Tijdens onze onderzoeken naar plaatsen en plaatsnamen in ons land, stuitten wij op diverse 'setjes' van twee plaatsen of plaatsnamen, die in de loop der tijd zijn 'omgekeerd' ten opzichte van elkaar. Wij onderkennen hierbij de categorieën:
1) Tweelingdorp A-B wordt B-A.
2) Dorp A onder gemeente B wordt dorp B onder gemeente A.
3) Buurtschap A onder dorp B wordt buurtschap B onder dorp A.
4) Vergelijkbaar met 3), stuiten wij ook op tegenwoordig grote plaatsen die onder een kleinere plaats vallen die dan de gemeentenaam is, en die dus oorspronkelijk kennelijk het belangrijkst was. Ook dat zou je als een in de loop der tijd 'omgekeerd paar' kunnen beschouwen. Ook in bredere zin kan een plaats groeien waardoor zij belangrijker wordt dan een omliggende plaats, terwijl dat voorheen andersom was.
Tot heden hebben wij de volgende voorbeelden gevonden:
Categorie 1: Tweelingdorp A-B wordt B-A
- Het postkantoor van de dorpen Heeswijk en Dinther heette van 1933 tot 1969 'Dinther en Heeswijk'. Sinds laatstgenoemd jaar is er de gemeente Heeswijk-Dinther en sinds 1978 is er de gelijknamige 'postale plaatsnaam'.
- De dorpen Jutrijp en Hommerts hadden van 1899 tot 1970 een postkantoor onder de benaming Jutrijp-Hommerts. In laatstgenoemd jaar wordt die naam veranderd in Hommerts. Tegenwoordig spreekt de gemeente over die dorpen als een tweelingdorp onder de naam Hommerts-Jutrijp. De lokale dorpswebsite spreekt overigens afwisselend van Jutrijp-Hommerts en Hommerts-Jutrijp.
Categorie 2: Dorp A onder gemeente B wordt dorp B onder gemeente A
- Vanouds was Stadskanaal gemeente Onstwedde (en daarmee vanwege de snelle groei van Stadskanaal tevens categorie 4). Sinds de gemeentelijke herindeling van 1969 is Onstwedde gemeente Stadskanaal.
- Vóór 1938 viel Leidschendam deels onder de gemeente Veur, deels onder de gemeente Stompwijk. Sinds de herindeling van dat jaar vielen Stompwijk en Veur onder de gemeente Leidschendam (thans gemeente Leidschendam-Voorburg).
- Het dorp Moerdijk viel oorspronkelijk deels onder de gemeente Klundert. Sinds de gemeentelijke herindeling van 1997 aldaar valt de stad Klundert onder de gemeente Moerdijk.
- Vanouds viel het dorp Dodewaard onder het kerspel Hien. Tegenwoordig ligt het dorpje Hien voor de postadressen 'in' Dodewaard.
- Vanouds (en nog tot in de 19e eeuw!) viel 's-Hertogenbosch hiërarchisch onder Orthen. Tegenwoordig ligt Orthen in 's-Hertogenbosch.
- T/m 1977 viel het dorp Neerijnen onder de gemeente Waardenburg. Sinds 1978 valt het dorp Waardenburg onder de gemeente Neerijnen.
- T/m 1985 viel de buurtschap Liesveld onder de gemeente Groot-Ammers. In 1986 ging Groot-Ammers onder de gemeente Liesveld vallen.
- Vanouds viel IJsselham onder de gemeente Oldemarkt. Van 1973 t/m 2000 viel Oldemarkt onder de gemeente IJsselham.
- T/m 30-6-1966 viel de buurtschap Mariekerke onder de gemeente Meliskerke, en van 1-7-1966 t/m 1996 viel het dorp Meliskerke onder de gemeente Mariekerke.
Categorie 3: Buurtschap A onder dorp B wordt buurtschap B onder dorp A
- Oranjewoud was oorspronkelijk een buurtschap onder het dorp Brongerga. Tegenwoordig is Brongerga een buurtschap onder het dorp Oranjewoud.
- Joure is ontstaan als buurt onder het dorp Westermeer. Tegenwoordig is Westermeer 'opgeslokt' door Joure.
- Vanouds was Onderdendam een buurtschap onder het dorp Onderwierum. Sinds het stuivertje wisselen van de kerk in 1841 is Onderwierum een buurtschap onder het dorp Onderdendam.
- Emmeloord was destijds een buurtschap op het eiland Schokland. Tegenwoordig is Schokland een buurtschap bij Emmeloord.
- Vanouds viel Ten Post onder Wittewierum, tegenwoordig valt Wittewierum onder Ten Post.
- Grosthuizen heette oorspronkelijk Groot Oosthuizen, om het te onderscheiden van Klein Oosthuizen, dat nu Oosthuizen heet. De oude namen geven aan dat Grosthuizen oorspronkelijk belangrijker was, terwijl Oosthuizen tegenwoordig beduidend groter is dan Grosthuizen.
- Kootstertille is ontstaan als buurtschap onder het dorp Kooten. Tegenwoordig is Kooten een buurtschap onder het dorp Kootstertille.
- Beetsterzwaag is begonnen als buurtschap van het dorp Beets. Door de groei van Beetsterzwaag en de nagenoeg ondergang van Beets, dat tegenwoordig Oud Beets heet, zijn die rollen nu omgedraaid.
- Tot in ieder geval medio 19e eeuw was De Blesse nog een buurtschap onder het dorp Peperga (en deels ook onder het dorp Blesdijke). Tegenwoordig is De Blesse qua huizen en inwoners 10x zo groot als Peperga en hoewel dat formeel nog altijd een dorp is, in de praktijk te beschouwen als buurtschap - want bescheiden huizental, geen kern, geen kerk in functie meer, geen voorzieningen - van De Blesse. Men profileert zich ter plekke als tweelingdorp De Blesse - Peperga.
- De huidige buurtschap Ypecolsga was in de middeleeuwen het moederdorp van het later ontstane Woudsend. Woudsend zal dus begonnen zijn als buurtschap van het dorp Ypecolsga. Door de strategische ligging werd Woudsend al snel veel belangrijker. En Ypecolsga raakte zijn kerk kwijt. Om beide redenen is Ypecolsga tegenwoordig een buurtschap van het dorp Woudsend.
Categorie 4: van oorsprong belangrijkste plaats in de gemeente (e.o.) ruilt van rol met buurdorp
- Nijverdal is gemeente Hellendoorn, terwijl laatstgenoemd dorp veel kleiner is. Nijverdal is pas rond 1840 ontstaan en sindsien fors gegroeid dankzij de ontwikkeling en groei van de textielindustrie aldaar.
- Ochten was t/m 2001 gemeente Echteld, terwijl Ochten veel groter is dan Echteld.
- Reuver is gemeente Beesel, terwijl Reuver (inmiddels) veel groter is dan Beesel.
- Zoetermeer werd begin 20e eeuw nog 'een dorpje bij Benthuizen' genoemd. Kunt u het zich voorstellen? Tegenwoordig zijn door de forse groei van Zoetermeer die rollen omgedraaid en is Benthuizen nu 'een dorpje bij Zoetermeer'.
Reactie toevoegen