Dé blikvanger in het dorp Formerum is windmolen de Koffiemolen of Formerumermolen. In het rietdek van de molen is het wapen van Terschelling verwerkt. De begane grond is ingericht als koffiehuis. (© https://afanja.com/2020/09/28/even-bijtanken)
Een van de vele (rijks)monumentale boerderijen in het dorp Formerum op het eiland Terschelling. (© weblog Afanja / https://afanja.com)
- Formerum is een dorp in de provincie Fryslân, in de regio Waddengebied, op het eiland en in de gemeente Terschelling.
- Onder het dorp vallen ook de N van het dorp gelegen buurtschap Formerum-Noord en de N daarvan, direct aan het strand gelegen badplaats Formerum aan Zee. In tegenstelling tot bij het W buurdorp Midsland, waar witte plaatsnaamborden staan bij Midsland Noord en Midsland aan Zee, staan bij de vergelijkbare, in de eerste zin van deze alinea genoemde plaatsjes voor zover ons bekend geen plaatsnaambordjes, zodat je ter plekke dus niet kunt zien dat deze kennelijke plaatsjes bestaan, en waar ze liggen. Dat is dus niet eenduidig t.o.v. de vergelijkbare plaatsjes onder Midsland.
Terug naar bovenIn het Fries
Formearum. Uitspraak: Femearum.
Uitspraak in het Nederlands
Formérum.
Oudere vermeldingen
1502 Formeerom, 1840 Formerum.
Naamsverklaring
Moeilijk te duiden. De variant Formeerom verbiedt de verklaring heem 'woonplaats' van de persoon Folmer. De verklaring heem voor de maar 'meer, plas, waterloop' past wat vormingswijze betreft niet bij de andere heem-namen. Formerum ligt aan een waterplas, de Mêr geheten. Men gist dat men voor for- moet lezen ford met als betekenis 'oever, plaats waar men kan aanleggen'. De ontbrekende dentaal en de afwijkende betekenis van ford maken ook deze verklaring onaanvaardbaar.(1)
Formerum ligt ZW van Lies, NO van Landerum en Midsland.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Formerum 28 huizen met 224 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 90 huizen met ruim 200 inwoners.
Terug naar bovenOpkomst en neergang van het dorp
In de middeleeuwen is Formerum het grootste en belangrijkste dorp van oost Terschelling. De oudste vermelding van de kerk in dit dorp is in ca. 1270, in de oudste kerkenlijst van Westergo. De kerk is gewijd aan Sint Pieter. Het dorp heeft in die tijd een eigen parochie en een eigen pastoor. Omdat het dorp rond 1400 in belang voorbij wordt gestreefd door de dorpen Midsland en Hoorn, wordt vanaf 1440 geen nieuwe pastoor meer aangesteld, maar wordt de parochie sindsdien vanuit Midsland bestuurd. In 1570 bestaat de kerk nog, maar lijkt niet lang daarna te zijn verdwenen. Waarschijnlijk is de kerk ernstig verwaarloosd tijdens de Reformatie en kort daarna afgebroken.
Van agrarisch naar toeristisch
Formerum is van oorsprong een agrarisch dorp. Veehouderij was de voornaamste inkomstenbron. Tegenwoordig zijn er weinig veehouders meer, en is het toerisme de belangrijkste bron van inkomen. Het kleine dorp heeft een supermarkt, twee restaurants, een kroeg en jongerencamping Appelhof. Ook is er de cranberryfabriek van de firma Van Urk gevestigd.
- Het geldende Bestemmingsplan Formerum is in 2013 vastgesteld.
Terug naar boven- Het dorp heeft 16 rijksmonumenten, zijnde 12 boerderijen (Ynzeweg 4, Formerum 8 / nr. 38 uit 1873 / nr. 77 uit 1791 / nr. 81 uit 1882 / nr. 103 uit eind 19e eeuw, Formerum-Zuid 3 uit 1709 / nr. 6 uit 1894 / nr. 7 uit 1740 / nr. 8 uit 1841 / nr. 10 uit 1854 / nr. 13 uit 1859), 2 woonhuizen (Ynzeweg 2, Formerum-Zuid 4), een archeologisch monument: terrein met overblijfselen van een kapel met kerkhof, vermoedelijk niet bovengronds herkenbaar, en windmolen de Koffiemolen of Formerumermolen. De voormalige korenmolen en enige windmolen op het eiland is oorspronkelijk in 1838 gebouwd in de buurtschap Dellewal bij West-Terschelling. In 1876 is hij overgebracht naar zijn huidige locatie. In het rietdek van de Koffiemolen is het wapen van Terschelling verwerkt. In 1964 is het gedeelte op de begane grond ingericht als koffiehuis en is het motorhok van de molen verbouwd tot keuken en toiletruimte. Het binnenwerk is echter intact gelaten, waardoor de molen nog altijd draaivaardig is. Hij is in 1980-1981 en in 2002 gerestaureerd. De molen draait incidenteel en kan op afspraak worden bezichtigd.
- Eigenaar van Wrakkenmuseum Terschelling en wrakduiker Hille van Dieren verzamelt al sinds 1975 opgedoken inventarisstukken van de vele scheepswrakken rondom het eiland Terschelling. Het museum ligt vol rariteiten uit de periode 1650 tot heden. Een spannend museum voor grote en kleine mensen. Het museum is gevestigd in een authentieke Terschellinger boerderij, waarvan het dragende gedeelte gemaakt is van de restanten van het Noorse barkschip Cyprian dat in 1905 bij Terschelling is vergaan.
Door Terschellinger wrakduikers zijn sinds 1976 een kleine 150 scheepswrakken opgespoord. Zowel van moderne als historische schepen. Hieruit zijn in de loop der jaren duizenden uiteenlopende voorwerpen opgedoken. Er worden talrijke vondsten van het strand getoond, variërend van de inhoud van aangespoelde containers tot de bekende 'briefjes in fles'. Er is een speciale expositie over de werkzaamheden door de helmduikers op het wrak van het goudschip Lutine. Rondom het museum staan de grote stukken opgesteld zoals ankers, kanonnen en de toren van een Engelse onderzeeboot. Achter het museum ligt de piratentuin. Hier ligt een echt piratenschip. Er is een boomhut en zelfs een kasteel! Voor de toegangsprijs hoef je het niet te laten, want die is zeer bescheiden: volwassenen € 4,- / kinderen € 2,-.
- In de Tweede Wereldoorlog neemt Terschelling een belangrijke strategische luchtpositie in. Geallieerde bommenwerpers vliegen namelijk over dit deel van Nederland voor bombardementen op Duitsland. De Duitsers willen deze vliegtuigen zo veel mogelijk onderscheppen. Daartoe hebben zij destijds op Terschelling een aantal luchtdoelbatterijen geplaatst alsmede Feya radarpeilinstallaties en Wassermann radarantennes. Terschelling fungeert tevens als uitvalsbasis voor Duitse marine voorpostschepen en mijnenleggers. Er wordt gezegd dat het voor de Duitse infanterie goed toeven was op Terschelling, gezien de relatieve rust.
In de duinen tussen Midsland aan Zee en Formerum aan Zee liggen restanten van de zogeheten Marjotstellung. Deze stelling omvatte luchtdoelbatterijen en bunkers voor de stationering van infanterie. Vanaf eind 1943 staat hier ook een Wurzburg-Riese radar, bedoeld voor het opsporen van (geallieerde) vliegtuigen en schepen. O.a. de restanten van de infanteriebunkers zijn er nog goed te zien. (bron: Kees Boks / Tracesofwar.nl) Stelling Marjot of Margot werd bemand door de Kriegsmarine en was bestemd voor aanvallen uit zee. Hiertoe stonden er o.a. twee Wurzburg radars opgesteld en liepen er twee zware kabels de zee in waarmee men motorengeruis kon opvangen. Deze stelling bestond uit ca. 75 bunkers. Het bijzondere van deze stelling is dat er nog een aantal prachtig gemetselde loopgraven aanwezig zijn. (bron: Bunkermuseum Terschelling)
Terug naar boven- De Formerumerpolder Z van het dorp bestaat uit gras- en weilanden, waarvan sommige nog interessante slenkenpatronen hebben die dateren van voor de aanleg van de waddendijk. De polder is rijk aan broedvogels, o.a kievit, grutto, tureluur, scholekster, gele kwikstaart en veldleeuwerik. Eendenkooi de Formerumerkooi in de polder is in particuliere handen en is niet meer als zodanig in functie. De eendenkooi, aangelegd in de eerste helft van de 19e eeuw, is helemaal opgeknapt en voorzien van een nieuw kooibos, waarbij veel wilgen zijn gebruikt.
- Het Formerumerbos N van het dorp is een gemengd bos, tussen 1920 en 1930 door Staatsbosbeheer in de duinen aangelegd.
- Natuurreservaat de Koegelwieck is het duingebied N en O van het Formerumerbos.
- Het Formerumerwiel bij de waddendijk is een overblijfsel van een dijkdoorbraak.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Formerum, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Formerum (online te bestellen).
Terug naar boven- Zorg: - "Bouwgroep Dijkstra Draisma heeft in 2019 in opdracht van Stichting Buurtzorg Nederland op Formerum 91 8 appartementen en 1 woning gerealiseerd. Mensen die niet zonder dagelijkse zorg van huis kunnen krijgen in het nieuwe Buurtzorghuis een mogelijkheid om op vakantie te gaan. De appartementen en woning worden door middel van een Warmte Koude Opslag (WKO) installatie op een duurzame manier gekoeld en verwarmd. Daarnaast zijn er ook PV panelen geplaatst. Het project is all-electric en maakt op deze manier geen gebruik van gas. Het ontwerp van het gebouw is in overleg met de buurt en Hus en Hiem door Kristinsson Architecten vastgesteld en sluit aan op de boerderij die er eerder heeft gestaan." (bron: Bouwgroep Dijkstra Draisma)
Terug naar boven- De beroemde ontdekkingsreiziger Willem Barentsz is hier geboren.
Reacties
(2)Om welke reden laat je een zomerhuizennederzetting vallen onder het kopje buurtschap?
Dank voor je signaal. Dat kan en moet inderdaad duidelijker. Die eerste term is een verwarrende term, die ik zojuist dan ook heb geëlimineerd. We hebben drie soorten woonplaatsen: steden, dorpen en buurtschappen (die daarnaast best de 'rol' van 'badplaats' kunnen vervullen). Om een plaatsnaam buurtschap te kunnen noemen, moeten er minimaal enkele (permanent bewoonde) woonhuizen staan. Zo nee, is het - in dit kader - (alleen) een badplaats, zo ja is het een buurtschap (waar daarnaast best nog al dan niet veel recreatiewoningen kunnen staan, maar dat maakt het niet minder een buurtschap, zoals in de casus Formerum-Noord).
Reactie toevoegen