Status

- Garsthuizen is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Eemsdelta. T/m 1989 gemeente Stedum. In 1990 over naar gemeente Loppersum, in 2021 over naar gemeente Eemsdelta.

- Onder het dorp Garsthuizen valt ook de buurtschap Dijkum.

- Garsthuizen werkt op veel gebieden samen met buur-buurtschap Startenhuizen, dat een formele woonplaats is, maar zo klein is dat het geen eigen voorzieningen heeft. Ze worden samen dan ook wel als tweelingkern beschouwd.

Naam

In het Gronings
Gaasthoezen of Garsthoezen.

Oudere vermeldingen
Garshuizen.

Ligging

Het dorp Garsthuizen grenst in het W aan de buurtschap Startenhuizen, in het NW aan Oldenzijl, in het O aan Zijldijk en 't Zandt en in het Z aan Zeerijp en Westeremden, en ligt ZO van Eppenhuizen, Zandeweer en Uithuizen, ZZW van Uithuizermeeden, NW van Loppersum en NO van Middelstum.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Garsthuizen 42 huizen met 288 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 90 huizen met ca. 220 inwoners.

Recente ontwikkelingen

Dorpsvisie
- Dorpsvisie Garsthuizen / Startenhuizen 2020-2030. Inwoners houden van de rust en de sfeer in hun dorpen. Het is er gezellig, er is saamhorigheid. "Het is zo fijn dat je samen dingen mag doen, maar dat het je niet wordt aangerekend als je niet meedoet", schetst een bewoner de sfeer in de dorpsvisie. Maar zonder inbreng van bewoners en vrijwilligers stokt het verenigingsleven, stelt de dorpsvisie ook. "Natuurlijk is niet iedereen uit het dorp betrokken. Dat hoeft ook niet. Wel is het wenselijk dat mensen meedoen, in welke mate dan ook, geven inwoners aan. De reuring in het dorp is namelijk een belangrijk onderdeel van de leefbaarheid." De visie, die vooral inzoomt op de leefbaarheid van het gebied, is gemaakt door een groep vrijwilligers en bedoeld als een leidraad voor de gemeente voor het beleid voor deze plaatsen in de komende jaren. De Dorpsvisie is in 2020 tevens opgesteld met het oog op de toen nog aanstaande fusie in 2021 van de gemeente Loppersum met Delfzijl en Appingedam tot de nieuwe gemeente Eemsdelta. "Die gemeenten moeten ook op de hoogte worden gebracht van onze visie. Met dat stuk hebben we een middel in handen om overheden, fondsen en aan anderen zichtbaar te maken wat onze wensen en ideeën zijn om de leefbaarheid van de dorpen te vergroten."

Voor het rapport is onder meer een enquête gehouden onder de inwoners. Daaruit blijkt dat veel mensen in de dorpen wonen voor de rust en de goede bereikbaarheid van Groningen. Zo’n 17 procent van de deelnemers zou graag in aanmerking komen voor vervangende nieuwbouw. Voor uitbreiding van de dorpen voelen veel bewoners weinig. Driekwart van de deelnemers aan het onderzoek heeft last van de gevolgen van de aardbevingen. Onvrede is er ook over het openbaar vervoer en te hard rijdende auto’s en landbouwvoertuigen. Als actiepunt wordt voorts genoemd de plaatsing van een geluidsscherm langs de Eemshavenweg, al dan niet gecombineerd met zonnepanelen. Voorts zouden er meer speelplekken voor kinderen moeten komen. Veel dorpelingen zijn tevreden over de manier waarop bewoners met elkaar omgaan. Er wordt echt naar elkaar omgekeken, vinden ze. Driekwart van de ondervraagden vindt de ‘dorpsbinding’, het dorpsgevoel, dan ook erg belangrijk. ‘t Binhoes in Garsthuizen, waar bijna de helft van de inwoners regelmatig komt, profiteert daar duidelijk van. Het dorpshuis wordt volledig draaiende gehouden door vrijwilligers.

Afbraak kerk
Middels de Stichting Restauratie Kerk Garsthuizen zetten de inwoners zich van 2004 t/m 2013 op alle mogelijke manieren in om fondsen te werven voor de vervallen Hervormde kerk uit 1872. Helaas levert dat niet genoeg op. Restauratie was daarom geen optie meer. Men besluit een andere weg in te slaan. Samen met de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) wordt een nieuw plan ontwikkeld. Na archeologisch onderzoek van de locatie, is de kerk in 2015 afgebroken en zal de SOGK zorgdragen voor een vervangend gebouw. Dit nieuwe 'landmark' moet een podium worden waar 'het verhaal van Garsthuizen' wordt verteld, met aandacht voor o.a. kerkelijke ontwikkeling, landschapsontwikkeling, archeologie en hedendaagse onderwerpen.

Het monumentale Van Oeckelen-orgel uit 1900 is door orgelbouwer Mense gedemonteerd. In 2016 is het orgel herplaatst in de monumentale Nicolaaskerk van Oldenzijl. Zo blijft het cultureel erfgoed van Garsthuizen dan toch dicht in de buurt. Het andere monument, het monumentale graf van de familie Van Starkenborgh Staghouwer, blijft op zijn oorspronkelijke plek liggen en is helemaal beschermd ingepakt.

Garsthuizen was in februari 2014 het toneel van een archeologisch burgerparticipatie-project met betrekking tot de kerk. Kenmerkend voor dit project was dat het initiatief voor een archeologisch onderzoek vanuit de Garsthuizers zélf kwam. De wens om een herbestemming voor de bouwvallige 19e-eeuwse dorpskerk was de directe aanleiding voor een archeologisch onderzoek in en rond de kerk. Het dorp heeft de archeologie voor zich gewonnen om zo een herbestemming mogelijk te maken en een einde te maken aan het trieste aanzicht van de vervallen dorpskerk. Archeologen, studenten en dorpsbewoners zijn in februari 2014 gezamenlijk de grond in gegaan om zo een beter inzicht te krijgen in de opbouw van de kerkwierde en om funderingen van de 13e-eeuwse voorloper van de huidige kerk in kaart te brengen. De landschappelijke, historische en archeologische ontwikkeling van de kerk, het dorp en de regio stonden binnen dit onderzoek centraal. Zie verder de videoreportage van dit project: "Deelnemen in erfgoed. Document van een participatieproject."

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Garsthuizen heeft 8 rijksmonumenten.

Molen
- Molen De Hoop (Smydingheweg 44) is een koren- en pelmolen, in 1839 gebouwd nadat zijn voorganger, een spinnenkopmolen met stelling, was omgewaaid. De molen is tot het overlijden van de laatste beroepsmolenaar in 1970 in bedrijf geweest. In 1973 liet een particulier de molen geheel herstellen, waarbij de gehele onderbouw opnieuw is opgemetseld. Sinds deze omvangrijke restauratie wordt de molen regelmatig door een vrijwillig molenaar in bedrijf gesteld. De huidige eigenaar, een Duitse arts, heeft de molen na een brand in 1995 wederom volledig laten restaureren. De huidige vrijwillig molenaar, D. Wijchgel, is tevens instructeur van het Gilde van Vrijwillige Molenaars en geeft les aan aankomende molenaars. De molen is op zaterdagmiddagen van 13.30-17.00 uur te bezichtigen.

Baarhuisje
Sinds de afbraak van de kerk van Garsthuizen is het baarhuisje naast natuurlijk de molen hét pronkstuk van het dorp. Doorgaans zijn dit in architectuur-opzicht geen bijzondere huisjes, deze is dat echter des te meer: "Het rijksmonumentale baarhuisje dateert uit omstreeks 1927 en is opgetrokken in een regionale variant op de Amsterdamse School-stijl. Het baarhuisje bevindt zich op de algemene begraafplaats van het dorp, die in 1927 is aangelegd. Het baarhuisje op een vierkante plattegrond is opgetrokken in rode baksteen op een trasraam van gesinterde baksteen en wordt gedekt door een gebogen tentdak waarop donker geglazuurde Tuile du Nord; verspringende overkragende houten goot; borstwering van gesinterde baksteen aan de zuidwest- en noordoostzijde; decoratieve muurankers. De hoeken worden geaccentueerd door een verspringende goot, een naar voren springend betonelement en een naar voren springend trasraam. Op de nok een vierkante beschoten dakruiter met aan elke zijde een rooster en op de hoeken een naar voren springend houten element. De dakruiter wordt bekroond met een uivormige koperen spits en ijzeren decoratie.

Centraal in de voorgevel (zuidwestzijde) de entree, bestaande uit een houten deur met aan weerszijden een staand zesruits venster met onderdorpel van gesinterde baksteen. Aan de noordwestzijde twee ijzeren roosters onder gesinterde bakstenen rollaag en onderdorpel. In de achtergevel (noordoostzijde) twee staande zesruitsvensters met onderdorpel van gesinterde baksteen. Aan de zuidoostzijde twee ijzeren roosters onder gesinterde bakstenen rollaag en onderdorpel. Het baarhuisje van Garsthuizen is van algemeen belang vanwege architectuur- en cultuurhistorische waarde: - als voorbeeld van een baarhuisje uit de jaren twintig van de twintigste eeuw in de provincie Groningen in een regionale Amsterdamse School-stijl; - vanwege de zeer opvallende vormgeving en detaillering; - vanwege de zeer hoge mate van gaafheid." (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Evenementen

- Activiteiten- en evenementenagenda Garsthuizen.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Garsthuizen (online te bestellen).

Links/verenigingsleven

- Algemeen: - Site van en over Garsthuizen en Startenhuizen.

- Nieuws: - Nieuws uit het dorp op Facebook.

- Dorpsvereniging: - De Vereniging Voor Volksvermaken en Dorpsbelangen (VVV/D) organiseert activiteiten voor leden en niet leden en komt op voor de dorpsbelangen o.a. bij de gemeente. Er worden activiteiten georganiseerd zoals het Zomerfeest, kinderactiviteiten, Avondvierdaagse, dorpsbarbecue, de Sinterklaasintocht en nog veel meer. Ook de speeltuinen worden door de VVV/D beheerd.

- Dorpshuis: - 't Binhoes is het dorpshuis van Garsthuizen en Startenhuizen en wordt geheel gerund door vrijwilligers. Wat er de komende tijd te doen is, kun je vinden in de Activiteitenagenda. Vaste openingstijden: Inloopochtend elke woensdag van 10.00-12.00 uur; elke zaterdag van 17.00-19.00 uur frituurmiddag, met aansluitend “eem bieproaten!", tot 21.00 uur; Breicafé elke 2e en 4e woensdag van de maand van 19.30-21.30 uur. Af en toe wordt er op vrijdag een café-avond ingelast voor livemuziek, een lezing o.i.d. - Nieuws van 't Binhoes op Facebook.

- Jongeren: - In de herfstvakantie van 2018 hebben Tim, Wesel en Mark uit Garsthuizen en buurdorp Startenhuizen een wandschildering ontworpen en beschilderd. Deze wandschildering is op 18 maart 2019 tijdens NLDoet, waar het dorp aan meedoet, in de Jop gemonteerd. Het dorp heeft de laatst overgebleven Jop (jongerenontmoetingsplaats, een container) van de gemeente Loppersum. Deze staat al weer jaren in de grote speeltuin Oll Hoogte en begon behoorlijk af te bladderen. Omdat het eigenlijk onbegonnen werk was om op locatie de container van een vrolijk verfje te voorzien, hebben de jongeren van de gemeente toestemming gekregen om op de achterwand (binnenzijde) een plaat te monteren die beschilderd mocht worden.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Garsthuizen.