleef aanvankelijk staan. Later is het kerkhof ook in het meer verdwenen. Dit punt wordt tegenwoordig nog aangegeven door de noord kardinale boei (zwart met geel), die zo'n honderd meter uit de wal ligt. Op kaarten staat deze ondiepte soms nog aangegeven als Oude Kerkhof. Van het oorspronkelijke dorp bleef zodoende alleen een buurtschap over met wat boerderijen en burgerwoningen langs de Mardyk en de Lange Hoek.

De Elahuizenaren waren vroeger belangrijke zeevaarders. Zij voeren met koggen naar Engeland en de Duitse Hanzesteden. In het dorpswapen wordt de Friese kogge afgebeeld. Je vindt dat wapen o.a. aan de gevel van de dorpskerk.

Stoomzuivelfabriek
Rond 1880 stichtte de Koninklijke Maatschappij van kaas-en roomboterfabrieken stoomzuivelfabriek De Wouden in Nijega, met specialisatie in het maken van boter en kaas, die vrijwel in zijn geheel voor de export waren bestemd. De fabriek kreeg melk van ver uit de omtrek. Zelfs vanuit Sondel, Rijs en Warns leverden boeren aan deze particuliere fabriek, in plaats van aan nabijgelegen coöperaties te Balk, Hemelum of Koudum. Tot 1960 bleef de zuivelfabriek in het toenmalige Nijega werken. Jaarlijks werd op laatst nog zo'n acht miljoen kilogram melk verwerkt. In dat jaar werd de overgang bezegeld van de fabriek naar de onderneming van Lankhorst te Osingahuizen. De 25 werknemers verhuisden mee. In de volksmond heette het nadien de bamifabriek. Onder de naam Verdefa werd hier na de sluiting van het zuivelgebeuren namelijk mie geproduceerd. Uiteindelijk verdween ook deze activiteit uit - inmiddels - Elahuizen. In 1972 werd het complex een watersportcentrum.

- Elementen uit de geschiedenis van Elahuizen en Nijega.

Recente ontwikkelingen

- Inwoners van Elahuizen klaagden in 2019 bij de gemeente over de hoge snelheid waarmee automobilisten door de dorpskom 'jakkeren'. Ze vroegen om maatregelen. Nader onderzoek wees uit dat het vooral de dorpelingen zelf zijn die zich schuldig maken aan te hard rijden (overigens is dit dorp daar bepaald niet uniek in, red.). Dat stelde de dorpencoördinator van De Fryske Marren, die verslag deed van zijn bevindingen in dorpskrant Mar-Lûd. Nieuwe snelheidsmetingen wezen volgens de gemeente uit dat maatregelen niet nodig zijn. De Tsjerkewei veranderen in een woonerf of rood asfalt aanbrengen heeft ook geen zin, aldus de coördinator: "Inwoners raken daar snel aan gewend en negeren de maatregel vervolgens."

Bezienswaardigheden

- Elahuizen heeft 3 rijksmonumenten, zijnde de vroeg 19e-eeuwse boerderij op Mardyk 21, de kerkklok uit 1832 van Petit en Fritsen en die uit eind 19e eeuw van Van Bergen, en het kerkorgel uit 1865 van W. Hardorff.

- Elahuizen heeft 2 gemeentelijke monumenten, zijnde de stelpboerderij met koetshuis uit ca. 1870 op Waldwei 3, en de Hervormde (PKN) kerk.

- In 1857 is de oude, bouwvallige kerk van toen nog Nijega afgebroken. De al in hetzelfde jaar gebouwde nieuwe kerk hield het echter maar tot 13 juni 1864 uit, toen kerk en toren door bliksem geheel afbrandden. Direct daarna werd begonnen met de huidige, in Waterstaatsstijl gebouwde Hervormde (thans PKN) kerk die al op 18 december van genoemd jaar gereed kwam. In hoeverre deze een duplicaat is van de afgebrande is helaas niet meer te achterhalen. De kerk heeft de simpele vorm van een zaalkerk, verrijkt met neoclassicistische elementen, die vooral terug te vinden zijn in de voorgevel. Deze geven door de met kapitelen bekroonde pilasters en een sterk geprofileerd driehoekig fronton de indruk van een Griekse tempel.

- Het oorlogsmonument is in 1995 geplaatst.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Elahuizen, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Oude ansichtkaarten van Nijega (Gaasterland).

- Filmpje van Elahuizen vanuit de lucht, gemaakt door een zogeheten drone.

Links/voorzieningen

- Algemeen: - Site van en over Elahuizen.

- Nieuws: - Nieuws uit Elahuizen op Facebook. - Dorpskrant de Marlûd verschijnt 11x per jaar. Vaste onderwerpen van de krant zijn: Dorpsbelang info; schoolnieuws, met informatie overgenomen uit het info nieuws van ABBS De Fluessen; kerknieuws; de aanvangstijden van de kerkdiensten en de wijzigingen in de burgerlijke stand van het dorp.

- Belangenorganisatie: - Blijkens een vermelding op de dorpssite is er kennelijk wel een Dorpsbelang in dit dorp, maar daar kunnen wij verder niets over vermelden omdat ze vergeten zijn iets over zichzelf te schrijven op de wellicht door hen opgezette dorpssite (gebeurt vaker...). Dan worden alle verenigingen vermeld, behalve hun eigen vereniging Dorpsbelang...

- Dorpshuis: - De naam van Dorpshuis Us Nije Gea herinnert nog aan de vroegere dorpsnaam Nijega.

- Sport: - Oudega, Kolderwolde en Elahuizen hebben een gezamenlijke voetbalvereniging: SV De Wâlde, die gevestigd is in eerstgenoemd dorp. Dat geldt ook voor Volleybalvereniging De Wâlde.

- Veiligheid:- "Whatsappgroep Veilig Elahuizen is bedoeld om dorpsgenoten te informeren over verdachte personen of omstandigheden. (Snel) delen van informatie voorkomt soms overlast of (kleine) criminaliteit en kan helpen bij het oplossen ervan als er onverhoopt wel is ingebroken of ergens iets is gestolen, vernield of illegaal afval is gedumpt. Vele ogen zien meer. Doel is om samen de leefomgeving een beetje veilig(er) te houden. Een kleine 60 inwoners zijn thans aangesloten bij de whatsappgroep."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Elahuizen kerk.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)