Ham (Kerkrade)

Plaats
Buurtschap
Kerkrade
Zuid-Limburg Parkstad
Limburg

ham_kerkrade_kaart_openstreetmap_kopie.jpg

Buurtschap Ham ligt in het prachtige landelijke gebied van de Anstelvallei, als groene enclave tussen de stedelijkheid van Bleijerheide en Kerkrade-Centrum in het O en Kaalheide in het W, de Duitse grens in het Z en GaiaZOO en Kasteel Erenstein in het O.

Buurtschap Ham ligt in het prachtige landelijke gebied van de Anstelvallei, als groene enclave tussen de stedelijkheid van Bleijerheide en Kerkrade-Centrum in het O en Kaalheide in het W, de Duitse grens in het Z en GaiaZOO en Kasteel Erenstein in het O.

Ham (Kerkrade)

Terug naar boven

Status

- Ham is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streken Zuid-Limburg en Parkstad, gemeente Kerkrade.

- De buurtschap Ham valt, ook voor de postadressen, onder de stad Kerkrade.

- De buurtschap Ham heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Ca. 1776 en 1866 Ham, 1803-1820 Hamm.

Naamsverklaring
Betekent ham 'aangeslibd land gelegen in een bocht van een waterloop'.(1)

Terug naar boven

Ligging

- De buurtschap Ham ligt rond de wegen Hammolenweg, Herenanstelerweg, Schutterstraat, Hambosweg (het gedeelte van deze weg rond het kruispunt met de Hammolenweg, Vauputsweg en Hammijnstraat), Hammijnstraat, Wauwelpad (het gedeelte van deze weg O van het kruispunt met de Hamweg), Hamweg, Hamstraat (het O gedeelte van deze weg, rond en O van de N300, de Buitenring Parkstad) en Slakbeemdenweg. De buurtschap ligt rond de Anstelerbeek en het water de Vloedgraaf en ligt direct W van het centrum van de stad Kerkrade (W van de spoorweg), O van het Kerkrader stadsdeel Spekholzerheide, Z van het dorp Eygelshoven, ZO van de steden Landgraaf en Heerlen en N van de plaats Horbach in Duitsland.

- Overzicht van de straatnamen in buurtschap Ham, met naamsverklaringen en geschiedenis.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat buurtschap Ham 27 huizen met 116 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 40 huizen met ca. 100 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Hammijn
Van 1862 tot 1881 was er in buurtschap Ham de Hammijn. Door ondervonden wateroverlast was de mijn de eerste 15 jaar geen succes. Van 1878 tot 1881 is de mijn wel in bedrijf geweest, maar door een steenkolencrisis in 1881 is de maatschappij failliet gegaan. Er is vrijwel niets meer te zien van de kleine, oude kolenmijn in het Hamdal. Alle gebouwen zijn afgebroken. Alleen het straatnaambordje Hammijnstraat herinnert nu nog aan de mijn. Na de aanleg van de spoorlijn Schaesberg-Simpelveld* in 1925, ten behoeve van het kolenvervoer van de steenkoolmijnen, is de locatie van de Hammijn deels onder de spoorwegdijk verdwenen. - Foto's van de Hammijn.
* Die vanwege de enorme aanlegkosten al snel de bijnaam Miljoenenlijn kreeg. Tegenwoordig is het onder die naam een populaire toeristische diesel- en stoomtreinlijn van de ZLSM, waarvoor zie de links.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- In het complex op de hoek van de Hambosweg en de Hammolenweg in buurtschap Ham bevond zich vroeger de Hammolen, een watermolen (bovenslagmolen) aan de Anstelerbeek W van het Hambos. Wanneer de molen gebouwd is, is niet bekend. De molen bestaat in ieder geval al in 1889, als deze in een boedelscheiding wordt toegewezen. Oorspronkelijk heeft het een houten waterrad, dat de nieuwe eigenaar vervangt door een ijzeren rad. De functie in die periode is korenmolen. In 1941 is de toestand van de molen zo slecht geworden dat ze vrijwel niet meer gebruikt kan worden, als gevolg van schade door mijnverzakkingen. Het gangwerk wordt dan aangepast, zodat het molenwerk kan worden aangedreven door een elektromotor. In 1949 plaatst men een hamermolen met mengerij voor het samenstellen van veevoer. Na de plaatsing van de hamermolen wordt de maalinrichting afgebroken. In 1983 wordt het mengvoederbedrijf verkocht en krijgt het een andere bestemming.

- In 1875 vestigen de Zusters van de Heilige Elisabeth/zusters Elisabethinnen* zich in Kerkrade, in buurtschap Ham. Otto von Bismarck wil een Pruisische staat en één religie: het protestantisme.Tijdens deze 'Kulturkampf' (1872-1879) verbiedt hij het katholieke geloof en verbant ook alle kloosterordes. Ook de zusters Elisabethinnen zoeken een veilig onderkomen en vinden dit in Kerkrade. Op de fundamenten van het gesloopte kasteel ’s-Heeren Anstel (ook wel 's Herenanstel gespeld) is in 1875 klooster Elisabeth Stift (Hammolenweg 7) gebouwd, lokaal bekend als 't Sjtieft (afgeleid van het Nederlandse woord Stift dat kloosterorde of het gestichte betekent). Vanuit Ham hebben ze nog 15 kloosters gesticht, zowel in Europa als in Canada. Op verzoek van burgemeester Franssen stichten zij er het eerste Kerkraadse ziekenhuis: het Elisabeth Ziekenhuis, aanvankelijk Elisabeth Spitaal geheten, zoals op de gevelsteen boven de hoofdingang nog altijd te lezen is. Tevens beginnen de zusters met het verlenen van ambulante thuiszorg. Daarnaast verzorgt het klooster de opleiding van novicen en de intredingen, aangezien dat in Duitsland niet meer was toegestaan. Vanaf 1909 wordt het klooster steeds meer gebruikt als verzorgingshuis voor bejaarden.
* Nog een pagina met informatie over de Elisabethinnen.

De zusters weten zich in de loop der jaren altijd aan te passen aan de veranderingen die er plaatsvinden. Zo is het Stift door de jaren heen in gebruik geweest als bejaardenhuis, herstellingsoord, vakantieoord, opvang voor mijnscholieren en gemeenteambtenaren, kleuterschool (1937-1985) en als dependance van de Hamboskliniek. Voorjaar 2015 verlaten de laatste cliënten het Elisabeth Stift. MeanderGroep ZL zegt per 1 januari 2016 de huur op. Het pand komt leeg te staan en verpaupering dreigt. Gelukkig is er een ambitieuze groep vrijwilligers die het pand op 31 maart 2016 aankoopt en er WoonZorg Elisabeth Stift realiseert. Zie daarvoor verder het hoofdstuk Links > Zorg. (bron o.a.: WoonZorg Elisabeth Stift) Tegenwoordig zit er ook Brasserie Elisabeth, die wij elders ook Brasserie Elisabeth Stift genoemd zien worden (vermoedelijk is dat een oudere naam van de eetgelegenheid). En ook Scouting St. Hubertus heeft er sinds 2018 onderdak, waarvoor zie het hoofdstuk Links > Jeugd en jongeren.

- Op de 3e verdieping van het hierboven beschreven voormalige klooster bevindt zich een kapel met neogotische elementen. Het dak van de kapel heeft een open dakruiter met een klokje.

- Aan de Nullanderbergsweg in het Hambos staat de aan Maria gewijde Hamboskapel uit 1937. De kapel is op 19 september 1937 ingezegend, waarbij tegelijkertijd het hele dekenaat Kerkrade aan de Moeder Maria is gewijd. In de kapel wordt in de meimaand dagelijks de rozenkrans gebeden.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Buurtschap Ham ligt in het dal van de Anstelerbeek. De Anstelerbeek (die ook wel Anstellerbeek, Anselerbeek, Anselderbeek, Ansel of Anstel werd of wordt genoemd) loopt vanaf de Nederlands-Duitse grens bij de Hamstraat (W van de rotonde met de Voorterstraat) in noordwaartse richting door de Anstelvallei via het stuwmeertje Cranenweyer en daarna buigt het langzaam af naar het oosten om uit te monden in de Worm.

- De Anstelvallei (ook wel Anstelerbeekdal genoemd) ligt van zuid naar noord tussen het westen van Bleijerheide naar Eygelshoven, in en rond buurtschap Ham. Aan beide zijden van de vallei liggen steile hellingen. Aan de westzijde wordt de vallei begrensd door de buurt Kaalheide en bedrijventerrein Dentgenbach. Aan de oostzijde wordt de vallei begrensd door het Hambos (met kerkhof en Hamboskapel) en de Kaffeberg. De hellingen zijn deels begroeid met een afwisselend hellingbos. De gemeente Kerkrade heeft de Anstelvallei in 2015 overgedragen aan stichting Het Limburgs Landschap. "De Anstelvallei bij buurtschap Ham in Kerkrade is een van de goed bewaarde geheimen van Zuid-Limburg. Er ligt al een aantal jaren een gebiedsplan om de bijzondere waarden van het gebied te versterken door de aanleg van meer landschapselementen en meer natuur. Tegelijkertijd is er ook een toeristisch-recreatief plan aan gekoppeld om ook de belevingsmogelijkheden voor streekbewoners en toeristen te vergroten. De gemeente Kerkrade heeft de handen ineengeslagen samen met de provincie Limburg en Stichting het Limburgs Landschap om tot uitvoer van dit gebiedsplan te komen.

Doel is om met een met een kwaliteitsimpuls voor de hele Anstelvallei te beginnen. Volgens wethouder Tim Weijers is het doel er een levendig gebied van te maken voor en door de inwoners van Kerkrade en bezoekers, met respect voor natuur en landschap. Ger Frenken van Het Limburgs Landschap zei bij de overdracht trots te zijn dat de gemeente het vertrouwen aan zijn organisatie geeft. De afwisseling van het gebied en de grootte maken de Anstelvallei belangrijk voor streekbewoners. Er komt extra aandacht voor de ontsluiting met paden en er komen nieuwe mogelijkheden voor verblijfstoerisme. Het Limburgs Landschap is meteen gestart met groot onderhoud aan Hoeve Nieuw Ehrenstein. Er zijn in 2015 ok al groenelementen aangeplant. Daar horen bijvoorbeeld karakteristieke hoogstamboomgaarden bij en groensingels. Daardoor komen er bijvoorbeeld nieuwe bossen aan de rand met industrieterrein Dentgenbach om het besloten karakter van de Anstelvallei te versterken.

De Anstelvallei staat vol cultuurhistorie. Een deel van de gebouwen bij Nieuw Ehrenstein en boerderij Klarenanstel is jammer genoeg in een slechte toestand. Het Limburgs Landschap gaat de komende tijd de restauratieplannen uitwerken en nieuwe toeristische functies onderzoeken. Het verdere verval wordt zo snel mogelijk gestopt en projectgewijs krijgen de panden een nieuwe toekomst. De plannen worden ontwikkeld in samenhang met andere publiekstrekkers zoals de direct N van buurtschap Ham gelegen GaiaZOO en Kasteel Erenstein. (bron: Het Limburgs Landschap)

Terug naar boven

Beeld

- © kaart: OpenStreetMap.

Terug naar boven

Links

- Jeugd en jongeren: - Scouting St. Hubertus is opgericht in 1944 in Terwinselen, waar zij ook tot medio 2018 hebben verbleven. Zij moesten daar de afgelopen jaren echter steeds meer ruimte inleveren, en ook van het buitengebied rond 't Sjtaater Hoes is niet veel meer over. De voorheen bloeiende club met ca. 120 leden was daardoor in 2018 geslonken tot minder dan 50 leden en opheffing lag al op de loer. Gelukkig deed Stichting Woonzorg Elisabeth in de direct O van Terwinselen gelegen buurtschap Ham, als sociaal-maatschappelijk betrokken instelling, net op tijd het aanbod om verschillende partijen in haar complex onder te brengen, gezien de synergie die dat kan opleveren.

WoonZorg Elisabeth Stift, Kinderopvang Kerkrade en Scouting St. Hubertus gaan er samen optrekken, waardoor verbindingen ontstaan tussen jong en oud: de ouderen kunnen genieten van de activiteiten van de jongeren en zo 'passief meedoen', en jongeren kunnen klaarstaan voor ouderen, zoals het vroegere 'heitje voor een karweitje'. Op 10 maart 2018 hebben WoonZorg Elisabeth Stit, Scouting St. Hubrtus en gemeente Kerkrade een convenant ondertekend om deze plannen verder te ontwikkelen (de gemeente heeft o.a. de verbouwing van het souterrain t.b.v. de Scouting gesubsidieerd). En ze hebben gelijk een kijkje genomen in het gebouw en op het terrein, en daar de Scoutingvlag geplant (zie de video onder de link). Ook Stichting Radar gaat er voor enkele cliënten dagbesteding aanbieden.

- Zorg: - "WoonZorg Elisabeth Stift biedt je sinds 2017 exclusief woongenot en liefdevolle zorg voor een betaalbare prijs. Genieten op een historische plek, midden in de groene rust van buurtschap Ham en de Anstelvallei en tegelijkertijd op slechts een steenworp afstand van het centrum van de stad Kerkrade. WoonZorg Elisabeth Stift vervult je wensen als het gaat om veilig en zorgeloos wonen met de ondersteuning die je nodig hebt om alles te kunnen doen wat je wenst.
Veilig en comfortabel op een plek waar familie en vrienden je graag bezoeken.

Vrijwilligerswerk wordt steeds belangrijker bij het organiseren van zorgarrangementen voor eenzame en anderszins kwetsbare mensen, in het bijzonder ouderen. Vrijwilligers dragen op onmisbare wijze bij aan de kwaliteit van leven van de bewoners van WoonZorg Elisabeth Stift. Zij geven, samen met familie en professionele zorgverleners, persoonlijke aandacht aan de individuele bewoner of ondersteunen activiteiten die gerelateerd zijn aan het (zorg)proces rondom die bewoner. Daarnaast maken vrijwilligers, door hun belangeloze inzet, het mogelijk dat de organisatie tegen een minimum aan kosten een volwaardig en kwalitatief goed woonzorgconcept kan realiseren. Daardoor kunnen ouderen met een laag inkomen ook terecht in onze woonzorgomgeving. Teneinde de uitgangspunten voor het inzetten van vrijwilligers binnen de stichting duidelijk vast te leggen is er een vrijwilligersbeleid vastgesteld." Voor de voorgeschiedenis van WoonZorg Elisabeth Stift zie het hoofdstuk Bezienswaardigheden.

Reacties

(4)

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er zoals u ongetwijfeld weet, een nijpend tekort aan alles maar met name aan brood. De broodbezorger van Louis Kuijpers gaf thuis een tip door waar we brood konden kopen voor twintig gulden per witbrood. Als klein jongetje moest ik met mijn moeder mee omdat dit veiliger was? Vanaf Bleijerheide liepen wij door de Ham langs boer Kronen richting Gracht naar de Groene vallei, waar nu een ruitercentrum gevestigd is. Daar lag een groep onooglijke witte huisjes bij elkaar met een put op een soort pleintje. In mijn verdere leven ben ik niet meer zo een vervallen troep met in mijn ogen aangepaste bewoners tegen gekomen. Het brood heeft mijn moeder kunnen kopen, maar ik heb ondanks de honger er niets van gegeten zo is mij altijd verteld.

En nu mijn vraag. Nergens is iets te vinden van deze inmiddels natuurlijk gesloopte huizen die op de plaats van het huidige manegegebouw stonden. Ook foto`s en beschrijvingen ontbreken. Weet iemand hier misschien iets meer over te vertellen? Bij voorbaat hartelijke dank voor de moeite.

Beste Boy, die witte huisjes waar jij het over hebt lagen bij de Hammijn, een steenkolenmijn. Ik heb er een foto van. Als je even contact met mij opneemt stuur ik de foto door. Groeten Jo Knobbe

Dat is mooi hr. Knobbe! Ik zal dhr. Jakobs uw mailadres doorgeven, zodat hij contact met u kan opnemen. Ik heb de door u bedoelde foto's gevonden en ze nu hierboven gelinkt in het hoofdstuk over de mijn. Verder heb ik de pagina inhoudelijk nog wat verder uitgewerkt.

Ik kan me voorstellen dat zo'n ervaring indruk heeft gemaakt, en dat je daar later meer over wilt weten.
U bedoelt zo te zien Ruitersportcentrum De Groene Vallei, Baamstraat 61. Op oude kaarten, die je kunt vinden op http://topotijdreis.nl/ is te zien dat kort voor WO II hier nog niets gestaan zou hebben, maar die kaarten zijn niet altijd even betrouwbaar. Ik hoop dat iemand die ter plekke goed thuis is in het verleden er meer over weet en dit hier laat weten. Als er iemand reageert zal ik het u melden.
Frank van den Hoven, redactie Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen