Hoogezand-Sappemeer

Voormalige gemeente
Midden-Groningen
Veenkoloniën
Groningen

Hoogezand-Sappemeer

Terug naar boven

Status

- Hoogezand-Sappemeer is een voormalige gemeente in de provincie Groningen, in de streek Veenkoloniën. De hoofdplaats van de gemeente was Hoogezand.

- De gemeente Hoogezand-Sappemeer is per 1-4-1949 ontstaan uit samenvoeging van de gemeenten Hoogezand en Sappemeer. - Achtergronden van de fusie van de gemeenten Hoogezand en Sappemeer.

- De gemeente Hoogezand-Sappemeer is in 2018 opgeheven en samen met de gemeenten Menterwolde en Slochteren opgegaan in de nieuwe gemeente Midden-Groningen.

- De gemeente Hoogezand-Sappemeer omvatte de dorpen Borgercompagnie (deels), Foxhol, Hoogezand, Kiel-Windeweer, Kropswolde, Sappemeer, Tripscompagnie (deels) en Westerbroek, en de buurtschappen Achterdiep, Borgweg (deels), Jagerswijk, Kalkwijk, Kleinemeer, Lula, Nieuwe Compagnie, Spitsbergen (deels), Waterhuizen (grotendeels) en Wolfsbarge. Dat zijn 8 dorpen en 10 buurtschappen in totaal. Ook van de Hoogezandse voormalige buurtschap tegenwoordig wijk Martenshoek hebben wij een pagina aangemaakt.

- Wapen van de voormalige gemeente Hoogezand-Sappemeer.

- Hoogezand-Sappemeer was alleen de naam van een gemeente en niet van een woonplaats, omdat de weliswaar aan elkaar gegroeide dorpen Hoogezand en Sappemeer in 1978 beide een eigen postcode en plaatsnaam hebben gekregen in het in dat jaar in werking getreden postcodeboek, en daarmee ook nog altijd aparte woonplaatsen zijn in de in 2009 in werking getreden gemeentelijke basisregistratie adressen en gebouwen (BAG).

Opmerkelijk is in dat kader dat t/m 2017 ter plekke rond de beide dorpen komborden (blauwe plaatsnaamborden) hebben gestaan met de benaming 'Hoogezand Sappemeer', alsof het één plaatsnaam is, en ook nog zonder koppelteken dus (dus dubbelop fout...), met binnen deze dorpen, op de overgang tussen beide, witte 'wijk'borden genaamd Hoogezand en Sappemeer, om die overgang ter plekke te visualiseren. Kennelijk wilde de toenmallige gemeente hiermee aangeven dat men deze beide, aan elkaar gegroeide dorpen gemakshalve als één bebouwde kom beschouwde. Maar het is dus niet één plaatsnaam. De nieuwe gemeente Midden-Groningen zag kennelijk ook de tegenstrijdigheid hiervan (in relatie tot de plaatsnamen in de postadressen) en heeft er aparte bebouwde kommen Hoogezand en Sappemeer van gemaakt, met dienovereenkomstige komborden.

Verder was er als andere curiositeit t/m 2017 sprake van een kennelijk aparte bebouwde kom (met dienovereenkomstige blauwe plaatsnaamborden/komborden) genaamd Sappemeer Noord (ook weer foutief zonder koppelteken...) voor het gebied van Sappemeer N van de A7 en het Winschoterdiep. Deze zijn in 2018 door de nieuwe gemeente Midden-Groningen vervangen door komborden genaamd Sappemeer.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Hoogezand-Sappemeer grensde in het ZW aan de provincie Drenthe, de dorpen Annerveenschekanaal, Oud Annerveen, Zuidlaarderveen, De Groeve en Midlaren en het Zuidlaardermeer (waarvan het NO gedeelte binnen de gemeente lag), in het W ook aan het Zuidlaardermeer en aan de dorpen Noordlaren en Onnen, in het NW aan de dorpen Haren, Engelbert en Meerstad, in het N aan de A7 (die, in O richting, ook iets N van, en daarna door het N van de gemeente liep), de Harksteder- en de Scharmerplas, de dorpen Harkstede, Scharmer, Kolham en Froombosch, in het NO aan het dorp Noordbroek en in het O aan het dorp Zuidbroek, de delen van de dorpen Tripscompagnie en Borgercompagnie buiten de gemeente en aan het dorp Wildervank, en lag ZO van de stad Groningen, W van het dorp Scheemda en de stad Winschoten, NO van het dorp Zuidlaren, de stad Assen en Groningen Airport Eelde en ONO van het tweelingdorp Eelde-Paterswolde. De hoofdplaats Hoogezand lag centraal-noordelijk in de gemeente.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Vlak voor haar opheffing in 2018 heeft de gemeente Hoogezand-Sappemeer ca. 13.500 huizen met ca. 34.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De gemeente Hoogezand-Sappemeer maakt oorspronkelijk deel uit van het gebied het Gorecht dat vanaf de late middeleeuwen bestuurd wordt door de stad Groningen. De dorpen Westerbroek en Kropswolde zijn destijds al kerspelen in het Gorecht, en ook van het latere Foxhol wordt al melding gemaakt. De rest van de huidige gemeente bestaat dan nog uit 'woeste gronden', de term voor onontgonnen grond, die nog tot in de 20e eeuw wordt gehanteerd. In de 17e eeuw wordt begonnen met de ontginning van het hoogveengebied ten zuidoosten van de stad Groningen. Er wordt een kanaal gegraven om van daaruit het gebied te ontginnen en turf te steken. Op 26 maart 1628 vaart het eerste schip door dit ‘oude’ Winschoterdiep, dat nu grotendeels gedempt is. Dit moment wordt gezien als het officiële ontstaan van de gemeente. Het kanaal loopt vanuit Groningen in de richting van het ‘Sappe Meer’, ook wel ‘Duivelsmeer’ genoemd. Bij het graven van dit diep stuit men op een hoger gelegen zandstrook, het ‘Hooge Sant’. Zo ontstaan dus de plaatsnamen Hoogezand en Sappemeer.

In deze veenkoloniën neemt in de 18e eeuw de veenderij af en komen landbouw en scheepvaart op. Gedurende de Franse tijd vormen Hoogezand en Sappemeer korte tijd één gemeente (1808-1811) om vervolgens als twee afzonderlijke gemeenten verder te gaan. Door de opkomst van de aardappelmeel- en strokartonindustrie groeien Hoogezand en Sappemeer flink. Zo sticht W.A. Scholten in Foxhol in 1842 de eerste aardappelmeelfabriek en worden er in respectievelijk 1869 en 1878 in Hoogezand en Sappemeer strokartonfabrieken opgericht. Inmiddels ontwikkelt zich uit de 18e-eeuwse bouw van turfschepen ook de bouw van kleine zeeschepen. De werven die eerst nog centraal aan het Winschoterdiep liggen, verplaatsen zich met de komst van de eerste ijzeren schepen richting Martenshoek. Rond 1900 ontwikkelt de metaalindustrie zich sterk en komt ook de tuinbouw tot bloei.

In de loop der tijd zijn Hoogezand en Sappemeer steeds meer met elkaar vergroeid geraakt. Nadat eerdere pogingen op niets zijn uitgelopen, zijn Hoogezand en Sappemeer in 1949 uiteindelijk samengevoegd tot één gemeente. Een waarschijnlijk nog grotere verandering vormt de demping van de kanalen, waarmee ze haar zo karakteristieke veenkoloniale structuurelement heeft verloren. Wel komt er zo een eind aan de stankoverlast en neemt de verkeersveiligheid toe. Alleen de lange hoofdweg van Martenshoek via Hoogezand naar Sappemeer herinnert nog aan het oude Winschoterdiep.

In de loop der jaren groeit Hoogezand-Sappemeer uit tot een belangrijk werkgelegenheidscentrum. Vooral na 1960 gaat de ontwikkeling snel en vestigen zich onder meer bedrijven uit Amerika en Zweden. Door de sterke bevolkingsgroei in de jaren zestig en zeventig worden ten zuiden van de oude lintbebouwing nieuwe woonwijken aangelegd. De directe omgeving van het nieuwe winkelcentrum in de wijk Gorecht-Oost, gevolgd door de realisatie van een gemeentehuis en cultureel centrum, mondt uiteindelijk uit in de ontwikkeling van een nieuw stadscentrum. Op recreatief gebied wordt plan Meerwijck gerealiseerd, op grondgebied van het dorp Kropswolde. De laatste jaren profileert de gemeente zich steeds meer als woongemeente. De voorgenomen bouw van het Huis voor Cultuur en Bestuur moet het stadscentrum een impuls geven. (bron: voormalige gemeente Hoogezand-Sappemeer)

Pas zesde poging tot samenvoeging succesvol
"122 jaar lukte het Sappemeer om uit de greep van Hoogezand te blijven, zoals men het toen zag. Ooit waren Hoogezand en Sappemeer al één, dat was in 1808, maar dat samengaan duurde amper drie jaar. In 1811, toen Nederland nog was ingelijfd bij het Franse Keizerrijk, scheidden de beider wegen al weer en werden beide plaatsen weer gesplitst in twee afzonderlijke gemeenten. In 1827 wordt dan opnieuw, mede uit economisch oogpunt, door de toenmalige commissie uit Gedeputeerde Staten, een beroep gedaan op beide gemeenten samen te gaan tot één gemeente. Sappemeer bleef dwarsliggen en er kwam geen samenvoeging. Vijf jaar later, in 1832, volgde een nieuwe poging. Deze keer kwam de wens uit de bevolking zelf en enkele inwoners dienden bij Koning Willem I een verzoek in tot samenvoeging van beide gemeenten tot een gemeente Hoogezand-Sappemeer. De gemeenteraad van Sappemeer wees het voorstel opnieuw af. Een van de redenen was dat het centrum van Hoogezand zo ver van Sappemeer lag en de huizen in een plaats zonder gemeentehuis, wat Sappemeer dan zou zijn, zouden wel eens in waarde kunnen dalen.

De derde poging vond in 1912 plaats. Het initiatief kwam deze keer van Commissaris der Koningin Geertsema. Burgemeester van Knegten vertrok en dat leek een goed moment voor een nieuwe poging om een gemeente Hoogezand-Sappemeer te creëren. Was eerder Sappemeer tegen, in 1912 was dat ook Hoogezand. De vrees voor belastingverhoging was deze keer de oorzaak van de afwijzing van ook Hoogezand. Ook de vierde en vijfde pogingen in 1924 en 1937 strandden op on­overkomelijke bezwaren, maar na de Tweede Wereldoorlog wordt de samenvoeging van beide gemeenten weer op de diverse agenda’s opgevoerd. Bewoners van Sappemeer zien de samenvoeging nu wel zitten en een extern onderzoek (toen ook al), toonde aan dat er positieve effecten te verwachten waren. Niet iedereen nam dat zonder meer aan en in Sappemeer was lang niet iedereen het met elkaar eens. Er werden dan ook felle discussies gevoerd tussen voor- en tegenstanders. Velen vreesden de onafhankelijkheid te verliezen. Uit een onderzoek onder de bevolking van Sappemeer bleek dat zo’n 95% tegen samenvoeging was. Ook de Sappemeerster gemeenteraad was verdeeld en tijdens een roerige raadsvergadering van 12 mei 1947 werd de samenvoeging met zeven tegen zes stemmen verworpen. In 1949 volgde de zesde poging, die uiteindelijk wel slaagde." (bron: Regiokrant, 24-3-1999)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van de kernen in de voormalige gemeente Hoogezand-Sappemeer, kun je terecht bij de volgende instantie en literatuur:

- Historische Vereniging Hoogezand-Sappemeer en Omstreken is in 1992 opgericht ter bevordering van de studie over de geschiedenis van deze gemeente en omstreken, en om te fungeren als ontmoetingspunt voor allen die zich betrokken voelen bij de lokale geschiedenis. De vereniging verzamelt boeken, foto's, tijdschriften, documenten en ander materiaal dat een bijdrage kan leveren aan de studie van de lokale historie. Met het gemeentearchief is overeengekomen dat dit materiaal aldaar kan worden opgeslagen en bewaard. Leden van de vereniging kunnen die stukken daar in een aparte ruimte bestuderen en gebruiken. De vereniging verzorgt ook eigen uitgaven, waaronder het ledenblad Pluustergoud*, dat tweemaal per jaar verschijnt. Hierin worden artikelen van leden en anderen gepubliceerd. Ook het verenigingsnieuws zoals aanwinsten in de bibliotheek en de vermelding van nieuwe historische boeken worden hierin opgenomen. Jaarlijks worden ook diverse lezingen en excursies georganiseerd over onderwerpen uit de historie van deze voormalige gemeente of van de Veenkoloniën in bredere zin.
* Via deze link zijn de jaargangen van Pluustergoud 2005 t/m 2018 ook online te lezen.

- De geschiedenis van deze gemeente is uitgebreid beschreven in het in 2003 verschenen boek 'Hoogezand-Sappemeer 375 jaar'.

- In december 2018 is het boek ‘Herinneringen aan de gemeente Hoogezand-Sappemeer’ verschenen, uitgegeven als jublieumboek van de toen 25-jarige historische vereniging. Het boek markeert tegelijkertijd het afscheid van de gemeente, die in 2018 is opgegaan in de gemeente Midden-Groningen. Het boek telt veertig bijdragen van leden en prominenten uit deze voormalige gemeente. In 2017 heeft de vereniging de leden opgeroepen om mooie, nostalgische verhalen en foto’s uit het werkgebied te delen. Een aantal heeft zelf een bijdrage geschreven, anderen zijn geïnterviewd door redacteuren Daan Hulsebos en Okkie Smit. Het is een boek geworden met hoofdzakelijk indrukken uit de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Dat resulteerde in een boek van 170 pagina’s met nostalgische jeugdverhalen en niet eerder gepubliceerde foto’s, vormgegeven door Jan Pekelder, met een oplage van 550 exemplaren (gedrukt bij het eigen Comprint in Sappemeer). Het boek is verstrekt aan de leden, en is nog in beperkte mate bij de vereniging te koop. Het boek kost 12,50 euro. Wie interesse heeft in een exemplaar kan mailen naar histverhosap@gmail.com.

- Geschiedenis van het gebied Hoogezand-Sappemeer.

Terug naar boven

Beeld

- Oude foto's van Hoogezand-Sappemeer en omstreken op Facebook.

Terug naar boven

Links

- Veiligheid: - Rode Kruis Hoogezand-Sappemeer e.o. organiseert diverse EHBO-cursussen. Van een uitgebreide EHBO-cursus tot een cursus EHBO bij kinderen.

Reactie toevoegen