Gracht Burggraaf

Plaats
Buurtschap
Gulpen-Wittem
Heuvelland
Limburg

gracht_burggraaf_buurtschap_kopie.jpg

Vrijwel de hele buurtschap Gracht Burggraaf (7 van de 8 woonhuizen) op de foto, met links de kasteelheuvel van het vroegere mottekasteel Burggraaf. (© Google)

Vrijwel de hele buurtschap Gracht Burggraaf (7 van de 8 woonhuizen) op de foto, met links de kasteelheuvel van het vroegere mottekasteel Burggraaf. (© Google)

Gracht Burggraaf

Terug naar boven

Status

- Gracht Burggraaf is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Gulpen-Wittem. T/m 1998 gemeente Gulpen.

- De buurtschap Gracht Burggraaf valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Gulpen.

- De buurtschap Gracht Burggraaf heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
De plaatsnaam Gracht Burggraaf wordt pas rond 1960 voor het eerst op kaarten vermeld.

Naamgeving
De buurtschap is genoemd naar het verdwenen mottekasteel Burggraaf.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Gracht Burggraaf ligt direct N van het dorp Gulpen, aan de W zijde van de weg Kiewegracht (= het - vanuit Gulpen gezien - begin van de weg Gulpen-Wijlre, verderop gaat deze Gulpenerweg heten), aan de noordgrens van het dorp (voorheen de gemeente) Gulpen, en ligt verder Z van het dorp Wijlre, WNW van het dorp Eys en OZO van het dorp Scheulder.

Direct ZO van buurtschap Gracht Burggraaf verwijzen enkele straatnamen in het N uiteinde van de dorpskern van Gulpen naar de Burggraaf. "De Burggraverweg loopt vanaf de brug in de Nieuwstraat evenwijdig aan het riviertje de Gulp. Aan de overkant is nog altijd een bronnengebied. Dat water wordt nu door een drainagesysteem uiteindelijk op de Gulp geloosd. Het regenwater dat op het hoger gelegen gedeelte van Gulpen valt, dringt in de bodem, komt in de laag gelegen gedeelten weer via een bron naar boven en zodoende ontstaat ter plekke een moerasgebied. In 1993 is gestart met de bouw van 23 woningen in dit moerasgebied. Daarvoor is ook een nieuwe brug over de Gulp gebouwd. Heel toepasselijk kreeg deze hof de naam Burggraverhof.

De naam van het voetpad langs de Gulp zullen maar weinig mensen weten. Gemeentelijke kaarten vermelden dat dit het Burggravervoetpad is. Een in eerste instantie onbelangrijk pad, hooguit voor de wandelaars onder ons. En ook de schooljeugd uit Eys en Wijlre maakt er handig gebruik van om de scholengemeenschap in Gulpen te bezoeken. En toch is het een van de belangrijkste paden die Gulpen, ik durf zelfs te beweren Limburg, qua geschiedenis rijk is. Om dit te bewijzen moet ik heel ver terug gaan in de geschiedenis. De voorgeschiedenis van de slag bij Woeringen (1288) vond aan dit voetpad plaats. Deze slag maakte een einde aan een gewapend conflict dat in de geschiedenisboeken bekend staat als de Limburgse Successieoorlog (erfopvolging). In 1988 is in samenwerking met het Rijksarchief in Limburg en het Bonnefantenmuseum een historisch onderzoek gedaan naar de geschiedenis van deze successieoorlog. Een boekwerkje hierover is bij gelegenheid van de historische expositie in het Gouvernement uitgegeven. Een markant punt in Gulpen waarnaar een straat, een hof en een voetpad zijn vernoemd." (bron: Heemkundevereniging Galopia)

Terug naar boven

Statistische gegevens

De buurtschap Gracht Burggraaf omvat 8 huizen (Kiewegracht 1 en 4-12), met ca. 20 inwoners.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- "Als je de geschiedenis van Gulpen onderzoekt, kun je niet ontkomen aan de Burggraaf. Deze is gelegen in buurtschap Gracht Burggraaf, in het moerasgebied aan de voet van de Dolsberg. De naam Burggraaf was in vroeger tijden ook een adellijke titel. Nog vroeger was het een functie. De titel in de adellijke rangorde is gewoonlijk hoger dan baron en was weer een graad lager dan graaf. Ook vrouwen konden deze titel dragen, dan werden ze burggravin genoemd. In het Latijn wordt praefectus, castellanus of burggravius genoemd. Als je vanuit Wijlre komt, kun je de Burggraaf zien liggen. Ik hoor mensen vaak vertellen dat deze hoogte is opgeworpen en dat er een kasteel op heeft opgestaan. Maar het is een natuurlijke hoogte.

De Dolsberg eindigde in vroeger tijden in het moerasgebied aan de Geul (de provinciale weg Valkenburg - Gulpen bestond toen nog niet). Men heeft als het ware een stuk van deze uitloper weggraven. Wat overbleef was de huidige Dolsberg en een heuvel in het weiland. Rondom deze heuvel werd een gracht gegraven die zich al spoedig vulde met water, omdat dit een moerasgebied is. Op deze heuvel werd een verdedigbare vesting gebouwd. Een dergelijke kasteelheuvel wordt door geografen een abschnittsmotte genoemd. Het is met 15 meter de hoogste van Nederland. In Eys ligt op de Boereberg een soortgelijke heuvel.

De Burggraaf is mogelijk al aangelegd in de 11e eeuw, misschien nog eerder. Niet bevestigde berichten beweren dat er op de heuvel vondsten zijn gedaan uit de Karolingische tijd. De Karolingen waren een dynastie die het Frankische Rijk regeerde en wel vanaf de 8e tot de 10e eeuw. De naam is afgeleid van Karel Martel. Dit was een bastaardzoon, die niet als volwaardig lid van de Pepiniden werd aanvaard." (bron: Heemkundevereniging Galopia)

Het mottekasteel Burggraaf was strategisch gelegen op een punt waar drie riviertjes samenvloeien (Geul, Gulp, en Eyserbeek). Een kilometer zuidelijker stroomt de Selzerbeek in de Geul. Bij deze samenvloeiing van riviertjes lag tevens het kruispunt van belangrijke oude handelswegen. De wegen van Maastricht naar Aken en van Heerlen naar Luik kwamen precies bij de brug over de riviertjes bij elkaar. In die tijd een ideale plek om tol te heffen. Het kasteel wordt pas in de 13e eeuw voor het eerst vermeld, maar is waarschijnlijk ouder. De versterking op de Burggraaf verloor waarschijnlijk eind 13e eeuw zijn strategische betekenis en is vermoedelijk in de 14e eeuw verlaten voor het nieuwe Kasteel Neubourg* ('nieuwe burcht') in het Gulpdal. Dat kasteel verwijst in zijn naam dus naar het vroegere, oudere kasteel. Tot in de 18e eeuw waren de restanten van het oude kasteel nog zichtbaar. De heuvel is tegenwoordig begroeid met naald- en kreupelhout. De kasteelheuvel is een rijksmonument.
* Zie daarvoor verder bij Gulpen > Bezienswaardigheden.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Buurtschap Gracht Burggraaf ligt aan het uiteinde van een klein droogdal. Ten noorden van dit droogdal stijgt de Dolsberg steil omhoog, terwijl aan de zuidkant de Beversberg langzaam stijgt.

Reactie toevoegen