Status

- Hoogwoud is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek West-Friesland, gemeente Opmeer. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1978.

- Wapen van de voormalige gemeente Hoogwoud.

- Onder het dorp Hoogwoud vallen ook de buurtschappen Gouwe en Langereis (grotendeels).

Naam

In het West-Fries
Hougwoud.

Oudere vermeldingen
1289 kopie Officii de Alta Silua, 1289 kopie terre de Hogerholtwal, ca. 1312 sic: Houchoucwoude, ca. 1338 Hoichhoutwoude, 1343 Hogoutwoude, 1425 Hoichtwoude, 16e eeuw Hoogtwoud, 1639 Hoochwoude, 1680 herdruk 1745 Hooghwoude.

Naamsverklaring
De oudste vorm Hogerholtwal, letterlijk 'bij de hoge houtwal', is mogelijk corrupt of het betreft een andere locatie. De overige vormen wijzen op een samenstelling van woud = wold 'moerasbos, zompig bos' en een plaatsnaam Hooghout*.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Het dorp Hoogwoud ligt NW van de dorpen Opmeer, Spanbroek en Wadway, NO van de dorpen Obdam en Hensbroek en de stad Heerhugowaard, O en NO van de dorpen Veenhuizen en De Noord, O van het dorp Oude Niedorp, OZO van de dorpen Waarland en Zijdewind, ZO van de dorpen 't Veld, Nieuwe Niedorp, Winkel en Lutjewinkel, Z van het dorp Aartswoud, ZW van het dorp Lambertschaag, WZW van de dorpen De Weere en Abbekerk en WNW van de dorpen Sijbekarspel en Benningbroek.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Hoogwoud 231 huizen met 1.555 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 33/165 (=huizen/inwoners), het dorp Aartswoud 23/161 en de buurtschappen De Langereis (deels) 20/152, De Pade 9/81, Noordend 18/90, Zuidend 16/80, De Gouwe 30/190, De Weere (deels) 42/370, Lambertschaag (deels) 4/20, Dijkbuurt 25/175 en De Kolk 11/71. Tegenwoordig omvat het dorp ca. 1.600 huizen met ca. 4.000 inwoners.

Geschiedenis

Kerkelijk
"De eerste kerk van Hoogwoud bestond al rond het jaar 718. Naar aanleiding van de voorgenomen doop van Koning Radboud door Wulfram moet hier - volgens de overlevering en later opgetekend - toen al een kerkje zijn geweest. Waarschijnlijk was dit de enige kerk in onze streken. Het moet een kerk van hout en leem zijn geweest, afgedekt met stro en riet. Kerken van turfsteen werden pas na 800 gebouwd. Ook Medemblik had in die tijd nog geen kerk, daar Koning Radboud, om zich te laten dopen, naar Hoogwoud kwam. Vele jaren later (in 1299) wordt een kerk gebouwd op de plaats van de tegenwoordige Hervormde kerk. Het was een flink gebouw van steen, een hallenkerk met een houten gewelf. Rond 1490 is op dezelfde plaats een grotere kerk gebouwd. Dit was een kruiskerk. Deze kerk is in 1674 door een vreselijk noodweer verwoest. In 1680 is vervolgens de huidige Hervormde kerk gebouwd, die kleiner is dan zijn voorganger.

Inmiddels is in 1572 de reformatie begonnen en werd de kerk van de katholieken ontnomen. Zij moesten andere vormen zoeken, alles moest in het geheim gebeuren. Boerderij- en schuurkerken werden als schuilkerken gebruikt. Aan de buitenkant mocht niets van een kerkelijke bestemming zichtbaar zijn. In de archiefstukken wordt kerkpatroon St. Jan niet meer genoemd. Men schrijft dan over het “kerkhuys in het Zuyd-Ende van Hoogwoud”. In 1782 vermaakt Th. Bleekendael, een vermogende boer, twee stukken land aan de statie. Dit land was gelegen op de plaats van de tegenwoordige kerk. Hij geeft dit aan de statie voor de bouw van een nieuwe kerk. Deze kerk was klein en van hout gemaakt. In 1821 laat pastoor Faber aan de zuidkant van het houten kerkje een nieuwe stenen kerk bouwen. Het wordt een kerk en pastorie onder één dak. Deze is ingewijd op 24 oktober 1822." Deze kerk is in 1865 opgevolgd door de huidige kerk. Zie daarvoor verder het hoofdstuk Bezienswaardigheden. (bron: Parochie St. Jan's Geboorte)

Kasteel
"In 2005, het Jaar van het Kasteel, trekken twee medewerkers van de archeologische dienst RAAP met boor en meetapparatuur richting Hoogwoud. In dit West-Friese dorp doen al jaren verhalen de ronde over een machtig kasteel. Voorafgaand aan het onderzoek van RAAP organiseerde de Hoogwoudse museumboerderij West-Frisia een expositie over het kasteel. De expositie en het archeologisch onderzoek leiden tot veel aandacht in de media. Diverse artikelen in kranten en zelfs een radiouitzending op West-Friesland Radio gaven het mysterieuze kasteel de aandacht die het verdiende. Hoewel de gegevens over het kasteel zelf gering zijn, hebben we de loop der jaren een keur aan informatie verzameld over de familie Van Hoogwoud en hun bezittingen. Tot op heden worden er nog altijd nieuwe detailgegevens gevonden, waardoor een artikel als dit eigenlijk nooit compleet is. Bovendien laat dit artikel niet toe om al te diep in te gaan op de diverse gegevens uit archieven. Desalniettemin hopen we met dit schrijven een beeld te geven over wat er tot dusver bekend is over het kasteel en zijn bewoners." Aldus Bernd Ooijevaar in zijn via de link ook online te lezen artikel 'De familie Van Hoogwoude, haar kasteel en het latere Herenhuis'.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van (de kernen van de voormalige gemeente) Hoogwoud, kun je terecht bij de in 1993 opgerichte Stichting Hoochhoutwout. De stichting geeft een jaarlijks periodiek uit met daarin diverse verhalen over het verre maar ook het nabije verleden van de dorpen en buurtschappen in deze voormalige gemeente. Zij onderneemt ook nog andere activiteiten. Zo heeft de stichting ook vlaggen en fotoboekjes vervaardigd en is er jaarlijks in november een donateursavond met een lezing.

Recente ontwikkelingen

- Het centrum van Hoogwoud is in 2018 heringericht. Aan de Ooster Boekelweg is een nieuwe Aldi-supermarkt en een nieuw Avia tankstation gebouwd. Er zijn nieuwe appartementen en winkels gebouwd. Er is een plein aangelegd voor de winkels en de weg tussen partycentrum OpStap en de nieuwe appartementen is heringericht. Ook de Herenweg van de Oeverwal tot de Burgemeester Breebaartstraat is opnieuw bestraat. Er zijn ook extra parkeerplaatsen gerealiseerd. De trottoirs zijn even hoog als de rijbaan, maar zijn afgescheiden door een brede band. De bestrating is uitgevoerd in gebakken materialen. Naast de bestaande oversteekplaats voor Opstap is een extra voetgangersoversteekplaats gemaakt, zodat de mensen veilig kunnen oversteken van Opstap naar het pleintje dat voor de winkels is gemaakt. Het centrum van Hoogwoud is een van de toeristische 'overstappunten' in West-Friesland. Dit zijn herkenbare recreatieknooppunten die met de auto goed bereikbaar zijn. Op het pleintje voor de winkels zijn zitbanken, fietsenrekken en een watertappunt in de vorm van een dorpspomp aangelegd. Er is ook een informatiezuil geplaatst met informatie over fiets- en wandelroutes. (bron: gemeente Opmeer)

Bezienswaardigheden

- Hoogwoud heeft 14 rijksmonumenten.

- Het knusse, onder Geschiedenis beschreven RK kerkje van Hoogwoud uit 1822 blijkt al spoedig veel te klein. Rond 1840 maakt pastoor Kalkhoven zich er zorgen over, maar het kerkbestuur onderneemt geen actie. Pastoor Kalkhoven overlijdt in 1861 en pastoor Van Staveren volgde hem op. Architect Th. Molkenboer wordt verzocht een nieuwe kerk te ontwerpen. In de parochie wordt een geldinzameling gehouden die bijna fl 19.000,- opbrengt. De begroting is echter fl 40.000,-. Het gevolg is dat in januari 1862 wordt besloten de bouw van de kerk wegens tekort aan financiën niet te laten doorgaan. Pastoor van Staveren, een echte doorzetter, laat het er niet bij zitten. Hij komt met drie voorstellen: de transepten (kruisbeuken) weglaten, of het priesterkoor inkorten, of geen toren. Daar de twee eerste voorstellen de stijl en de schoonheid van de kerk zouden aantasten, wordt besloten om geen toren te bouwen.

De parochianen waren trots op het kerkgebouw, maar vonden een kerk zonder toren toch eigenlijk niet kunnen. Er wordt een torencommissie gevormd, die het benodigde geld bijeen weet te krijgen, waardoor de toren alsnog wordt gebouwd. Tijdens de bouw van de kerk overlijdt architect Th. Molkenboer. Zijn zoon Willem heeft de bouw afgemaakt. In juli 1865 is de huidige RK kerk (Herenweg 5) ingewijd. In 1892 heeft een grote restauratie plaatsgevonden o.l.v. architect A. C. Bleijs. Verdere grote restauraties zijn er geweest in 1903, 1918, 1937, 1965, 1970 en in 1980 vond de grootste restauratie plaats sinds de bouw van de kerk. De kerk valt onder Parochie St. Jans Geboorte, waaraan ook deze beschrijving is ontleend.

- De Hervormde (PKN) kerk van Hoogwoud (Radboudstraat 1) is een eenbeukige kerk met een vijfzijdige sluiting, inwendig gedekt door een houten tongewelf. De kerk is in 1680 herbouwd ter plaatse van een voorgaande, kruisvormige gotische kerk. De kerk is in 1966/67 gerestaureerd. Bijzonderheden in het interieur: 15e-eeuws doopvont, 17e-eeuwse preekstoel, doophek, koperen doopboog, kaarsenarm en drie grote 16-armige kronen, blakerarm, overhuifde eiken herenbank met drie cartouches uit 1634, tiengebodenbord uit 1687, oud eiken deurtje in de toegang naar het orgel, op de orgelgalerij twee houten leeuwtjes. Het orgel met hoofdwerk en bovenwerk is in 1878 gemaakt door L. van Dam en Zonen. De toren dateert uit de 15e eeuw, met latere verbouwingen (beklamping en 3e geleding met balustrade en spits, beide uit 1886). De kerk valt tegenwoordig onder de Protestantse Gemeente Midden Westfriesland.

- Molen De Vier Winden staat in buurtschap Langereis en wordt daarom aldaar beschreven.

- Molen De Lastdrager is een 17e-eeuwse, als korenmolen gebouwde achtkante bovenkruier. Uit dendrochronologisch onderzoek in 2017 is echter naar voren gekomen dat het achtkant stamt uit 1522. Vermoedelijk is dit het oudste achtkant van Nederland. Deze heeft waarschijnlijk eerst dienst gedaan als schepradmolen in de omgeving van Alkmaar en is later als tweedehands achtkant overgenomen en in Hoogwoud opnieuw opgebouwd. Naar het schijnt is de eerste korenmolen in het dorp omstreeks 1608 gebouwd. Of dit de huidige molen betreft is niet duidelijk.

In 1935 is de binnenroe gebroken, waarna de molen buiten dienst is gesteld. De gaande werken zijn toen verwijderd en de lege molenromp is nadien alleen nog voor opslag gebruikt. Het veevoer- en maalbedrijf is in een naast de molen staande schuur voortgezet met een koppel maalstenen, dat uit de molen afkomstig was en door een dieselmotor werd aangedreven. In 1957 is de molen uitwendig hersteld. In 1968 is hij door de gemeente Hoogwoud aangekocht en in het daarop volgende jaar aan de huidige eigenaar overgedragen. In de jaren 1971-1972 is een grote restauratie uitgevoerd en sinds 1977 wordt de molen weer zo nu en dan in werking gesteld. Dankzij de bijdrage van 95.000 euro uit de door deze molen gewonnen hoofdprijs in de BankGiro Loterij Molenprijs 2018 wordt er weer een maalinrichting in de molen geplaatst. De molen is op afspraak te bezoeken of als de molen draait.

- Mariakapel.

- Museumboerderij Westfrisia in Hoogwoud dateert uit 1857 en is een goed voorbeeld van een veeboerderij zoals die ontwikkeld is in het Noordhollandse polderlandschap boven het IJ. De polders daar bleken vooral geschikt als grasland. De functies van het bedrijf hebben de vorm van het monumentale bouwwerk bepaald: aan twee zijden stallen voor het vee, de dars (onder andere wagenberging) en de woning zijn rondom en onder de hooiberg geplaatst. Het enorme dak steunt uitsluitend op vier stijlen, die tezamen het zogeheten vierkant vormen. Tussen de vier stijlen opslag hooi en op de zolder stro, die 's winters de warmte van de koeien vasthoudt. In de voorkamer en de gastenkamer vindt men een open haard en bedsteden en verder veel gebruiksvoorwerpen uit de 19e en 20e eeuw.

Je ziet er de toen gedragen specifieke Westfriese kleding en hoofddracht. Je treft hier ook het in die tijd in gebruik zijnde kinderspeelgoed en Chinees porselein uit familiebezit aan. Op de zomerstal zie je onder andere de voorwerpen die werden gebruikt voor de verwerking van de melk tot boter en kaas, alsmede boerengereedschap. Hier staan ook de arrensleden die werden gebruikt bij sneeuw en ijzel. Op de 'dars' is een aantal boerenwagens uit de 19e eeuw te zien. Deze wagens werden gebruikt bij het binnenhalen van de oogst en feestelijke gebeurtenissen. Zij hebben een rijk versierd achterschot met spreuk. Op het terrein staat een door - de in 1984 overleden eigenaar van de boerderij - Adriaan Donker gebouwde Mariakapel, ter nagedachtenis aan Koning Willem II, graaf van Holland, die in 1256 door een legertje Westfriezen in Hoogwoud werd verslagen.

- Beschrijving van de rijksmonumentale, fraai gedecoreerde, mogelijk 17e-eeuwse Willems' Hoeve (Koningspade 17), in tekst en beeld.

- Gevelstenen in Hoogwoud.

Evenementen en activiteiten

- Toneelvereniging Schakels Hoogwoud is in 1972 ontstaan uit een fusie tussen Toneelvereniging Harmonie en Toneelvereniging O.N.I. De vereniging is genoemd naar het eerste toneelstuk dat de verenigingen gezamenlijk hebben opgevoerd. In al die jaren zijn er al veel bijzondere stukken gespeeld, van blijspelen en tragedies tot volkstoneel. Zo hebben ze bijvoorbeeld het kerststuk ‘Scrooge’ op de planken gezet, maar ook de musical ‘de Jantjes’ en de bijzonder indrukwekkende tragedie ‘Een dag uit de dood van verdomde Lowietje’. In de jaren tachtig is de vereniging ook begonnen met het spelen van kinder-/familiestukken. De laatste jaren betrekken ze hier ook jeugd bij en hebben ze bijvoorbeeld ‘de Tovenaar van Oz’ en ‘Assepoester’ gespeeld. Deze stukken worden altijd zeer enthousiast ontvangen door het publiek.

- Patricia, Lyset, Annick en Helene organiseren 2x per jaar in Hoogwoud het evenement 'Krijg de kleren!'. De opzet is dat mensen die nog in goede staat verkerende kleding over hebben, dat inleveren en daar dan anderen 'om niet' een plezier mee doen. Er is jaarlijks een deze herfsteditie voor nette herfst-/winterkleding, schoenen en accessoires, en een voorjaarseditie voor het 'zomergoed'.

- Kermis Hoogwoud (gedurende 4 dagen eind juni).

- Jaarlijks is er in Hoogwoud een Buitenfair, gecombineerd met een kampioenschap Schapendrijven (weekend in juli). In 2014 hebben ze hier het Europees Kampioenschap (EK) Schapendrijven georganiseerd, en in 2017 zelfs het Wereldkampioenchap (WK) Schapendrijven (we wisten niet eens dat zoiets bestond). Waar een klein dorp groot in kan zijn! Voor het eerst in de geschiedenis was Nederland gastland voor het WK Schapendrijven. Dit spektakel wordt in principe altijd georganiseerd in Schotland, Engeland of Ierland, maar de International Sheep Dog Society (ISDS) sprak voor editie 2017 het vertrouwen in initiatiefnemer Erik Groot uit. De Spanbroeker, zelf een verwoed schapendrijver, haalde hiermee een uniek evenement in huis. Hij wilde van dit wereldkampioenschap een onvergetelijke gebeurtenis maken, waarin het 'wij-gevoel' centraal staat en waarin iedereen, jong en oud, deelgenoot is. Het evenement trok bijna 250 deelnemers, uit 30 landen. Voor een indruk van hoe het eraan toeging, zie hier een videoreportage van de openingsparade en hier een videoreportage van een finalist.

- Popfestival Zomerpop (weekend in september) loopt jaarlijks op rolletjes dankzij de inzet van ca. 250 vrijwilligers.

- Als het in de winter hard genoeg vriest, is er in Hoogwoud een natuurijsbaan op de Speelweide aan de noordwestkant van het dorp.

Natuur en recreatie

- JC Pardoes (uitgaansgelegenheid, o.a. cabaret).

- Nabij de A.C. de Graafweg ligt het riante Sportpark De Weyver waar diverse buitensporten zijn ondergebracht. Een park waar jaarlijks grote evenementen worden gehouden op sportief, agrarisch en cultureel gebied, met aansluitend een multifunctionele hal voor sport en jongerenwerk, en twee zwembaden.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Hoogwoud, met laagsteprijsgarantie!

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Hoogwoud op de site van Noordhollands Dagblad.

- Belangenvereniging: - Dorpsraad Hoogwoud zet zich samen met inwoners en betrokken instanties in voor een woongebied en leefomgeving waar het nu en in de toekomst prettig wonen, werken en recreëren is.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool De Adelaar. - Basisschool Sint Wulfram. - De basisscholen van Hoogwoud beschikken over een Jeugdbibliotheek. - JimpyPlay is dé sport- en thema BSO in gemeente Opmeer. Doordat ze dagelijks gebruik kunnen maken van een van de hallen in Sportcentrum De Weyver, hebben de kinderen heel veel ruimte om te spelen, te sporten of lekker te rennen. Uiteraard gaan ze bij mooi weer naar buiten. Denk hierbij aan de natuurspeeltuin, het grote grasveld, de skatebaan enz.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Grasshoppers is opgericht in 1930.

- "Tennisvereniging Hoog-Op is er voor de dorpen Hoogwoud, Opmeer en omgeving. De vereniging is opgericht in 1974 en heeft ca. 600 leden, die het hele jaar door kunnen tennissen op 8 verlichte, kunstgras tennisbanen. Bij ons is er plek voor zowel zowel de sportieve als de recreatieve tennissers in alle leeftijdscategorieën. Baan-, park- en kantinebeheer wordt vrijwel geheel uitgevoerd door eigen vrijwilligers. Dit geeft binding met de club en hiermee kunnen we de prijzen en contributies op een aantrekkelijk niveau houden. Door vele commissies worden jaarlijks vele activiteiten georganiseerd; Tennislessen, Clubkampioenschappen, interne wintercompetitie, Open Toernooi, externe voorjaars- en wintercompetitie, racketavonden en diverse andere evenementen en gezelligheidstoernooien."

- West-Friese Hockeyclub WFHC Spire uit Hoogwoud beschikt over een zandingestrooid kunstgrasveld. "Wil je graag een keer hockeyen en zelf ervaren wat een gave sport dit is? Kom dan vrijblijvend proeftrainingen volgen. Meld je aan en je mag 3x gratis meetrainen. Je zult dan merken dat hockey leuk en uitdagend is en dat Spire een kleine, maar heel gezellige club is. Als je in maart/april start met de trainingen, kun je volgend seizoen al in een team wedstrijden hockeyen. We hebben ruimte voor jongste jeugdleden, dat zijn kinderen van 7 t/m 10 jaar, maar ook bij de junioren, dat zijn kinderen van 11 t/m 17 jaar. Natuurlijk is er bij de senioren (we hebben een JongHeren, JongDames, een Heren en Dames team) ook nog ruimte binnen de teams. Op zaterdagmorgen is er Hockeyschool; een groep jongens en meisjes in de leeftijd rond de 6 jaar die spelenderwijs leert hockeyen. Zij spelen nog geen wedstrijden." Anno 2019 worden er fondsen geworven voor een nieuw clubhuis.

- Handbalvereniging Meteoor.

- Volleybalvereniging Reflection is opgericht in 1968 en is er voor de dorpen Hoogwoud, Opmeer en Spanbroek. Naast het reguliere volleybal hebben ze ook afdelingen voor beachvolleybal en stratenvolleybal.

- Bij Judo- en Kickboksvereniging Hikiwake uit Hoogwoud wordt judoles gegeven aan kinderen vanaf 6 jaar. Op een speelse manier wordt kennisgemaakt met de mooie sport die judo is. Voor iedere leeftijdscategorie hebben ze een leuke groep om mee te trainen, dus ook voor volwassenen. Judo is naast een fantastische sport om te doen, ook goed voor de conditie, kracht, motoriek en discipline. Kom eens langs in de dojo om te kijken of het ook iets voor jou is.

- De RK kerk van Hoogwoud heeft een eigen wielrennersclub, en wel Rijwielbroederschap St. Jan De Dooper, met als motto: "Geloof, hoop en fietsen!"

- Vrouwen: - "Vrouwen van Nu afd. Aartswoud/Hoogwoud is een bloeiende vereniging. Een vereniging waar iedereen zich thuis voelt. Een vereniging waar veel activiteiten georganiseerd worden voor en door de leden. Het bestuur staat open voor het starten van nieuwe activiteiten als dit door de leden wordt aangedragen. Wij houden ervan als er met ons wordt meegedacht. Van oorsprong is onze vereniging voortgekomen uit de Plattelandsvrouwen (NBvP). Het waren de vooruitstrevende vrouwen van boeren en tuinders die voor en/of in de Tweede Wereldoorlog iets wilden doen voor en door vrouwen. Die doelstelling is gebleven, echter met een heel andere inhoud. Dat we als vereniging er nog steeds toe doen, blijkt uit het feit dat we nog altijd groeien."

- Zorg: - Zorgboerderij Stal Hoogwoud (Koningspade 30) is een kleinschalige zorgboerderij voor kinderen en volwassenen. Ze bieden dagbesteding tussen de paarden in een vaste structuur. Er is genoeg aanloop om gezelligheid te creeëren en tegelijkertijd niet teveel aanloop om als bedreigend en onrustig te worden ervaren. Een vaste kern van personen die uitstekend op elkaar afgestemd zijn zorgt voor stabiliteit. Mensen met psychische problemen, waaronder burn out en andere problemen, hebben succesvol de draad weer opgepakt door hier mee te draaien en het helende van het werken met dieren te ervaren. Daarnaast hebben ze al diverse kinderen met gedragsproblematiek gehad vanuit Bureau Arbeids Participatie van de Spinaker, praktijkschool en bijzonder onderwijs.

- Genealogie: - Sinds 2017 kun je digitaal bladeren in de bevolkingsregisters van de voormalige gemeenten Hoogwoud, Opmeer en Spanbroek. Maar liefst 220.000 scans uit de bevolkingsregisters van Westfriese gemeenten kunnen nu digitaal worden doorgebladerd via de website van het Westfries Archief. - Overzicht van begravenen op de RK begraafplaats van Hoogwoud.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)