Status

- Goilberdingen is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Betuwe, gemeente Culemborg.

- De buurtschap Goilberdingen valt, ook voor de postadressen, onder de stad Culemborg.

- De buurtschap Goilberdingen heeft geen plaatsnaamborden. Je kunt slechts aan de straatnaambordjes Goilberdingerdijk constateren dat je in de buurtschap bent aanbeland.

Naam

Oudere vermeldingen
Ca. 1200? kopie 14e eeuw Godebrechteswijc, 1210 Godebreghtingen, 1269 kopie 15e eeuw Goitbertinge, 1331 Golberdingen, 1333 Gobertinghe, 1406 Golberdingen, 1571 Golberdingen, Golbertingen, 1599 Golberdingen, 1665 Golberdinge, 1821 Goilberding of Golberdingen, 1843 Goilberdingen of Golberdingen.

Naamsverklaring
Het Middelnederlandse wijc, wijk betekent 'hoeve, nederzetting, dorp', in dit geval 'van de persoon Godebrecht'. Godebreghtingen is een afleiding met het suffix -ingi van de persoonsnaam Godebrecht met als betekenis 'bij de lieden van Godebrecht'. Te vergelijken met Everdingen en Helsdingen.(1)

Ligging

De buurtschap Goilberdingen ligt W van Culemborg, O van Everdingen, rond de Goilberdingerdijk en grenst in het W aan Fort Everdingen.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Goilberdingen 70 huizen met 426 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 50 huizen met ca. 120 inwoners.

Geschiedenis

- Artikel over de tienden te Goilberdingen.

Bezienswaardigheden

- Werk aan het Spoel ligt ten westen van Culemborg, aan de Goilberdingerdijk, in buurtschap Goilberdingen, en grenst in het N aan de Lek. Het 5 hectare metende fort is langwerpig en asymmetrisch van vorm en grotendeels omgeven door een fortgracht. Het ligt aan weerszijden van de Lekdijk, die dwars door het fort voert. Zowel op het noordelijke als het zuidelijke deel staat een bomvrije kazerne. Afgezien van de voorkant zijn de kazernes overdekt met een dikke laag aarde. Ten noorden van de dijk staat de fortwachterswoning uit 1892. Het fort is genoemd naar de plek waar in de Middeleeuwen water uit de polder werd geloosd (‘gespoeld’) op de Lek. Later stond hier korte tijd een uitlaatsluis om de wateroverlast in de polder weg te werken.

Werk aan het Spoel in Goilberdingn fungeerde als voorpost van het nabijgelegen Fort bij Everdingen. De forten waren gezamenlijk verantwoordelijk voor de onderwaterzetting van de polder tussen Culemborg en de Diefdijk en konden elkaar zo nodig onderling vuursteun geven. Het fort verdedigde ook de zuidelijke Lekdijk en de spoorlijn Utrecht-’s Hertogenbosch, want achter de hoge spoordijk kon de vijand ongezien naderen en geschut opstellen. Hoofddoel van het fort was verdediging van een van de vijf bijzondere waaiersluizen die de Nieuwe Hollandse Waterlinie rijk was. Deze belangrijke inlaatsluis had een puur militaire betekenis en was bedoeld voor het onder water zetten van de polder tussen Culemborg en de Diefdijk. De waaiersluis was een vinding van waterbouwkundige Jan Blanken, revolutionair omdat de sluis tegen hoog water in kon draaien en eenvoudig door één man te bedienen was. In 1815 zijn er vijf aangelegd voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie (de overige bij het Fort en de Wapenplaats bij Asperen, Werk aan de Bakkerskil (Papsluis) en Vesting Woudrichem).

In 2001 komt het verdedigingswerk in bezit van de gemeente Culemborg. Naar een idee van Stichting Werk aan het Spoel, een vrijwilligersgroep, is het fort in 2010 fraai opgeknapt. Het heeft een nieuwe bestemming gekregen, met onder meer een groen amfitheater voor openluchtvoorstellingen. Het is nu een ontmoetingsplek voor kleinschalige culturele en natuurgerelateerde activiteiten. De gerestaureerde Genieloods is te huur en in het nieuwgebouwde houten Forthuis zetelt een restaurant.

- De deels gereconstrueerde tankversperring - van het oorspronkelijke object was alleen de betonplaat nog aanwezig - aan de Goilberdingerdijk in buurtschap Goilberdingen, tussen de forten Werk aan het Spoel en Fort Everdingen, is in 2011 onthuld. De zogenoemde ‘aspergeversperring’ is tijdens de mobilisatie in 1940 aangebracht en moest de doorgang verhinderen van pantser- of andere voertuigen. Het maakte onderdeel uit van een tankgracht in de uiterwaard. De tankversperring bestond uit een aantal schuin naar voren in de grond of in het beton gestoken stalen palen. Voor de palen werden spoorrails of profielstalen balken gebruikt met vaak puntige uiteinden. De versperring is een schaars voorkomend onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Vergelijkbare versperringen zijn te zien bij Muiden, Bareveld, Fort Blauwkapel en Fort Vuren.

- M.b.t. de kogelvanger in Goilberdingen, afgebeeld op een van de foto's elders op deze pagina, lezen wij op een 'Fortificatieforum' o.a. het volgende: "Tijdens de Mobilisatie in 1939-1940 zijn ten zuiden van het Werk aan het Spoel een lange en een korte schietbaan aangelegd. De schietbanen zijn gedurende de bezetting ook door de Duitsers gebruikt. Van de lange schietbaan is de kogelvanger aan het einde van de baan behouden gebleven." Deze kwam op ons het meest overtuigend over. Maar er doen meer versies de ronde. Zie daarvoor de commentaren onder de link.

Jaarlijkse evenementen

- "SPOEL is misschien wel het meest ontspannen festival van Nederland. Poëzie vanuit een ligstoel, theater met een glas rosé. SPOEL blinkt uit in de beste acts die je nooit eerder hoorde. Op een locatie waar je in de rest van het jaar nooit muziek beleeft. We zien je graag in onze bomvrije bunker en amfitheater op Werk aan het Spoel. Muziek en theater beleven in een levend monument, dat is SPOEL. Nazomeren op fietsafstand, samen met je vrienden en je buren. Zo hou je het vakantiegevoel langer vast. En je kinderen neem je gewoon mee. Werk aan het Spoel is sowieso een locatie waar kinderen zich altijd vermaken. Er is veel te beklimmen en te ontdekken. Kinderen tot en met 12 jaar hebben toegang als ze met een volwassen begeleider zijn. Sluit de zomer lekker relaxt af met je vrienden in het gras. SPOEL biedt een topprogrammering in een relaxte sfeer. Je zit altijd vooraan. Het festivalterrein heeft vijf plekken waar je een voorstelling of een optreden kunt zien. Geen uitzicht is hetzelfde. De toegang is gratis."

Enkele citaten uit een recensie in Lek Magazine, 2017: “Niks backstage-passen voor vips en artiesten; SPOEL ís één grote backstage. Hier kun je met de zanger van Donnerwetter een biertje drinken terwijl je samen naar een voorstelling kijkt. SPOEL is een klein en fijn festival op fort Werk aan het Spoel (gelegen in buurtschap Goilberdingen bij Culemborg), deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en genomineerd als UNESCO werelderfgoed. Dit fort is tegenwoordig een grote grassculptuur met verschillende verrassende plekken voor een muziekoptreden of voorstelling. De sfeer is heel losjes en open. Doordat de artiesten tussen het publiek naar elkaars optredens kijken verklein je de afstand en ben je allemaal deel van het festival. Voor sommige acts is het aantal plaatsen beperkt en moet je zorgen dat je tijdens het festival een exclusive ticket bemachtigt. Daarmee ga je naar de speciale festival bushalte en dan word je naar de voorstelling gebracht. Stella Slagboom ontvangt de artiesten bij aankomst. Ze vertelt dat het ontzettend leuk is om te zien dat de muzikanten altijd heel verbaasd zijn dat Werk aan het Spoel zo’n mooie plek is. ‘Dat verwachten ze niet. En ze zijn ook heel blij dat íedereen overal mag komen.’ “

Landschap, natuur en recreatie

- Met wandelroute Goilberdingerpad (15 km) ontdek je het mooie buitengebied van Culemborg. Wandelen door weilanden en de uiterwaarden van de Lek, over Fort Everdingen, historische dijken en door het boerenland van buurtschap Goilberdingen en omgeving. De weidsheid van het rivierenlandschap en de cultuurhistorie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie bepalen hier de sfeer. Klompen aan, rugzak op en gaan!

- Sinds 2010 vaart in juli, augustus en september de Liniepont, alleen voor fietsers en voetgangers, van Fort Honswijk naar Fort Everdingen en Werk aan Het Spoel (in buurtschap Goilberdingen bij Culemborg) en terug, over de Lek. Het pontje is genoemd naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie, waar de genoemde forten deel van uitmaken.

- Na het hoge water in 1995 en 1997 werd op veel plekken in het rivierengebied haast gemaakt met de versterking van de dijken. Dat betekende ook een stimulans voor natuurontwikkeling. Door de werkzaamheden slim te combineren was er sprake van een 'win-win situatie'. De dijken konden worden versterkt met klei en zand uit de directe omgeving en door de inkomsten die daaruit voortvloeiden, kon op veel plekken natuur worden gemaakt van voormalige landbouwgrond. Ook bij Culemborg zijn toen delen van de uiterwaarden afgegraven.

De Goilberdingerwaarden, gelegen N van buurtschap Goilberdingen, tussen Fort Werk aan ’t Spoel en Fort Everdingen, is een van die locaties. De ontstane plassen zijn belangrijk voor watervogels: er broeden bijvoorbeeld visdieven op de eilandjes. Door de begrazing is op het land een zeer kruidenrijke plantengroei verschenen. Langs de waterkant staat veel kattenstaart en hogerop veel wilde peen, gewone rolklaver, kattendoorn, kruisdistel, heelblaadjes, jacobskruiskruid en andere kruiden. Verder is de Goilberdingerwaarden dankzij de bloemrijke graslanden een gebied waar veel vlindersoorten graag komen, zoals icarusblauwtjes, Klein koolwitjes, bruin blauwtjes, kleine vossen, zwartsprietdikkopjes, distelvlinders en argusvlinders. Deze laatste soort heeft het moeilijk in het oostelijke deel van ons land, maar lijkt zich in de uiterwaarden prima te handhaven. In de Goilberdingerwaarden is een wandelpad. Honden zijn er niet toegestaan. In de aangrenzende Baarsemwaard heeft ook natuurontwikkeling plaatsgevonden. Deze uiterwaard is ook voor publiek toegankelijk. (bron: Kars Veling, de Vlinderstichting, 12-8-2010)

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)