Status

- Hoogland is een dorp in de provincie Utrecht, in de streek Eemland, gemeente Amersfoort. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1973. De gemeente is grotendeels in de gemeente Amersfoort opgegaan. Alleen de buurtschap Zevenhuizen (beter gezegd: grosso modo het gebied van de vroegere gemeente Duist, De Haar en Zevenhuizen) is in 1974 overgegaan naar de gemeente Bunschoten.

- De gemeente Hoogland is per 8-9-1857 vergroot met de gemeente Duist (die ook wel 'Duist, De Haar en Zevenhuizen' werd genoemd). De gemeente Duist was in 1812 toegevoegd aan de gemeente Bunschoten, en in 1818 weer daarvan afgesplitst tot zelfstandige gemeente.

- Wapen van de voormalige gemeente Hoogland.

- Onder het dorp Hoogland vallen ook de buurtschappen Coelhorst en Zeldert. Dit zijn de enige buurtschappen van deze voormalige gemeente die nog zijn overgebleven. De overige (zie bij Statistische gegevens) zijn afgebroken en/of opgegaan in de nieuwbouw van het dorp en het buitengebied N ervan, dat tegenwoordig als Amersfoort-Noord te boek staat. Een van de weinige boeren die, naast die in Coelhorst en Zeldert, tot heden met succes stand houdt tegen de Amersfoortse verstedelijking, zijn vader en zoon Kok met hun biologisch-dynamische boerenbedrijf aan de Van Boetzelaerlaan.

Naam

Klemtoon
Hooglánd.

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp 't Zandkruuersgat (en worden er ook tijdelijk plaatsnaamborden met die naam geplaatst).

Oudere vermeldingen
1316 Hoghenlande, 1498 Hogelant.

Naamsverklaring
Samenstelling van hoog 'hoger gelegen' en land. De naam duidt op naamgeving vanuit Amersfoort.(1)

Ligging

Het dorp Hoogland ligt N van het oude stadsgebied van Amersfoort en grenst in het W aan de Bunschoterstraat, waar aan de overkant van die straat het enige nog bewaard gebleven buitengebied van de voormalige gemeente ligt (Coelhorst en Zeldert). Het dorp wordt inmiddels in het N, O en Z omgeven door de nieuwbouw van Amersfoort die als 'Amersfoort-Noord' wordt beschouwd (wat vanouds wel tot het dorpsgebied behoorde), maar is nog steeds wel een formele aparte woonplaats (voor postcodeboek en gemeentelijke basisregistratie BAG, met postcode 3828) met eigen blauwe plaatsnaamborden (komborden).

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Hoogland 349 huizen met 2.064 inwoners, verdeeld in dorp Den Ham 40/240 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Emiclaer 24/142, Coelhorst 20/116, Zeldert 30/180, Langenoord 18/105, Den Hoef 24/142, Liendert 10/59, Buiten de Koppel 8/48 en 'verspreide woningen' 175/1.032. Onder de gemeente viel ook het dorp Hooglanderveen, maar dat bestond in 1840 nog niet (als dorp. Dat was in die tijd nog slechts 'verspreide bebouwing'). En de gemeente had nog veel meer buurtschappen, die vermoedelijk deels nog niet bestonden in 1840, en deels als te klein zullen zijn beschouwd om apart te worden vermeld (en daarmee inbegrepen in de 'verspreide woningen'). Bijv. 't Haartje, De Brand, De Bik, Nieuwland, Calveen. En in 1857 kwamen de buurtschappen Duist, De Haar en Zevenhuizen er dus bij. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 4.000 huizen met ca. 10.000 inwoners.

Geschiedenis

Annexatie 1974
"In 1967 werd bekend dat de gemeente Hoogland zou worden geannexeerd door grote buur Amersfoort. Dit betekende dat de gemeente zijn zelfstandigheid zou kwijtraken en dat het grondgebied van de gemeente voor een groot deel door de gemeente Amersfoort zou worden gebruikt voor woningbouw. Al spoedig kwamen er reacties vanuit de gemeenschap. Er waren verwijten richting burgemeester en wethouders, die men een te passieve houding verweet. Bij een demonstratie bij de woning van burgemeester G. Laumans liepen de emoties hoog op. Door de succesvolle deelname in 1969 en 1970 aan de tv-programma’s Dubbel-Zeskamp en Spel zonder grenzen van de NCRV, waarbij natuurlijk de komende annexatie onder de aandacht van tv-kijkend Nederland werd gebracht, kreeg het dorp landelijke bekendheid.

In 1972 werd een kruiwagentocht naar Den Haag georganiseerd, toen het wetsvoorstel tot annexatie in de Tweede Kamer werd behandeld. De tocht duurde drie dagen. De kruiwagens waren gevuld met Hooglandse grond en de tocht werd begeleid door veertig nepmilitairen van de Hooglandse Ondergrondse Strijdkrachten, met houten bijltjes als wapen. Ook bij de behandeling van het wetsvoorstel in de Eerste Kamer lieten de Hooglanders van zich horen met een wagenspel op het Binnenhof en het plaatsen van een vrijheidsboom.

Landelijke omgeving weggevaagd
Al deze publiciteit mocht niet baten, het doek viel definitief op 31 december 1973. De gevolgen waren groot. De inwoners van de dorpen Hoogland en Hooglanderveen raakten hun vertrouwde omgeving kwijt. Alle bestaande bebouwing in de nieuw te bouwen wijken, op een enkele uitzondering na, werd met de grond gelijk gemaakt. Wat rest zijn de dorpskernen. De schadeloosstelling van de getroffen bedrijven verliep soms moeizaam. De uitgekochte boeren trokken met een zak geld naar elders, de meesten tegen hun zin. Enkele boerderijen werden als woonboerderij ingepast in de nieuwe woonwijken, maar het was eerder een trieste herinnering dan een gekoesterd verleden. Boerderij De Geer in de nieuwe wijk Kattenbroek, de oudste en historisch gezien meest waardevolle boerderij bleef lang leegstaan. Een goede bestemming werd niet gevonden en ja, dan weet je het wel. De boerderij uit de 17e eeuw werd door brandstichting in de as gelegd. Een grasveldje resteerde.

Blijvend dorpsgevoel
De strijd tegen de annexatie is verloren, maar het verzet tegen het vooruitzicht op te gaan in een groot geheel is nog springlevend. Er is meer dan veertig jaar na dato nog altijd voldoende Hooglands gevoel in de gemeenschap om als het nodig is de handen ineen te slaan. Op oudejaarsdag roept de grote klok van de Sint Martinuskerk om drie uur ‘s middags de Hooglanders op om zich te scharen rond het annexatiemonument aan de Zevenhuizerstraat. Na een ludieke actie en een kritische toespraak richting Amersfoort wordt tot besluit het Hooglands Volkslied gezongen. Ieder jaar vindt hier de grootste carnavalsoptocht van Midden Nederland plaats, ieder jaar een denderend feestweekend, het dorpshuis is gered van sluiting door de gemeente, er is een bloeiend verenigingsleven. Dat alles door de inzet van een groot aantal vrijwilligers. Voor de vrijwilligers van het feestweekend is er zelfs een wachtlijst! In Hoogland zijn de inwoners dorpelingen gebleven, men kent elkaar en leeft niet langs elkaar heen, zoals veelal in de stad. Ook nieuwe inwoners zijn hier vaak juist daarom komen wonen." (auteur: Cees van Loen, voorzitter van de lokale Historische Kring, op de site 'Utrecht Altijd', een zeer interessante site met honderden verhalen uit de geschiedenis van vrijwel alle plaatsen in de provincie Utrecht)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp en deze voormalige gemeente, kun je terecht bij:

- Historische Kring Hoogland. Op de site van deze vereniging zijn o.a. honderden artikelen uit het tijdschrift De Bewaarsman online te lezen. Je vindt er ook links naar genealogische sites waar Hooglandse familienamen in voorkomen. "Word lid voor slechts 15 euro per jaar en ontvang driemaal per jaar ons verenigingsblad De Bewaarsman, boordevol Hooglands verleden. En gratis elke 2 a 3 jaar een nieuwe uitgave in de Hooglandse Historische Reeks. Ons archief in De Neng is geopend iedere 1e woensdag van de maand van 19.30-21.00 uur en iedere 3e dinsdag van de maand van 14.00-15.30 uur. Je kunt dan het archief inzien. Je kunt ook materiaal inbrengen dat van belang kan zijn voor de Hooglandse geschiedenis. Foto's, kaarten, brieven, kleine voorwerpen, bidprentjes en dergelijke ontvangen wij graag voor ons archief.

De vereniging kent diverse werkgroepen die zich met specifieke onderwerpen bezighouden. Nieuwe leden voor deze werkgroepen zijn altijd welkom. Momenteel zijn de volgende werkgroepen actief: Inventarisatie en geschiedenis van Hoogland-Zuidoost (Liendert, Schothorst en omgeving); De Coehorster Appel: geschiedenis, instandhouding en promotie van een Hooglandse appelsoort; Hooglands Onvoltooid Verleden: registratie in woord en/of beeld van verhalen over en gesprekken met 'oude' Hooglanders; Bidprentjes: verzamelen en registreren van de gegevens; Foto's van Hooglandse personen, huizen, straten, het landschap en gebeurtenissen." Jaarlijks wordt voor de leden ook een buitengebeuren georganiseerd in de vorm van een fiets- of wandeltocht door de omgeving, met een bezoek aan bijv. een belangwekkend gebouw of een tentoonstelling.

- Geschiedenis van Hoogland op de site van Archief Eemland. Op deze pagina vind je ook een tabel met alle straatnamen van het dorp en hun verklaring. Een bijzondere die ons daarbij opviel is de Burgemeester Smittweg: Andreas Smitt (1797-1884) blijkt zover bekend de een na langst zittende burgemeester van Nederland te zijn geweest (namelijk van deze gemeente van 1825-1881, en van 1845 tot de opheffing in 1857 tevens van buurgemeente Duist, De Haar en Zevenhuizen).

Bezienswaardigheden

- Hoogland heeft 24 rijksmonumenten. Het betreft grotendeels militaire objecten als onderdeel van de Grebbelinie.

- In 1696 stelde de vrouwe van Emiclaer een stukje grond van vierhonderd roeden van boerderij De Langenoord in Hoogland beschikbaar, waar een kerk werd gebouwd. Als opvolger is in 1882 de huidige RK Sint-Martinuskerk (Kerklaan 22) gebouwd, naar ontwerp van architect Alfred Tepe. Architect Pierre Cuypers verzorgde de decoratie. In 1943 hebben de Duitsers de klokken van de kerk gestolen om deze waarschijnlijk te laten omsmelten. Op 19 april 1945 is de toren van de kerk door de Duitse bezetters opgeblazen. De Duitsers wilden niet dat de geallieerden de toren vanuit de lucht als herkenningspunt zouden kunnen gebruiken.

Pas in 1955 is de kerk hersteld, door architect Th. J. van Elsberg. Hiervoor zijn de oude stenen van de toren gebruikt, al is de vorm van de huidige toren anders dan die van de vooroorlogse toren. In 1957 zijn er drie nieuwe klokken in de toren gehesen. Later kwam er nog een zware vierde bij. Die wordt alleen geluid op hoogtijdagen, dit in verband met mogelijke schade aan het metselwerk door trillingen. De kerk bevat neogotische stijlelementen. In de kerk zijn 12 glas-in-loodramen, die samen de geloofsbelijdenis voorstellen. Ze zijn ontworpen door glazenier Abram Stokhof de Jong. In de tuin van de kerk bevindt zich een Lourdesgrot. Stichting Vrienden van St. Martinuskerk Hoogland stelt zich ten doel het behoud van de St. Martinuskerk als beeldbepalend bouwwerk en locatie voor het dorp, inclusief de pastorie, spirituele tuin en kerkhof, als cultureel-maatschappelijk en visueel ankerpunt in de Hooglandse gemeenschap.

In 2010 fuseerde de parochie met die van de zes overige in Amersfoort en Hooglanderveen. Kerk en geloofsgemeenschap maken tegenwoordig deel uit van de RK Parochie Onze Lieve Vrouw van Amersfoort. "Binnen onze parochie is de St. Martinus in Hoogland het Catechetisch Centrum. Hier geven we ruimte voor geloofsverdieping door mensen, beelden, natuur, boeken, door “voedsel voor de ziel”. Zo leren wij aan elkaar, van en met elkaar. Dit komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de vele cursussen, de voorbereiding op de sacramenten, maar ook de ruime tuin die dient als meditatie- en catechetische plek, en op de Pastorie. Op de Pastorie vinden veel bijeenkomsten plaats voor en uit de hele parochie maar ook het Centraal Secretariaat van de parochie is hier te vinden. En De Leeskamer is er gevestigd; een ruimte waar het goed toeven is om in huiselijke sfeer je even in alle rust te wijden aan een boek of tijdschrift. De gastvrouw schenkt een kopje koffie, op de leestafel liggen tijdschriften en de laatste boeken op het gebied van zingeving en religie zijn er te vinden. Een gemakkelijke stoel staat voor je klaar. Af en toe is er in De Leeskamer een activiteit: een leesgroep, een schrijver die een lezing over eigen werk houdt, of iemand die over een schrijver of boek komt vertellen. De Pastorie (en daarmee ook De Leeskamer) is elke werkdag van 9.00-12.00 uur gepoend. Adres: Kerklaan 22. Tel. 033-4801223."

- Protestantse (PKN) kerk De Inham (voorheen Hervormd) op Hamseweg 40 dateert uit 1843 en is een gemeentelijk monument. In 1841 vraagt de kerkenraad toestemming bij de synode voor het bouwen van een kerk ter vervanging van Kapel Coelhorst. De Hervormde kerk aan de Hamseweg wordt in 1843 gebouwd. De kosten bedroegen 6.650 gulden. In 1972 wordt de wens uitgesproken om als hervormden en gereformeerden gezamelijk op te trekken. In 1984 krijgt het gebouw de naam De Inham. In 1999 is de aanbouw gerealiseerd. In 2010 is er nog een grootse restauratie van het dak uitgevoerd, wat mogelijk is gemaakt dankzij Buurtbudget Hoogland, Commissie fondswerving De Inham, het Gemeentelijk Restauratiefonds en de Maatschappij van Welstand. - Site Protestantse Gemeente De Inham.

- Boogkerk (Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt) (Watersteeg 2).

- Na de annexatie van de gemeente Hoogland door de gemeente Amersfoort in 1974 is aan de Zevenhuizerstraat een monument opgericht ter nagedachtenis hieraan. Bij dit monument wordt nog jaarlijks bijeengekomen.

- Gevelstenen in Hoogland.

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Hooge Narren. - Carnavalsvereniging De Eemschuumers organiseert jaarlijks de mooiste, grootste en drukstbezochte (ca. 60.000 bezoekers!) carnavalsoptocht van boven de grote rivieren. Voor een indruk van deze optocht zie de (bijna 2 uur lange) videoreportage van de carnavalsoptocht 2015.

- Het doel van het Oranjcomité is het voorbereiden, organiseren en begeleiden van Koningsdag, Dodenherdenking, Bevrijdingsdag en andere gedenkwaardige gebeurtenissen. Met jaarlijks een uitgebreid programma voor jong en oud, richt de stichting zich op het Oranjegevoel in de breedste zin van het woord.

- Hooglandse Dorpsloop (op een woensdag in mei).

- De Avondvierdaagse Hoogland (eind mei / begin juni) trekt ca. 4.000 deelnemers.

- Kunstroute Hoogland (weekend in juni).

- Aan blaaskapellenfestival Hoogland Dweilland (op een zondag begin juli) doen ca. 20 gerenommeerde en/of ludieke blaaskapellen mee, op verschillende podia verspreid door het dorp. Tevens is er op deze dag een braderie met overwegend Hooglandse ondernemers.

- Het Dorpsfeest (4 dagen in september) trekt ca. 30.000 bezoekers en wordt opgezet en draaiende gehouden door ruim 900 vrijwilligers. 4 dagen lang feest met o.a. DJ's, veel live artiesten en bands, Zomercarnaval, van alles op het gebied van sport en spel, paardensport, diverse shows. Voor een indruk van wat je er allemaal kunt meemaken zie de Official Aftermovie Dorpsfeest 2015.

- De Halve van Hoogland (hardlopen, op de zondag tijdens het Dorpsfeest) kent de categorieën Kidsrun, 5 km, 10 km en 21 km.

- Hooglandse Wintersferen (op een vrijdag half december) is een jong Hooglands evenement dat gericht is op beleving. Samenwerken, vanuit eigen kracht, met aandacht en liefde voor elkaar, dat zijn de speerpunten van Hooglandse Wintersferen. Het kerstverhaal, wensen, kunst en licht, zang en muziek, kerstmarkt, kinder-knutselworkshops, glühwein, warme chocolademelk, het zijn de belangrijkste ingrediënten voor een geslaagd evenement op een prachtige locatie: in en rondom de Sint Martinuskerk.

Natuur en recreatie

- Zwembad Hoogland.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Hoogland (online te bestellen).

Links

- Nieuws: - Nieuwssite Hooglandweb. - Nieuws uit Hoogland op Facebook, van Hooglandweb.

- Belangenorganisaties: - Vereniging Dorpsbelangen Hoogland zet zich in om de dorpse identiteit te bewaren, bijvoorbeeld op het gebied van ruimtelijke ordening, verkeer en welzijn.

- Wijkbeheerteam Hoogland zet zich in om de saamhorigheid en kwaliteit van de leefomgeving in het dorp te behouden en te bevorderen.

- Dorpshuis: - Dorpshuis De Neng is als ontmoetingscentrum en buurthuis het bruisende middelpunt van Hoogland. Tevens zaalverhuur voor feesten, workshops, vergaderingen etc., al dan niet met catering. De Neng beschikt over moderne communicatiemiddelen (geluid, microfoons, CD en DVD, beamer, scherm etc.), is rolstoel toegankelijk, gratis Wifi, parkeergelegenheid is er in overvloed. Je kunt gedurende de week ook bij de Bibliotheek binnenlopen, die ook in dit pand zijn gehuisvest. De Neng neemt haar maatschappelijke verantwoording door betaalbare ruimten aan te bieden voor clubs en verenigingen die in haar verzorgingsgebied liggen. En er is ruimte voor initiatieven gericht op het welzijn van mensen die het moeilijk hebben in de samenleving. Jeugdcentrum De Kelder draait zelfstandig, deze is in de weekenden via het dorpshuis af te huren voor de zogeheten budgetfeesten / familiefeesten in besloten sfeer. Het is een prettige en open organisatie met ongeveer 25 vrijwilligers en een vaste beheerder/bedrijfsleider.

- Jeugd en jongeren: - Jong Hoogland is een jongerenvereniging die leuke activiteiten en/of feestjes organiseert door en voor Hooglandse jongeren tussen de 16 en 35 jaar. Elk jaar staat er een aantal terugkerende activiteiten en/of feestjes op de kalender.

- Scouting Soekwa is in 1940 opgericht en uitgegroeid tot een gezellige groep waar meiden en jongens elke week met veel plezier het scoutingspel beleven. Het clubhuis ligt vlakbij het Schothorsterbos. Scouting Soekwa heeft 5 speltakken (leeftijdsgroepen): bevers, welpen, scouts, explorers en roverscouts.

- Muziek: - Muziekvereniging St. Caecilia heeft een fanfareorkest, een mallet en percussion ensemble, en een opleidingsorkest.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Hoogland is opgericht in 1946.

- Tennisclub.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Hoogland NH en - idem RK.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)