Status

- Hoofdplaat is een dorp in de provincie Zeeland, in de streek Zeeuws-Vlaanderen, gemeente Sluis. Het was een zelfstandige gemeente t/m 31-3-1970. Per 1-4-1970 over naar gemeente Oostburg, in 2003 over naar gemeente Sluis.

- Wapen van de voormalige gemeente Hoofdplaat.

- Onder het dorp Hoofdplaat vallen ook de buurtschappen Hogeweg, Nummer Een en Slijkplaat.

Naam

In het dialect
Dwoafplaete.

Oudere vermeldingen
1670 Hoog Plate, 1840 Hoofdplaat.

Naamsverklaring
Waarschijnlijk plaat 'zandplaat, droogvallende ondiepte' die gekenmerkt wordt werd door zijn hoge opwas. De naam Hoofdplaat dateert van latere tijd, misschien omdat deze plaat de belangrijkste was van dit gebied, mogelijk ook door herinterpretatie van een in de uitspraak ontstaan Hooplaat* (ontstaan uit Hoogplaat*) als Hootplaat. Met hoofd- samengestelde toponiemen vertonen nogal eens de grafie Hoot- (of Hoet-, of Hoit-), mogelijk als gevolg van wegval van -f- in de uitspraak. Dat de naam Hoogplaat een herinnering zou bewaren aan het in 1377 verdronken plaatsje Hogevliet is slechts een gissing, ook al ligt de polder inderdaad ter hoogte van het vroegere dorp.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Het dorp Hoofdplaat ligt aan het water de Westerschelde, NNW van het dorp Biervliet, NNO van de stad IJzendijke, ONO van het dorp Schoondijke, OZO van het dorp Breskens, ZO van de stad Vlissingen en ZW van het dorp Borssele.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Hoofdplaat 110 huizen met 1.355 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 70/1.031 (= huizen/inwoners) en buurtschap Nummer Een 40/324. In het dorp woonden in die tijd dus gemiddeld 15 mensen in 1 huis. Dat was ook toen beduidend meer dan gemiddeld. Het gemiddelde in die tijd was namelijk 6 tot 8 mensen in 1 huis. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 300 huizen met ca. 750 inwoners.

Geschiedenis

"De tegenwoordige Hoofdplaatpolder is in 1778 drooggelegd. Dit was echter niet de eerste keer, want in het jaar 1000 stond het gebied al vermeld als Gaternesse. De kerk van Gaternesse stond in de buurt van de Rooden Hoek. Na de vele overstromingen in de 14e eeuw stond in 1408 het hele IJzendijker Ambacht weer onder water. Tot 1664 kon men in de overblijvende schorren de overblijfselen van de kerk van Gaternesse zien liggen. Ook ten noorden van IJzendijke brachten monniken van de Gentse Sint Pietersabdij een gebied in cultuur en noemden deze plaats Hugevliet. De stormvloed van 19 november 1404 betekende echter ook het definitieve einde van Hugevliet. Tenslotte lag ten noorden van Biervliet in de 13e eeuw het plaatsje Boterzande. Ook hier zorgden de overstromingen dat Boterzande geen lang leven was beschoren. Wat resteerde was een schorren- en slikkengebied waar alleen schaapherders woonden op de hoger gelegen zandruggen.

In de loop der jaren groeiden de schorren echter zodanig aan dat ene Andries Kaen uit Sluis in 1700 de Staten van Zeeland verzocht om de buitendijkse landen te mogen indijken. Dit verzoek bracht velen in rep en roer. Zo eisten in de loop der jaren o.a. de magistraat van Biervliet, de erven van Jacob Cats, de Baljuw van Breskens, het Vrije van Sluis, de Generaliteit en de Staten van Zeeland het gebied op. Er verschenen diverse verhandelingen waarin men de rechten op het gebied opeiste, waarbij het vooral ging over de vraag of de schorren nu als op- of als aanwas gezien moesten worden. Na jarenlang geharrewar gaven de Staten van Zeeland in 1774 (!) een Pro Memoria uit, waarin de diverse problemen betreffende de inpoldering nog eens duidelijk en helder uiteen werden gezet. Zowel Den Haag als Middelburg wilde nu naar een oplossing zoeken. Op 31 augustus 1775 kwam men in Den Haag tot een vergelijk. Men ondertekende een “Conventie en Schickinge” waarin men uitging van een verdeling van 40% voor de Generaliteit (bestuurd door de Raad van State) en 60% (het oostelijke deel) voor Zeeland.

De scheiding liep van noord naar zuid (de tegenwoordige Hogeweg). Op 12 november 1777 vond de aanbesteding plaats. In totaal werkten er zo’n 2500 arbeiders aan de indijking van de Hoofdplaatpolder. Deze kwamen uit de landbouw, er waren beroeps dijkwerkers en een groot deel kwam uit Vlaanderen uit de streek Maldegem - St. Niklaas. Het echte indijken is gedaan voor de herfststormen van 1778 losbarstten. Op 24 maart 1780 verkopen de Staten van Zeeland hun gronden en volgens de plannen moet er in het oostelijk deel van de polder een dorp komen, te weten Hoofdplaat. In 1781 volgen ook de Generale Staten, ook zij verkopen hun gronden en in hun deel van de polder moet de nederzetting Slijkplaat verrijzen. Direct al in april 1780 wordt in het dorp een korenmolen gebouwd, met de toepasselijke naam De Hoop.

Met de molenaar kwam ook al snel de rest: de bakker, metselaars, timmerlui, smid enz. De heren van de Staten van Zeeland wilden ook zo snel mogelijk een kerk en een school in Hoofdplaat. Op 12 maart 1783 vindt de aanbesteding van de Nederlands Hervormde kerk plaats. Meester Willem Schorer houdt zich met de voorbereidingen bezig. Zijn dochter legt de eerste steen van de kerk. De inscriptie boven de kerkdeur getuigt daar nog steeds van. Ook in Slijkplaat komt een molen, maar die wordt na diverse verkopingen al vrij snel naar Sasput overgebracht. Kort na de drooglegging van de polder werd een getijdehaven aangelegd, die echter in 1808 al ten prooi viel aan het ziedende zeewater. Later werd opnieuw een haventje aangelegd, dat vele inwoners zich nog wel zullen herinneren. Dit haventje moest in 1969 worden opgeofferd voor de Deltawerken.

In de periode 1794 tot 1814 kwam ook Hoofdplaat in Franse handen. De grens kwam in de Westerschelde te liggen. Het dorp wordt een grensplaats met een haven, vanwaar natuurlijk druk gesmokkeld werd. De douane was in die tijd niet erg populair! Met de Fransen kwam in 1796 ook het bevolkingsregister, zoals we dat nu ook nog kennen. Het dorp groeide in korte tijd uit tot een bloeiende gemeente.

In 1804 was het met 890 inwoners groter dan Oostburg en Breskens. In 1795 werd in Hoofdplaat de R.K. parochie gesticht om de arbeiders, die meestal van katholieke huize waren, in staat te stellen de kerk te bezoeken. Op 16 juli 1795 kreeg men officiële toestemming om een kerk te bouwen zonder “opsmuk”. De parochie telde in het begin zo’n 240 parochianen. De kerk werd opgedragen aan de H. Eligius (St. Eloy) en werd in december 1795 ingewijd.

De Hoofdplaatpolder heeft na de bedijking nog veel strijd moeten leveren met het water. Er waren vele dijkvallen. Allerlei maatregelen (paalhoofden, aanleg inlagen en dijkjes) moesten ervoor zorgen dat de polder niet opnieuw aan het water zou moeten worden prijsgegeven. Zo ontstonden o.a. de Vossekaai en het Kaaidijkje, namen die nu nog bekend zijn. Tijdens de hele 19e eeuw bleef Hoofdplaat een echte agrarische gemeente, waarbij sommigen ook aan de herstellingen van de dijken werkten of bij het graven van het Kanaal van Gent naar Terneuzen. In die tijd heerste er veel armoede in het dorp.

De tweede helft van de 19e eeuw bracht enige verbetering. In 1814 kwam ene Pieter Merrelaar in Hoofdplaat voor de klas te staan. Naast onderwijzer was hij ook voorzanger in de hervormde kerk, grafdelver, koster, lijkebidder en pachter van de regenbak naast de kerk! De school vormde een geheel met de N.H. kerk. In 1815 had hij 36 leerlingen. Jarenlang was hij de enige onderwijzer in de Hoofdplaatpolder. Eind 1866 werd er een nieuwe school gebouwd in het dorp en in 1875 volgde een school op Slijkplaat. In januari 1887 gingen er in het dorp 206 kinderen naar school en in Slijkplaat 96.

Rond de eeuwwisseling veranderde er veel aan het aangezicht van het dorp. Er kwamen telefoonpalen en het polderbestuur gaf toestemming om motorvoertuigen over de wegen te laten rijden. In 1920 deed de eerste tractor zijn intrede en in 1923 werd de eerste elektriciteit in Hoofdplaat geleverd. In de vooroorlogse periode kende het dorp een bloeiend verenigingsleven en werden vele verenigingen opgericht. Later taande het verenigingsleven in. Na de tweede wereldoorlog verging het deze gemeente als de meeste plattelandsgemeenten. Door verdere mechanisatie van de landbouw ontstond er een arbeidsreserve en velen vonden elders werk. De jeugd trok weg om onderwijs en vervolgopleidingen te volgen. Van een bevolkingstoename was geen sprake, ondanks de bouw van nieuwe woningen. Tegenwoordig heeft het dorp opnieuw een bloeiend verenigingsleven en heerst er een gezellige sociale sfeer in dit kleine jongste dorp van West Zeeuws Vlaanderen." (bron: dorpssite)

Bezienswaardigheden

Hervormde kerk
- Het dorp heeft 1 rijksmonument, zijnde de voormalige Hervormde (PKN) kerk (Dorpsstraat 3) uit 1785. De kerk is ontworpen door architect Coenraad Kaijser, en is vooral gefinancierd met geld uit Middelburg, voor rijke boeren die zich in de nieuwe Polder Hoofdplaat wilden vestigen. In 1990 is de kerk buiten gebruik gesteld en nadien eigendom geworden van Stichting Oude Zeeuwse Kerken (SOZK). De SOZK verkoopt de kerk in 2006 aan restauratiearchitect Pieter van Traa uit Zierikzee, die in 2007 start met een restauratie van de spitstoren en het 'tentdak', en de verbouwing van het complex tot 3 appartementen. Dit is in september 2008 gereed gekomen. In een van de appartementen zijn de Lodewijk XVI preekstoel en enkele banken gehandhaafd. Veel inwoners hadden liever gezien dat het pand een openbare bestemming had gehouden, bijv. voor culturele doeleinden.

RK kerk
In 1795 ontstaat de RK parochie Hoofdplaat. In dat jaar wordt ook het eerste RK kerkje in gebruik genomen. In 1861 wordt deze gesloopt en opgevolgd door de huidige RK Eligiuskerk (Kersenlaan 8) van architect P. Soffers. De kerk is in 1940 zwaar beschadigd door Duitse beschietingen vanuit Vlissingen. In 1944 is de toren door oorlogshandelingen zwaar beschadigd. In 1989 is de kerk grondig gerestaureerd. In 2012 is de kerk aan de eredienst onttrokken. Sindsdien is er 2x per maand een dienst in dorpshuis 't Turpsuus. In 2015 is de RK kerk verkocht, voor ca. 150.000 euro. Jennifer Kwon en haar vriend hebben er 2,5 jaar aan gewerkt om de kerk te verbouwen tot B&B en woonhuis. In 2019 hebben ze de kerk weer te koop aangeboden. "Het naastgelegen patronaatsgebouw (1921) en de ruime tuin maken het plaatje compleet. De neogotische kerk is reeds vergund als woning met als nevenfunctie een Bed&Breakfast (lichte horeca) voor maximaal 10 gasten. De woning en de B&B zijn zodanig gescheiden dat de eigen privacy wordt gewaarborgd.

Het kerkplein biedt genoeg parkeerruimte voor jou en je gasten. Het patronaatsgebouw (150 m2) ligt aan de linkerzijde van het plein en biedt tal van mogelijkheden. Momenteel is deze ingericht als atelierruimte. Door de kerkdeuren stap je de gelagruimte binnen, waar het ruimtelijk ‘kerkgevoel’ je omarmt. Hoge gewelven plafonds, glas-in-loodramen, originele kerkvloer, biechtstoel, tabernakel etc. Aan je linkerzijde zijn de vier B&B-kamers gesitueerd die alle ruim van opzet zijn en tevens beschikken over een eigen badkamer. Via elke B&B kamer kun je de zeer ruime tuin betreden. Achteraan in de gelagruimte vind je de voordeur van de woonkerk. Achter deze deur lonkt het voormalig altaar (met gewelven plafonds van maar liefst 12 meter hoog) waar je heerlijk kunt dineren. De linker sacristie is momenteel in gebruik als ruime keuken met openslaande deuren naar de privé tuin op het zuiden. De rechtersacristie dient momenteel als een ruime berging. Op de eerste verdieping vind je meer woonruimte, met schitterende glas-in-loodramen, een televisiekamer, een logeerkamer en de master bedroom (op voormalig orgelbalkon) met riante badkamer. De tweede verdieping is momenteel een open ruimte (60 m2) die gebruikt wordt als sport-/entertainmentkamer." Aldus de beschrijving op de Facebookpagina waar de eigenaren het pand te koop aanbieden. De verbouwing zal niet alleen veel tijd, maar ook veel geld hebben gekost. Men mag nu namelijk bieden vanaf 600.000 euro...

Mariakapel
In februari 1953 wordt Zeeland getroffen door de Watersnoodramp. Overal breken dijken door, ook W en O van Hoofdplaat. Mensen moeten vluchten. 't Poldertje (tegenwoordig Village Scaldia) loopt onder, en de inwoners beleven een bange nacht. Maar het dorp blijft gespaard. Uit dank bouwen de RK inwoners de Mariakapel Onze Lieve Vrouw van de Zaterdag (de dag van de Watersnoodramp) aan de Schoolstraat (naast de RK pastorie).

Molenromp
- Molenromp van Molen De Hoop.

Oorlogsmonument en Vrijheidsbank
Op 10 oktober 1944 rolden Canadese troepen in Hoofdplaat de laatste Duitse verzetshaarden op. Het dorp is de eerste bevrijde kern in West-Zeeuws-Vlaanderen. Op 10 oktober 2019 is t.g.v. 75 jaar bevrijding van het dorp bij het Oorlogsmonument een Vrijheidsbank onthuld, voorzien van een speciale QR-code voor smartphone-bezitters, die nadere informatie verstrekt.

Evenementen

- Evenementen Comité EVC Hoofdplaat organiseert door het jaar heen diverse evenementen en activiteiten.

- Toneelvereniging 'Tekst Kwijt' brengt jaarlijks in maart een nieuw stuk op de planken.

- Gerelateerd aan het oprichtingsjaar 1778, is er iedere 5 jaar een groots Dorpsfeest (weekend begin juni). In 2018 is er derhalve het Dorpsfeest Hoofdplaat 240. Met name de zaterdag is een lange dag; van 7 uur 's ochtends tot 23 uur 's avonds is er de hele dag van alles te doen, onder het motto 'Oldtimer-Foodfest'; je kunt er genieten van Cars, Bikes, Tractors, Foodtrucks, Markets, DJ's, Live bands en vuurwerk.

Natuur en recreatie

Wandelen
- 't Ommetje is niet zomaar een wandeling rond Hoofdplaat. Dit Ommetje won in 2007 namelijk de wedstrijd “’t Mooiste Ommetje van Zeeland”, uitgeschreven door Stichting Landschapsbeheer Zeeland en de Provincie Zeeland. De lengte (5-6 km., = ca. 1 uur), toegankelijkheid, afwisseling en de betrokkenheid van de inwoners waren de belangrijkste elementen waarom het Ommetje er volgens de jury met kop en schouders bovenuit stak. De inwoners zijn er trots op en er valt veel over te vertellen. Onder de link vind je in tekst en beeld wat er onderweg allemaal aan bijzonders te zien is. Er is op diverse punten in het dorp ook een folder van verkrijgbaar. Ook dát vind je onder de link.

Strandje
Sinds 2018 heeft Hoofdplaat weer een echt strandje, dat ook goed te gebruiken is. Aannemer Sinke heeft namelijk de begroeiing grotendeels afgegraven, de grond geëgaliseerd en het zo ontstane strand opgehoogd met 2500 kuub aangevoerd Noordzeezand, om het strand op te hogen. De dorpsraad heeft ca. 10 jaar geijverd voor een opknapbeurt van het strand, dat vooral een lokale functie heeft. De gemeente Sluis stelde 100.000 euro beschikbaar, de dorpsraad spaarde 10.000 euro bijeen. Eén sponsor haakte af, omdat ze het te lang vonden duren. Het budget was daardoor ontoereikend voor de begrote hoeveelheid zand. Men heeft daarom moeten kiezen voor een minder dikke laag. Om te voorkomen dat het zand wegspoelt of het nabijgelegen natuurgebied inwaait, is een deel van de begroeiing blijven staan. Deskundigen hebben berekend dat het strandje zeker acht jaar moet meegaan.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Hoofdplaat, met laagsteprijsgarantie!

Links

- Algemeen: - Site van en over Hoofdplaat.

- Nieuws: - De meest recente Dorpskrant is via de link deels ook online te lezen.

- Belangenorganisatie: - Stichting Dorpsraad Hoofdplaat heeft ten doel het organiseren van allerhande activiteiten ten behoeve van het dorp en omgeving, en het in stand houden en waar mogelijk bevorderen van de leefbaarheid van het dorp.

- Dorpshuis: - Het vernieuwde dorpshuis 't Turpsuus is in januari 2012 feestelijk heropend. Helaas kunnen wij er op het internet vooralsnog geen website of -pagina of anderszins iets van vinden.

- Jongeren: - JoVeHo is een plek waar de jeugd samen kan zijn, en waar ook feestjes kunnen worden georganiseerd. Iedereen is welkom.

- Muziek: - Muziekvereniging Oefening Baart Kunst (OBK) is opgericht in 1898 en heeft ca. 40 leden. Jaarlijks verzorgen ze een Nieuwjaarsconcert, in de zomer een concert in Village Scaldia, en een Najaarsconcert. Verder verzorgen ze optredens bij feestjes, bruiloften in verzorgingstehuizen etc. Naast het reguliere orkest is er ook nog de dweilband 'Leute Boven Alles'.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Hoofdplaat (ook bekend als 'Geel-Zwart') is opgericht in 1931. - Facebookpagina van het 'Twidde' van de v.v..

- Dartclub 't Krikje (genoemd naar het gelijknamige lokale café) is een club waar de gezelligheid voorop staat. De club telt ca. 17 leden. Ze spelen op de vrijdagavond om de 2 weken competitie tegen elkaar.

- Wielercomité 'Elk Naar Zijn Krachten' (ENZK) is opgericht in 1954.

- Hengelsportvereniging De Schelde Haven is er voor de dorpen Biervliet en Hoofdplaat. Als viswateren hebben ze de beschikking over De Brandput (een vijver van ca. 0.5 ha gelegen aan de Ter Wallestraat en de Braakmanlaan), de Linie of Passageule (vanaf de Kapitalendam tot het afbuigen van de Annaweg), de twee vijvers in het dorpsbos Poortbos, de Plaskreek (tussen de zeedijk bij Nummer Zeven) en Uitwateringskanaal Nol Zeven, ook wel de Leiding genoemd.

- Fauna: - Imkervereniging afdeling Oostburg heeft als werkgebied West Zeeuws-Vlaanderen en heeft haar thuisbasis in Hoofdplaat, waar zij regelmatig bijeenkomen en o.a. informatieve Imkercafé's organiseren. Omdat bijen belangrijk zijn voor de land- en tuinbouw in de regio, heeft het Stimuleringsfonds van de Rabobank een bijdrage aan de vereniging toegekend. Verder produceren de bijen natuurlijk verse, gezonde honing. Voor de imkers is de honing overigens niet het belangrijkste van het vak. Het is het bezig zijn in de natuur wat het zo leuk maakt. Je leert elke dag weer bij, dat is het interessante van imker zijn. De bijenkasten moeten een duidelijke kleur hebben, zodat de bijen hun kast makkelijker terug kunnen vinden. Om de Rabobank te bedanken voor hun bijdrage, verven ze de bijenkasten die ze beginnende imkers cadeau doen in de kleuren van de Rabobank.

Dankzij de bijdrage van de Rabobank kunnen ze beginnerscursussen organiseren, waarmee ze het aantal actieve imkers - en daarmee natuurlijk ook het aantal bijenvolken in de regio - beogen te vergroten. De cursus omvat 10 theorielessen, gevolgd door 10 praktijklessen bij een imker. Tijdens de cursus leren de deelnemers alle kneepjes van het imkervak: wat voor type bijenkasten zijn er, waaruit bestaat het volk, hoe ziet de koningin eruit, wat voor soorten
bijen bestaan er, etc. De cursisten die slagen voor het examen en lid van de vereniging zijn of worden, krijgen een bijenkast mét bijenvolk cadeau. Zo'n 'startvolk' bestaat uit ca. 20.000 bijen. Zo kunnen ze direct als imker aan de slag.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Hoofdplaat Prot. en - idem RK.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)