Status

- Elspeet is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Nunspeet. T/m 1971 gemeente Ermelo.

- Onder het dorp Elspeet vallen ook de buurtschappen Grote Kolonie en Kleine Kolonie.

Naam

Oudere vermeldingen
1227 GN de Elspete, 1341 Elspeet.

Naamsverklaring
Speet in plaatsnamen betekent wel 'omgespitte grond', verwant met spade. De verklaring El- 'oud' is aanlokkelijk in verband met de veronderstelde betekenis van Nunspeet, waarin men nieuw meende te herkennen. Vormen met dentaal als Eldenspete* zijn echter onbekend, zodat el 'oud' niet waarschijnlijk mag worden geacht. Misschien te verbinden met els 'els' naar de begroeiing?(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Elspeet ligt Z van Nunspeet, O van Ermelo.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Elspeet 81 huizen met 591 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.800 huizen met ca. 4.400 inwoners.

Geschiedenis

- Geschiedenis en beschrijving van Elspeet.

Bezienswaardigheden

- Elspeet heeft 14 rijksmonumenten.

- Elspeet heeft 15 gemeentelijke monumenten.

- De Hervormde (PKN) kerk van Elspeet (Nunspeterweg 5) is van 2004 tot 2010 ook in gebruik geweest bij de Hersteld Hervormde Gemeente. Het is een laatgotische, eenbeukige dorpskerk, waarvan het schip in de 19e en 20e eeuw in quasi gotische stijl geheel is verbouwd en uitgebreid. Driezijdig gesloten, 15e-eeuws gepleisterd koor, met op de makelaar een smeedijzeren kruis uit 1727. Tot de inventaris behoren o.a. een kansel, fragmenten van banken en twee kaarsenkronen, alle uit de 17e eeuw, alsmede een grafzerk uit 1612. De toren is een sober bakstenen bouwwerk, dat met zijn rechthoekige en halfrond gesloten spaarvelden de indruk wekt uit omstreeks 1800 te dateren, hoewel de kern mogelijk ouder is. Het orgel is in 1989 gebouwd door de firma Hendriksen & Reitsma (Nunspeet).

In 2007 is het boek ”Zijn daden gedenken. Historische schetsen in en rond de dorpskerk van Elspeet” verschenen. In het boek worden vier eeuwen hervormd (gereformeerd) kerkelijk leven in het dorp en buurdorp Vierhouten in beeld gebracht. Het boek is geen 'traditionele' kerkgeschiedenisbeschrijving geworden, maar veel meer een relaas van de bewoners en hun betrokkenheid bij hun kerk. Meer dan 235 illustraties verrijken historische schetsen in ruim twintig hoofdstukken. De uitgave bevat ook informatie over hofprediker, schaapherder en ouderling Willem Mouw, een levensbeschrijving van en interview met oud-predikant ds. J.P. Verkade, en de 'dramatische gebeurtenissen' rond de polio-epidemie in 1966. De kerk valt onder de Hervormde Gemeente Elspeet.

- Molen De Hoop was voorheen een ‘bouwval’ en is de afgelopen jaren door een grondige restauratie weer in oude glorie hersteld. Daarmee is de molen weer een gezichtsbepalend visitekaartje geworden voor Elspeet en omgeving. Niet alleen de buitenzijde van de molen is gerestaureerd, ook het binnenwerk is grondig aangepakt. De molen werkt weer volledig en in principe wordt er elke zaterdag gemalen. De molenaar geeft op deze dagen graag tekst en uitleg over de werking van de molen. In de molen is tevens een molenwinkel gerealiseerd. Je kunt daar bakproducten en allerlei leuke hebbedingetjes aanschaffen. Op deze manier steun je de molen en draag je eraan bij om de instandhouding en openstelling van de molen te waarborgen.

- Gevelstenen in Elspeet.

Jaarlijkse evenementen

- Toneelgroep Elspeet is opgericht in 2013 en geeft jaarlijks in maart een uitvoering in het Kulturhus.

- Koningsdag.

- Op de 1e zaterdag in juli is er in Elspeet het Schaapscheerdersfeest, waarbij de schapen op traditionele wijze met de knipschaar ontdaan worden van hun dikke vacht.

Landschap, natuur en recreatie

- "Schaapskudde Elspeter Heide bestaat uit ongeveer 200 schapen van het zeldzame huisdierras Veluws Heideschaap. We begrazen hiermee 8 uur per dag de Elspeter Heide tussen Elspeet en Vierhouten. Het streven is om de kudde in de toekomst te vergroten tot ca. 350 schapen, zodat we met meer cappaciteit de Elspeter Heide kunnen gaan begrazen. Het Veluws Heideschaap is een groot, lang en hoogbenig schaap. De ooi werpt gemiddeld één lam per jaar. De kleur is crème achtig wit. De kop is gebogen en tot achter de oren onbewold. Het ras heeft geen horens. Kenmerkend is de zijdeglanzend behaarde ramsneus. De vacht is langharig, afhangend en draderig, zonder krulletjes en vrij grof. Op kop en poten komen soms voskleurige vlekjes voor. De staart is lang en bewold. En soms... wordt er ook een zwart/bruin of bondkleurig schaap geboren! Samen met acht kuddes op de Veluwe houden we het ras in stand. We hebben een rammenpool en zo wisselen we elkaars rammen uit.

Sinds 2017 is Daphne van Zomeren onze schaapherder. Ze hoedt de schapen samen met haar Bordercollies Sem Jan en Tan. Daphne heeft sinds 2010 werkervaring opgedaan bij andere schaapskuddes o.a. van het Goois Natuurreservaat, Amsterdamse Waterleidingduinen, Almere en Hoog Buurlo. Voordat Daphne schaapherder werd werkte ze als grafisch ontwerper. Die creativiteit zie je terug in het werken met de schapen en de beleving hier omheen. Samen met Marc, die ook schaapherder op de Veluwe is, woont ze met hun honden dichtbij de schapen. Marc helpt ook regelmatig een handje mee, net als de enthousiaste groep vrijwilligers en stagiaires die met vanalles helpen rondom de schapen, zoals het hoeden van de kudde, behandelen van de schapen, hand- en spandiensten rondom de schaapskooi en bij evenementen en activiteiten."

- Bij Elspeet is in 2010 het eerste herpetoduct in de provincie Gelderland gerealiseerd. Het betreft een tunnel voor reptielen en amfibieën. De onderdoorgang is volgens wetenschappelijke inzichten aangelegd onder een doorgaande weg op de Elspeetsche Heide. De tunnel is vrij breed, grotendeels open aan de bovenkant en heeft begroeide randen. Elders in Nederland zijn wel eerder faunapassages gebouwd, maar die bleken nooit geschikt om reptielen veilig over de weg te helpen. De tunnel onder de N310 is ook groot genoeg om de schapen van Schaapskudde Elspeet en Vierhouten van het ene heideveld naar het andere te laten gaan. Amfibieën en reptielen hebben een tunnel nodig waar voldoende licht in kan vallen. Bovendien moet de temperatuur in de tunnel gelijk zijn aan die daar buiten. Daarom is gekozen voor een open tunnel die alleen gesloten is waar ze onder de hoofdrijbaan en het naastgelegen fietspad door gaat. De inpassing in het landschap is zodanig dat de tunnel niet opvalt in het wegbeloop. Op wat kleinere schaal komen ook een aantal innovatieve herpetoducten op de Ginkelse Hei bij Ede.

In 2014 constateert Ravon (de organisatie voor de bescherming van amfibieën, reptielen en vissen) dat het herpetoduct bij Elspeet intensief wordt gebruikt door de dieren waar het voor bedoeld is en dus aan zijn doel beantwoord. Ravon heeft sinds 2010 in de gaten gehouden hoe het met het herpetoduct ging. Er blijken tientallen adders, hagedissen, hazelwormen en zelfs een gladde slang doorheen te kruipen. Een levendbarende hagedis heeft zelfs jongen gekregen in de tunnel. De beesten gaan ook in het open deel van de tunnel in het zonnetje liggen. Volgens de organisatie is het resultaat 'spectaculair'.

- De agrarische enclave Uddel-Elspeet is een karakteristiek landbouwgebied midden in de bos- en natuurgebieden van de Veluwe. Het gebied heeft een sterke cultuurhistorische binding met agrarische bedrijfsvoering. Om de kwaliteit van dit buitengebied voor bewoners te behouden, hebben de betrokken gemeenten (Barneveld, Ermelo, Nunspeet en Apeldoorn) in 2010 subsidiemogelijkheden gecreëerd voor de inwoners om hun erf landschappelijk verantwoord op te knappen. Dat bleek goed te werken. Er hebben zich 86 personen aangemeld, waarbij ruim 65 adviezen of plannen voor natuur en landschap zijn opgesteld. De plannen omvatten de realisatie van ruim 4 hectare aan nieuwe natuur, 3 hectare aan nieuw landschap, 1500 meter heg, ruim 500 meter haag, 4000 m2 bosje, 3000 m2 heide, 6700 m2 hoogstamboomgaard, 100 solitaire bomen, 45 meter knotbomen en een poel. Ook waren er 4 initiatieven voor ommetjes in Elspeet. (bron: Landschapsbeheer Gelderland)

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Elspeet, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Fotoserie van Elspeet van fotograaf Martin Stevens.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Elspeet (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Elspeet.

- Belangenvereniging: - Dorpsvereniging Elspeet.

- Kulturhus: - In 2010 is Kulturhus Elspeet gerealiseerd, een soort dorpshuis-plus. Het Kulturhus biedt huisvesting aan verschillende organisaties en verenigingen: Elspeets Fanfare Korps, Peuterspeelzaal Klein Duimpje, Icare, Stichting Bibliotheek Noordwest Veluwe, Fysiomare, 's Heeren Loo, Behandel- en Adviescentrum Logopedie Veluwe, de Rabobank en Muziekschool Noordwest-Veluwe. Naast het Kulturhus zijn 24 zorgappartementen gerealiseerd in samenwerking met de Oranjehof. De zorgappartementen maken het voor senioren mogelijk ondersteund zelfstandig te wonen.

- Onderwijs: - Da Costaschool. - Basisschool Boaz-Jachin. - Eben-Haëzerschool. "BCT Architecten gaat de nieuwe Da Costaschool en gymzaal ontwerpen. In december 2018 hebben de geselecteerde architectenbureaus hun visie op de opgave en het schetsontwerp gepresenteerd aan de voor de aanbesteding ingestelde beoordelingscommissie, bestaand uit vertegenwoordigers van de gemeente Nunspeet, CNS (het bevoegd gezag van de basisschool) en de Da Costaschool. Op basis van de presentaties en de daaropvolgende beoordeling van de inschrijvingen door de leden van de beoordelingscommissie, is BCT Architecten uit Enschede als eerste naar voren gekomen. De gemeenteraad heeft in maart 2017 het Strategisch Huisvestingsplan onderwijs (SHP) vastgesteld. Hierin heeft de raad zijn ambities vastgelegd ten aanzien van de onderwijshuisvesting in de gemeente. Eén onderdeel van dit plan omvat de vernieuwing van onderwijshuisvesting in Elspeet.

Het schoolgebouw van de Boaz-Jachin school wordt gerenoveerd; de Da Costa krijgt nieuwbouw op hun huidige locatie. Op deze locatie staat ook de gymzaal van Elspeet. Deze gymzaal is verouderd en moet gerenoveerd of vervangen worden. Gezien de nieuwbouwontwikkeling van de school en de hoge renovatiekosten (inclusief verduurzaming) heeft het college besloten voor de gymzaal te kiezen voor nieuwbouw in een integrale ontwikkeling met de school. Naar verwachting zal de bouw van de school en de gymzaal in het najaar 2019 starten, ingebruikname wordt verwacht in het najaar 2020. De oude gebouwen op de locatie van de Da Costa (school en gymzaal) zullen dan worden gesloopt. Wethouder Leen Van der Maas is blij met deze stap: “Alle inzet is erop gericht om na de zomervakantie 2020 het nieuwe schooljaar te starten in een prachtig nieuw schoolgebouw." (bron: gemeente Nunspeet)

- Muziek: - Elspeets Fanfare Korps.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Elspeet is opgericht in 1953.

- "Het tennispark van Tennisvereniging Elspeet (TVE) is gelegen aan de Uddelerweg tussen het dorp en Uddel, naast de heide en aan de Veluwse bossen. Er zijn 3 kushion kourt banen, waarop het hele jaar kan worden getennist. Op onze site vind je - als lid of als geïnteresseerde - informatie en het laatste nieuws over onze tennisvereniging, wedstrijden, competities, uitslagen, bardienst en andere zaken. Graag tot ziens op baan 1, 2, 4 of Baan Drie!" (Baan Drie is het clubgebouw van de vereniging, red.)

- Bedrijfsleven/ondernemen: - Op de site van ondernemersvereniging Ondernemend Elspeet vind je o.a. actualiteiten uit het dorp, een activiteitenagenda en lokale links.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)