Hornhuizen is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Kloosterburen, in 1990 over naar gemeente De Marne, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.
Kloosterburen is een katholieke enclave in het verder overwegend protestantse Groningen. Buurdorpen Kruisweg en Hornhuizen bouwen als 'Wijk Kruisweg-Hornhuizen' jaarlijks gezamenlijk een wagen voor de carnavalsoptocht in Kloosterburen.
Hornhuizen is al van verre te herkennen aan de kleurrijke, koepelvormige lantaarntoren, nog altijd een baken voor de scheepvaart op de Waddenzee. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2021/02/21/rondje-kloosterburen)
Boerderderij nabij Hornhuizen, met art déco dampaal (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com)
- Hornhuizen is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Kloosterburen, in 1990 over naar gemeente De Marne, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.
- Hornhuizen wordt samen met het naastgelegen dorpje Kruisweg als tweelingdorp beschouwd.
- Onder het dorp Hornhuizen valt ook de buurtschap Oosterhörn. Vroeger was er ZW van het dorp ook nog sprake van een buurtschap Kolham, aan de Kolhamsterweg. Tot ca. 1970 was dit nog een huizengroepje van ca. 7 panden. Door de ruilverkaveling in die tijd zijn de meeste panden afgebroken. Er zijn nog 2 panden van over.
Terug naar bovenIn het Gronings
Hörnhoezen.
Oudere vermeldingen
1247 Howerahusum, 1344 kopie 16e eeuw Horahusum, kort na 1366 Horhusum, 1375 Horahusum, 1481 Horhusen, 1558 Hoerhuijsen, 1605 Hornhusen, ca. 1660 Hoorhusen, 1677-1678 Hoorhuisen, 1781 Hornhuisen.
Naamsverklaring
De oorspronkelijke plaatsnaam betekent huizen 'nederzetting' behorend bij de plaats De Houw. Vanaf de 17e eeuw is de plaatsnaam verbasterd tot - diverse spellingen van - Hornhuizen, waarbij horn 'hoek (van een dijk)' betekent.(1)
Het dorp Hornhuizen ligt NO van het dorp Ulrum, NW van het dorp Leens en W van de dorpen Kloosterburen en Kruisweg en grenst via het buitengebied in het N aan de Waddenzee.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Hornhuizen 101 huizen met 740 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 80 huizen met ca. 200 inwoners.
Terug naar bovenTamminga en Tammingaborg
De naam Tamminga te Hornhuizen wordt voor het eerst vermeld in 1343 en 1344. In die jaren worden overeenkomsten gesloten over het eiland Korenzand of Hefzand. Daarin worden met name genoemd de dan al gestorven Jarrig, zijn zoon Liudolph of Liudo Tamminga en Anteko Tamminga. Hoofdelingen worden ze niet genoemd, ook geen dorpsheren. Wel zijn ze van enige aanzien want Liudo bezegelt de oorkonden. In 1416 verkrijgt Abel Tamminga het Tammingahuis, later Tammingaborg genoemd, uit erfenis van zijn niet met naam bekende vader.
Na een reeks volgende eigenaren, wordt de borg in 1802 verkocht aan 'H.E. Noordhuis en anderen'. Het huis wordt - waarschijnlijk in etappes - afgebroken. In 1809 wordt de eigendom van de onder beklemming verhuurde borgstede binnen de gracht te koop aangeboden. In 1811 komt deze met staande redgerrecht, recht van jacht en visserij in het bezit van P. Durleu op Bellingeweer. De borgstede is in 1848 een boomkwekerij. Het schathuis is veel later afgebroken. Tegenwoordig herinneren alleen de Borgweg, de Tammingastraat en hoeve Tammingaheerd in naam nog aan de vroegere Tammingaborg. - Geschiedenis van de Tammingaborg te Hornhuizen door Harm Hillinga.
- Beschrijving van Hornhuizen anno 1828, door de toenmalige schoolmeester.
Terug naar boven- De markante voormalige herberg van Hornhuizen aan de Tammingastraat 58 stond op de nominatie om te worden gesloopt. Inwoner - sinds 2008 - Erik Wong heeft het initiatief genomen tot behoud en herbestemming van het pand, dat hij met een knipoog Wongema heeft gedoopt. Hij heeft het pand verbouwd en herbestemd tot café, gemeenschapshuis, culturele werkplaats en nog veel meer. Er is regelmatig van alles te doen. Onder de link lees je alles over actuele ontwikkelingen op Wongema.
- In 2015 heeft de dan 20-jarige restaurateur Tristan van der Stel een VW Kever uit 1967 gerestaureerd en van een elektrische aandrijving voorzien. De eigenaar, een installateur uit Hornhuizen, stelt de auto aan het dorp ter beschikking als 'dorpsauto' om bijv. boodschappen in de omgeving te doen (het dorp heeft immers geen eigen winkels meer).
Terug naar boven- Hornhuizen heeft 10 rijksmonumenten, zijnde de Hervormde kerk met toren, hoeve Groot Halsum (mogelijk uit 1599) op Dijksterweg 26, hoeve Feddemaheerdt uit 1765 op Feddemaweg 15, hoeve Onrust op Ommelanderweg 9, hoeve Bromo op Ommelanderweg 38, de duiventil uit 1906 bij Ommelanderweg 36, 2 coupures in de Oude Provinciale Dijk bij Ommelanderweg 18 resp. 26, het voormalig Armenhuis / Werkhuis uit 1870-1875 op Tammingastraat 38, en de in 1886 herbouwde voormalige pastorie met aangebouwd koetshuis op Tammingastraat 55.
- De huidige driezijdig gesloten Hervormde zaalkerk heeft rond 1850 de middeleeuwse voorganger (uit ca. 1240) vervangen. Binnen zien we een gedrukt houten tongewelf en enkele mooie grafstenen, o.a. een uit 1498 met koperen schild. De kerk is in 1978 overgedragen aan de Stichting Oude Groninger Kerken en in 1987 aan de eredienst onttrokken. Tegenwoordig is de kerk, die in 2013 gerestaureerd is, in gebruik als dorpshuis en trouw- en rouwlocatie. Er zijn ook exposities (over trouw en rouw en alles wat daar tussen zit). Rondom de kerk ligt nog de oude begraafplaats.
De bovenkant van de 15e-eeuwse kerktoren is in 1815 gesneuveld en enkele jaren later van een nieuwe kap en spits voorzien. Vooral in het verleden, maar ook nu nog is de koepelvormige lantaarntoren (= een toren met opengewerkte bekroning) een baken voor de scheepvaart op de Waddenzee. Opvallend zijn de kleuren van de torenspits; fel geel en rood. Als je de toren beklimt, zie je op de eerste verdieping het uurwerk van de kerkklok en een verdieping hoger de bronzen klok. Een torenladder brengt je naar de uitkijkkerktoren. Neem van hieraf even de tijd om de in oude stijl herstelde slingertuin en de gerestaureerde grafmonumenten te bewonderen. Bij helder weer is het uitzicht fenomenaal. Vanuit de kerktoren zijn dan Schiermonnikoog, de Waddenzee, de kwelders en het indrukwekkende cultuurlandschap te zien.
- De zeespiegel is de afgelopen decennia, als gevolg van de opwarming van de aarde, vele centimeters gestegen. Om daar meer over te weten te komen, is in 2000 aan de waddendijk bij Hornhuizen een 60 meter hoge mast verrezen. Het is de mast van Meetstation Lutjewad, waar sinds 2001 onderzoek wordt gedaan naar de koolstofkringloop en de concentratie van broeigassen in de atmosfeer. Op verschillende hoogten meet men hier de gehalten aan gassen als koolzuur, methaan en zwavelhexafloride. Waarom juist deze locatie? Omdat hier de kans miniem is dat lokale industrieën en andere invloeden van buitenaf de waarnemingen vertroebelen. Je bevindt je hier dus op een van de meest luchtzuivere plekken van Nederland!
Met behulp van de zeldzame isotopen van koolstof en zuurstof die voorkomen in koolstofdioxide (CO2), stelt men hier vast of de waargenomen CO2 afkomstig is van uitademende planten, van rottende plantenresten, van opwellend oceaanwater of van het verbranden van steenkool, olie of gas. Het meten van het voorkomen van bepaalde isotopen in de Groningse lucht en het vergelijken van deze waarnemingen met die uit Federoskoje (200 km ten noordwesten van Moskou), om maar een plaats te noemen waar ook regelmatig luchtmonsters worden genomen, kan inzicht geven in processen die samen het broeikaseffect worden genoemd. Het gaat om het meten van heel kleine hoeveelheden en dat is alleen mogelijk met extreem nauwkeurige meetmethoden, waarbij wordt vastgesteld in welke mate de toename van CO2 in de atmosfeer een direct gevolg is van menselijke activiteiten.
Het staat als en paal boven water dat er een direct verband is tussen ons energieverbruik en de toename van CO2 in de atmosfeer. Het wordt bovendien steeds duidelijker dat CO2 bijdraagt aan het warmer worden van de atmosfeer. Toch zijn er belangengroepen die elke gelegenheid aangrijpen om met kromme redeneringen en halve waarheden de ongerustheid hierover weg te nemen. Uit de veronderstelling van Deense onderzoekers dat variaties in de zonneactiviteit misschien ook oorzaak van klimaatverandering kunnen zijn, trokken woordvoerders van die belangengroepen de conclusie dat het met het broeikaseffect dus wel mee zou vallen. RUG-hoogleraar Isotopenfysica Harro Meijer hierover: "Het is alsof roken opeens geen longkanker meer veroorzaakt omdat asbest dat ook blijkt te doen."
- In het dijkgat in de slaperdijk (nabij het punt waar de Ommelanderweg overgaat in de weg Westpolder) bevindt zich nog een balkenhuisje. Tot in de jaren zeventig van de 20e eeuw werden, na een voorspelling van zware storm, de houten balken die in het balkenhuisje liggen opgestapeld, gebruikt om het dijkgat te dichten. Dat was nodig zolang de zeedijk nog niet op 'deltahoogte' was gebracht.
Terug naar boven- Wijk Kruisweg-Hornhuizen bouwt jaarlijks een wagen voor de carnavalsoptocht in Kloosterburen.
- KPJ De Marne organiseert jaarlijks op een zaterdag begin juli het Schuurfeest Hornhuizen.
- Iedereen eet aardappels. Als stamppot, friet, chips, puree, of lekker uit de oven. Wij horen bij de aardappel en de aardappel hoort bij ons. Daarom viert Hornhuizen op een zaterdag in oktober het Aardappelfeest. Midden in het gebied waar de beste piepers ter wereld worden geteeld: Hornhuizen (aldus de website van het Aardappelfeest). Van 13.00 uur tot 's avonds laat is er voortdurend van alles te doen. Muziek, live radio, kunst en natuurlijk lekker eten en proeven. Ontmoet boeren, koks, aardappelveredelaars, kookboekenschrijvers, singer-songwriters, fotografen, dj’s en vooral heel veel aardappeleters.
Aardappeldiner met vele uiteenlopende aardappelrassen. Toepasselijke drankjes zoals Pieperbier en Aardappelwodka. Rik Zaal presenteert een talkshow over bintjes, spunta's, muizen, milva's, opperdoezers, afkokers en charisma's. Zangers, dichters en schrijvers dragen voor uit eigen (aardappel)werk. De taalkunstenaars komen van heinde en verre om in Hornhuizen een ode aan de aardappel te brengen. Kom naar het feest dat niet kan kiezen of het 'klein maar fijn' of 'groots en meeslepend' wil zijn. - Aardappelfeest op Facebook.
- Warm Nest Hornhuizen (weekend in november) is een culturele 'kijken - kopen - zelf maken'- activiteit met diverse warme nesten waarin íedereen welkom is. Voor wat het allemaal inhoudt, zie de Facebook-pagina onder de link.
Terug naar boven- Het Ommetje Zuidwesthoek (9,7 km) is een wandeling door het indrukwekkende cultuurlandschap van Hornhuizen. Tijdens de wandeling loop je in de voetsporen van het verleden van onder meer de Zevenboerenpolder, de Hornhuisterpolder, de Julianapolder en de Westpolder. Onderweg zie je hoe het nieuwe land is verbonden met de eeuwenoude kwelderruggen.
- De WNW van Hornhuizen gelegen Westpolder is in 1875 door een groep landbouwers ingedijkt. Aan de rand van de polder staan nog 2 voormalige arbeiderswoningen; Waddenhorn en Noord Bromo, die tegenwoordig als recreatiewoning in gebruik zijn.
- Eendenkooi Nieuw Onrust in de Westpolder is in 1898 aangelegd en hoorde bij de gelijknamige boerderij. De eendenkooi ligt vlakbij zee en is daarom een zogeheten zeekooi. Langs de vangpijpen zijn aaneengesloten rieten matten bevestigd. Hieraan kun je herkennen dat de kooi volgens het Friese type is gemaakt. Bij andere typen is het namelijk zo dat de matten schuin achter elkaar staan en steeds verspringen. Bijna een eeuw lang was Nieuw Onrust goed voor de vangst van zo’n 4.000 eenden per jaar. Veel daarvan verdween naar de luxe restaurants in Londen en Parijs. Daar wilde men goed betalen voor eendenvlees zonder ‘lood’.
Nieuw Onrust wordt volledig gerenoveerd en teruggebracht in originele staat. Vervolgens gaat de kooi gebruikt worden voor het vangen en ringen van eenden en andere watervogels voor onderzoeksdoeleinden. Daarnaast wordt de kooi ingezet als streekeigen toeristische attractie voor het Waddengebied. Bezoek aan de eendenkooi is alleen mogelijk tijdens een excursie. Informatie daarover kun je verkrijgen bij beheerder Het Groninger Landschap. - Reportage van Alex Vissering over eendenkooi Nieuw Onrust.
- NNO van het dorp, aan de zeedijk, ligt de Feddema’s plas, genoemd naar de vroegere eigenaar van dit gebied. De plas is rond 1924 ontstaan toen hier voor dijkversteviging klei werd afgegraven. Het is een ondiepe plas, met daarnaast een ruig stukje land met inmiddels verwaaide wilgen. De orchideeën die hier ooit groeiden zijn in de loop der tijd overwoekerd door riet. Het is een waardevol natuurgebiedje, waar met name vogelaars hun hart kunnen ophalen. Regelmatig zie je er steltlopers, bergeenden, kluten en soms lepelaars.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Hornhuizen, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Fotoreportages van flora, fauna, monumentale panden en andere bezienswaardige objecten in Hornhuizen en omgeving, door Harry Perton.
- Reportage 'Dam Op in Hornhuizen' (RTV Noord, 2013), waarin Rob van Dam uitleg krijgt over de restauratie van de kerk en over het begrip Landmerken, en een bezoek brengt aan Galerie Gewaagd en Henk Fokkens, die oude tractoren restaureert.
Terug naar boven- Genealogie: - Lidmaten Hornhuizen en Kloosterburen 1721-1811. - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Hornhuizen.
Reactie toevoegen