IJsselstein

Plaats
Stad en gemeente
IJsselstein
Lopikerwaard
Utrecht

ijsselstein_plaatsnaambord_kopie.jpg

IJsselstein is een stad en gemeente in de provincie Utrecht, in de streek Lopikerwaard.

IJsselstein is een stad en gemeente in de provincie Utrecht, in de streek Lopikerwaard.

ijsselstein_gerbrandytoren_beroemd_tijdens_kerstperiode_grootste_kerstboom_ter_wereld._een_prachtig_gezicht_al_van_verre_te_zien_1.jpg

IJsselstein, de beroemde Gerbrandytoren is tijdens de kerstperiode nóg beroemder als grootste kerstboom ter wereld. In het donker kun je hem dan al van héél ver zien.

IJsselstein, de beroemde Gerbrandytoren is tijdens de kerstperiode nóg beroemder als grootste kerstboom ter wereld. In het donker kun je hem dan al van héél ver zien.

ijsselstein_gerbrandytoren_gezien_vanaf_de_lekdijk_met_aan_de_horizon_ijsselstein.jpg

Maar ook overdag en door het jaar heen is de toren al van verre te zien. Hier vanaf de Lekdijk, met IJsselstein op de achtergrond.

Maar ook overdag en door het jaar heen is de toren al van verre te zien. Hier vanaf de Lekdijk, met IJsselstein op de achtergrond.

UT gemeente IJsselstein in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente IJsselstein in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente IJsselstein in ca. 1870, kaart J. Kuijper

IJsselstein

Terug naar boven

Status

- IJsselstein is een stad en gemeente in de provincie Utrecht, in de streek Lopikerwaard.

- Wapen van de gemeente IJsselstein.

- IJsselstein heeft sinds 1979 een stedenband (jumelage) met Herentals (België) en had van 1994 tot 2010 een stedenband met de Tsjechische stad Strakonice.

- Onder de stad IJsselstein vallen ook de buurtschappen Achtersloot, Klaphek en Knollemanshoek (deels). Vanouds viel ook een deel van de buurtschap Achthoven onder deze gemeente. Dit deel is in 1989 middels grenscorrectie overgegaan naar de gemeente Montfoort, waardoor die buurtschap sindsdien geheel onder die gemeente valt.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente IJsselstein.

- Sinds 2015 is dhr. Patrick van Domburg burgemeester van de gemeente IJsselstein. - Nieuws van burgemeester Van Domburg op Facebook.

Terug naar boven

Naam

Klemtoon
IJsselstéín.

Oudere vermeldingen
1279 Yselsteyne, 1345 Ycelsteyne, 1883 IJselstein, 1903 IJsselstein.

Naamsverklaring
Betekent steen ‘burcht’ aan de IJssel. De benaming stein in plaats van steen was een tijdlang in de mode in de Middeleeuwen en duidt op invloed van het Duitse Rijnland en Limburg.(1)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval wordt de stad hernoemd in Apenstad en de IJsselsteiners heten dan Apenluiders.

Terug naar boven

Ligging

IJsselstein ligt ZW van Utrecht, W van Nieuwegein, aan de Lek in het Z en de Hollandse IJssel in het N. Het gebied in het ZO rond de buurtschap Klaphek behoort formeel niet tot de Lopikerwaard, omdat het O van de IJssel is gelegen.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente IJsselstein 528 huizen met 3.380 inwoners, verdeeld in de gelijknamige stad 349/2.249 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Achtersloot 58/372, Achthoven (in die tijd ook gedeeltelijk zelfstandige gemeente, thans geheel gemeente Montfoort) 15/113, IJsseldijk 38/230, Eiteren 30/134, Panoven (genoemd naar de fabriek waar dakpannen werden gebakken) 14/142, Hoogendijk 14/93 en Hoogenbiezendijk 10/47.

- Tegenwoordig omvatten de gemeente en de stad IJsselstein ca. 14.000 woningen met ca. 34.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
IJsselstein is een voormalige heerlijkheid en baronie, die destijds het gelijknamige district en de districten Benschop en Noord-Polsbroek omvatte. In 1267 was de heerlijkheid in bezit van een Arnold of Arend van Amstel. In deze dagen werd de nederzetting meestal Achtersloot of Eiteren genoemd. De huidige plaatsnaam wordt voor het eerst vermeld in een oorkonde uit 1279, waarin Gijsbrecht, de zoon van Arnold, die de heerlijkheid toen bestuurde omdat zijn vader in de gevangenis zat, zegt dat “zijne voervaders heren tot Yselsteyne gheweest hadden”. De nederzetting is dus al eerder ontstaan. Zo zijn er enkele vondsten die beschouwd worden als 9e-eeuws.

De eerste kerken
Te Eiteren stond ooit de parochiekerk. Opgravingen hebben geleerd dat er een stenen gebouw was dat wordt gedateerd in de 12e eeuw. Het is niet onwaarschijnlijk dat op dezelfde plek veel eerder een houten bedehuis was gebouwd. In 1310 kreeg Heer Gijsbrecht van de bisschop toestemming een nieuwe kerk te bouwen, waaraan de rechten van de kerk van Eiteren verbonden mochten worden. Op een andere plek, maar ook vrij dichtbij de IJssel, binnen de omtrek van de latere muren van IJsselstein, ving de bouw aan.

Ontstaan van de stad
Wanneer de Van Amstels naar deze streek kwamen, is niet exact bekend. Wel bekend is dat de telgen van het geslacht een grote expansiedrift kenden en tot onafhankelijkheid van hogere heersers wilden komen. In de late middeleeuwen zijn het beurtelings de Utrechtse bisschoppen en de Hollandse graven die de Heren van IJsselstein hun bezittingen betwisten, opeisen, innemen of zelfs vernietigen. Omstreeks 1300 moest hun slot na belegering meermalen worden verlaten, maar de Van Amstels slaagden er toch in er steeds terug te keren. In de betrekkelijk rustige periode die volgde, kon bij het slot een stadje verrijzen. In 1331 is de nederzetting onder Guyotte van IJsselstein, dochter van Arnold III en gade van Johan van Egmond, tot stad verheven en in 1390 werd deze met muren, torens en poorten versterkt. Onder andere drie jaarmarkten maakten het stadje welvarend en zorgden voor bevolkingsaanwas.

Verwoesting en wederopbouw / de Oranjes
De stad is daarna nog diverse malen verwoest. Het meest drastisch gebeurde dat in 1418, op last van Jacoba van Beieren. Op de Dag der Onnozele Kinderen (28 december) werden de stadsmuren en de meeste gebouwen gesloopt, waarop Utrechtse troepen een ware slachting aanrichtten. Na het beëindigen van de langdurige ruzie met grote buur Utrecht keerde in 1511 de rust terug. Dat de wederopbouw van de stad zeer planmatig verliep, is te zien aan het symmetrische stratenpatroon van het oude centrum (dat in aanvang een oud verkavelingspatroon zou volgen). In 1551, toen Anna van Egmond trouwde met Willem van Oranje, kwam de stad in handen van de Oranjes. Daarom is een van de vele titels van koning Willem Alexander nog altijd Baron van IJsselstein.

Hernhutters
De Evangelische Broedergemeente Hernhutters vestigt zich in 1736 in Nederland, in een boerderijtje op Eiteren in het huidige IJsselstein. De Hernhutters bouwen daar aan de Hollandse IJssel, bij de tegenwoordige begraafplaats De Hoge Akker, ’t Huys ’s Heerendijk. Echter de bevolking en de schout zijn de Hernhutters vijandig gezind en zij moeten al snel op zoek naar een andere vestigingsplaats. Dankzij een van de leden van de Broedergemeente, de rijke Amsterdamse koopman Cornelis Schellinger, kunnen de Hernhutters rond 1750 verhuizen naar een stuk grond bij Slot Zeist. Zie verder bij verklaring naam Hernhutterslaan.

Industrie
Halverwege de 19e eeuw komen in IJsselstein nieuwe vormen van industrie op, waarbij de Hollandse IJssel fungeert als aan- en afvoerroute. Gedurende een eeuw groeit en bloeit de houtverwerkende industrie* en floreren de steenovens langs de IJssel**. Sinds de jaren zestig van de 20e eeuw gaat het met de hout- en steenindustrie echter bergafwaarts. Veel fabrieken sluiten de deuren. Nieuwe bedrijven, vaak in de dienstverlenende sector, komen ervoor in de plaats. Meubelfabriek Schilte floreert echter nog altijd. De historie van houthandel en timmerfabriek Schilte in de stad gaat terug tot 1858. De eerste producten waren gedraaide deurkrukken. In 1880 bestond het bedrijf uit een stoomdraaierij, timmermansaffaire en houthandel. In de jaren twintig van de vorige eeuw werden losse stoelen en tafels en houten leermiddelen voor scholen ontwikkeld. Met die producten onderscheidde Schilte zich van de concurrentie. Het bedrijf is nog altijd toonaangevend in zijn vakgebied (schoolmeubilair) en markeert een lange periode van industriële aanwezigheid in de stad. De schoorsteen van de voormalige zagerij staat nog altijd fier overeind.
* Waaronder houthandel Jongeneel, die nog wel diverse vestigingen elders in het land heeft, waaronder Utrecht, waarover je onder de link meer kunt lezen.
** Het artikel 'Steenbakkerijen te IJsselstein', door F.H. Landzaat en L. Murk (16 pag., uitg. Historische Kring, 1987) is via de link ook online te lezen.

Sloop stadsmuren en -poorten en stadsuitbreiding
De middeleeuwse oorsprong van de stad blijft tot in de 19e eeuw het uiterlijk van de nederzetting domineren. In de loop van die eeuw echter worden uit geldgebrek vrijwel alle stadsmuren en -poorten gesloopt. Het dan al danig vervallen kasteel Steyne gaat eveneens tegen de vlakte. Alleen de kasteeltoren staat nog steeds fier overeind als getuige van andere tijden. De oude middeleeuwse contouren bepalen de stadsgrenzen nog tot na de Tweede Wereldoorlog, met uitzondering van het eerste gedeelte van één uitbreidingswijk uit de jaren twintig: Oranjekwartier. Na de oorlog is IJsselstein in hoog tempo uitgegroeid tot de stad met ca. 35.000 inwoners die zij nu is. De meest recente uitbreiding is de wijk Zenderpark in het zuiden, met ca. 4.000 woningen. De provincialeweg N210 is daarvoor Z om de wijk Zenderpark heen verlegd, om een goede verkeersdoorstroming te behouden.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze stad en gemeente, kun je terecht bij de volgende instanties:

- "Visie en missie: De in 1975 opgerichte stichting Historische Kring IJsselstein (HKIJ) is van mening dat de cultuuristorische waarden van de stad en zijn omgeving ('Stad en Land') actief moeten worden beschermd, behouden en versterkt. Hoe willen we dat doen: De HKIJ bevordert onderzoek naar de geschiedenis en cultuur van de stad en omliggend land en materiële en immateriële voortbrengselen daarvan verzamelen, behouden, beheren en in de openbaarheid brengen. Daarbij wordt samengewerkt met andere partijen, die (deels) hetzelfde beogen. Waar doen we dat: De HKIJ heeft haar kenniscentrum gevestigd op de bovenverdieping van De Waag (Benschopperstraat 39). De bovenverdieping kwam in 1989 ter beschikking en is toen ingericht als vergaderruimte en kenniscentrum. Dit is de plek waar vrijwilligers, ongeacht ervaring, opleiding en leeftijd welkom zijn en actief bezig kunnen zijn om de werkzaamheden van de HKIJ uit te voeren, van het ‘gidsen’ door de stad tot het maken van beschrijvingen van de foto’s uit ons fotoarchief. Iedere maandagmiddag van 14.00-16.00 uur, dinsdagochtend van 10.00-12.00 uur en donderdagavond vanaf 20 uur kun je hier terecht voor een nadere kennismaking of om kennis en ervaringen uit te wisselen. De HKIJ kan haar werk verrichten dankzij de bijdragen van donateurs. Voor €15,00 per jaar ben je donateur van de HKIJ en ondersteun je het werk van de Kring. Hiervoor ontvang je drie á vier keer per jaar ons fraai geïllustreerde tijdschrift* en word je op de hoogte gehouden van alle ontwikkelingen op het cultuurhistorische vlak in Stad en Land."
* De jaargangen 1976 t/m 2009 zijn via deze link ook online te lezen.

- MIJ / Museum IJsselstein - gevestigd in een vroegere school in de bouwstijl Amsterdamse School - is een open huis vol verhalen. Over ridders en kastelen, over hedendaagse vormgeving en oude ambachten, over actuele kunsten en eeuwenoude schilderijen. Laat je leiden door een vaste opstelling waarin de nadruk ligt op de geschiedenis van de stad (waaronder o.a. een hoepmakerij is te bezichtigen. De stad is o.a. bekend om zijn mandenvlechten en zijn fruitteelt), en laat je inspireren door de wisseltentoonstellingen waarin hedendaagse kunst en cultuur de boventoon voeren. Bij de uitgebreide tentoonstellingen worden bovendien de historische en spannende locaties De Waag en de Kasteeltoren gebruikt en de zeer moderne bibliotheek De Poorter. Kom bij MIJ dwalen en laat je verrassen door onverwachte ontmoetingen.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De IJsselsteinse vestingwerken moeten zichtbaar worden gemaakt en het geheel moet worden aangewezen als Gemeentelijk Monument Vestingstad IJsselstein. Dat wil anno 2021 een brede coalitie, bestaande uit de Historische Kring (HKIJ), Museum IJsselstein, Yselvaert, Stadsmarketing en de Ondernemersvereniging Binnenstad. De Adviesgroep BB+W, bestaande uit Bart Rietveld, Bert Murk en Wim van Sijl, heeft het plan opgesteld. Wim van Sijl heeft zelfs een boekje samengesteld om het initiatief te promoten. In de uitgave valt onder meer te lezen dat in de jaren '90 al een aanvraag is gedaan voor een ‘Aanwijzing Rijksmonument Complex Vesting’. Deze aanvraag is echter afgewezen omdat de IJsselsteinse vesting in vergelijking met steden als Naarden en Elburg nog niet ‘gaaf’ genoeg was.

Nu, een kleine dertig jaar later, is het volgens de adviesgroep tijd voor een nieuwe poging. Bovendien is er een concrete aanleiding: de herinrichting van de Molenstraat. Daar zijn in december 2019 tijdens opgravingen restanten van de voormalige vestingmuur en vestingtorens blootgelegd. De adviesgroep zou graag zien dat deze vestingmuur vanaf de Benschopperpoort in ere wordt hersteld, gecombineerd met een fraaie verblijfsplek en aanlegplaats voor de boten van Yselvaert. De grootste zorg van Rietveld, voorzitter van de HKIJ, is dat de projectontwikkeling straks de vestingplannen onmogelijk maakt: "Met dit plan willen we daarom voorkomen dat er nu onomkeerbare zaken gebeuren." (bron en voor nadere informatie zie AD, maart 2021)

- Overal in de regio Utrecht is de behoefte aan extra woningen groot (in de hele provincie beogen tot 2030 100.000 nieuwe woningen te worden gerealiseerd). Ook in IJsselstein. Voor 2030 moeten er in deze gemeente 2.500 woningen bij komen, aldus de Woonvisie van de gemeente. "Senioren zitten te wachten op nieuwe woningen waarin ze terechtkunnen, en jongeren wachten op hun beurt weer op woningen waar de senioren uitgaan. Daarnaast zijn er grote wachtlijsten in de sociale huur. Er is duidelijk een groot tekort aan woningen", aldus Folkert Both, ruimtelijk strateeg bij de gemeente.

De gemeente heeft besloten de zoektocht naar nieuwe woonlocaties niet alleen te doen. "We kunnen natuurlijk zelf gaan bedenken waar dat allemaal moet, maar ik denk dat je dit als gemeente juist samen met de inwoners moet oppakken. Vandaar dat we in november en december 2019 de wijken zijn ingetrokken, om samen met de inwoners gewoon eens de kaart erbij te pakken en te kijken waar wel - en ook waar niet - ruimte is voor woningen." In De Bilt kwam er eerder in 2019 veel weerstand tegen de komst van nieuwe woningen. Inwoners vonden dat ze niet werden betrokken in het proces. Dat er nieuwe woningen moesten komen is duidelijk, maar liever niet in de eigen 'achtertuin'. Ook vonden inwoners dat de bouw van nieuwe woningen teveel ten koste ging van de natuur. Dat wil IJsselstein voorkomen. "Het is belangrijk dat mensen aangeven wát ze waardevol vinden, en waarom. Juist die verhalen willen we ook weten."

Er komen 1.500 woningen ten zuiden van de wijk Zenderpark. Voor die locatie is gekozen, omdat hier door de aanwezigheid van de N210 een goede ontsluiting mogelijk is. De provincie moet hier nog wel goedkeuring voor geven. De rest van de bouwopgave moet binnenstedelijk worden ingevuld. Daarbij is goed geluisterd naar de inbreng van de inwoners. Dat leverde onder meer op dat van aantasting van de twee sportparken - Groenvliet en IJsseloever - geen sprake gaat zijn. Bij de binnenstedelijke woningen gaat het zowel om nieuwbouw als om sloop-nieuwbouw. In het laatste geval worden woningen gesloopt om plaats te maken voor meer woningen op dezelfde locatie. Minimaal 750 van de 2.500 woningen zullen sociale huurwoningen zullen zijn.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- IJsselstein heeft 68 rijksmonumenten.

- Het centrum van IJsselstein heeft grote cultuurhistorische waarde. De contouren van de binnenstad zijn sinds de middeleeuwen nagenoeg onveranderd en ook het regelmatige stratenpatroon stamt uit de middeleeuwen. Mede om die reden is het centrum uitgeroepen tot beschermd stadsgezicht. Nieuwere woningen in het gebied zijn in stijl en vormgeving afgestemd op de historische uitstraling van het centrum. De binnenstad wordt omgeven door de stadsgracht en een klein deel van de stadsmuren.

- De Hervormde (PKN) Kerk (Kronenburgplantsoen) is oorspronkelijk als Sint Nicolaaskerk gesticht in 1309 en was vanaf 1397 kapittelkerk. Maar met de naam van de patroonheilige en de katholieke categorisatie is ook dat eerste IJsselsteinse kerkgebouw verdwenen. Het huidige is jonger, ontstaan tegen 1500. Dit is een laatgotische driebeukige kruiskerk met pseudobasilicaal schip (zie de Schoonhovense RK Sint Bartholomeuskerk), een koor met omgang en een zeer bijzondere toren aan de westzijde. Delen van de kerk zijn architectuurhistorisch gezien nauw verwant aan die van vooraanstaande, uit dezelfde periode stammende Hollandse gebouwen. De kooromgang vertoont bijvoorbeeld grote overeenkomst met die van de Sint Jan van Gouda en de Oude Kerk in Amsterdam. In het koor herbergt de kerk twee 14e-eeuwse praalgraven, namelijk van Gijsbrecht van Amstel, diens echtgenote Berta van Heulekom, hun zoon Arnold en diens echtgenote Maria van Henegouwen, alsook de graftombe van Aleida van Culemborg, echtgenote van Frederik van Egmond.

De kerktoren, ontworpen door de uit Bologna afkomstige bouwmeester Alessandro Pasqualini, is een van de weinige gebouwen uit de provincie Utrecht die prijken op de Nederlandse UNESCO monumenten top-100 lijst. Deze toren is een van de vroegste voorbeelden van een consequente toepassing van renaissancebouwkunst in ons land. Bij de brand van 1911 ging de 17e-eeuwse koepelbekroning verloren. Belangrijke kunstenaars tekenden voor de nieuwe kroon, namelijk architect De Klerk, een exponent van de zogeheten Amsterdamse School, en beeldhouwer Hildo Krop. Zelden zien we dat verloren oude luister in deze mate met nieuwe wordt hersteld. (124)

- Een blikvanger in de binnenstad is de Sint Nicolaasbasiliek uit 1887. Het is een imposante driebeukige hallenkerk in neogotische stijl, gebouwd door A. Tepe, wiens beste werk dit wel wordt genoemd. De kerk is in 1972 door paus Paulus VI tot basiliek verheven en neemt hiermee een bijzondere plaats in in Nederland. In de kerk is onder meer het beeldje te bezichtigen van Onze Lieve Vrouw van Eiteren. Zij is eeuwenlang het middelpunt geweest van een vurige devotie. Omstreeks 1310 werd het beeldje gevonden op een akker vlakbij IJsselstein. Men besloot toen een kapel ter ere van Maria te bouwen. Het is een van de schaarse bedevaartplaatsen van Maria in Nederland. De Maria Ommegang op 24 juni wordt hier nog in ere gehouden. (124) - Reportage over de processie i.v.m. Onze Lieve Vrouw van Eiteren, door historicus Maarten van Rossem.

- Een andere blikvanger in het middeleeuwse centrum is het uit 1560 daterende Stadhuis aan de Plaats. Het gebouw is gerestaureerd in 1978. De mooie Burgerzaal wordt nu nog vooral gebruikt voor trouwerijen en ceremoniële ontvangsten. Door de forse uitbreidingen van IJsselstein groeide ook het ambtenarenapparaat, wat leidde tot de bouw van een nieuw stadskantoor halverwege de jaren zeventig. Tegen het eind van de 20e eeuw is ook dat alweer te klein, reden waarom in 2000 het huidige stadhuis in gebruik is genomen.

- Bovenop de stadsmuur is korenmolen De Windotter gebouwd. In deze stenen stellingmolen is sinds 1732 graan tot meel gemalen. In 1918 zijn kap, wieken, omloop en binnenwerk gesloopt en de maalstenen zijn verkocht. De molenromp raakte toen in verval. De molen is aangekocht door de gemeente en in 1987 gerestaureerd, waarna het oude ambacht van molenaar in ere is hersteld. Er wordt nu weer op ambachtelijke wijze koren gemalen. U kunt hier diverse heerlijke steengemalen meelproducten kopen en bakingrediënten zoals meel, gist, zaadjes, koek- en speculaaskruiden, krenten, rozijnen, amandelen en amandelspijs. Maarten Dolman is anno 2022 60 jaar en dan al ca. 30 jaar molenaar op De Windotter. Hij is blij dat hij als hij 67 is het molenaarschap aan zijn zoon William kan overdragen en het vak dus van vader op zoon doorgaat. De anno 2022 23-jarige Wiliam heeft het vak met de paplepel ingegoten gekregen want hij heeft al van kleins af aan in de molen meegeholpen en draait nu ook al volop als molenaar mee.

- Iets buiten het centrum staat de kasteeltoren, het enige overblijfsel van het in de 19e eeuw gesloopte kasteel Steyne. De toren werd in de 14e eeuw gebouwd voor het geslacht Van Amstel. Het kasteel was een vestingwerk voor het Land van IJsselstein, later Baronie genoemd. De stadsmuren en het kasteel hebben veel te verduren gehad in de eeuwenlange strijd tussen IJsselstein en Utrecht. Naast de kasteeltoren zijn restanten van de oorspronkelijke stadsmuur behouden gebleven. Ze zijn enkele jaren geleden gerestaureerd. De heer P. Broeders zet zich al sinds 1994 in voor herstel van de naast de toren gelegen kasteeltuin.

- De prof. Gerbrandytoren, ook wel aangeduid als televisietoren, is een zendmast in de gemeente IJsselstein, en heeft daar ook altijd onder gevallen, hoewel in sommige publicaties staat dat de toren aanvankelijk onder de gemeente Lopik zou hebben gevallen en later, middels grenscorrectie, aan de huidige gemeente zou zijn toegevallen. Dat is echter niet correct. In deze hoek hebben allerlei herindelingen en grenscorrecties plaatsgevonden, maar niet tussen deze twee gemeenten. In 1958 is aan de Hoge Biezendijk, temidden van weilanden en boomgaarden, een televisietoren gebouwd in opdracht van de Nederlandse Omroep Zender Maatschappij (Nozema). De basis, een 100 meter hoge betonnen cilinder, is in 19 werkdagen gebouwd door toepassing van een glijbekisting, voor die tijd een unieke wijze van betonbouw. Daarop plaatste men een stalen antennemast, waarna de televisietoren op 9 mei 1961 door koningin Juliana in gebruik is gesteld.

De toren is vernoemd naar professor en oud minister-president mr. Pieter Sjoerds Gerbrandy, tot 1958 voorzitter van de Raad van Beheer van Nozema. De Gerbrandytoren, aanvankelijk 382 meter hoog (100 m betonnen toren, 250 m stalen mast, 32 m antenne) maar in 1987 door vervanging van de antenne verlaagd tot 375 meter, is het hoogste punt van Nederland. Het is zelfs lange tijd het hoogste punt van Europa geweest. Engeland en Rusland kennen nu echter hogere torens. De IJsselsteinse toren is echter nog altijd ruim 40 meter hoger dan de Eiffeltoren in Parijs. De Gerbrandytoren wordt tegenwoordig beheerd door NOVEC (voorheen Nozema), samen met KPN (voorheen PTT). Bij helder weer is de mast in de wijde omtrek te zien (zo is hij onder meer zelfs in Amstelveen waargenomen). In de mast bevinden zich twee liften. De eerste gaat tot de top van de betonnen KPN-toren, 96,20 meter hoog. De tweede is een heel smalle lift in de 259,60 meter hoge buismast van de Nozema, die je in 7,5 minuut tot 335 meter hoogte brengt. Het laatste stuk moet met een trap worden overbrugd. Helaas is de toren niet voor publiek toegankelijk.

De eerste zendmast in de Lopikerwaard was een stalen radiozender van 80 meter hoog, met een noodgebouwtje, Z van de huidige Gerbrandytoren, aan de Radiolaan in het uiterste oosten van de toenmalige gemeente Jaarsveld (op de oudste radio's stond ook 'Jaarsveld' als zoekmogelijkheid). In 1939 kwamen er in de nabijheid, in Lopikerkapel, op grondgebied van de gemeente Lopik, nog 2 radiomasten bij, dat waren de zendmasten die in de radiogidsen als zendmast Lopik bekend stonden (voor nadere informatie daarover zie bij Lopikerkapel). De Gerbandytoren wordt aangeduid als televisietoren en wordt, o.a. blijkens dit artikel over de Gerbrandytoren, zij het op zich dus foutief, ook weleens aangeduid als 'Lopik'. Naast deze zenders staat er in Cabauw nog een zogeheten ‘meetmast’ (die, weliswaar foutief, soms ook 'snuffelpaal' wordt genoemd, want dat is namelijk niet de functie van die mast).

Tijdens kerstdagen is de zendmast de hoogste kerstboom van Nederland, sterker nog de hoogste kerstboom van de hele wereld; hij hangt dan vol met lampjes, wat ’s avonds een feeëriek gezicht is. U zult zich ongetwijfeld afvragen hoe die lampjes aan de tuidraden worden bevestigd. Welnu, aanvankelijk zaten de lampjes op kleine wagentjes die via een lier langs de tuidraden omhoog werden getrokken. De wielen bleken echter schade te veroorzaken aan de coating van de draden. Op 300 meter hoogte gaat de wind namelijk flink tekeer, ook als het beneden windstil is. Daardoor gingen de wagentjes teveel denderen. Reparatie van de tuien gebeurde vroeger overigens door iemand in een bakje langs de tui omlaag te laten zakken. Tegenwoordig gebeurt het volautomatisch, met een kabeltrolley, voorzien van drie camera’s, een spuitmond en een borstel die vanaf de grond kan worden bediend. Een prijsvraag onder studenten van technische hogescholen en universiteiten bracht de oplossing: het winnende concept is van de TH West-Brabant, dat behelst dat er nu hulptuien omhoog worden gehesen. Dit zijn draden van kevlar, een ijzersterke kunststofvezel. De lampen zijn een nieuw type gasontladingslampen, die maar 35 watt sterk zijn en toch veel licht geven. De piek wordt er nog met de hand op gezet.

Wij ontvingen op een verzoek in 2002 aan Nozema om nadere informatie de volgende toelichting van medewerker Rob Roskam: “Het idee dat de lampjes het gehele jaar in de toren hangen is onjuist. De lampjes zijn bevestigd aan lange kevlar tuien, die ongeveer een maand voor de kerst worden aangebracht. Ze worden beneden gemonteerd op containers (met betonblokken verzwaard), die tijdelijk in het weiland van een aantal buren worden geplaatst. Boven zijn ze op vier verschillende hoogten aan de toren bevestigd. Hier zijn vijf installatiemedewerkers twee á drie weken mee bezig. Dit hangt sterk af van de weersomstandigheden waarbij moet worden gewerkt. Bij te hoge windsterkte kan namelijk niet worden gewerkt. Een strakke bries op de grond, betekent op 300 meter hoogte stormachtig. Boven windkracht 3 kan niet meer worden gehesen. Het inhangen kost rond € 50.000 aan arbeidskosten. Het laten hangen van de tuien kan niet, omdat de tuien dan te veel schade oplopen, waardoor de levensduur sterk terugloopt. Ook de containers moeten begin januari weer uit de weilanden worden gehaald, waarna de schade aan het gras kan worden hersteld. De tuien met lichtjes worden over 5 jaar afgeschreven. Kosten zijn per jaar circa € 25.000. Dit is in totaal zo’n € 75.000. De kosten voor het energiegebruik zijn relatief laag, omdat de 120 kerstlampjes 35 watt per stuk gebruiken. Alleen de piek gebruikt wat meer stroom.”

In 1998 verwerft deze 'kerstboom' erkenning met een vermelding in het Guinness Book of Records. Wegens geldgebrek is de traditie een paar keer onderbroken geweest. - Stichting Kerstboom zet zich sinds enkele jaren in om ieder jaar weer de kosten voor de 'kerstboom' gesponsord te krijgen middels donaties van particulieren en instanties. - Filmpje over plaatsen nieuwe antenne op de Gerbrandytoren d.d. augustus 2007. - Op 15 juli 2011 heeft er een brand gewoed in de top van de Gerbrandytoren, waardoor een aantal radio- en tv-zenders een aantal uren uit de lucht is geweest.

- Graftombe voor de Heren van IJsselstein.

- Mariakapel.

- In 2001 zijn langs de Eitersesteeg in een hoefijzervormige gracht de contouren opgemetseld van een voormalig kerkje uit de 13e eeuw, dat tijdens de Reformatie is verwoest. De toegang is ter hoogte van Ommedracht 15 en 16.

- Vlakbij het stadhuisplein bevindt zich de Waag, waarin de VVV is gehuisvest. Vanaf 1599, het bouwjaar van de Waag, controleerde men hier het gewicht van goederen zoals hennep, graan en turf. IJsselstein kende zelfs een eigen gewichten- en matenstelsel. De Waag speelde voor boeren in de wijde omgeving een grote rol.

- Het gemaal van IJsselstein, nabij de kruising Paardenlaan/Hoge Biezen, is als gevolg van de Ruilverkaveling Lopikerwaard, waarbij onder meer de 16 bestaande gemalen zijn vervangen door 4 nieuwe, niet meer in functie. Het gemaal is in 1884 gebouwd als vervanging van de op dezelfde plaats gestaan hebbende Watermolen van den Hogen Biezen, die via de stadsgracht - die dus als boezem fungeerde - het water van de polders Hooge Biezen en Over Oudland op de IJssel uitsloeg. De oude molenaarswoning, die opvallend op een wigvormig perceel in het water ligt, is wél gehandhaafd. Het machinehuis is na 1945 grotendeels verbouwd tot woning voor de machinist, met aanbouw van een nieuw machinehuis.

- De huidige hoeve Rijpickerwaard ligt op de plaats van het vroegere kasteel Rijpickerwaard, in de gelijknamige waard. Dit kasteel wordt voor het eerst genoemd in 1217 als deel van het nieuwe kerspel van het Gein. Het is een leen van IJsselstein. Een tijdlang is het bewoond door de schout. Tussen 1763 en 1789 is het grote huis afgebroken en is er een boerderij gebouwd. In 1889 is deze vervangen door een nieuwe boerderij, die tegenwoordig als dierenasiel en -pension Rijpickerwaard in gebruik is.

- De IJsselsteinse watertoren aan het Hooglandse Jaagpad, die door de grenscorrecties van 1989 op Nieuwegeins grondgebied is komen te liggen, is gebouwd in 1911, is 29 meter hoog en heeft een betonnen vlakbodemreservoir met een inhoud van 200 kubieke meter. De draagconstructie is van beton. Ontwerper en aannemer: F.J. Stulemeyer & Co. Het naastgelegen gebouw was oorspronkelijk een gasfabriek. De toren is in 1997 gerenoveerd en nog steeds in gebruik.

- In 1960 deed de IJsselsteinse amateurarcheoloog Remy Ooyevaar zijn eerste grote vondst. Sindsdien heeft Ooyevaar met de in 1973 door hem opgerichte Archeologische Werkgroep Zuidwest-Utrecht tienduizenden vondsten gedaan in de provincie. Een deel hiervan is te bezichtigen op zijn Archeologiezolder. Ooyevaar heeft ook een indrukwekkend archief opgebouwd met vrijwel alle verschenen publicaties over Zuidwest-Utrecht. In tal van artikelen heeft hij verslag gedaan van zijn onderzoek. In het boek Archeologie van de Lopikerwaard (225) maakt Ooyevaar de balans op van de opgravingen in Zuidwest-Utrecht. Rietzangerlaan 38. Tel. 030-6882667. Te bezoeken op afspraak.

- Gevelstenen in IJsselstein.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Karnavals Organisatie IJsselstein.

"Carnaval en De Brulapen, dat hoort bij elkaar. Elk jaar in de herfst beginnen De Brulapen al met studeren. Carnavalskrakers zijn er altijd, maar er worden elk jaar ook nieuwe hits aan het repertoire toegevoegd. Voor het carnavalsweekend bouwen De Brulapen het verenigingsgebouw van Harmonie Amicitia om tot leutbunker. En dan zijn er op zondagmiddag 400 carnavalsvierders binnen. De Brulapen maken er elk jaar weer één groot feest van. De laatste jaren is ook de Carnavalsmis een enorm succes. Amicitia is van huis uit een katholieke vereniging en wij hebben een band met de kerk. De Brulapen zijn de initiatiefnemer en animator van de carnavalsmis. Carnaval leeft in IJsselstein. Op de zaterdag van het carnavalsweekend is er een grote optocht waar duizenden mensen naar komen kijken. Daarna barst het feest los. Maar op zondagochtend zit de kerk bomvol met carnavalvierders voor de carnavalsmis. De beleving, het gevoel bij de carnavalsmis, is niet te beschrijven. We kunnen iedereen (een carnavalvierder of niet en een christen of niet) aanraden hier een keer getuige van te zijn. Alle leden van De Brulapen spelen ook in Harmonieorkest Amicitia."

- De IJsselsteinloop (zaterdag in mei) is een halve marathon, met tevens een 10 km- en 5 km-loop.

- Avond-fietsvierdaagse IJsselstein (juni).

- Maria Ommegang op Sint Jansdag (24 juni). De voormalige buurtschap Eiteren is lange tijd een bedevaartplaats geweest. Zie ook bij de Sint Nicolaasbasiliek onder Bezienswaardigheden hierboven.

- Braderie (1e zaterdag in juli).

- Jazzfestival (2 dagen in september).

- Country & Westernfestival in september.

- Op een zaterdag half december: grote Kerstmarkt in de binnenstad.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Tips m.b.t. 'dingen te doen' in IJsselstein op Facebook, en hier de bijbehorende promotionele site van de stad.

- De Weekmarkt is elke vrijdag van 12.00-21.00 uur in de sfeervolle binnenstad.

- De waterrijke omgeving leent zich goed voor de recreatievaart. Boottochten op de Hollandse IJssel zijn mogelijk in de maanden juni, juli en augustus. Voor kanoërs, roeiers, zeilers en andere watersporters is een mooie route vanuit Utrecht mogelijk via het Merwedekanaal en de Doorslag naar de Hollandse IJssel. Na een pauze in IJsselstein bereikt u zo de Lopikerwaard. De route gaat verder langs de stadjes Oudewater en Montfoort.

- Eén van de mooiste delen van IJsselstein is het gebied langs de Hollandse IJssel, ten noordoosten van de stad. Van oudsher is dit een agrarisch terrein met grote landschappelijke waarden. De uitgestrekte weidevelden, de karakteristieke boerderijen, de IJsseldijken en de griendbosjes geven het gebied een eigen karakter.

Het IJsselsteinse Bos aan de Noord-IJsseldijk is in 2016 in omvang verdubbeld tot ca. 50 hectare. Het nieuwe gedeelte van het bos heeft een parkachtige setting gekregen met onder meer sierlijke bomenlanen, bosvakken, een uitijkheuvel en een vlonderpad over een afgegraven waterpartij. Er zijn verschillende wandelpaden aangelegd, die zijn verbonden met het oude bos. Bezoekers kunnen gebruik maken van de plukboomgaard waar fruit- en notenbomen zijn geplant. Het nieuwe deel van het bos biedt veel speelruimte en activiteiten voor kinderen.

- "IVN Nieuwegein - IJsselstein en omgeving organiseert excursies, cursussen en jeugdactiviteiten waaraan iedereen kan deelnemen. Ook publiceren wij wandel- en fietsroutes. Wil jeu het IVN steunen als donateur of actief worden als (meewerkend) lid van onze afdeling, kijk dan eens rond op onze site. Je vindt er een overzicht van de activiteiten van de verschillende werkgroepen van onze afdeling. Je kunt je een beeld vormen van welke werkgroepen er zijn, en bijvoorbeeld ook aan welke excursies, cursussen e.d. je zou kunnen deelnemen. Ben je geinteresseerd of heb je vragen, neem dan contact met ons op."

- Kinderboerderij op de hoek Achtersloot / Eitersesteeg.

- Sportfondsenbad De Hooghe Waerd.

- Het IJsselbos ligt weliswaar op grondgebied van de gemeente Nieuwegein, maar omdat dit gebied nog t/m 1988 onder de gemeente IJsselstein viel en dit bos als een soort enclave oostelijk van de A2 wél in de Lopikerwaard ligt, hebben wij het hier beschreven. Het IJsselbos ligt tussen de A2 en de Kromme IJssel, westelijk van de watertoren die u vanaf de A2 kunt zien liggen. U hebt een goede plattegrond nodig om (de weg naar) het bos te kunnen vinden! Ondanks de ingeklemde ligging tussen de snelweg A2 en de woonwijken van Nieuwegein kun je het IJsselbos beleven als een oase van rust. Het circa 19 hectare grote terrein is aangelegd in het kader van de Ruilverkaveling Lopikerwaard en behoort tot het rivierengebied. In dit gebied ontstaat langzaam een natuurlijk gevarieerd bos door uitzaaiing en opslag van bomen en struiken. In het midden van het bos is een plas gegraven. Je kunt hier bijzondere plantensoorten aantreffen zoals de brede wespenorchis en de voor de Lopikerwaard unieke distelbremraap.

- Fulco Theater (bioscoop, theater, filmhuis).

- De in 2018 opgerichte Stichting Hollandsche IJssel Altijd Anders wil in het toeristenseizoen de authentieke trekvaart als icoon inzetten bij de promotie van de Hollandsche IJssel als Gouden Eeuw Rivier. Passagiers van zo’n museumschip kunnen de rivier vanaf het water op een unieke manier beleven en passanten op de dijken kunnen genieten van het nostalgisch cultuurhistorisch beeld dat een jagend paard dat een varend erfgoed voorttrekt, oplevert. Er zijn twee trajecten voorzien waar men volgens dienstregeling beoogt te gaan varen: Oudewater-Hekendorp en IJsselstein (Marnemoende) - IJsselstein (Centrum). Het is de intentie dat Stichting Varend IJsselschip e.e.a. gaat exploiteren. Daartoe is zij anno 2019 fondsen aan het verwerven voor de aankoop van de replica van een snikke die anno 2019 in Maassluis ambachtelijk wordt gebouwd. Hiermee is zo'n drie ton gemoeid. Het streven is om in het eerstgenoemde traject reeds in seizoen 2019 aan de slag te kunnen. Bij het tweede traject kan men sowieso pas vanaf 2020 terecht, omdat daar de oevers nog geschikt moeten worden gemaakt voor de trekpaarden.

- "Winkelcentrum Achterveld is het "vers en divers" winkelcentrum in IJsselstein. Het winkelcentrum is in 1990 gerealiseerd, met diverse speciaalzaken, een grote supermarkt, kapsalon, cafetaria, afhaalchinees en apotheek. De meeste winkeliers zitten er al vanaf het eerste uur. Voor al je (dagelijkse) boodschappen kun je hier terecht, ook voor deskundig advies van specialisten in hun vakgebied. Graag begroeten wij je in een van onze winkels."

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente IJsselstein. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.

- Straatnamen: - Straatnamen van IJsselstein verklaard.

- Welzijn: - "Het project WIJKoken uit IJsselstein heeft in januari 2021 de jaarlijkse 'Kern met Pit'-trofee* gewonnen in de provincie Utrecht. Door dit project kunnen buurtgenoten tegen kostprijs een heerlijke maaltijd krijgen. De maaltijden worden gemaakt door vrijwilligers. Het buurtinitiatief zorgt voor een ontmoetingsplek in de wijk. Gedeputeerde Hanke Bruins Slot was jurylid en heeft de prijs uitgereikt. "Kern met Pit levert ontzettend waardevolle projecten op die de leefbaarheid in dorpen en buurten ten goede komt. Inwoners werken gezamenlijk aan het succesvol uitwerken van hun plan en Kern met Pit geeft ze een belangrijk steuntje in de rug", aldus de gedeputeerde. Alle veertien genomineerden ontvingen het predicaat 'Kern met Pit' en 1.000 euro voor hun project. Winnaar WIJKoken ging met 2.500 euro naar huis. Zij zullen zich presenteren tijdens de landelijke finale van Kern met Pit en mogen dan het opnemen tegen winnaars uit andere provincies. * De Kern met Pit verkiezing is een jaarlijkse verkiezing, georganiseerd door KNHM Foundation (Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij) voor buurtprojecten." (bron: Provincie Utrecht, januari 2021)

- Veiligheid: - Reddingsbrigade IJsselstein (RBIJ) is een van de ruim 180 reddingsbrigades en 280 duikverenigingen in Nederland. De vereniging heeft ca. 200 leden en wordt gerund door ca. 50 vrijwilligers. De vereniging geeft instructie in het zwemmend redden, snorkelen, varend redden en de duiksport onder leiding van de deskundig opgeleide instructeurs. Daarnaast verlenen zij veiligheidsondersteuning op en nabij het water bij diverse activiteiten in de Utrechtse regio en daarbuiten.

- Brandweer: - Tijdens de jaarlijkse korpsavond van Brandweer IJsselstein in de brandweerkazerne worden jubilea gevierd en certificaten en diploma's uitgereikt. Ook wordt er afscheid genomen van vertrekkende manschappen en tijdens de gezellige avond worden partners bedankt voor hun steun. "Het zijn de partners en gezinsleden die ervoor zorgen dat we altijd 24/7 paraat kunnen staan", vertelt een trotse postcommandant Marco van Rooijen tijdens de korpsavond van januari 2020. Dat jaar zijn veel jeugdbrandweerleden in het zonnetje gezet. "Met vijftien knullen en meiden zijn is de Jeugdbrandweer helemaal op sterkte. De enthousiaste groep floreert en doet overal aan mee." De oogst aan certificaten is het resultaat van de inspanningen. Wie jong besmet raakt met het 'brandweervirus' komt daar vaak niet meer van af. "Vandaar de jubilarissen." Samen met burgemeester van Domburg reikte Van Rooijen de diploma's, certificaten en versierselen uit aan jeugdbrandweerleden: Dani Veldhuizen, Jarno Rompa, Damian en Quinten Savelsbergh, Rick de Kooij, Nick Valkenburg, Lars van der Voort en Chiara Veldhuizen. Er werd afscheid genomen van Yoshi Klop en Michael van Batenburg, die zijn 20-jarig jubileum vierde en een medaille ontving, net als de jubilarissen Laurens Klok en Mark Zuidervliet.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van IJsselstein RK.

Reacties

(4)

Wat ik mis in de informatie zijn de dakpannen- en steenfabrieken, alsmede de vele houtverwerking en houthandel (Jongeneel) langs de Hollandse IJssel oevers. Deze hebben toch veel werkgelegenheid en reuring gebracht. Jammer.

Nou, u miste dat niet want ik had er al wel een hoofdstukje over in het hoofdstuk Geschiedenis, maar in relatie tot het belang van het onderwerp was het wel een wat magere alinea. Dat mag inderdaad meer aandacht krijgen. Ik heb de alinea nu iets uitgebreid, met links naar artikelen over houthandel Jongeneel, meubelfabriek Schilte en een artikel van 16 pagina's over de steenbakkerijen. Wie er meer over wil lezen kan daar dus terecht. De uitdaging is namelijk om zo volledig mogelijk te zijn in de vermelding van alle mogelijke relevante onderwerpen, maar het tevens zo bondig mogelijk te houden, zodat een pagina niet te lang(dradig) wordt. Daarom krijgt ieder onderwerp in principe 1 alinea, met waar relevant links naar elders voor wie er meer van wil weten. Zo kan ik toch in zo weinig mogelijk ruimte zoveel mogelijk informatie bieden. Deze pagina heeft nu al ca. 5.000 woorden (= ruim 10 dichtbetikte A4'tjes, in papiertermen) en dat wordt voor het eind van het jaar nog wel verdubbeld, want dan wil ik alles inhoudelijk helemaal gereed hebben. Het maximum per pagina is namelijk 10.000 woorden, om het niet te langdradig te maken, en bij grote kernen als deze haal ik dat doorgaans wel. De uitbreidingen die nog volgen, zullen zich voornamelijk afspelen in de sfeer van de bezienswaardigheden, evenementen en het verenigingsleven.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Hallo wij zijn een gezin bestaande uit 9 kinderen van Schaik, allen geboren in IJsselstein.
55 jaar geleden verhuisd naar Gelderland. Onze Vader was fruitteler op het Hogeland nr 9.
Graag willen wij een “onze rootsdag“ doen.
Weet u soms waar wij ons kunnen melden om wat te horen over ons stadje en familie.
Onze Vader is helaas na 2 jaar verhuizen al overleden (52).

Het hierboven beschreven Museum IJsselstein weet uiteraard alles over het verleden van deze stad en gemeente. Hun gegevens vindt u hier: https://www.museumijsselstein.nl/
En dan is er ook nog de eveneens hierboven beschreven Historische Kring IJsselstein, die zich ook hebben gespecialiseerd in de geschiedenis van de stad en die soms ook de geschiedenis van families uitzoeken. Zij hebben op donderdagen een inloopavond, dus dan zouden jullie bijv. 's middags naar het museum kunnen, dan ergens een hapje doen en 's avonds naar de Historische Kring. Hun gegevens vindt u hier: https://www.hkij.nl/index.php/nl/. Lijkt me een leuk dagje uit om zo alles over je geboorteplaats te weten te komen.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen