Status

- Hoge Hexel is een dorp in de provincie Overijssel, in de streek Twente, gemeente Wierden.

- Je woont niet 'in' maar 'op (het) Hoge Hexel'.

- Onder het dorp valt ook een deel van de buurtschap Piksen.

Naam

Oudere vermeldingen
Hooge Heksel, 1381-1383 Heghelsclo, Hegselo, 1420 Hexsele, 1443 Hegselo, 1458 Hegzel, 1507 Hexlo. Volgens (1) ´Heksel, Hexel, Haksel of Hagsel, ook wel Hooge Hexel geheten´. In (2) wordt de plaats vermeld als Het Hexel.

Naamsverklaring
Het tweede lid is lo ´bos´, het eerste lid is onduidelijk, misschien de persoonsnaam Hagilo. Vergelijk Hexel. (3)

Ligging

Hoge Hexel ligt NW van Almelo en Wierden (aan de weg Wierden-Den Ham) en grenst in het O aan Vriezenveen. De natuurlijke grens tussen het dorp en Vriezenveen wordt gevormd door het water Veeneleiding, die hier tevens als gemeentegrens met Twenterand fungeert. De west- en noordgrenzen worden gevormd door agrarische gronden, die gescheiden worden door de gemeentegrens met Hellendoorn.

Statistische gegevens

In de Volkstelling van 1840 wordt Hoge Hexel niet apart vermeld. Daar zijn de aantallen begrepen in de aantallen bij de kern Wierden. Volgens (4) had deze plaats rond 1840 24 huizen met 150 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 450 huizen met ca. 1.100 inwoners.

Geschiedenis

"Van Hoge Hexel zijn nauwelijks schriftelijke gegevens over de historie te vinden. Als uitvloeisel van de natuurlijke gesteldheid en het historische nederzettingpatroon valt de nederzetting in het essenlandschap met daarnaast hoogveengebieden en een gebied laagveenplassen. Uit onderzoek van de heer G.J. Eshuis, dat in 1976 is gepubliceerd, bleek dat de locatie van het huidige dorp al in ongeveer 2000 v. Chr. werd bewoond. Hieruit bleek ook dat het dorp aan de weg lag die de verbinding vormde tussen de Hanzesteden Deventer en Hamburg. Er wordt melding gemaakt van een overnachtingsplaats bij de familie Mensink. Wij kunnen deze nu situeren aan de Nieuwe Schoolweg. Ons dorp kan bogen op een eeuwenoude geschiedenis ingepast in een landelijke omgeving. Met trots mag men zeggen: ‘Hoge Hexel, machtig mooi, toen en nu’." (bron: dorpssite)

De ontstaansgeschiedenis van dit dorp is terug te voeren tot de laatste IJstijd. In deze periode is er een hoger gelegen rug ontstaan in het landschap als gevolg van opstuwend landijs. De hoger gelegen gronden werden als eerste in gebruik genomen als landbouwgrond. Dit zijn de zogeheten essen. Vroeger maakten de buurtschappen De Piksen, De Bekkenhaar en Hoge Hexel deel uit van de zogenoemde Rijssense kwartieren (een soort wijken van de stad Rijssen) onder het gericht Kedingen. Een gebied waar ook Huurne, Rectum, ‘t Loo, Ypelo, Notter, Zuna, Enter en Enterbroek deel van uit maakten als kwartier.

Lange tijd was Hoge Hexel een zelfstandige marke, een aaneengesloten oppervlakte niet gecultiveerde grond, die door de eigenaars of pachters van de diverse erven gemeenschappelijk werd beheerd. Zo werd het landschap kleinschalig ontgonnen en werd het bruikbaar voor landbouw. De marke lag op de doorgaande route tussen de Hanzesteden Deventer en Hamburg.

In 1654 is de marke Hoge Hexel samengegaan met de marke Wierden. Als zodanig werden zij een dubbele marke. Het erfmarkerichterschap van de marke werd verkocht en kwam in handen van de familie Van Rechteren Limpurg. Het berustte op de Hof te Hexel, het zogenaamde erve Mensink. Het zeer oude markeboek met oorkonden uit de 15e eeuw is uit elkaar gescheurd en verdeeld over het huisarchief van Huis Almelo (dat zich in het Historisch Centrum Overijssel bevindt). Tot aan de opheffing van de marke maakten voornamelijk landheren de dienst uit, daarna werden de gemeenschappelijke gronden verdeeld onder de rechthebbende boeren. Tot ongeveer 1935 vonden grootschalige ontginningen en verbetering van de waterhuishouding plaats. Ook latere ontwikkelingen, zoals de komst van kunstmest en ruilverkaveling hebben bijgedragen aan de vorming van het huidige dorp. (bron: Dorpsplan)

Hoge halsgerecht
Op de grens tussen Salland en Twente bevond zich hier het hoge halsgerecht van Twente. Op de Middelhaar liep de bisschopsdijk van Ommen en Daarle naar Twente. Over het zogeheten olde zwarte dijkje kwam men via de Galgenhaar Twente binnen. Op de daar gelegen Galgenbelt zijn nog restanten te zien van waar eertijds de galg heeft gestaan. Oorkonden en getuigenverklaringen uit de 15e eeuw in het Huisarchief Almelo spreken over het oude hoge halsgerecht van het landgericht Twente op de grens tussen Hoge Hexel en Daarle, waarbij de boeren van 'de marke Hekzeloe' verplicht werden gesteld het Gerecht en de Sweepsgalge te onderhouden. (5)

Molukkers in Hoge Hexel
Waar nu manege De Vossenbos is (Bruine Hoopweg 2) was in de jaren vijftig en zestig het woonoord Vossenbosch, voor Molukse ex-KNIL'ers die in 1951 naar Nederland waren gekomen. Voor nadere informatie zie geschiedenis van de Molukkers in Nederland en de documentaire 'Verdrietig is verleden tijd' (Humanistisch Verbond, 2005) over de lotgevallen van de familie Ririhena in o.a. barakkenkamp Vossenbosch. Vanaf 1966 kregen de Molukkers woningen toegewezen aan de Jan Jansweg te Wierden.

Openbaar en katholiek onderwijs
"De geschiedenis van het formele RK onderwijs in Hoge Hexel beslaat een periode van slechts 20 jaar, van 1956 tot 1976. Toen in 1921 de nieuw gestichte School met de Bijbel haar deuren opende (waarvoor zie verder het hoofdstuk Links > Onderwijs), werd de reeds decennia bestaande openbare school hoofdzakelijk door leerlingen uit RK gezinnen bezocht. In 1934 moesten de ouders op de barricaden. Omdat de twee RK scholen in Wierden bedreigd werden met een leerlingentekort, waardoor mogelijk een onderwijzer moest afvloeien, trachtte het schoolbestuur te bewerkstelligen dat de leerlingen van Hoge Hexel in Wierden naar school zouden gaan. Onder leiding van ‘meester’ Nieuwboer verzette men zich hiertegen met hand en tand, zodat dit gevaar bezworen kon worden. Een tweede dreiging - nu overigens van de kant van het gemeentebestuur - deed zich voor in 1953. Vanwege de slechte toestand van het schoolgebouwtje was namelijk het plan opgevat de school af te keuren en definitief te sluiten. Opnieuw wisten de ouders in een ware strijd tot aan de Raad van State toe te voorkomen dat dit zou gebeuren: de school bleef bestaan, het gebouw werd bouwkundig aangepast en later zelfs volledig vernieuwd.

In 1956 werd op veler verzoek de school omgezet in een RK school, de Heilig Hart School, waarmee dus eigenlijk de geschiedenis van het RK onderwijs in formele zin pas begint. Helaas was, vooral door het vrijwel ontbreken van mogelijkheden tot uitbreiding van het woningbestand in het buitengebied, in 1976 het leerlingenaantal te klein geworden in relatie tot de minimumnorm, waardoor tot sluiting moest worden overgegaan. De laatste hoofdonderwijzer van de H. Hartschool, J. ter Riele, vertrok met de kinderen van Hoge Hexel naar de nieuwe Kardinaal Alferink school in Wierden, alwaar hij tot hoofd was benoemd. Tegenwoordig gaan de meeste RK kinderen van het dorp naar de dichtstbij gelegen RK school in Wierden: De Mariaschool." (bron: dorpssite)

Recente ontwikkelingen

- Het in 2010 verschenen Dorpsplan Hoge Hexel schetst de gewenste ontwikkelingen voor het dorp voor de komende jaren.

- Sinds 2012 wordt in Hoge Hexel een nieuw wijkje met uiteindelijk ca. 25 woningen gerealiseerd: Kleen Esch. D.w.z. in eerste instantie zouden het er 12 worden, en afhankelijk van gebleken behoefte zou er dan al dan niet verder worden gebouwd. Door de crisis op de woningmarkt rond genoemd jaar waren in de eerste jaren daarna nog maar enkele woningen gerealiseerd. Sinds 2016 trekt de verkoop van de kavels aan de Kleen Esch langzaam weer aan. Naar aanleiding van nieuwe richtlijnen van de provincie overwoog de gemeente om een groot deel van de kavels vanaf 2018 te herbestemmen. Dit mag niet gebeuren, vindt Plaatselijk Belang; nieuwbouw in het dorp moet wat haar betreft beschikbaar blijven om de vergrijzing te compenseren. Zie verder het artikel hierover in Tubantia d.d. oktober 2016. Kennelijk heeft dat pleidooi succes gehad, want op de site van de gemeente lezen wij dat anno medio 2018 al meer dan de helft van de kavels/woningen in Kleen Esch is verkocht. - Hier kun je een promo-filmpje van de wijk Kleen Esch bekijken.

Bezienswaardigheden

- Hoge Hexel heeft de volgende rijksmonumenten:

- Landgoed met landhuis Het Hexel uit 1923 (Haarboersweg 3).

- Hexelseweg 74 (houten schuur met stro en pannen gedekt, gedeeeltelijk met aankubbingen).

- Oude Zwolseweg 6 (boerderij van het hallehuistype, opgetrokken in bruine baksteen, onder deels rieten en deels met muldenpannen gedekt zadeldak met nokvorst, wolfeinden en uilenborden).

- 6 terreinen met grafheuvels.

- In 1931 werd in Hoge Hexel op Piksenweg 6 een vereniginggebouwtje gebouwd van Christelijke Belangen, met twee zaaltjes. De zaaltjes werden gebruikt door de toen nog apart functionerende jongens- en meisjesvereniging, die elk zo’n ruim 30 leden telden. Vanaf 1947 werden er in dit gebouwtje ook kerkdiensten gehouden. Men zat toen nog op planken zonder rugleuning. Alleen de kerkenraadsleden zaten toen op stoelen. Deze stoelen werden door de leerlingen van de school voor de zondag klaargezet en ’s maandags voor schooltijd weer weggehaald. Doordat dit gebouw al snel te klein werd, is in 1950 de huidige Hervormde (PKN) kerk gebouwd. De kerk heeft ca. 250 zitplaatsen, wat zo nodig kan worden uitgebreid door de hal bij de kerkzaal te betrekken. In 2005 heeft de kerk een klokkentoren gekregen. Het orgel uit 1970, gebouwd door de firma Bernard Koch & Zn. te Apeldoorn, bleef, ook na latere inspanningen van diverse orgelmakers, onvoldoende functioneren. Verder hierin investeren werd afgeraden. Daarom heeft men in mei 2018 het Kaat & Tijhuis-orgel uit 1982 uit de Noorderkerk te Kampen aangekocht, dat beschikbaar kwam omdat die kerk in juni 2016 aan de eredienst was onttrokken.

Men was zo slim om alvorens tot plaatsing over te gaan, te kijken naar de staat van het dak. Hiermee wilde men voorkomen dat het dak binnen een paar jaar gerenoveerd zou moeten worden en het bouwstof in het 'nieuwe' orgel zou komen. Het dak bleek van dien aard dat directe renovatie op zijn plaats was. Dat is dan ook gebeurd. De gelegenheid is aangegrepen om gelijk ook het interieur te renoveren. Dankzij de medewerking van vele vrijwilligers konden er meer werkzaamheden worden verricht dan vooraf was gepland. Gedurende de verbouwing zijn de kerkdiensten gehouden in het lokale Kulturhus. In december 2019 is het orgel in gebruik genomen. In 2007 is het orgel uitgebreid en heeft het een totale klankrevisie gekregen, waarover je alles kunt lezen onder de link. De blankhouten orgelkas is toen roomwit geschilderd. De Hervormde kerk van Hoge Hexel valt onder de Hervormde Gemeente Wierden. - De kerkdiensten kun je hier terugzien.

Jaarlijkse evenementen

- Hexel on Wheels is het jaarlijkse crossevenement in Hoge Hexel in het Paasweekend (in 2020 voor de 14e keer). Tijdens de zaterdag voor Pasen is er voor iedereen, jong en ouder, van alles te doen. De wedstrijden van de zaterdag worden gedomineerd door de plaatselijke helden die met hun bromfiets of auto de professioneel aangelegde baan trotseren. Op Paasmaandag begint de dag weer waar zaterdag mee is geëindigd, namelijk het crossen. Paasmaandag staat in het teken van bruut geweld op de baan waarbij 1 ding telt: winnen! In verschillende klassen zoals de MX1A/2A & MX1B/2B voor de motoren wordt gestreden om de grootste beker.

Traditioneel ontbreekt de autocross en motorcross dus niet, maar daarnaast hebben ze ook speciale crosses zoals bijvoorbeeld buggy’s, combines of zitmaaiers. Elk jaar proberen ze weer andere of spectaculairdere klasses in het programma op te nemen. De bezienswaardigheden die te vinden zijn op Hexel on Wheels verschillen per jaar. Het is altijd mogelijk om een kijkje te nemen op het rennerskwartier. Hier kun je tussen de deelnemers staan en zien hoe de deelnemers hun voertuigen voorbereiden op de wedstrijd of wat er allemaal voor voertuigen aanwezig zijn. Daarnaast is er op het terrein zelf ook van alles te zien, zoals sportwagens, oude pantservoertuigen etc. En... het tentfeest op Paasmaandag is voor de meesten alleen al voldoende reden om elk jaar weer naar Hexel on Wheels te komen!

- Oranjefeest / Koningsdag, met o.a. de Oranjeloop.

- De Hexelse activiteitencommissie organiseert op Tweede Pinksterdag de jaarlijkse Streekmarkt (in 2020 voor de 9e keer). In en om het Kulturhus van Hoge Hexel is deze dag (van 12.00-16.30 uur) van alles te beleven voor jong en ouder. Het aanbod omvat met name streekproducten zoals honing, brocante, kleding, tassen, sieraden, sjaals, houtwerk, boeken en kaarten. Ook is er een rommelmarkt voor kinderen.

- Jaarlijks worden in juli en augustus in de kerk van Hoge Hexel drie zomerzangavonden georganiseerd. Al heel veel jaren komen bezoekers overal vandaan om met elkaar te zingen en daarmee God te loven en te prijzen. De samenzang wordt afgewisseld met enkele muzikale en meditatieve intermezzo’s.

Natuur en recreatie

- De onbemande VVV-post, de Schaapskooi, in het Twents de Skoap'nskot, is in de zomer alle dagen geopend.

- Tijdens de wandelroute Ommetje Hoge Hexel (5 km) geniet je van glooiende akkers, groene weilanden, ruwe natuurterreinen en authentieke boerenerven. Ervaar hoe 'machtig mooi' dit dorp en zijn buitengebied is! Bewegwijzerde route (palen met schaapskooibordjes). Waterdicht en stevig schoeisel aanbevolen. Honden toegestaan mits aangelijnd.

- Fietsroute Rondje Daarle (ca. 30 km) is goed bewegwijzerd, zodat je volop kunt genieten van het mooie essenlandschap om je heen. Je fietst vanaf Hoge Hexel door het Marlese Veld en buurtschap Piksen richting Daarle. Bij Daarle gaat de route in westelijke richting naar Marle en vervolgens langs het Overijssels Kanaal naar de noordelijke 'es' van Daarle. Van hieruit ga je over de Haar weer terug naar het beginpunt.

- Vlakbij het dorp ligt recreatiepark het Lageveld. Dit is een plas van 6,5 ha groot, omgeven door zandstranden en ligweiden.

- Het Z van Hoge Hexel gelegen landgoed De Barkel is uitgeroepen tot Bos van het Jaar 2011.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Hoge Hexel, met laagsteprijsgarantie!

Links

- Algemeen: - Site van en over Hoge Hexel.

- Nieuws: - Oude nummers van de driemaandelijks verschijnende dorpskrant Het Hexelaartje zijn via de link ook online te lezen. (de link werkt - anno medio 2019 - tijdelijk niet omdat men de site recentelijk heeft vernieuwd en nog niet alle inhoud van de oude site naar de nieuwe omgeving is overgezet)

- Belangenorganisatie: - Het in 1979 opgerichte Plaatselijk Belang Hoge Hexel is een vereniging die als doel heeft het behartigen van de belangen van de lokale gemeenschap in de ruimste zin van het woord. Door goede contacten te onderhouden met de bewoners van het werkgebied door middel van regelmatig overleg en voorlichting in de vorm van vergaderingen en het onderhouden van contacten met de lokale overheid of de daarvoor bevoegde instanties. Maar ook door het regelmatig organiseren van activiteiten voor jong en ouder.

- MFC: - Sinds 2009 heeft het dorp de beschikking over Kulturhus Hoge Hexel, dat met veel zelfwerkzaamheid van de inwoners tot stand is gekomen. "Het Kulturhus is een multifunctioneel centrum waarin verschillende functies zoals sport, cultuur, onderwijs, gezelligheid etc. samenkomen. In het Kulturhus is ruimte om te sporten en te vergaderen, voor exposities en presentaties, maar ook om gezellig iets te drinken. In de gymzaal worden verschillende sporten beoefend, zoals zaalvoetbal, volleybal, gym, callanetics etc. De kerk en de school maken gebruik van verschillende ruimtes in het Kulturhus voor vergaderingen, bijeenkomsten, sport en spel etc. Ook Peuterspeelzaal Dikkie Dik is in het Kulturhus gevestigd. Sinds 2009 is biljartverening Op ’n Bult actief. Vanuit Stichting De Welle en De Goudsclub worden er verschillende activiteiten voor ouderen ontplooid. Verder maken organisaties als het Plaatselijk Belang, Hexel on Wheels en het Oranje Comité veelvuldig gebruik van het Kulturhus voor vergaderingen en activiteiten. In Kulturhus Hoge Hexel komen mensen samen!"

- Onderwijs: - "De Hervormde School in Hoge Hexel is Basisschool de Driesprong. Deze school staat aan de Nieuwe Schoolweg. De huidige school is niet de eerste school in het dorp. Voor 1921 gingen de kinderen naar de openbare school. Deze stond op de plaats waar nu ’t Gebouw staat. In 1921 werd de huidige school vooral door RK kinderen bezocht. Zij vonden later hun onderdak in de Heilige Hartschool op de hoek van de Hexelseweg / Sliepersdijk. Deze school is inmiddels weer afgebroken. Sinds 1853 stond er een schooltje aan de Oude Schoolweg. Het schooltje werd bevolkt door 43 leerlingen. In 1920 werd de ‘Wet Lager Onderwijs’ aangenomen. In deze wet werd de gelijkstelling van het Openbaar en Bijzonder Onderwijs geregeld. Zodoende kreeg men in het dorp de mogelijkheid een school voor P.C. onderwijs te stichten. Daartoe werd de ‘Vereniging tot stichting en instandhouding van eene school met de Bijbel voor Hooge Hexel en Scharlebelt te Hooge Hexel, gemeente Wierden’ opgericht. De school en de schoolwoning werden op eigen kosten gebouwd. De school startte in augustus 1921 met 45 leerlingen en bestond toen uit twee lokalen en een woning.

Omstreeks 1938 is er een derde lokaal bijgebouwd. In 1972 is een vierde lokaal in gebruik genomen. In 1985 is de school grondig verbouwd t.b.v. het Basisonderwijs. Omdat het kleuteronderwijs officieel niet meer bestond zijn ook de kleutergroepen in dat jaar verhuisd naar het schoolgebouw. In 1996 bestond de school 75 jaar. Dit is niet gevierd* omdat per 1 augustus van dat jaar de schoolvereniging werd opgeheven en de school deel ging uitmaken van Vereniging School met de Bijbel Wierden, om zo het basisonderwijs in Hoge Hexel veilig te stellen." (bron: dorpssite) * Het 75-jarig bestaan is blijkens deze videoreportage wel degelijk gevierd, met allerlei feestelijkheden, met deelnemers in nostalgische kledij, en met een reünie.

"Driesprong Hoge Hexel, midden in het groen / Ja, op onze school is altijd wat te doen / Taal, lezen, schrijven, rekenen, sport, natuur / Ja, voor onze school gaan we door het vuur. Dit zijn de eerste vier regels van ons schoollied. Ze geven kernachtig weer wat typisch is voor onze school. School met de Bijbel De Driesprong ligt in een mooie landelijke omgeving. We besteden veel aandacht aan de elementaire vaardigheden, maar er is daarnaast voldoende uitdaging te vinden in sporten, expressie en natuur. Dat alles maakt dat we trots zijn op onze school. De school telt momenteel ruim 70 leerlingen, die verdeeld zijn over 4 combinatiegroepen. Er wordt gewerkt vanuit het principe van het leerstofjaarklassensysteem. Dat wil zeggen dat de kinderen gegroepeerd zijn op basis van hun leeftijd. Veruit de meeste Nederlandse basisscholen werken vanuit dit principe. Wanneer twee groepen een lokaal en een leerkracht delen, wordt er een beroep gedaan op hun zelfstandigheid en zelfwerkzaamheid. Bovendien willen we graag dat de kinderen zich ook zelf verantwoordelijk voelen voor hun ontwikkeling.

Maar elk kind is uniek en zal zich volgens een eigen patroon ontwikkelen. Wij houden de vorderingen van elke leerling nauwlettend in de gaten en waar nodig zorgen we voor extra ondersteuning binnen of buiten de klas. Dat geldt voor leerlingen die moeite hebben met het standaard programma, maar ook voor de kinderen voor wie het normale programma te weinig uitdaging biedt. Kinderen ontwikkelen zich het best in een veilige en sociaal evenwichtige omgeving. Door lessen Sociale Vaardigheden, door heldere gedragsregels en door een stukje informeel persoonlijk contact met de leerlingen, proberen we die situatie te bereiken. Onze normen en waarden, die op de bijbel zijn gebaseerd, vormen het uitgangspunt. Ook het contact met de ouders of verzorgers draagt bij aan een situatie waarin elk kind zich onbezorgd kan ontplooien. We streven naar onderwijs van hoge kwaliteit. Dat betekent dat de lessen uitdagend en effectief van karakter zijn. Daarom maken we gebruik van moderne methoden, materialen en inzichten. Ons onderwijs wordt zowel intern als extern regelmatig tegen het licht gehouden." Voor de geschiedenis van het openbaar en RK onderwijs in Hoge Hexel zie het hoofdstuk Geschiedenis.

- Sport: - "Sporting Hoge Hexel is een kleine, maar gezellige sportvereniging. Onze gymzaal is in het Kulturhus. Wij bieden de volgende sporten aan: di. 15.30 uur gym kinderen groep 1-4, di. 16.30 uur gym kinderen groep 4 en hoger, wo. 20.00 uur sport dames, wo. 21.00 uur sport heren, do. 20.00 uur callanetics. Benieuwd naar onze sporten? Loop eens binnen of doe gewoon een keertje vrijblijvend mee!"

- Motoren: - De Hexelse Motortourclub rijdt van april t/m september iedere 1e zaterdag van de maand een toertocht.

• 1. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden,
  van der Aa, A.J.
  , p.ca. 10.000, (1851)
  
• 2. Alphabetisch register van alle bewoonde oorden des rijks (gebaseerd op de Volkstelling 1840, red.),
  Doorman, De erven
  , p.448, (1850)
  
• 3. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 4. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden,
  van der Aa, A.J.
  , p.ca. 10.000, (1851)
  
• 5. Wikipedia,
  
  , (2020)