Holset

Plaats
Dorp
Vaals
Heuvelland
Limburg

holset_collage.jpg

Holset, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Holset, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Holset

Terug naar boven

Status

- Holset is een dorp in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Vaals.

- Het dorp Holset heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien grotendeels `in` Lemiers, en voor een klein deel 'in' Vaals. Zie daarvoor verder bij Ligging.

Terug naar boven

Naam

Lokale schrijfwijze en uitspraak
Hozelt.

Oudere vermeldingen
1252 Hoseith, 1266 Holosette, 1280 Holseize, 1286 / 1302 / 1303 Holsit, 1290 / 1300 Holseit, 1302 Hosyt, 1321 Hulsit, ca. 1320-1345 Hulsit, ca. 1320-1396 Holsitt, 1665 Holseth.

Naamsverklaring
Men opteert voor een ontstaan uit het Romaanse Hulisetum* ‘hulstbos’. Het ontbreken van umlaut maakt het Germaanse hulisithi* ‘hulstbos’ namelijk minder waarschijnlijk.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Holset ligt rond de gelijknamige weg, W van het dorp Vaals en de stad Aken in Duitsland, op en rond de kerkheuvel. Verder aan de Vaals-Vijlenerweg*, de Klaasvelderweg, de Schiltweg*, de weg Ulengats*, en een deel van de Oude Akerweg. Het betreft daar het pand met huisnrs. 20-24 (= één pand met daarin 3 wooneenheden, dat voor de postadressen 'in' Vaals ligt. Zie ook bij Bezienswaardigheden). Volgens de heemkundekring vielen de panden aan de Weijerweg vanouds ook tot dit dorp te rekenen. Of dat vandaag de dag nog zo wordt ervaren, is de vraag (voor de postadressen liggen ze 'in' Vaals). Het dorp ligt verder ZZW van het dorp Lemiers, ZO van het dorp Vijlen en NNW van de plaats Gemmenich in België.
* Met adressen van de weg Holset.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Holset 22 huizen met 133 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 60 huizen met ca. 160 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Men vermoedt dat Holset uit een vroegmiddeleeuwse ontginningsnederzetting is ontstaan. In 1237 bezit Willem, Heer van Stolberg (en Gronsveld) goederen bij Holseth als leen van hertog Hendrik IV van Limburg. In 1266 wordt de kerk voor het eerst vermeld. Vanaf 1271 worden er Heren van Holset genoemd, die waarschijnlijk later in het adellijk ‘huis’ Einrade zetelden.

Vermoedelijk tussen 1320 en 1340 kreeg de abdij (Aken )Burtscheid van twee inwoners van ‘Hulsit’ en van drie inwoners van ‘Eynrode’ cijnsen en/of pachten, die Heer Arnoldus de Gymenig op 9 januari 1320 samen met het Kerperbos aan de abdij had geschonken.

In het dorp waren oorspronkelijk twee schepenbanken: die van Holset en die van de heerlijkheid Einrade; de eerstgenoemde was ook de hoofdbank zowel voor Einrade als voor de schepenbanken van Vaals en Vijlen. Onder het Staatse bewind werd het dorp zetel van de driebank Holset - Vaals - Vijlen en werd Einrade tot ‘laatbank’ gedegradeerd.

Het dorp was en is ook vandaag de dag nog altijd een zelfstandige parochie, vermoedelijk qua zielen de kleinste in Limburg.

Einrade, ca. 1320-1345 Eynrode, ca. 1320-1396 Eynroede, 1515 Eyn Roide, Eyn Raoide, Eyn Raide, Eynroide, Eynraide, Eynraid, was vroeger zetel van de gelijknamige heerlijkheid, die ten dele op het territorium van het Hertogdom Limburg, ten dele in het Land van ´s Hertogenrade lag. De Heren van Gronsveld waren de leenheren van Einrade. Zij benoemden ook de pastoor van Holset. Einrade bezat vermoedelijk in een vijver een weer- en/of woontoren als versterkt adellijk huis. Volgens een lijst met inschrijvingen van ca. 1320-1396 moesten ca. 150 bezittingen in de huidige gemeente Vaals, in Duitsland en Belgie cijnsen en pachten aan Einrade afleveren, waarvan 13 onder ‘Holsitt’ en 7 onder ‘Eynroede’.

De vroegst bekende eigenaren waren van het geslacht Van Wetheym (= van Wittem), zoals het oudst bekende ‘wijsdom’ van Einrade vermeldt. De naam is in jongere afschriften foutief veranderd in ‘von Wertheim’. Als bezitters van Einrade werden verder vermeld: 1492 van Harff, 1509 -1572 van Ghoor, dan Spies van Schweinheim of Erenstein, in 1654 van Hoensbroek, in 1665 van Haudrion en Gibrichi, ca. 1680 tot begin 19e eeuw Lamberts van Cortenbach (en vermoedlijke nakomelingen), vanaf 1920 fam. Nicolaye. (© Heemkundekring Sankt Tolbert te Vaals)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Holset, kun je terecht bij Heemkundekring Auw Kapel.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Holset heeft 9 rijksmonumenten.

- De kern van de Lambertuskerk te Holset is een romaans gebouw, stammend uit de 12e eeuw en vermoedelijk geïnitieerd door Lotharius, keizer van het Heilige Roomse Rijk. Zoals we ook aan enkele kerken van nabijgelegen dorpen - Wahlwiller, Nijswiller - kunnen zien, is het oudste deel een eenvoudige rechthoekige structuur, die in zijn geheel ooit het kerkgebouw heeft gevormd. Ergens in de late middeleeuwen of aan het begin van de zogeheten Nieuwe Tijd (grofweg vanaf de Noord-Europese Renaissance, te plaatsen omstreeks 1500) is het schip met een lager deel verlengd naar het oosten en besloten met een weer lager koor. Ook kwam een kleine sacristie tot stand. In de 19e eeuw werd een kapel gemaakt tegenover de ingang.

Een rigoureuze restauratie in 1885 heeft veroorzaakt dat veel van het oude, onregelmatig en naar de maatstaven van de tijd waarschijnlijk toen slordig genoemd muurwerk is vervangen door nieuwe stenen. In de lagere delen van de muren kan evenwel nog veel steen gezien worden, in de hoedanigheid van ruwe veldkeien, dat tot de vroegste bouwcampagnes behoort. Inwendig is nog vrij veel materiaal uit de periode 16e/18e eeuw te zien, zoals - afnemend in ouderdom - een spitsbogig nisje met een rijke, gotisch gedecoreerde omlijsting en smeedijzeren hekwerk dat misschien moet worden uitgelegd als een sacramentshuisje, een kruisafname uit de eerste helft van de 16e eeuw, 17e- en 18e-eeuwse houten beelden en de kuip van een marmeren doopvont. Het kerkje is erg populair bij paartjes, die van heinde en verre komen om er te trouwen.

- Aan de voet van de kerkheuvel ligt de Lambertusbron en ernaast staat een Lourdesgrot uit het einde van de 19e eeuw. Bij de bouw van deze grot heeft men een grote collectie fossielen gebruikt om de wand te versieren. De vele honderden fossielen, waaronder een groot aantal stukken verkiezeld hout, zijn er op alle mogelijke plaatsen in verwerkt. De collectie is vermoedelijk bijeengebracht door de toenmalige pastoor. De grot is verscholen in een lange, hoge muur van natuurstenen. In de grot staat een Mariabeeld. Op de grond staat een beeld van een geknielde Bernadette. De grot is afgesloten door middel van een lang, smeedijzeren sierhek. De Lourdesgrot is in de jaren negentig hersteld, maar de Lourdesdevotie zelf herleefde niet en concentreert zich binnen de gemeente reeds geruime tijd op de Lourdesgrot te Vaals. De bron van Lambertus is ook in vergetelheid geraakt. De poel bij de bron is wel een soort 'eco-bedevaartplek' geworden, omdat deze geldt als bijzonder reservaat voor de vroedmeesterpad ('klukske').

- Kerkhof met grafkruisen uit de 17e eeuw, waar in de zomeravonden het geluid van de vroedmeesterpad, lokaal het 'klukske' geheten, is te horen.

- De Holsetter Hof (huisnr. 21) is mogelijk de oorspronkelijke zetel van de Heren van Holset, bestaande uit vakwerk, breuksteen en baksteengebouwen.

- Op huisnr. 24 het Panhuis, een voormalige brouwerij, uit breuksteen en vakwerk.

- Hoeve Einrade (huisnr. 51-61). Zie voor nadere informatie over Einrade bij Geschiedenis.

- De vakwerkhoeve Winnebroek (huisnr. 96) behoorde vroeger tot Vaalsbroek.

- In vakwerkhuis hoeve Aggene Banket (Oude Akerweg 20-24) vergaderde vroeger de rechtbank van Holset.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Op de 1e zondag na Pinksteren is er in Holset het kleurrijke gebeuren van de plaatselijke Bronk (processie) ter gelegenheid van de kermis. Onder de bronkdeelnemers zijn ook verenigingen uit de kom van Vaals: Koninklijke Harmonie St. Cecilia van 1836, het op een na oudste mannenkoor van Nederland en oudste koor van Limburg; Koninklijk Mannenkoor Cecilia 1837, en Schutterij St. Paulus, die al dateert van voor 1600. Na afsluiting van de Bronk en de H. Mis is in de tuin van de pastorie een ‘Bourgondisch’ feest met muziek en zang.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Tijdens wandelroute 'Trage Tocht Holset' (13 km) maak je een prachtige wandeling in het meest zuidoostelijke puntje van Nederland, met een klein uitstapje naar la Belgique. Op het eerste deel van de tocht loop je vanuit het dorp over slingerpaadjes tussen de glooiende velden naar het Holsetterbos. Je steekt door naar het Malensbos en het Schimperbos, waar je langs de rand van het bos loopt, met steeds weer doorkijkjes naar het open Belgische land. Alle bossen hier zijn eigenlijk onderdeel van het Vijlenerbos, dat grotendeels uit loofbos bestaat. Over smalle kronkelpaadjes op de grens en via een kort uitstapje langs de randen van de Belgische plaats Gemmenich loop je weer dwars door de velden naar de buurtschap Wolfhaag. Hier ontspringen in de omgeving verschillende bronnen van de Zieversbeek. Je loopt dwars over graslanden en tussen heggetjes in het glooiende heuvellandschap. Een asfaltvoetpad voert je langs de rand van Hoog Vaals naar de Oude Akerweg. Op het laatste stukje van de route geniet je nog één keer van de mooie uitzichten over de heuvels om daarna moe en voldaan neer te zijgen bij een van de horecagelegenheden in Holset.

- Het Holsetterbos is een van de oudste nog functionerende ‘markenbossen’ in Limburg, met een wisselend aantal ‘verenigde eigenaren’. Het bos is 17 hectare groot. Staatsbosbeheer is voor dertig procent kapgerechtigd.

Terug naar boven

Links

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Holset.

Reactie toevoegen