Elst GL

Plaats
Dorp
Overbetuwe
Betuwe
Gelderland

gemeente_elst_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Elst anno ca. 1870, kaart J. Kuijper, exclusief de in 1818 opgeheven gemeenten Elden en Lent

Gemeente Elst anno ca. 1870, kaart J. Kuijper, exclusief de in 1818 opgeheven gemeenten Elden en Lent

gemeente_elden_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Elden, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Elden, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

gemeente_lent_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Lent, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Lent, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Elst GL

Terug naar boven

Status

- Elst is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Betuwe, gemeente Overbetuwe. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2000.

- De gemeente Elst is in 1818 vergroot met de gemeenten Elden en Lent.

- Reeds vóór 2000 zijn door grenscorrecties delen van de gemeente Elst aan omliggende gemeenten afgestaan. Per 1-3-1966 is het dorp Elden overgegaan naar de gemeente Arnhem, gevolgd door nog 2 grenscorrecties ten gunste van Arnhem, nl. in 1974 en 1995. En in 1998 is het dorp Lent overgegaan naar de gemeente Nijmegen in het kader van de "Waalsprong".

- Onder het dorp Elst vallen ook de buurtschappen Aam, Bredelaar, Eimeren, Lijnden, Raayen, Reeth en Snodenhoek. Dit zijn in totaal 7 buurtschappen. De voormalige buurtschap Merm is inmiddels getransformeerd tot bedrijventerrein.

- Wapen van de voormalige gemeente Elst.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
726 kopie 11e eeuw Heliste, 896 kopie 12e eeuw Elste, ws. 911-918 kopie 11e eeuw Eliste, 1105 Eleste, 1178 Elst.

Naamsverklaring
Als verklaring is voorgesteld het Germaanse alhistja-* '(plaats van het) heiligdom', resulterend in umlaut van a- tot e- en een korte stamvocaal. Vergelijk Aalst in de Bommelerwaard, dat te verklaren is als een afleiding van het type alhust-*, zonder umlautsfactor. Anderen verbinden de naam met Alesta*, Alista*, een afleiding met -st- suffix van een waternaam Ala, Noors Ala, Russisch Ola, en verwant met de Duitse waternaam Aller. In Elst zijn bij de restauratie van de hervormde kerk in 1945 de resten van twee tempels uit de Romeinse tijd gevonden.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Elst ligt ZW van Arnhem, in de "oksel" van A15 en A325.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Elst 624 huizen met 4.510 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 151/1.140 (= huizen/inwoners), de dorpen Lent 161/1.171 en Elden 106/791, en de buurtschappen Lijnden 50/337, Bredelaar 4/40, Aam 24/182, Merm 4/29, Laar 3/27, Rijkerswoerd 21/155, Eimeren 17/123, Hollanderbroek 63/383 en Reet of Rheet 20/132. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 9.000 huizen met ca. 22.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Elst en omgeving, kun je terecht bij de in 1979 opgeriche Historische Vereniging Marithaime. De vereniging heeft ca. 300 leden. De naam van de vereniging is ontleend aan het landgoed Marithaime, dat zich in de vroege middeleeuwen nabij het dorp bevond. De vereniging heeft als doel het cultuurhistorisch besef en de zorg voor het lokale cultuurhistorisch erfgoed te bevorderen. Steeds meer mensen interesseren zich voor hun eigen geschiedenis of die van hun omgeving. Marithaime speelt hier op in door aansprekende en gevarieerde activiteiten te organiseren.

Er worden lezingen over uiteenlopende onderwerpen gehouden en excursies georganiseerd naar historisch interessante doelen. Ook wordt historisch beeldmateriaal via eigen archief en digitaal beschikbaar gesteld. De Dorpsquiz en de Historische Herberg laten zien dat geschiedenis voor een brede groep ingezetenen interessant is. Jeugd wordt in samenwerking met scholen bereikt door leerprojecten op educatief gebied. Een groeiende activiteit is het uitgeven van boeken over allerlei thema’s uit het (nabije) verleden.

Zoek je graag iets uit tot op de (Romeinse) bodem? Of zet je graag de puntjes op de i in een verhaal of publicatie die handelt over onze lokale geschiedenis? Leden van Marithaime kunnen zich aansluiten bij een sectie. In deze secties worden thema’s uitgediept en allerlei activiteiten voorbereid en gerealiseerd. Huidige secties zijn: Archeologie, Westeraam, Genealogie, Geschiedschrijving, W.O. II, en Lent. De vereniging adviseert de gemeente Overbetuwe gevraagd en ongevraagd over aandachtsgebieden die op haar weg liggen, neemt deel aan gemeentelijke commissies en is dienstverlenend bij archeologisch onderzoek. Daarnaast werkt Marithaime samen met zusterverenigingen en met diverse (lokale) organisaties en scholen. Blijkens haar site heeft de vereniging kennelijk een verenigingsruimte in het pand van Basisschool Stap voor Stap (Kruisakkers 3). Helaas staat er niet bij of dat ook voor niet-leden te bezoeken is en zo ja wanneer.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Bij graafwerkzaamheden voor een nieuwe gastransportleiding van Gasunie bij Elst is in 2010 een deel van een prehistorische boomstamkano gevonden. De kano dateert waarschijnlijk uit de periode 400 tot 200 voor Christus en is daarmee het oudst bekende vaartuig van de provincie Gelderland. De boomstamkano is aangetroffen in afzettingen van een voormalige loop van de Rijn. Op de hoge oeverwallen langs de rivierbedding zijn op verschillende plaatsen sporen van bewoning uit de IJzertijd gevonden.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Elst heeft 16 rijksmonumenten.

- Elst heeft 47 gemeentelijke monumenten.

- Vanuit de wijde omtrek is de Hervormde (PKN) Grote Kerk in Elst (Grote Molenstraat 2) te zien. Het cultuurhistorisch belang van de Grote Kerk is echter niet direct zichtbaar. Van de huidige 15e-eeuwse gotische kerk is vooral de toren opmerkelijk, niet alleen vanwege haar forse afmetingen maar ook door de architecturale overeenkomst met de Domtoren in Utrecht. Wat deze locatie tot een unicum in Nederland maakt, bevindt zich onder de kerkvloer. Hier kan men de resten van een vroegchristelijk kerkje en van een Romaanse kerk met uitbreidingen bewonderen. De bijbehorende crypte is voor publiek toegankelijk.

Daartussen en daaronder bevinden zich de fundamenten van twee opvolgende Romeinse tempels uit de 1ste eeuw na Chr. Aan de zuidzijde van het kerkgebouw zijn de contouren van de tweede Romeinse tempel aangebracht. Een maquette van dit enorme gebouw, dat een van de grootste in zijn soort in het noordwestelijk deel van het Romeinse Rijk was, bevindt zich in de zijbeuk waar een klein museum is ingericht. Voor nadere informatie zie de pagina van het Tempel- en Kerkmuseum. De kerk valt onder de in 2005 opgerichte Protestantse Gemeente Elst.

"Miljoenen toeristen bezoeken jaarlijks de piramides in Egypte en de Chinese Muur, maar de Grote Kerk van Elst is net zo bijzonder. Dat laten de Ridders van Gelre zien in hun televisieprogramma op Omroep Gelderland d.d. november 2020 (zie de video onder de link). René Arendsen, een van de ridders en historicus, stelt: "De Grote Kerk is uniek. Dit is de enige plek in Nederland waar tweeduizend jaar religieuze geschiedenis te bewonderen is. Het is ongelofelijk wat je hier ziet." Ook andere historici scharen de Grote Kerk bij de belangrijkste historische gebouwen van Nederland. Onder de middeleeuwse kerk liggen metershoge muren van twee Romeinse tempels. Aan het begin van de jaartelling stond er een kleine tempel die rond het jaar honderd is vervangen voor een van de grootste Romeinse tempels ten noorden van de Alpen. In de 8e eeuw ontstond de eerste christelijke kerk op de fundamenten van de Romeinse tempel. De vroeg-middeleeuwse missionaris Werenfridus ligt hier begraven. Het kleine kerkje groeide uit tot de grote middeleeuwse kerk die nu nog altijd de skyline van Elst domineert.

Edy Jakobs, lid van de kerkenraad en gids in het Tempel | Kerk Museum: "We nemen bezoekers eerst mee door de middeleeuwse kerk. In de kerkzaal staat een maquette van de grootste tempel. Ook worden fragmenten van bijvoorbeeld zuilen tentoongesteld. Daarna gaan we via een kleine wenteltrap naar beneden. Bezoekers zijn stomverbaasd over wat daar te zien is. Ze zeggen vaak dat ze niet meer naar Rome hoeven, omdat ze hier al een prachtige Romeinse tempelruïne kunnen bewonderen." Het kerkbestuur denkt na over een verbetering van de toegang tot de kerk en de Romeinse tempels. “We willen de kerk graag multifunctioneel maken”, vertelt Edy Jakobs. “Het zou mooi zijn als we vaker conferenties en concerten in de kerkzaal kunnen organiseren." VN-organisatie Unesco bekijkt of de Romeinse Limes langs de Rijn de status van Werelderfgoed kan krijgen. “Maar van deze Romeinse noordgrens is niets meer van te zien. Zet gewoon de Grote Kerk van Elst op de Unesco Werelderfgoedlijst. Dat zou veel beter zijn. Dit gebouw is zo bijzonder", aldus René Arendsen."

- Na de Reformatie werd de Grote Kerk in gebruik genomen door de protestanten. Het katholicisme werd officieel verboden. De katholieken die toch hun geloof wilden uitoefenen moesten hun toevlucht nemen tot 'schuilkerkjes'. Tijdens de Franse tijd in Nederland werd door de Franse bezetter godsdienstvrijheid afgedwongen. Zodoende kon de katholieke gemeenschap in 1802 een bescheiden kerkgebouw aan de Dorpsstraat in gebruik nemen. Het kerkje werd, net als de Grote Kerk eerst, gewijd aan Werenfried van Elst. De volgende kerk verrijst in 1842 en is in 1906 gesloopt. De opvolger komt gereed in 1908 en is in 1944 door oorlogshandeligen verwoest. De huidige RK Werenfriduskerk (Dorpsstraat 36) dateert uit 1950.

- Het fraaie oude Ambtshuis van Polderdistrict Over-Betuwe in Elst moest in 1952 wijken voor de reconstructie van het centrum, met name voor de aanleg van de Grote Molenstraat tussen Chopinstraat en Dorpsstraat. De Verlengde Dorpsstraat langs de kerk naar de Rijksweg Noord kwam in 1952 te vervallen. Het Polderdistrict mocht het nieuwe Ambtshuis ten zuiden van de kerk bouwen, op de hoek van het kerkplein aan de nieuw aan te leggen St. Maartensstraat, dus dwars op de opgeheven Verlengde Dorpsstraat. Met twee woonvleugels aan weerszijden van het Ambtshuis: een voor de secretaris en een voor de ambtenaar ter secretarie. Architect ir. G. Pothoven uit Amersfoort verwerkte in de geest van de wederopbouwtijd veel beton in het gebouw.

In 1991 waren verbouw en uitbreiding van het Ambtshuis noodzakelijk, door de fusie in 1982 van de polderdistricten Over- en Neder-Betuwe tot Polderdistrict Betuwe en het toegenomen aantal medewerkers van de administratieve en technische dienst. Op de plaats van de beide woningen verrezen nieuwe panden met grote ramen en vijfhoekige dakkapellen. Polderdistrict Betuwe ging in 2002 op in Waterschap Rivierenland, met het hoofdkantoor in Tiel. Het archief van Polderdistrict Over-Betuwe (1400-1981) bevindt zich in het Regionaal Archief Rivierenland te Tiel. Het Polderdistrict verkocht het Ambtshuis in 2003 aan de gemeente Overbetuwe. Sindsdien was hier de afdeling Financiën gevestigd. (bron en voor nadere informatie zie het artikel over de geschiedenis van het Ambtshuis, door Jan Brouwer)

Vanwege de nieuwbouwplannen voor een Overbetuws gemeentehuis is het Ambtshuis in 2012 te koop gezet. In januari 2016 verschijnt een bericht in de Gelderlander dat Historische Vereniging Marithaime zich hard maakt voor het behoud van het Ambtshuis op Dorpsstraat 8 in Elst, door een aanwijzing tot beschermd monument. Marithaime is bang dat het pand wordt gesloopt als een projectontwikkelaar het koopt. Kennelijk is de verkoop afgeblazen, want in september 2016 lezen wij dat in oktober 2016 de verbouwing tot gemeentehuis begint. In maart 2017 is de verbouwing van het pand tot 43 werkplekken voor ambtenaren gereedgekomen.

Later in dat jaar is er nog een keer verbouwd, zodat sinds najaar 2017 ook de ambtenaren die voorheen in het gemeentehuis in Andelst en in Arnhem werkzaam waren, nu hier hun werkplek hebben. In 2018 volgde de laatste verbouwfase: de uitbouw aan 't Fort is gesloopt en de ruimte die hiermee verloren gaat, is gecompenseerd met een nieuwe aanbouw aan de voorkant van het gemeentehuis. De verbouwing is gerealiseerd door Kuijpers Bouw uit Heteren. Het Ambtshuis biedt ook onderdak aan de bibliotheek van de heemkundekring. De balies waar inwoners terecht kunnen voor bijvoorbeeld een rijbewijs, paspoort, burgerlijke stand, belastingen en het Bedrijvenloket blijven overigens gevestigd op Dorpsstraat 67.

- Gevelstenen in Elst.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- De jaarlijkse Elster Paardenmarkt (1e maandag van september, in 2020 voor de 760e keer) is in 2014 op de internationale lijst van Immaterieel Erfgoed van de Unesco geplaatst. Met een geschiedenis die meer dan 750 jaar teruggaat is de Elster Paardenmarkt nog altijd een springlevend evenement. De laatste jaren worden er jaarlijks nog altijd ruim 1.250 paarden en pony’s naar Elst aangevoerd. Dit evenement is een van de laatste authentieke markten met een economische functie waar nog grote aantallen paarden en pony’s worden verhandeld. Een plek waar paarden uit heel Nederland samenkomen en van waaruit ze de wereld overgaan.

Behalve KWPN rij- en tuigpaarden staan er Friese en Gelderse paarden maar ook een veelheid van andere buitenlandse rassen en soorten in alle kleuren en maten. De paarden staan ruim opgesteld en er is hooi en water voor de dieren. Deze attractieve markt trekt ieder jaar ca. 40 000 bezoekers. Er zijn veel buitenlandse kooplieden aanwezig en de handel is meestal levendig. De markt begint officieel om 04.00 uur en eindigt om uiterlijk 16.00 uur. Op het plein tegenover het Gemeentehuis wordt een piste aangelegd waar diverse shows en voltigedemonstraties plaatsvinden. Een hoefsmid voorziet paarden van nieuwe hoefijzers. Om 11.00 uur verricht notaris Castrop de trekking van de prijzen van de Elster Paardenverloting.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Landerij De Park is onder het motto "De meest verrassende middag in het groen!" een centrum voor natuurbeleving met o.a. kinderboerderij, natuurlijke speelplekken, horeca, moestuin en bijenkas in Park Lingezegen in Elst.
De kinderboerderij is dagelijks geopend van 12.00-17.00 uur. Jong en ouder komen hier op een verrassende manier in aanraking met de natuur. Een plek waar je kunt spelen, leren, genieten en ontspannen. Een plek waar mensen met afstand tot de arbeidsmarkt en vrijwilligers een betekenisvolle dagbesteding vinden en mbo-leerlingen een mooie leer- en ervaringsplaats hebben.

Het terrein omvat ca. 5 hectare met daarin diverse natuurbelevingsattracties zoals een kinderboerderij, moestuin, kas, bijenstal, struinpad, grote zandbak voor de peuters, natuurspeelplaats, vuurplaats en labyrint. Bovendien zijn er nog diverse avontuurlijke speelplekken in ontwikkeling. Ook horeca is op het terrein aanwezig: bij restaurant Droom! kun je terecht voor een kop koffie, een drankje of een lekkere lunch. Vrijwilligers en professionele organisaties werken hier samen onder het motto: Zorg voor je eigen natuur! Landerij De Park ligt aan het Romeinse Lint van Park Lingezegen en biedt fietsers en wandelaars een ideale pleisterplaats om even uit te rusten in een natuurlijke omgeving. Landerij De Park is een initiatief van Stichting Boerderij Lingezegen.

- Stichting Voedselbos De Parkse Gaard is in 2016 ontstaan vanuit de natuurwerkgroep van Stichting Overbetuwe Groen Natuurlijk. Twintig vrijwilligers beheren sinds 2016 voedselbos De Parkse Gaard bij Elst. Op anderhalve hectare worden de bomen, struiken en planten bewust gekozen en geplaatst om als geheel een ecosysteem te vormen dat zichzelf in stand houdt. Net zoals een echt bos dat doet. In een voedselbos gaan natuurontwikkeling en voedselproductie hand in hand. Een natuurlijk bos is in staat op eigen kracht rijk en langdurig te groeien en te bloeien.

Die kenmerken past De Parkse Gaard toe op voedselgewassen. Daarom spelen vaste bomen en struiken en planten de hoofdrol in het voedselbos en niet eenjarige soorten. Op termijn ontstaat zo een stabiel natuurlijk systeem dat ziekteresistent genoeg is en gevarieerd en gezond voedsel voortbrengt. Mensen die mee willen werken aan De Parkse Gaard zijn van harte welkom. Bijvoorbeeld voor onderhoud, educatie, workshops, excursies en pr. Ook kun je bijdragen met het maken van plannen voor doorontwikkeling en het vermarkten van de producten.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Elst, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Elst (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisaties: - Wijkplatform Elst-Oost. - Wijkplatform -Noord. - Wijkplatform -Zuid.

- Welzijn: - In 2017 is een pilot Buurtbedrijf Elst-Noord gestart, waarbij klussen en werkzaamheden in de wijk worden uitgevoerd door bedrijven en vrijwilligers uit de wijk. Om zo ‘het geld’ in de buurt te houden en meer een ‘wij-gevoel’ te krijgen.

Reactie toevoegen