Status

- Kantens is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1989. In 1990 over naar gemeente Eemsmond, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

- Wapen van de voormalige gemeente Kantens.

- Begin 20e eeuw is het rijtje van ca. 15 huizen gebouwd aan de Z kant van het dorp (Middelstumerweg 16-44). Dat deel viel echter onder de Z buurgemeente Middelstum. Daarom stonden er t/m 1989 vanuit het Z komend eerst plaatsnaamborden 'Kantens gem. Middelstum', en even verderop kwam je dan het deel in de gemeente Kantens binnen, wat ook met plaatsnaamborden stond aangegeven. Bij de gemeentelijke herindelingen van 1990 is dit huizenrijtje door een grenscorrectie aan het dorp toegevoegd onder de nieuwe gemeente Eemsmond (terwijl Middelstum zelf opging in de gemeente Loppersum). Op recente kaarten, waarop dorps- of gemeentegrenzen staan aangegeven, is dit rijtje duidelijk herkenbaar als een lintvormig aanhangsel.

- Onder het dorp Kantens valt ook een deel van de buurtschap Anderwereld.

Naam

In het Gronings
Kannes.

Oudere vermeldingen
1326 Cantenze, 1371 Kantynse, 1397 Kanthenze, 1400 in Kantinze, 1506 Kanthens, 1510 tho Cantes, midden 16e eeuw Cantes, Kantes, 1579 sic: Kanthers, ca. 1660 Cantes, 1781 Cantens.

Naamsverklaring
Ontstaan uit Kantingja* 'bij de lieden van de persoon Kanto'. De ontwikkeling van het suffix -ingi tot -ens is Fries. Overeenkomst tussen Kantens en Cantaing in Frankrijk maakt het verleidelijk de K- als Pregermaans te beschouwen. Anderen verwerpen een persoonsnaam en knopen aan bij het Keltische cant 'wit', eveneens met onverschoven K-. Zie ook Hantum.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Het dorp Kantens grenst in het W en NW aan het dorp Stitswerd, in het N aan het dorp Rottum, in het O aan de dorpen Zandeweer en Eppenhuizen en in het Z aan, achtereenvolgens en van O naar W, de O enclave van het dorp Toornwerd, buitengebied van het dorp Middelstum, weer het dorp Toornwerd en nogmaals buitengebied van het dorp Middelstum, en ligt O van het dorp Baflo, ZO van het dorp Warffum, ZZO van het dorp Usquert, ZW van het dorp Uithuizen, W van het dorp Garsthuizen, NW van de dorpen Huizinge en Loppersum, NNO van het dorp Bedum, NO van het dorp Onderdendam en ONO van het dorp Winsum.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Kantens 317 huizen met 1.941 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 95/570 (=huizen/inwoners), de dorpen Eppenhuizen 22/160, Rottum 41/250, Stitswerd 36/209 en Zandeweer 74/456 en de buurtschappen Bethlehem 3/16, Helwert 3/25, Holwinde 6/28, Doodstil 17/88, De Knijp 4/27 en Startenhuizen 16/112. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 280 huizen met ca. 700 inwoners.

Geschiedenis

Kantens is een wierdedorp, met de kerk centraal op het hoogste punt in het dorp. Vroeger liepen de wegen van en naar het dorp via dijken, die weer in verbinding stonden met andere dorpen. Van grote invloed is ook de functie van het water geweest, al dan niet gegraven. Zo zijn de Bredeweg, Usquerderweg en Oosterweg op oude dijken aangelegd. Rond het bebouwde gedeelte van het dorp lag vroeger een rondweg, Ossengang of Achterom genoemd. In het dorp waren vier wegen die naar de kerk liepen: Kerkstraat, Kerkpad, Molenweg en Poelestraat. Via deze wegen kon men de kerk bezoeken voor de kerkdienst, begrafenis, huwelijk of doop.

In 1663 is het Boterdiep gegraven tot aan het begin van de Oosterweg. In 1664 komt de verlenging tot Uithuizen tot stand. Aangezien het Bieskemaar een hogere waterstand had dan het zuidelijker stuk Boterdiep, moest er aan het begin van de Oosterweg een verlaat komen (= regelbare waterdoorlaat). De sluisbeheerder woonde in het waarhuis aan de Oosterweg. In 1878 kreeg het Boterdiep aldaar zijn tegenwoordige breedte en vorm. Tot 1820 was het transport via water zeer belangrijk; vrijwel ieder dorp en elke grote boerderij in deze regio was door een uitloper verbonden met een ‘maar’ en deze weer met een water dat in de stad Groningen uitkwam. Tot 1975 kwamen vader en zoon Moret met hun schepen door Kantens om via het Boterdiep zand en grind te lossen in Uithuizen. Transport via de wegen of paden was eerst mogelijk nadat er verharding was aangebracht.

Recente ontwikkelingen

- "Onder deze link vind je een bundel met 'Sterke Verhalen over Kantens'. ‘Sterk’ omdat ze laten zien hoe een klein dorp vitaal kan zijn. Inwoners zetten samen de schouders onder hun dorpsverenigingen, zorgen voor activiteiten en helpen elkaar waar nodig. Dat lukt heel goed, zoals blijkt uit dit tiental verhalen en impressies. Ze vormen een mooie illustratie bij de cijfers die voorkomen in het onderzoek naar de waardering van de leefomgeving in dit dorp (Rozema, 2013). Elke generatie verwerkt zijn ervaringen in verhalen. Verhalen vertellen vaak wat bijzonder is tegen de achtergrond van het algemene. De winter van 1979 was in heel Nederland streng, maar mensen herinneren zich behalve de kou en de sneeuw de verbondenheid die ontstond. Overal verloren kleine dorpen hun middenstand, maar dorpsbewoners bedenken op een eigen wijze nieuwe voorzieningen en delen hun succes.

Stefan van Schendel heeft vol inzet verhalen in Kantens opgespoord en vastgelegd. In verhalen gaat het om een beleefde werkelijkheid, niet om wetenschap. Vertellers en luisteraars scheppen elk hun eigen beeld. Behalve verhalen van en over bewoners vind je hier observaties van een jonge student die het dorp in het voorjaar van 2013 een half jaar lang heeft doorkruist en beleefd. Het initiatief voor het project 'Sterke verhalen van Groninger dorpen' is genomen door Jannie Rozema, onderzoeker van Kenniscentrum NoorderRuimte van de Hanzehogeschool Groningen. Haar onderzoeksthema is de kwaliteit van de leefomgeving. Dit tweejarig project werd mogelijk gemaakt door een subsidie van de provincie Groningen uit de reserve Leefbaarheid Krimpgebieden (onderdeel Innovatieve Projecten en Experimenten). Hopelijk dragen deze verhalen op hun eigen bescheiden wijze bij aan het voortbestaan van Kantens als kleine, maar sterke woon- en leefgemeenschap. We zijn de inwoners die hun verhalen met ons wilden delen daar erkentelijk voor." Aldus drs. Joost Eskes, Projectleider 'Sterke Verhalen van Groninger Dorpen', Instituut voor Communicatie en Media, Hanzehogeschool Groningen.

Bezienswaardigheden

- Kantens heeft 5 rijksmonumenten.

- De Hervormde (PKN) Vituskerk (die soms onterecht Antoniuskerk wordt genoemd) staat op het hoogste punt van de dorpswierde in Kantens. De kerk is vooral bekend door de forse steunbeer. De onderbouw van de toren en het westelijke deel van het schip dateren van omstreeks 1200. Dit oudste deel van de kerk heeft een romaans karakter. Het schip heeft aan beide zijden een rondboogfries en een spaarveld. Aan de noordzijde bevinden zich rondboogvensters. Het schip en het koor zijn in de tweede helft van de 13e eeuw uitgebouwd in een romanogotische stijl. De ingebouwde toren is omstreeks 1500 verhoogd. De steunbeer is in de 16e eeuw tegen de toren geplaatst. De preekstoel is in 1741 vervaardigd naar een ontwerp van Jan Bitter, met houtsnijwerk van Casper Struiwig. Het kerkorgel stamt uit 1661 en is waarschijnlijk gebouwd door Hendrick en Johannes Huis.

- Door de vorming van de protestantse gemeente (PKN) is in de Gereformeerde Kerk uit 1931 (Langestraat 25) op 20 november 2005 de laatste dienst gehouden. Aansluitend is de kerk verkocht aan en in gebruik genomen door de Christelijk Gereformeerde Kerk van Thesinge/Westerwijtwerd, die voorheen haar diensten in die beide dorpen hield. De kerk van Westerwijtwerd hebben ze afgestoten. In 1918 is hier een schuurkerk gebouwd, die in 1931 is gesloopt en door de huidige kerk is opgevolgd.

- Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt (Pastorieweg 21) uit 1958.

- Molen Grote Geert in Kantens (Langestraat 18), prachtig gelegen aan het Boterdiep, is een koren- en pelmolen. De molen is oorspronkelijk in 1818 gebouwd als lage stellingmolen. Waarschijnlijk als gevolg van windbelemmering van de molen door de uitbreiding van het dorp is de molen in 1852 verhoogd. De onderbouw heeft hierdoor een opvallende rechte vorm. In 1954, 1979 en 2005 is de molen gerestaureerd. In 2008 is de molen geheel opnieuw gedekt met riet. Naast de molen staat nog de voormalige stookhut. De molen is tegenwoordig enkele malen per week op vrijwillige basis in gebruik. Als een van de weinige pelmolens in Groningen wordt hier ook daadwerkelijk nog regelmatig gepeld. De molen is geopend op zaterdagmiddag, op Nationale Molendag, op Open Monumentendag, en op andere dagen als de molen draait.

Jaarlijkse evenementen

- Toneelgroep Advendo heeft ca. 40 leden, van ca. 12 tot 70+ jaar. Het seizoen loopt van begin september tot eind april. De repetitieavonden zijn op maandag. Jaarlijks brengen ze eind januari een nieuw stuk op de planken.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Kantens, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Oude ansichtkaarten van Middelstum, Kantens, Onderdendam en Stedum.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Kantens (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Kantens.

- Nieuws: - 't Lougnijs ('Loug' is Gronings voor 'dorp' en 'nijs' is Gronings voor 'nieuws') is de maandelijkse informatiekrant voor de dorpen Kantens, Rottum en Stitswerd. De krant verschijnt elke laatste donderdag van de maand, behalve in juli en december. In juli komt er geen krant i.v.m. de zomervakantie en in december verschijnt de krant de donderdag voor de kerst. Via deze link is 't Lougnijs vanaf een maand na verschijning ook online te lezen (ook oudere nummers). - Nieuwsberichten m.b.t. Kantens van de afgelopen jaren op de site van RTV Noord.

- Belangenvereniging: - Dorpsbelangen Kantens.

- Dorpshuis: - Dorpshuis 't Schienvat.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool Klinkenborg kreeg zijn naam in 1953, toen de school aan de Kerkhofsweg geopend werd. De school ontleent zijn naam aan de vroegere borg uit de 17e eeuw nabij Kantens. De school is gelegen op een wierde in het centrum van het dorp en gebouwd in 1985, toen de Wet op het Basisonderwijs in werking trad. Hierdoor moest er één gebouw voor kleuter- en lager onderwijs komen. De oude school is afgebroken en de nieuwe is er voor in de plaats gekomen. Het gebouw is modern van opzet. De school ligt niet aan wegen bestemd voor doorgaand verkeer. De school bestaat uit 4 leslokalen, een gemeenschapsruimte en een speellokaal voor de jongste kinderen. De ontmoetingsruimte wordt tevens gebruikt voor werken met kleine groepen en voor het computeronderwijs. De ontmoetingsruimte dient tevens als overblijfruimte. Voor individuele leerlingenzorg is er de mogelijkheid om van een instructielokaal gebruik te maken. In het gebouw is ook de peuterspeelzaal gevestigd. Zes keer per jaar huisvest het gebouw ook het consultatiebureau.

"Onze school is een kleine dorpsschool, midden in het dorp gelegen op een terp. Een centrale plaats in het dorp; een centrale functie in het dorp.Wij willen stap na stap, dag na dag, groeien naar een school met een hart waar iedereen welkom is: Onderwijs op terphoogte! Wij willen een dorpsschool zijn waarin kinderen, leerkrachten en ouders zich thuis voelen. Een school, gestuurd door een professioneel, dynamisch en flexibel schoolteam met een uitgesproken zorg voor de (sociaal-emotioneel) zwakkere kinderen en voor het verwerven van een maximale leerwinst. Vanuit respect voor iedereen waarderen we verschillen. We benaderen de kinderen vanuit een positieve instelling en met een luisterende en bemoedigende houding. Zo groeit in het kind voldoende zelfvertrouwen en zelfstandigheid om nieuwe relaties en uitdagingen aan te gaan. We willen groot zijn in het klein-zijn."

- Duurzaamheid: - De in 2017 opgeichte Coöperatie Energie Initiatief Kantens (EIK) e.o. (waarmee met name de buurdorpen Rottum en Stitswerd worden bedoeld) heeft ten doel het beorderen en uiteindelijk bereiken van energieneutrale dorpen in de ruimste zin van het woord. Dit doen ze door het stimuleren en realiseren van besparingen op energieverbruik, het produceren van duurzaam opgewekte energie in de ruimste zin en het in- en verkopen van duurzaam opgewekte energie, bij voorkeur lokaal opgewekt. Men is gelijk voortvarend aan de slag gegaan. In juni 2018 is - dankzij participatie van 18 huishoudens - een gezamenlijk zonnedak met 120 panelen gerealiseerd. In januari 2019 is een zonnedak met 756 panelen gereedgekomen, als resultaat van een succesvolle samenwerking met akkerbouwbedrijf Mts. Smith Flipsen. Nieuwe plannen voor een volgend zonnedak, opslag zonne-energie en een elektrische deelauto zijn in voorbereiding.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Kantens.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)