Hemmen

Plaats
Dorp
Overbetuwe
Betuwe
Gelderland

gemeente_hemmen_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Hemmen anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Hemmen anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Hemmen

Terug naar boven

Status

- Hemmen is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Betuwe, gemeente Overbetuwe. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30-6-1955. Per 1-7-1955 over naar gemeente Valburg, in 2001 over naar gemeente Overbetuwe.

- Wapen van de voormalige gemeente Hemmen.

Terug naar boven

Ligging

Hemmen ligt NO van Dodewaard, direct NW van Zetten en grenst in het N aan de rivier de Linge.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft het dorp en de gemeente Hemmen 26 huizen met 209 inwoners. Per 1-7-1955 is de gemeente opgegaan in de gemeente Valburg met 242 hectare en 216 inwoners. Een klein deel van de gemeente is overgegaan naar de gemeente Dodewaard (19 hectare met 25 inwoners). Tegenwoordig heeft het dorp ca. 70 huizen met ca. 180 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

"Ook Hemmen vindt zijn oorsprong op een zogenaamde stroomrug. Archeologische vondsten in een hoog gelegen gedeelte bij de (onverharde) Wuustweg bewijzen een onafgebroken bewoning sinds ongeveer 3000 jaar voor Christus. Dit is bijzonder in de Rijndelta: tot aan de bedijking die rond 1200 na Chr. begon, werd een groot deel van de Betuwe, zeker de lager gelegen gronden, jaarlijks overstroomd. Alleen de hoger gelegen stroomruggen en oeverwallen waren dus geschikt voor bewoning. In 1360 trouwde Steven van Lynden met Elisabeth Borre van Doornick (Inderdaad uit Indoornik). Elisabeth kreeg als bruidschat de Heerlijkheid Hemmen mee. Dat was het begin van de dynastie van 17 heren van Hemmen. De laatste van hen stierf in 1931 kinderloos. Al deze Heren behoorden tot het geslacht van Lynden. Het bezit van de van Lyndens werd nagelaten aan een door de laatste Heer opgerichte stichting. Op deze wijze is bewerkstelligd dat het beheer nog altijd samenhangend over het gehele Landgoed wordt gevoerd.

Tot 1795 was Hemmen bestuurlijk een Hoge Heerlijkheid. De Heer van de Heerlijkheid bestuurde de Heerlijkheid en omdat het hier een Hoge Heerlijkheid betrof, had hij zelfs het recht doodvonnissen uit te spreken en te voltrekken. Na de Franse overheersing werd het dorp een eigen gemeente, die in 1955 opging in de gemeente Valburg. Lange tijd was het dorp de kleinste gemeente van Nederland. Het geslacht van Lynden woonde van 1360 tot 1750 in een middeleeuws, verdedigbaar kasteel. Op de fundamenten van dit kasteel bouwden ze toen het Huis Hemmen. Een statig huis dat tijdens oorlogshandelingen in 1945 is verwoest. De fundamenten van dit huis (en dus ook van het kasteel) zijn nu nog zichtbaar in het prachtige in Engelse landschapsstijl aangelegde kasteelpark. Eeuwenlang lag het dorp op de weg van Wageningen naar Nijmegen. Op een terpje in het dorp ontstond een rustplaats. Al in de 12e eeuw is op deze plaats een kapelletje gekomen. In de 13e eeuw ontstond het huidige kerkje. Thans nog altijd met het opschrift “Hier wordt de rust geschonken”." (bron: Historische Kring Midden-Betuwe)

Kerkelijk
"De kerkelijke gemeente van Hemmen heeft een lange geschiedenis. Voorgangers van vóór de Reformatie zijn nog bekend; hun namen prijken op de wand in de consistoriekamer. Van de Reformatie tot heden hebben veel dienaars de gemeente gediend, overigens in nauwe relatie met de familie Van Lynden die het - inmiddels verwoeste - kasteel bewoonde en ook een belangrijke stem had in de kerk. Van de voorgangers mag hier genoemd worden ds. Johannes Mauritius Mommers, die de gemeente 55 jaar heeft gediend (1682-1737). Voor zijn tijd was Mommers een oecumenisch gezinde voorganger. Hij schreef o.a. een uitgebreid werk 'Luther gereformeert' (Leiden, 1729) waarin hij voorzichtige gedachten ontvouwde ten aanzien van de eenheid der kerken. Ongetwijfeld heeft deze open houding reeds toen uitstraling gehad in de gemeente en de omgeving. Mommers was daarbij tegelijk een kind van de Nadere Reformatie. De piëtistische spiritualiteit is in zijn werken duidelijk merkbaar.

Hoewel het dorpje van zeer bescheiden omvang is gebleven, heeft het zich met name in de vorige eeuw meer landelijke bekendheid verworven. De aanzet daartoe moet niet gezocht worden in bepaalde pr-acties van de toenmalige bestuurders van het dorp. Integendeel, het dorp werd bekend door nog een andere dienaar van de enige kerk ter plekke, de Hervormde Gemeente. Het was ds. Ottho Gerhard Heldring die met een niet aflatende energie zich als man van het Reveil inzette voor armen en verdrukten en voor herstel van de Kerk in haar geheel. Hij deed dat - van 1827 tot 1867! - vanuit zijn gemeente Hemmen. Hij had er ongetwijfeld ook de tijd voor, want de gemeente omvatte slechts 200 zielen. Na hem duiken vanuit de Hervormde pastorie nog andere bekende namen op, o.a.: Chantepie de la Saussaye, Zeydner, De Vrijer.

Thans omvat de Hervormde Gemeente ongeveer 250 zielen. Het dorp is in de loop der jaren niet gegroeid; bewust worden omvang, samenstelling van de bevolking, cultuur en natuur bewaakt en waar mogelijk bewaard. Dit is mogelijk omdat deze 'heerlijkheid' in hoofdzaak beheerd wordt vanuit Stichting het Hemmensche Fonds van Lijnden-van Hogendorp. De stichting onderhoudt nauwe banden met de plaatselijke hervormde gemeente. De gemeente neemt in de omgeving een bijzondere plaats in voor wat betreft haar geestelijk klimaat. Van oudsher staat Hemmen bekend als 'ethisch'. Rekening houdend met het enigszins behoudende karakter van de plaatselijke bevolking kan de gemeente thans als midden orthodox / open confessioneel worden omschreven waar het belijden der kerk en waardevolle tradities een duidelijke plaats dienen te behouden. Daarbij is er voldoende ruimte voor mensen die zich binnen dit klimaat willen inzetten voor het gemeentewerk.

In de kerk van de Hervormde Gemeente tref je een groep mensen aan die uit het dorp komt, maar ook uit een aantal omliggende dorpen. Mensen met heel diverse kerkelijke achtergronden die zich geaccepteerd en gewaardeerd weten in de gastvrije sfeer die de gemeente ademt. In de kleine kerk zijn velen op zoek naar een “warm en licht” onderdak. Men vindt dat er, doordat er met elkaar meegeleefd wordt en naar elkaar omgezien wordt, een open oog is voor de wereld van vandaag en morgen. In erediensten en in het vormings- en toerustingswerk wordt er gezocht naar verbindingen met elkaar en met God. Op die manier hoopt men het licht van het evangelie te laten stralen. De aantrekkelijke ligging van de kerk op het lommerijke landgoed 'de Heerlijkheid Hemmen'en de historische 14e-eeuwse kerk geven een bijzondere dimensie aan het bestaan van de kerkelijke gemeente." (bron: de onder Bezienswaarigheden gelinkte Hervormde Gemeente)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Hemmen, kun je terecht bij Historische Kring Midden-Betuwe, die in 2012 is ontstaan uit de voormalige werkgroep Zetten van de Historische Kring Kesteren en omstreken.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Hemmen heeft 13 rijksmonumenten.

- Hemmen heeft 11 gemeentelijke monumenten.

- "Op de plaats van de huidige Hervormde (PKN) kerk (Kerkplein 1) moet in de middeleeuwen al een bidkapel ter ere van Maria hebben gestaan, ten oosten van de burcht van Hemmen, aan de 'gevaarlijke' weg van Wageningen naar Nijmegen. In 1395 stond de kerk als Sint Maartenskerk in de lijst van kerken, die de bouw van de Dom te Utrecht bekostigden. Het schip van de kerk zal wellicht veel ouder zijn (13e eeuw). Daarvoor heeft er waarschijnlijk al een heidens heiligdom gestaan. Het koor van de kerk stamt uit de 15e eeuw. Al vele eeuwen geldt dus: "Hier wordt de rust geschonken" (opschrift boven de ingang). Prachtig zijn de gebrandschilderde ramen in de kerk, in 1933 gemaakt door Femmy Schilt-Geesink. Ze geven links en rechts een beeld van verhalen uit het Nieuwe Testament. In de oorlog is de kerk deels verwoest en zijn ook de ramen verwoest, maar gelukkig weer hersteld.

Achter in de kerk zijn gedenkstenen van ds. Ottho Gerhard Heldring (stichter van de Heldring-gestichten te Zetten) en ds. Ippius Fockens. Hun namen vindt men ook op de naamborden van predikanten in de consistorie (1935), zelfs al van vóór de Reformatie. Het RK verleden blijkt ook in het koor: dichtgemetseld priesterpoortje, lavabo en sacramentshuisje. Uit de herdenkingsplaten rechts (1787, van Lijnden van Hogendorp met de wapens) en links (1931) blijkt de band tussen kasteel en kerk. In 1931 sterft de laatste heer van Hemmen kinderloos. Zijn bezit wordt in een fonds omgezet: het "Fonds voor Kerk en Zending". Opvallend in het koor zijn nog de oude kroon (die in het schip is een kopie) en de koperen lezenaar en blaker aan de preekstoel (alle waarschijnlijk 17e-eeuws). De preekstoel is minder oud, stond vroeger op een hoge poot (nu doopvont) en is enkele keren verplaatst. Bij de laatste restauratie zijn een Duitse lezenaar en een stoel uit Italië geplaatst.

Het orgel is oorspronkelijk een barokorgel uit 1725. De kas is bewaard gebleven, het orgel zelf is vele malen vernieuwd. In 1972 bouwt orgelbouwer De Jongh uit Lisse een nieuw orgel in de oude kas. Het telt 14 registers. In de toren bevindt zich een recentelijk nog hersteld zeer oud uurwerk. De klok boven het orgel houdt gelijke tred met de torenklok. De huidige toren stamt uit het eind van de 18e eeuw; de luidklok erin is na de laatste oorlog vernieuwd, ze luidt sinds kort automatisch. Om de kerk liggen vele oude graven. Daar vind je ook de grafkelder van het geslacht Van Lijnden, een oude stenen sarcofaag en vooral de stilte onder de hoge platanen." (bron: Hervormde Gemeente Hemmen)

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Ben je op zoek naar een boek of boeken van een bepaalde schrijver, kom dan op een zaterdag half maart naar de jaarlijkse Boekenmarkt in Hemmen. De boekenmarkt is van 11.00-15.00 uur in het dorpshuis naast de kerk. Wil jij hier ook je overtollige boeken verkopen? Een tafel kost maar 5 euro! Voor meer info bel 0488-451002.

- Toneelgroep Hemmen geeft jaarlijks eind maart / begin april een uitvoering.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Van het vroegere kasteel, dat in de Tweede Wereldoorlog is verwoest, is alleen het kasteelpark nog te bewonderen. De ommuurde kasteeltuin is op een kaart uit 1832 te vinden, maar is vermoedelijk ouder. De tuin werd vroeger gebruikt voor het telen van groenten, fruit en snijbloemen. Tegen de noordelijke muur was een druivenkas gebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog is de tuin langzamerhand in verval geraakt. Begin jaren negentig zijn plannen ontwikkeld om de tuin te herstellen. In 1993 zijn de muren hersteld en is het tuinhuis gebouwd. In 1994 zijn de paden aangelegd. In 1994 en 1995 is de beplanting gerealiseerd. Op 9 september 1995 is Kasteeltuin Hemmen door ir. J. C. Boxem, Gedeputeerde Natuur, Bos en Landschap van de provincie Gelderland, feestelijk geopend. In 1995 heeft de Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij voor dit project aan het dorp het predikaat “Kern met Pit” toegekend.

Kasteeltuin Hemmen omvat ca. 600 verschillende soorten planten. De tuin is ruim 52 meter lang en ca. 25-35 meter breed. De hoofdopzet van de tuin is classicistisch van karakter, waarbij de verhouding 2:1 een belangrijke rol speelt. Binnen het rechthoekige hoofdpad komen twee vierkanten voor die weer verdeeld zijn in tweemaal vier hoofdvakken, het zogeheten vierdubbel-vierkant. De middelste vier hoofdvakken zijn verbonden met een taxushaag. Lagere taxushagen omsluiten vakken met vaste planten en de hogere taxushaag omsluit de centraal gelegen rozentuin met in het centrum de rozenkoepel. Verder tref je er heesters, kruiden, waterplanten, groenten en enkele leibomen aan. Van 1 mei t/m 31 oktober is de tuin dagelijks geopend van 08.00-19.00 uur. Gratis toegang.

- CNME (= Cultuur-, Natuur- en Milieueducatiecentrum) 't Pakhuis organiseert het hele jaar door voor jong en ouder activiteiten op het gebied van cultuur, natuur, milieu en educatie op en rondom Landgoed Heerlijkheid Hemmen. Sinds 2012 is CNME ‘t Pakhuis actief om iedereen enthousiast te maken over de prachtige natuur, historie en cultuur van het unieke landgoed en zijn omgeving. De vrijwilligers van 't Pakhuis organiseren op verschillende plekken in het dorp themawandelingen (met fotografie), speurtochten, lezingen, knutselmiddagen en creatieve activiteiten. Naast een heerlijke en gezellige ochtend, middag of avond leer je dan gelijk meer over de cultuur en natuur van deze mooie plek in de Betuwe. Het hele jaar zit boordevol activiteiten bij 't Pakhuis. Voor nadere informatie zie de link.

Wil je een keer met een groep vrienden, familie of collega’s eropuit? ‘t Pakhuis biedt diverse wandelingen aan over het landgoed met een deskundige gids, die jou en je gasten van alles vertelt over de omgeving (historie en/of natuur). De kosten hiervoor zijn €20,00 per groep. Daarnaast heeft ‘t Pakhuis twee wandelroutes van ca. 5 km en een fietsroute van 20 km ontwikkeld. De informatieve boekjes met deze routes zijn gratis verkrijgbaar bij winkel Soesa op het Kerkplein in Hemmen. Ook vind je daar het prachtige fotoboek van Jannemieke Termeer, voor slechts €5,00 te koop. Daarmee steun je gelijk deze vrijwilligersorganisatie.

CNME ’t Pakhuis in Hemmen gaat sinds 2017 zonder pand verder. ’t Pakhuis was gevestigd in de verbouwde fruitschuur op Boelenhamsestraat 7. “Van het pand werd steeds minder gebruik gemaakt en dit staat niet in verhouding tot de huur die we betaalden”, aldus bestuurslid Liselotte Tap. “De meeste activiteiten vinden in de buitenlucht plaats en voor binnenactiviteiten zijn er in het dorp voldoende alternatieven. Zo heeft het bestuur met Dorpshuis De Oude School afspraken gemaakt om daar het een en ander te organiseren op het gebied van cultuur, natuur, milieu en educatie.”

Terug naar boven

Eten en drinken

- "Ook genieten van de oogst van je geadopteerde appelboom? Dat kan! Ekoboerderij de Lingehof en Tuinderij de Stroom, de gezamenlijke krachten achter Hoogstamfruit Hemmen, bieden je dit aan. De Betuwe is dankzij de vruchtbare kleibodem van oudsher een gebied waar veel fruit wordt geteeld. De hoogstamfruitboom maakt al heel lang deel uit van het Betuwse landschap. Sinds het echter mogelijk is ook op laagstamfruit te telen, zijn vrijwel alle telers hierop overgestapt. Laagstam is makkelijker te snoeien en te oogsten. De prachtige hoogstamboomgaarden - het typische landschap van de Betuwe - verdwenen hiermee.

Op Landgoed Heerlijkheid Hemmen zijn, zo’n 20 jaar geleden, ongeveer 500 hoogstamfruitbomen aangeplant. Oude en voor de meesten van ons inmiddels onbekende appelrassen, die niet meer in de winkel liggen, zoals de Notarisappel en de Groninger Kroon. Deze bomen staan in verschillende boomgaarden in en rondom het Landgoed. Als je je eigen hoogstamappelboom adopteert, word je uitgenodigd voor de jaarlijkse Bloesempicknick en in de herfst, tijdens het plukseizoen, kun je je appels komen plukken en er naar wens sap van laten persen. De adoptie van een hoogstamappelboom is ook leuk om cadeau te doen. Ideaal voor gezinnen, collega’s en kinderen, maar ook als herinnering aan dierbaren of geboorte van een kind. Een blijvend en levend aandenken. Je ontvangt een houten bordje om bij je boom te bevestigen, dat je persoonlijk kunt maken met een tekst of schildering." 'Review' van een tevreden adoptant: "Net thuis gekomen met een Agila vol met Alkmene appels. Zo'n rijke oogst hebben we nog niet gehad. 6 kratten en nog een grote tas vol. Ook zitten er nog steeds appels in de boom die we later nog kunnen plukken. De jaarlijkse plukdag is altijd gezellig met de koffie en appeltaart erbij. Super zo'n leaseboom! Bedankt voor de goede zorgen aan onze boom en het inwendige van de mens. Hennie Bokhove."

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Hemmen, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Hemmen (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Hemmen.

- Nieuws: - Nieuws uit het dorp op Facebook. - Nieuws uit Zetten en Hemmen van de Dorpsraad op Facebook.

- "Sinds januari 2020 is het nieuwe informatieve magazine Heerlijk Hemmen weer gratis verkrijgbaar. Samen met ondernemers en initiatieven in en rondom het dorp heeft Brasserie Heerlijkheid voor de 6e zesde keer het initiatief genomen om gezamenlijk een jaarlijks magazine te maken over alle bedrijvigheid en activiteiten van het Betuwse Landgoed Heerlijkheid Hemmen. Maar liefst 31 organisaties hebben dit jaar meegedaan. In deze uitgave staan ook bijzondere historische verhalen uit het dorp." Het magazine is bij een flinke reeks instellingen op verschillende punten in en rondom het dorp gratis te verkrijgen. Onder de link kun je vinden welke dat zijn.

- Belangenorganisatie: - "Dorpsraad Zetten / Hemmen behartigt het collectieve belang van de inwoners van deze dorpen. Zij treedt op als intermediair tussen hen en de gemeente en andere publieke instanties. Op basis van ervaringen van bewoners geven wij adviezen, met als doel de leefbaarheid in de dorpen te behouden en waar mogelijk te verbeteren. Anderzijds communiceren wij gemeentelijk beleid aan de inwoners. De dorpsraad signaleert, adviseert, participeert, communiceert en vertegenwoordigt dus naar twee kanten: het publieke bestuur en de inwoners. Daarvoor heeft zij het recht van informatie, overleg en advies als het gaat om bestuurlijke zaken die rechtstreekse gevolgen hebben voor de leefbaarheid van het dorp. Daarnaast worden de vijf eerder genoemde instrumenten ingezet om de betrokkenheid bij het bestuur en de saamhorigheid in het dorp te bevorderen."

- Dorpshuis: - De dorpsschool in Hemmen is al in 1644 gesticht en tot 1981 zijn vele generaties kinderen hier naar school geweest. De school dus maar liefst 227 jaar bestaan, tot er in 1981 een einde aan kwam omdat er in het piepkleine dorpje te weinig kinderen waren overgebleven om de school nog verantwoord te kunnen voortzetten. Inwoners hebben toen het initiatief genomen om het gebouw te herbestemmen tot dorpshuis, om het middelpunt van het dorp voor de toekomst te bewaren, en een ontmoetingspunt te houden.

Dorpshuis De Oude School is een ontmoetingsplek voor de inwoners, maar ook velen van buiten het dorp maken er graag gebruik van. Zowel scholen, gemeenten, verenigingen als ondernemingen komen hun cursussen en vergaderingen in de twee oude klaslokalen houden. De rustige omgeving van het dorpshuis maakt het een ideale plek voor een ongestoord verblijf. Het is ook een mooie nostalgische locatie voor je verjaardag, familiedag, reünie, jubileum of trouwerij. Gasten kiezen er vaak voor om te starten met koffie en thee met wat lekkers, waarna een wandeling over het mooie Landgoed Hemmen volgt. Bij terugkeer wordt van een drankje en een overheerlijk buffet genoten. Er is een uitgebreide keuze uit diverse buffetten, van de meer traditionele van salades en beenham tot een Jamie Oliver buffet of een Italiaans buffet. Alles natuurlijk vers uit eigen keuken.

- Zorg: - "De Hemmense Boerderij en 'De Hooiberg' is een intensieve zorglocatie en biedt zorg aan 13 cliënten. Iedere cliënt heeft zijn eigen appartement met huis-(slaap)kamer, keukenblok en badkamer voorzien van douche en toilet. Daarnaast kunnen cliënten gebruik maken van de gezamenlijke groepsruimtes. De Hemmense Boerderij is een onderdeel van het cluster Intensieve Zorg van Stichting Philadelphia zorg, een landelijke netwerkorganisatie voor mensen die zorg en/of ondersteuning nodig hebben, ongeacht oorzaak, beperking, of leeftijd, zodat zij zo zelfstandig mogelijk vorm en invulling kunnen geven aan hun leven. Deze zorg varieert van enkele uren begeleiding per week tot dagelijkse intensieve zorg, van dagbesteding tot begeleid wonen. Het cluster Intensieve Zorg biedt zorg en ondersteuning aan ca. 1100 cliënten met moeilijk verstaanbaar gedrag en een ernstige of lichte beperking en cliënten met een ernstig meervoudige beperking. Daarnaast maakt de intensieve ouderenzorg en zorg voor kinderen met een intensieve begeleidingsvraag onderdeel uit van het cluster.

Op de locatie in Hemmen werkt een vast team van medewerkers. Daarnaast werken we ook met een aantal vrijwilligers, die uit persoonlijke betrokkenheid verschillende dagdelen cliënten ondersteunen in het uitvoeren van de activiteiten. De ondersteuning die de cliënten nodig hebben, is heel verschillend. Van een dagelijks persoonlijk gesprek tot 24-uurs intensieve zorg. Maar wat ze gemeen hebben, is eigenlijk nog belangrijker: het zijn mensen die net als wij allemaal gelukkig willen leven. Zelf keuzes maken en meedoen in de maatschappij; het is net zo belangrijk voor hen als voor ieder ander.Het aanbieden van ontwikkelingsgerichte activiteiten kan een aanzet zijn om een mate van zelfstandigheid te bereiken die een cliënt beïnvloedt. Bij deze ontwikkeling vragen wij vrijwilligers in samenwerking met vaste begeleiding die de cliënten bij deze activiteiten kunnen realiseren. De dagelijkse dagbesteding moet aansluiten bij ieders mogelijkheden wensen en interesses. Zo gewoon mogelijk en speciaal waar nodig."

Reactie toevoegen