- Esdonk is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Zuidoost-Brabant, en daarbinnen in de streek Peelland, gemeente Gemert-Bakel. T/m 1996 gemeente Gemert.
- De buurtschap Esdonk valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Gemert.
- De buurtschap Esdonk heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.
Terug naar bovenIn het Brabants
Ezzeng, Ezzing.
Oudere vermeldingen
1364 Espedonc, 1421 Espdonck, 1452 Espdonc, 1478-1482 Espedonc, 1615 Esdonck, 1843 Esdonk of Eschdonk.
Naamsverklaring
Samenstelling van donk 'zandige opduiking in moerassig terrein' en de boomnaam esp 'ratelpopulier (Populus tremula)', later gereïnterpreteerd als de boomnaam es (Fraxinus excelsior).(1)
De buurtschap Esdonk ligt rond de gelijknamige weg, in het NW uiteinde van het dorpsgebied van Gemert, NO van Boerdonk, ZO van Erp, Z van Boekel en W van Handel.
Terug naar bovenDe buurtschap Esdonk omvat ca. 25 huizen met ca. 65 inwoners.
Terug naar bovenHoewel het gebied waar de huidige buurtschap ligt al in de late steentijd was bewoond, en er ook voorwerpen uit het mesolithicum en het neolithicum zijn gevonden, wordt de plaatsnaam dus pas in de 14e eeuw voor het eerst in de archieven vermeld. "Vanaf de late middeleeuwen waren drie boerderijen op Esdonk aanwezig, namelijk een van de familie Van Espendonk, een van de familie Van Gemert, en het zogeheten Aa-huis, te Koks, waar ook een herberg was gevestigd." Dat pand lag dus kennelijk aan de Aa, en werd vroeger kennelijk dus ook tot de buurtschap gerekend, aldus (), hoewel Koks tegenwoordig dus een aparte buurtschap is.
Terug naar boven- De buurtschap Esdonk heeft 1 rijksmonument, zijnde de Maria Magdalenakapel, ook bekend als de Spijkerkapel, wat hierna wordt toegelicht.
Legende
"Over dit kapelletje doet de volgende legende de ronde. Het is nog vóór het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), zo wil de legende, dat een rijke Spaanse majoor, die diende in het leger van koning Philips II, “was gekomen ende geraekt op Esdonk, gelegen bynnen de parochie van Ghemert, waer hy eene sonde begaen hadde” en voor deze misstap werd gestraft “dat hy waert alsoe cranc, dat hy wende, dat hy soude sterven.” Hij toonde echter oprecht berouw en wendde zich in zijn gebeden tot de barmhartige God en vroeg vergiffenis aan de heilige Maria Magdalena. U begrijpt het al, de majoor bekeerde zich en genas van zijn ziekte en de door hem vooraf beloofde kapel werd op de ‘campe’ gebouwd. De kapel staat ook nu nog te midden van weilanden en maïsvelden.
Het juiste bouwjaar van de oorspronkelijk lemen veldkapel heeft te Esdonk men nog niet kunnen achterhalen. In een archiefstuk uit 1562 komt de naam al voor bij de verdeling van een erfenis, waarbij ene Gerard Vogels naast andere bezittingen “noch eenen campe geheyten het capelleken van Marien Maghdalena” verwerft. Het bedoelde perceel ligt ten westen van de kapel. Ruim driehonderd jaar later werd deze lap grond bij de ruilverkaveling van 1965 nog steeds het “kepèlleke” genoemd. Voorts blijkt uit een verkoopakte uit 1585 dat een “stuc erffenis bij Onser Lieve Vrouwen Maddalena huysken” in andermans handen overgaat en in 1591 is er weer sprake van een perceel gelegen bij de “Maria Maghdalena Capel in die heijde op Esdonc.” Van een notitie uit het vredesjaar 1648 vernemen we ook nog dat een beeld van Maria Magdalena, dat in een lemen hut stond opgesteld, bijzonder werd vereerd.
1695 - een gedenkwaardig jaar
De Esdonkse kapel was toentertijd voor de helft in het bezit van particulieren, wat blijkt uit een akte van 10 januari 1695, waarmee op die datum de verkoop van dat deel van "seecker huysinghe gemeendelyck genaamt Sinte Magdalena Capelle op Esdonk" aan de kerk van Gemert door de plaatselijke schepenbank werd bekrachtigd. De redenen van de overdracht blijven in de akte verhuld. Echter, een logboek van pastoor Gautius geeft uitkomst in dezen. Het was namelijk de rentmeester van de Duitse Orde, Everardus Cillis van Sepperen, wonende op het kasteel van Gemert, die het heilige huiske wilde vervangen door een stenen gebouwtje. De gotisch aandoende kapel verkreeg toen haar huidige vorm, met uitzondering dan van de aanbouwsels aan de noord- en zuidzijde, die gedurende een restauratie in de jaren 1942/1943 zijn aangebracht. Het sierlijke klokkentorentje bevat een klok met de inscriptie “Maria Magdalena, 1695” en de naam van de bouwmeester, Everardus Cillis. De rentmeester liet, hoe praktisch, ook een opgehoogde toegangsweg aanleggen door het natte Esdonkse Broek, die nu bekend is onder de naam Esdonksedijk.
We schreven reeds dat in 1648 in de lemen behuizing te Esdonk een beeld van Maria Magdalena, de eerste die Christus na zijn opstanding op de ochtend van Pasen bij het graf ontmoette, werd vereerd. Toch schijnt de verering later te zijn overgegaan op Onze-Lieve-Heer zelf. In de kapel bevindt zich in een nis een liggend beeld van Christus in het graf. Bedevaartgangers offeren bij het oude Christusbeeld roestige spijkers in de hoop en verwachting genezing te vinden van onder andere zweren, puisten en eczeem. Spijker- of nageloffers kwamen overigens reeds voor in het antieke Mesopotamië. In de beleving van de gelovigen symboliseerde de roestige korsten van de spijker de zweren. Dit oude volksgeloof werd, zoals vele heidense gebruiken, door de Kerk gekerstend. Hoogtijdagen waren dan ook Goede Vrijdag, met de herdenking van Christus’ nageling aan het kruis, en 22 juli, de dag waarop het feest van Maria van Magdala wordt gevierd. Het spijkeroffer verklaart de andere benaming van het bedehuis: de Spijkerkapel.
Roma
Eén van de spijkerlegendes verhaalt ons dat van de vier kruisspijkers om Christus te nagelen, het vierde exemplaar - dat bedoeld was om het hart te doorboren - door een zigeuner werd gestolen en daarmee het lijden van Jezus verzachtte. Hierdoor vormen de Roma nu zijn uitverkoren volk. De diefstal wordt door zigeunergroepen ook op andere wijze geïnterpreteerd: deze heeft de zigeuners de naam van stelend volk bezorgd, met als boetedoening een zwervend bestaan, de verstrooiing over de aarde. Zij zullen pas rust vinden als zij de vierde, dwalende spijker bij het Heilig Graf hebben gebracht en om vergeving hebben gebeden. Tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw hebben de Roma Esdonk weten te vinden. Zo’n bezoek duurde enkele weken. Zij vonden met hun wagens een standplaats bij de kapel. Door een trekverbod en door de overgang van velen onder hen naar de Pinkstergemeenten is een bezoekende zigeuner in en bij de Esdonkse kapel een zeldzaamheid geworden.
Restauratie en renovatie
1936-1943
Een eerste aanzet tot een restauratie van enige omvang van de kapel te Esdonk werd gegeven in 1936. Het plan vond uiteindelijk wegens geldgebrek geen doorgang. Daardoor bleef het gewaagde idee om het bedehuisje op een nabijgelegen plaats te herbouwen een vrome wens. De plannen verdwenen in de ijskast. In het oorlogsjaar 1942 werden de plannen nader bekeken. Men besloot definitief de kapel niet elders op te trekken, maar over te gaan tot restauratie en enkele verbouwingen op de vanouds bekende locatie. Zowel aan de noord- als aan de zuidzijde werd een uitbouw geprojecteerd. De tweede toegangsdeur, die aan de zuidzijde en recht tegenover de noorddeur was gelegen, werd dichtgemetseld. De gevolgen van deze afsluiting zouden later nog duidelijk aan het licht komen. De herstelwerkzaamheden zijn in 1943 afgesloten.
1960-1961
Door de dichtgemetselde deur aan de zuidzijde was de ventilatie niet meer goed te regelen, wat leidde tot vergroting van het vochtprobleem. Hoewel de zorgelijke bouwkundige toestand in de jaren vijftig werd onderkend, kon men pas in 1960 daadwerkelijk met de restauratie starten. Er was nu sprake van een grondiger aanpak. In kort bestek: het dakbeschot werd vervangen, de fundering werd onderhanden genomen, het interieur onderging een verandering ten goede door de aanleg van een nieuw tongewelf en nieuw stucwerk, en het werd voorzien van nieuw meubilair.
1981-1983
Helaas waren ook deze laatste restauraties niet afdoende. Het vochtprobleem gaf blijk van een irritante hardnekkigheid. Het nieuwe stucwerk uit 1961 werd daardoor sterk aangetast. Door financiële perikelen zou het nog tot 1981 duren vooraleer er weer een gerichte actie op poten werd gezet. In dat jaar is Stichting Esdonks Kapelleke opgericht. Het doel van deze fundatie is het instandhouden, beheren, restaureren en verfraaien van het kapelletje te Esdonk. Met acties van allerlei aard sprokkelde men, aangevuld met de subsidies, het nodige geld bijeen. Om de kosten beheersbaar te houden, verrichtten de buurtbewoners - in samenwerking met professionele uitvoerders - zelf tal van werkzaamheden. Het vochtprobleem, vijand nummer één, werd nu met eigentijdse middelen bestreden: vochtwerende impregnatie van de muren, aanleg van elektriciteit en verwarming, en totale vervanging van het stucwerk. Voor de dakbedekking van de kapel en de beide uitbouwsels werden Oudhollandse dakpannen gebruikt, terwijl de dakruiter een leibedekking kreeg.
Ook het meubilair was weer aan herziening toe. Stevige banken namen de plaats weer in van de bij de vorige restauratie geplaatste stoelen ter vervanging van de toen aanwezige oude kerkbanken. Bovendien werd voor de kapel een nieuwe altaartafel aangeschaft. Al met al duurden deze en bijkomstige werkzaamheden tot medio 1983. Op de plaats waar vroeger een raam aanwezig was, is aan de westzijde van de kapel in 1979 tussen de natuurstenen omlijsting een gevelsteen van de hand van Petrus Alnus ingemetseld. Deze steen is gewijd aan de naamgeefster van de kapel: Maria Magdalena. Hierop staat zij afgebeeld als knielende figuur met een doodshoofd en een zalfpot als attributen. De tekst “Maria Magdalena bid voor ons” completeert het geheel." (tekst: Ron Wijk. Bronnen: Bedevaartboekje van Esdonk, met de geschiedenis van de Maria Magdalenakapel (2e herziene druk, 2005) en 'Esdonkse Spijkerkapel, een beeldende vertelling' (1995))
Reactie toevoegen