Status

Gaanderen is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Achterhoek, gemeente Doetinchem. T/m 1919 gemeente Ambt Doetinchem.

Naam

Oudere vermeldingen
Ca. 1200? Gernere, Gerner, ca. 1215 Gernhere, 1240 Garnere, 1247 Gernere, 1843 Gaander, Gaanderen of Gander.

Naamsverklaring
Wel verklaard als een samenstelling van geer 'wigvormig, spits toelopend stuk land' en heri 'plaats met zandige rug' respectievelijk haar 'zandige rug'.(1)

Ligging

Het dorp Gaanderen ligt ZO van de stad Doetinchem en het dorp Wehl, ZW van de dorpen Westendorp en Halle, WZW van het dorp Varsseveld, NW van de stad Terborg en het dorp Silvolde, NNW van de dorpen Ulft en Gendringen, N van het dorp Varsselder, NO van de dorpen Etten, Azewijn en Zeddam, ONO van het dorp Braamt en O van het dorp Kilder. N door het dorpsgebied loopt de A18.

Statistische gegevens

In 1840 omvat het dorp Gaanderen 76 huizen met 482 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.200 huizen met ca. 5.500 inwoners.

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de in 1985 opgerichte Oudheidkundige Vereniging Gander. Begonnen met 35 leden, zijn dat er inmiddels meer dan 500, waarmee geconstateerd mag worden dat Gander is uitgegroeid tot een bloeiende vereniging die haar bestaansrecht in de Gaanderense gemeenschap zeker bewezen heeft. De doelstellingen van de vereniging zijn: het beoefenen van de geschiedenis in de ruimste zin van het woord van Gaanderen en directe omgeving; het streven naar de instandhouding van gebouwen, monumenten en voorwerpen van oudheidkundige en historische waarde in het dorp en directe omgeving; het bevorderen van deze doelstellingen door daarvoor in brede kring belangstelling te wekken; het exposeren van de verzamelde (historische) voorwerpen en documenten.

De vereniging beoogt dit doel te bereiken door het houden van bijeenkomsten, het organiseren van excursies, het laten verschijnen van publicaties, het verrichten van opgravingen in Gaanderen dan wel de bevordering hiervan, en het inventariseren van vondsten en historisch materiaal en de bewaring hiervan. Samen met Historische Vereniging Deutekom (Doetinchem) en Oudheidkundige Vereniging Salehem (Zelhem) wordt 4x per jaar het historische blad 'de Kronyck' uitgebracht.

Recente ontwikkelingen

- Dorpsplan Gaanderen.

Bezienswaardigheden

- Gaanderen heeft 8 gemeentelijke monumenten (het dorp heeft geen rijksmonumenten).

- De neogotische RK Sint-Martinuskerk (Kerkstraat 70) dateert uit 1913 en is gebouwd ter vervanging van een waterstaatskerk uit 1854. Voor 1868 viel de kerk onder de parochie van Terborg. In dat jaar is de kerk van Gaanderen verheven tot parochiekerk. In 1869 wordt er een pastorie gebouwd. In 1894 is aan de oude kerk een toren toegevoegd, voorzien van een uurwerk en klokken. De toren is ontworpen door architect Gerard te Riele. Begin vorige eeuw nam het aantal parochianen sterk toe, zodat er behoefte ontstond aan een grotere kerk. Daarom is in 1913 de huidige kerk tegen de oude toren gebouwd. De is een ontwerp van architect H. Hoogenkamp. In 1925 zijn de drie gebrandschilderde ramen voor in het priesterkoor aangebracht en is de tegelvloer vervangen door de terrazzovloer van Monasso.

- Door een aanhoudende groei van het aantal parochianen in Gaanderen is in 1952 besloten om een tweede parochie in het dorp op te richten: de Sint-Augustinusparochie. De RK Sint-Augustinuskerk (Van Damstraat 17) is gebouwd naar ontwerp van architect Johannes Sluijmer en is gewijd aan Augustinus van Hippo. De kerk is opgezet als driebeukige bakstenen basiliek in traditionalistische stijl. Het portaal bestaat uit drie entrees. Boven het portaal zijn kleine rondboogvensters verwerkt. In de zijgevels zijn grotere varianten vensters aangebracht. Boven het priesterkoor, dat boven het schip uitsteekt, bevindt zich een kleine klokkentoren. In 2013 is besloten om de kerk in 2014 aan de eredienst te onttrekken en te verkopen. De opbrengst is gebruikt om de Sint-Martinuskerk te renoveren. Inmiddels is de parochie met parochies in de omgeving gefuseerd tot de Parochie H.H. Maria en Laurentius.

- Tot begin 20e eeuw waren de protestanten uit Gaanderen aangewezen op de kerken in Doetinchem. In 1913 is in het dorp een Hervormde kerk (Hoofdstraat 62) gebouwd, naar ontwerp van H.J.L. Ovink. In 1922 is een kleine klokkentoren aan de kerk toegevoegd, die bij een verbouwing in 1968 is verwijderd. Bij de verbouwing is de kerk wit gepleisterd. Sindsdien staat de kerk bekend als het Witte Kerkje. Het is een zaalkerk met een zadeldak. De uit bakstenen opgetrokken kerk heeft een dichte voorgevel, op de entree na. Boven de voorgevel is een kleine clocher-mur aangebracht met klok. In de zijgevels zijn smalle rondboogvensters aangebracht. - Hier vind je een uitgebreide beschrijving van de kerk. In 2003 is de kerk aan de eredienst onttrokken. In 2015 is de kerk verbouwd tot een complex met zorgappartementen, waarvoor zie verder het hoofdstuk Links > Zorg.

Evenementen

- "Door een mooie samensmelting van drie initiatieven ontstond in 2016 in Gaanderen het kleinschalige festival Razernij op de Gaanderhei. Op 22 juni 2019 konden we genieten van de 2e editie op het erf van Giesen en Mus waar vroeger Agelink boerde. Een unieke manier om geld op te halen voor KWF-Kankerbestrijding. Een buurtactie voor de Samenloop voor Hoop, een gewonnen huiskamerconcert van de Achterhoekse band No1408 en Peppelmansdijks huisband Speciaal Onderwijs met hun psychedelische rock: daarmee is in 2016 het idee van Razernij in de Gaanderhei ontstaan." - Hier vind je het verslag van editie 2019. De 3e editie is op 4 juni 2022.

- Kermis Gaanderen (gedurende 4 dagen in september).

Landschap, natuur en recreatie

- Op het terrein langs de spoorlijn in de hoek tussen Hoofdstraat en Bloemenweg in Gaanderen, waar voorheen de silo van landbouwcoöperatie Gesco stond, is dankzij een burgerinitiatief een natuurpark gerealiseerd (vermoedelijk in 2015).

Links

- Belangenorganisatie: - Dorpsraad Gaanderen zet zich in voor het behoud en vergroten van de leefbaarheid van het dorp. De Dorpsraad doet dit door: het bevorderen van de totstandkoming van gemeenschappelijke voorzieningen; het betrekken van de inwoners bij en het regelmatig informeren over de activiteiten van de Dorpsraad; het bevorderen van overleg tussen de Dorpsraad en de inwoners en de andere bij het dorp betrokken instellingen en personen, zoals het wijkteam; het onderhouden en stimuleren van contacten met en het adviseren aan overheids- en andere instellingen.

- Dorpshuis: - Het Gaanderhuus is de 'huiskamer' van Gaanderen, een ontmoetingsplek voor alle inwoners. Ontmoet elkaar in een ongedwongen sfeer voor een kop koffie, samen eten, spelletjes spelen, samen fietsen of een andere activiteit. Het dorpshuis brengt mensen en organisaties met elkaar in contact. Op woensdagochtend en vrijdagmiddag ben je van harte welkom om eens binnen te lopen. Verder zijn er vrijwel dagelijks allerlei verenigings- e.a. activiteiten.

- Onderwijs: - De St. Augustinusschool in Gaanderen was verbonden aan de Sint-Augustinuskerk, de St. Martinusschool was verbonden aan de Sint-Martinuskerk. De St. Augustinusschool is hernoemd naar Augustinusschool, en heeft daarmee ook de band met de St. Augustinusparochie verbroken. Later zijn de St. Martinusschool en de Augustinusschool gefuseerd tot Basisschool Gaanderwijs, die een nieuw gebouw heeft betrokken. "In een schitterende omgeving en in een fantastisch gebouw geven wij geweldig onderwijs. Wij vinden het belangrijk dat kinderen met plezier naar school gaan, zich veilig voelen en zo optimaal kunnen ontwikkelen. Op onze school geven we die ontwikkeling vorm op basis van drie pijlers. De basis op orde: Goed reken-, taal- en leesonderwijs. De Vreedzame school: Ontwikkelen van sociale en democratische competenties. Ontwikkelingsgericht onderwijs: Ontwikkelen van vrije, nieuwsgierige en onderzoekende houding. Deze drie pijlers geven focus op wat er toe doet. We leren de kinderen kennis, inzicht en vaardigheden op zowel cognitief als sociaal gebied en dit doen we vooral samen. Samen met de kinderen en samen met de ouders." - De tweede (voorheen derde) school in het dorp is de openbare Basisschool Wis en Wierig.

- Muziek: - Het groot orkest van Symfonisch Blaasorkest Gaanderen (SBOG) speelt in de 1e divisie van de KNMO en omvat ruim 60 musici. Daarnaast is er een opleidingsorkest waarin de jeugdige leden - naast hun opleiding aan de muziekschool - belangrijke orkestervaring opdoen. Het SBOG staat vooral bekend om zijn bijzondere thematische concerten, waarbij de muziek uiteraard centraal staat, maar ook alles uit de kast wordt gehaald op het gebied van entourage, decors e.d. Veelal zijn toonaangevende solisten en ensembles te gast, waarmee men samenwerkt. Zo trad men de afgelopen jaren onder meer op met pianist Cor Bakker en zanger Paul de Leeuw. Ook internationaal heeft het orkest een sterke reputatie. In 2005 speelden ze op een festival nabij Milaan voor een uitzinnig publiek van maar liefst 4.000 enthousiaste toehoorders. En in 2011 concerteerden de Gaanderense musici in Praag en het Tsjechische Slavkov (Austerlitz) en trad men bovendien voor het voetlicht op het wereldberoemde Schloss Schönbrunn in Wenen.

- Mondharmonicavereniging The Hohner Boys uit Gaanderen is opgericht in 1933. De club bestond uit enkel jongemannen, Boys dus, en de mondharmonica's waarop men speelde waren van het merk Hohner zodat de naam voor de vereniging snel was gevonden. Toen begin jaren zeventig gelukkig ook 'Girls' tot de vereniging toetraden, vonden zij het niet nodig om daarvoor de naam van de vereniging te veranderen. Naast de mondharmonica's zijn ook drums, gitaar, en de bas- en vinetamondharmonica als begeleidingsinstrument ingevoerd. Een tweetal zangeressen en zangers, vanuit de club gerecruteerd, maken het orkest compleet. Met hun avondvullend programma staan de leden regelmatig op de diverse podia en in zalen in de regio op de planken. Vanuit de vereniging is ook een trekharmonicagroep ontstaan, die ook tijdens een optreden in het programma actief is. Bijzonder is dat de vereniging sinds enkele jaren ook aan COPD-patiënten mondharmonicales geeft. Daarmee wordt een meervoudig doel gediend: de patiënten maken van hun beperking een kans voor een betere longfunctie; de mondharmonica is namelijk het enige instrument dat op uit- én op inademing wordt bespeeld, en bovendien komen ze door de ontmoeting met de groep deelnemers uit hun isolement.

- Sport: - "De accommodatie van voetbalvereniging VVG '25 is prachtig gelegen op sportpark De Pol in Gaanderen. Hier beschikken we over drie wedstrijdvelden en twee trainingsvelden. De club telt maar liefst ruim 600 leden. Daarvan zijn er 480 actieve voetballers en voetbalsters."

- "Handbalvereniging HV Minerva is opgericht in 1961 te Gaanderen. Het thuishonk is Sporthal de Pol. Plezier in het handbal staat bij Minerva voorop, ongeacht het niveau. We zijn desalniettemin ook prestatiegericht. Het vlaggenschip van Minerva (Heren 1) speelt al jaren verdienstelijk mee in de Eerste Klasse Oost. De hoogste klasse in de provincie Gelderland. De Dames van Minerva 1 komt uit in de Tweede Klasse Oost. Zowel Dames 1 als Heren 1 spelen hun thuiswedstrijden op zaterdagavond. Daarnaast is er ook een tweede damesteam, dat uitkomt in de Derde Klasse. Ook komt Minerva uit met een recreantenteam, zij spelen doordeweeks hun wedstrijden.

Naast de seniorentak heeft de jeugdafdeling de afgelopen jaren een ongekende groei doorgemaakt. Inmiddels hebben we zeven jeugdteams. Hier zijn we trots op, de jeugd heeft immers de toekomst! We vinden het belangrijk dat de jeugd plezier heeft in het handbal, maar proberen hen ook meer te bieden door regelmatig activiteiten buiten het handbal te organiseren. Het jaarlijkse jeugdkamp is daarin een van de hoogtepunten. Minerva is ook trotse organisator van het jaarlijkse 'Wilma Bruil'-scholierentoernooi, voor alle klassen vanaf groep 3. Scholen uit Gaanderen en Terborg doen mee en samen strijden ze om de eerste plek. De winnaar van groep 8 mag zelfs meedoen aan de Gelderse kampioenschappen. Minerva draagt dus ook haar steentje bij om nog niet-handballende kinderen enthousiast te maken voor de sport!"

- "Volleybalvereniging Volga is opgericht in 1974. Door de jaren heen is Volga uitgegroeid tot een van de grotere sportverenigingen van ons dorp. Zo’n 220 mensen, jong en ouder, zijn elke week sportief en gezond bezig in Sporthal de Pol. Alhoewel het plezier in het volleyballen heel belangrijk is in deze vereniging, is prestatie geen ‘vies’ woord. Volga neemt in het sportieve Gaanderen een zeer belangrijke plaats in en de hoop wordt hier dan ook uitgesproken dat meer en meer mensen van het volleyballen zullen gaan genieten. Iedereen kan bij Volga terecht, of je nu op leeftijd bent of nog zeer jong, je kunt er op je eigen niveau genieten van een gezonde en gezellige sport!"

- Tempora is een gymnastiek- en zaalsportvereniging. Ze doen aan turnen op regionaal en landelijk niveau. Verder bieden ze peuter-, kleuter-, jongens- en meisjesgym, Springgroep, Callanetics, Dames 60+ gym, Dames BOM, Freerunning en Special Gym.

- Schuttersgilde: - "Schutters, de naam zegt het al, moesten van oorsprong zorg dragen voor de verdediging van eigen land, stad of dorp. Reeds in de 16e eeuw hebben de schutters een belangrijke plaats ingenomen binnen de leefgemeenschap. Immers, zij waren het die in moeilijke tijden voor de veiligheid van de bevolking borg moesten staan en daardoor aanzien genoten. Langzamerhand verdween de militaire taak van de schutters en kreeg het begrip 'schutterij' een geheel eigen betekenis. De belangrijkste rol van Schuttersgilde St. Martinus in Gaanderen is het organiseren van de jaarlijkse kermis. Maar naast de kermis is St. Martinus uiteraard ook betrokken bij velerlei andere activiteiten. Men doet mee aan concoursen en zet luister bij met muziek en vaandel bij jubilea, carnaval en andere feesten. Verder kent St. Martinus vandaag de dag, naast het tambours- en majorettenkorps, een eigen vendeliers en hand- en kruisboogafdeling. St. Martinus is een actieve vereniging van mensen die vol enthousiasme en vakmanschap hun hobby uitoefenen. Nieuwe leden zijn altijd welkom. Kom eens kijken op een van onze repetitieavonden."

- Fotoclub: - "Fotoclub de Trefkuul is een creatieve en gezellige fotoclub, opgericht in 1983, en maakt onderdeel uit van het gelijknamige clubhuis te Gaanderen. Ons doel is inspireren, leren van en met elkaar, respect tonen en vooral amuseren, en dat lukt best goed! Er wordt groepsgewijs aan zelfgekozen thema’s gewerkt. We geven er invulling aan door bijv. gezamenlijk geschikte locaties te bezoeken. Op de clubavond volgt per groep een presentatie van het werk en worden o.a. sprekers uitgenodigd, workshops en exposities georganiseerd. Daarnaast zijn er gevarieerde clubactiviteiten. Fotoclub de Trefkuul is aangesloten bij de Nederlandse Bond van Amateur Fotografen. Tevens vormt Fotoclub de Trefkuul met 4 andere fotoclubs uit de buurt een subregio. Er worden gezamenlijke activiteiten georganiseerd door de subregio. Door mee te doen met deze activiteiten word je gestimuleerd om jezelf verder in de fotografie te ontwikkelen. Heb je fotografie als hobby en wil je hier meer mee doen? We hebben momenteel ruimte voor enthousiaste medeleden. De clubavonden vinden plaats op donderdag van 20.00-22.00 uur, eens in de 14 dagen."

- Zorg: - In april 2020 is de tijdelijke verpleeghuisvoorziening De Slingebeek in Gaanderen gereedgekomen. Het gaat om 32 verpleeghuisplaatsen en 32 tijdelijke huisvestigingsplekken. Zorgorganisaties Azora, Markenheem en Sensire hebben hierbij de handen ineen geslagen om het tekort aan locaties in de regio in te perken. Wethouder Frans Langeveld vindt het belangrijk dat er voldoende voorzieningen voor verpleeghuiszorg beschikbaar zijn in de regio: "Vooral het ziekenhuis gaf aan: ‘Wij kunnen niet verder’. Er zat continu druk op de ketel. Daarnaast is het menselijkerwijs niet fijn. Als je vader of moeder in het ziekenhuis ligt, en die moet herstellen en heeft revalidatie nodig, dan moet het vlakbij zijn."

- Zorgappartementen De Vlinder in Gaanderen is een kleinschalig zorgcomplex met 6 appartementen t.b.v. 24-uurs zorg voor jongvolwassenen, ondergebracht in het Witte Kerkje.

- Welzijn: - "Buurtteam Gaanderen is werkzaam vanuit Wijkcentrum De Trefkuul. Stap gerust binnen wanneer je vragen hebt, er zelf niet uit komt of wanneer je een idee hebt voor de wijk maar je niet weet hoe je dit aan moet pakken. Het buurtteam staat voor je klaar! Ook worden vanuit De Trefkuul allerlei activiteiten georganiseerd waar je (vaak gratis of tegen lage kosten) aan mee kunt doen. In de Activiteitenkalender vind je een overzicht. Iedere maandag kun je tussen 17.00 uur en 18.30 uur binnenlopen tijdens de Gaanderbalie. Dat is een loket voor inwoners voor formulieren, financiën, regelingen, wonen, werk en gezin. Een buurtcoach, sociaal raadsman, deskundig adviseur en financieel vrijwilliger zitten klaar om jouw vragen te beantwoorden. De Gaanderbalie is een samenwerkingsverband tussen Buurtplein, de WAO-club en het Formulierencafé."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)