- Hemelum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. Oorspronkelijk gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde. In 1812 over naar gemeente Koudum (naamswijziging), per 1-10-1816 over naar gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde (naamswijziging), in 1956 over naar gemeente Hemelumer Oldeferd (naamswijziging), in 1984 over naar gemeente Nijefurd, in 2011 over naar gemeente Súdwest-Fryslân.
- Onder het dorp Hemelum valt ook de buurtschap Nijbuorren.
Terug naar bovenIn het Fries
Himmelum.
Oudere vermeldingen
1243-1245? Hemelem, 1290 Hemlem, 1318 Hemelen, 1328 Hemlum, 1579 Hemlom.
Naamsverklaring
Betekent vermoedelijk heem 'woonplaats, woning' van de persoon Hemele, vergelijk oe. Hamela.(1)
Het dorp Hemelum ligt O van de stad Stavoren en Z van het dorp Koudum.
Terug naar bovenIn 1840 omvat Hemelum 24 huizen met 182 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 250 huizen met ca. 600 inwoners.
Terug naar boven- In het kader van de in 2018 aangelegde rondweg rondom Hemelum - waar aldus het artikel onder de link de inwoners 50 jaar op hebben moeten wachten - heeft de gemeente in 2016 en 2017 archeologisch onderzoek laten uitvoeren. Er is een deel van het oude kloosterterrein opgegraven (alleen het deel dat wordt verstoord). Het middeleeuwse klooster (vóór 1245-circa 1550) was gewijd aan de heilige Nicolaas, bisschop van Myra en is gesticht vanuit het door de zee verzwolgen Sint Odulphus klooster van Stavoren. Het werd bewoond door Benedictijner nonnen en later monniken. De huidige Nicolaaskerk is op de fundamenten van de kloosterkapel gebouwd. Deze oude fundamenten zijn in 2016 aangetroffen bij het vernieuwen van de vloer.
Het kloosterterrein wordt nog altijd omgeven door enorme kloostergrachten. Er zijn diverse kuilen (paalkuilen, afvalkuilen en leemwinning), oude greppels, uitbraaksleuven en stenen fundamenten gevonden. Het terrein heeft een ronde structuur van zo’n 8 meter doorsnede, bestaande uit grote naar het lijkt paalkuilen. Interessant is ook de vondst van een goed bewaard paardengraf. De vondst van kloostermoppen, leisteen en versierd vensterglas bevestigt duidelijk dat het hier om een kloosterterrein gaat. Er is niet veel bekend over het klooster, dus dit is zeer waardevolle informatie. Er zijn helaas geen oude afbeeldingen van het klooster overgeleverd.
De inwoners zijn blij met de nieuwe rondweg. Volgens hen is het een wonder dat er nooit ernstige ongelukken zijn gebeurd in Hemelum. Er waren geregeld opstoppingen en bewoners hadden schade aan hun auto's, omdat de weg zo smal is. De aanleg van de rondweg heeft twee miljoen euro gekost. Dat is betaald door de gemeente Súdwest-Fryslân en de provincie. In september 2019 heeft de rondweg de naam Odulphuswei gekregen.
- Na jarenlange voorbereidingen en procedures is het plan van de familie Lorist uit Hemelum om hun 'megastal' uit te breiden van 5.200 naar 8.600 zeugen in april 2019 door de gemeenteraad afgekeurd, zij het met een nipte meerderheid (19 tegen 18). Harmen de Wind (eenmansfractie) beargumenteerde zijn tegenstem als volgt: "Kennelijk moet er eerst uitgebreid worden voordat er aan het dierenwelzijn wordt gedacht. Dat is precíes waarom wij tegen megastallen zijn." Natuurlijk zijn er ook voorstanders van de plannen. - Hier beargumenteert een inwoner van het dorp waarom zij voorstander is van het plan. - Hier nog een ingezonden brief van een voorstander.
Terug naar boven- Hemelum heeft 1 rijksmonument, zijnde de Hervormde (PKN) Nicolaaskerk (De Klaster 2). Op de plaats van deze kerk stond al in 1180 een vrouwenklooster van de Benedictijner orde, het Sint-Nicolaasklooster. Dit klooster was een van de eerste kloosters in Friesland. Behalve nonnen vestigden zich in de buurt ook Begijnen, vrome katholieke vrouwen, die een kuis leven wilden leiden. De kerk is in 1668 gebouwd op de fundamenten van de oude kloosterkerk. De kerk is in 1816 gewijzigd. Het kerkorge is in 1843 gemaakt door L. van Dam en Zonen en geschonken door jhr. Gerard Regnier Gerlacius van Swinderen en Constantia Johanna barones Rengers.
- Het Russisch Orthodox klooster van de Heilige Nicolaas in Hemelum (Buorren 18) is vanaf de straat herkenbaar aan het karakteristieke orthodoxe koepeltje met kruis. Het klooster omvat het voormalige kerkgebouw en het langs de noordermuur gelegen erf. In het gebouw zijn drie verschillende 'afdelingen' te onderscheiden. Helemaal achter in de voormalige consistoriekamer met zolder, het kleinste onderdeel en niet voor publiek toegankelijke monnikenverblijf. In het midden van het gebouw, van buiten herkenbaar aan de rode kruizen op de vensters, de kloosterkerk. En aan de straatzijde onder de koepel bevindt zich het pelgrimsverblijf. De diensten zijn voor iedereen vrij toegankelijk. Als het licht boven de kloosterkerkingang brandt betekent dit dat er een dienst gaande is en kun je binnenkomen. De Heilige Communie kan alleen worden ontvangen door orthodoxe gelovigen die zich daarop hebben voorbereid.
Onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft uitgewezen dat er bijna 100.000 euro nodig is voor een renovatie van het klooster in Hemelum. Onder meer moeten er scheuren in de muren worden hersteld en de vensters moeten worden dichtgemaakt. Momenteel komt er te veel vocht in het gebouw en dat is slecht voor onder andere de iconen van het klooster. Het klooster kwam anno eind 2018 nog ca. 30.000 euro tekort om de renovatie te kunnen bekostigen en heeft daarom certificaten uitgegeven van 25 euro, waarmee mensen in de renovatie kunnen bijdragen. De komende jaren worden de certificaten gefaseerd 'uitgeloot', waarbij de deelnemers kunnen aangeven of ze hun inleg al dan niet terug willen hebben. De eerste uitloting was op 7 januari 2020. Maar op dat moment kwam men nog altijd geld tekort, dus kopers van certificaten blijven welkom. Voor nadere informatie zie de reportage op de site van Omrop Fryslân d.d. 12-11-2018 en deze video van dezelfde omroep.
Terug naar boven- Iedere 1e zondag van de maand van mei t/m oktober (10.00-17.00 uur) organiseert het team van de Flinkefarm de Friese Streekmarkt in en om hun boerderij in Hemelum (adres: Flinkeboskje 2). Wat is er fijner dan shoppen in de buitenlucht. Kom genieten van de omgeving van de Flinkefarm en van al het leuks en lekkers dat hier te vinden is! Lokale producenten verkopen hun verse waar, zoals allerlei soorten kaas, vergeten groentes, hartige broden, wijn en olie, Friese Limoncello en nog veel meer. Bovendien zijn er dampende foodtrucks om te genieten van al die producten en is er live muziek van jong talent. Voor de kinderen zijn er workshops. Toegang: 2 euro. Kinderen tot 12 jaar gratis.
- Elke laatste zondag van de maand van april t/m september (10.00-16.00 uur) is er op de hierboven reeds vermelde Flinkefarm de Flinke Flea Market. Toegang: 2 euro. Kinderen tot 12 jaar gratis. "Kofferbak open, en kopen en verkopen maar! Altijd gezocht naar dat ene onderzettertje dat je tante had? Wie weet vind je het zomaar op de Flinkefarm in Hemelum. Er is een grote ‘rommel’markt in het weiland. De prachtige omgeving zorgt voor een totaalbeleving. Geen muffe sporthal met de geur van ouwe sigarenrook, maar lekker op de vlakte. Je hoofd leeg terwijl je lekker zit te neuzen. Onze vakantieboerderij aan de overkant breekt de wind wel als het hard waait... Je kunt hier ook zelf komen staan als je nog spullen over hebt waar je een ander nog een plezier mee kunt doen. Deelname kost € 10,-."
- Oldtimerfestival Kabroemmm (eind juni).
Terug naar boven- Stuurgroep Kloostertuin, die in 2014 in het leven is geroepen door Dorpsbelang Hemelum, heeft zich vier jaar lang ingezet voor de realisatie van de Kloostertuin, gelegen tussen de Hegewei, de Sybren Sijtsmastrjitte en de Yde B. Yntemastrjitte. Ze dachten aanvankelijk dit wel in een jaar tijd te kunnen regelen, maar geld en vrijwilligers verkrijgen, overleggen met subsidiegevers en de gemeente, een ontwerp laten maken en het ook nog uitvoeren kostte toch meer tijd en energie dan gedacht. Maar het resultaat is er dan ook naar: het is een prachtig ontworpen tuin geworden, met een sobere en rustige uitstraling, waar mensen bij elkaar kunnen komen. De tuin is in september 2018 feestelijk geopend.
Ester van der Wal van de stuurgroep: "Samen genieten van de rust en de geur van bloemen en kruiden. Je kunt er een appel of courgette plukken. Of als vrijwilliger de perken harken. Want het onderhoud doen we allemaal gezamenlijk, als dorp." De tuin heeft bewust een duurzaam, historisch en educatief karakter. De school is erbij betrokken, de eeuwenoude molensteen die ooit in de verloren gegane molen bij het klooster stond heeft er een mooi plekje gekregen, er zijn tuinmeubels gemaakt en een insectenhotel en er liggen enkele kloostermoppen; oude handgebakken bakstenen die afkomstig zijn van de plek in Hemelum waar tot eind 16e eeuw een groot kloostercomplex heeft gestaan. De Kloostertuin heeft van diverse fondsen financiering voor het project verkregen. Ook lokale bedrijven en heel veel vrijwiligers hebben een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van de Kloostertuin.
- Met de realisatie van het Galamadammen-aquaduct is op initiatief van Vogelwacht Koudum-Hemelum in 2008 een oeverzwaluwenwand aangebracht in de ecologische zone aan het Morrapad (= het pad NO van het dorp richting Galamadammen). De wand is geplaatst nabij een speciaal aangelegde waterplas. Oeverzwaluwen nestelen graag in steile zandwanden van bijvoorbeeld oevers, vooral in de buurt van water. De vogelwacht heeft deze speciale wand laten aanleggen om de bedreigde oeverzwaluw een eigen plekje te geven.
De 40 meter lange oeverzwaluwenwand is zo natuurgetrouw mogelijk. Het gaat om een ingegraven rechte betonnen wand met daarachter een kern van zand. De betonwand bevat met zand gevulde gaatjes waardoor de vogels zelf bij het zand kunnen komen en zelf nestjes kunnen graven. Groot zijn de nestjes niet, zo'n 8 cm doorsnee, maar wel vaak diep, tot ruim een meter. In totaal is er plek voor 110 nestjes. De wand bevindt zich in een stil moerasgedeelte, waar voldoende voedsel aanwezig is in de vorm van insecten. Wie vanuit het aquaduct het Morrapad richting Hemelum op gaat heeft een goed zicht op de wand.
Om de vogels in de broedtijd niet te verstoren doet men er goed aan om op het fietspad te blijven. Het broedseizoen voor oeverzwaluwen loopt van april tot september. Als de vogels zijn uitgebroed, halen vrijwilligers van de vogelwacht de nestjes leeg. In de winter kunnen dan de bacteriën afsterven, waarna in februari de nestjes weer met zand worden gevuld. (bron: Vogelwacht Koudum-Hemelum)
- Het 50 ha grote gebied Vogelhoek (Fries: Fûgelhoeke), NO van Hemelum, voor 80 procent bestaande uit open water, is ontstaan doordat het door de aanleg van fietspad de Vangdijk werd afgescheiden van het meer de Morra. De Vogelhoek is heel vogelrijk. Vanzelfsprekend zijn hier veel riet- en watervogels, maar in de struiken langs het fietspad vinden ook tuinfluiter en spotvogel een plaats. Aan de oevers van het gebied komt veenmosrietland voor, met veel varens: moerasvaren, kamvaren en brede stekelvaren. Ook groeit hier veel waternavel. Mooi en sierlijk zijn de grote horsten van de zompzegge. Waar de rietzoom erg dicht is, is de moerasmelkdistel op sommige plaatsen manshoog.
De Vangdijk, die de meren Morra en Vogelhoek scheidt, is aan de kant van de Vogelhoek met bomen begroeid. Het is een duidelijke afscheiding tegen het open water van de Morra. Tot boven in de wilgen groeien dikke liaanachtige stammetjes van de in Noord-Amerika en Canada zo beruchte gifsumak ('Poison Ivy'). Kijk er naar, maar blijf er af! Aanraking van de gifsumak kan tot heftige huidreacties leiden. Dat hij hier staat, is te danken aan waterbeheerders. Die plantten rond 1919 de stammetjes aan om afslag van de Vangdijk te voorkomen. De gifsumak doet het hier goed. Zij bloeit hier zelfs en zet hier vrucht. In het rietveld langs de Vangdijk broeden veel futen, soms zelfs in kolonies. De broedende bruine kiekendief verraadt zijn aanwezigheid als hij aan het jagen is. Buiten de broedtijd is het meer een veilige rust- en foerageerplaats voor smienten, kuifeenden, krakeenden en tafeleenden. (© It Fryske Gea)
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Hemelum, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Oude ansichtkaarten van Hemelum.
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Hemelum (online te bestellen).
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over Hemelum.
- Onderwijs: - Basisschool De Barte. N.B.B. De Barte is de dorpsschool van Hemelum. Het is een basisschool voor Neutraal Bijzonder Basis (N.B.B.) onderwijs. Dit houdt in dat het onderwijs uitgaat van de gelijkwaardigheid van alle levensbeschouwingen en maatschappelijke stromingen. De leerling kan dus een levensbeschouwing opbouwen en van daaruit een eigen inbreng hebben. Het respect voor de levens- en maatschappijbeschouwing en voor de ander staat voorop. Concreet betekent dit dat godsdienst- en/of ander vormend onderwijs op levensbeschouwelijke grondslag gegeven wordt, maar ook dat ze zo nu en dan daadwerkelijk meedoen in diensten.
De Friese benaming 'barte' is de naam voor een losse, houten brug over een sloot of vaart. Als naam voor de school betekent het: de brugfunctie die de school vervult in de opvoeding van kinderen tot zichzelf respecterende, mondige maar ook zorgzame volwassenen. Als je weleens in de school komt, bekijk dan eens het prachtige kunstwerk bij de onderbouwingang. Hierop staat een barte afgebeeld met daarop een volwassene met kind.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Hemelum kerk.
Reactie toevoegen