Tweelingsteden, tweelingdorpen en tweelingbuurtschappen en dergelijke

Sommige dorpen - veelal in Fryslân, maar ook elders in het land komt het voor, zij het in mindere mate - zijn zo klein dat ze voor voorzieningen en het verenigingsleven op een buurdorp zijn aangewezen. Dan wel twee dorpen (en soms zelfs drie of vier) houden gezamelijk voorzieningen en verenigingen in stand, waar ieder afzonderlijk dat niet zou kunnen. En/of twee dorpen zijn zodanig aan elkaar gegroeid/met elkaar vergroeid dat men het maatschappelijk gezien als één dorpsgemeenschap beschouwt (bijv. Gerkesklooster-Stroobos, Paesens-Moddergat). Dergelijke 'setjes' kun je beschouwen als 'tweelingdorp'. Vaak noemen ze zichzelf ook zo. Vaak komt het ook tot uitdrukking in de namen van bijvoorbeeld een gezamenlijk dorpshuis, een gezamenlijke dorpsraad of vereniging, dat men beide plaatsnamen daarin opneemt, in de vorm van een opsomming of van een dubbelnaam (zoals de voorbeelden van hiervóór, en bijvoorbeeld De Blesse-Peperga, Hempens-Teerns en dergelijke). Omdat het in verhouding tot het totaal aantal dorpen maar een kleine minderheid is, en het toch wel een bijzondere categorie plaatsen is, vind je er hieronder een overzicht van.

Eventuele bijzonderheden betreffende het 'tweeling-zijn' vind je in de plaatsbeschrijvingen op de pagina's in kwestie. In een aantal gevallen vatten wij dat hieronder samen. Het betreft doorgaans dorpen waar formeel, dat wil zeggen voor het postcodeboek en de BAG (= gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen) sprake is van 2 postale plaatsnamen. Doorgaans hebben de dorpen ook nog plaatsnaamborden met de eigen naam (in plaats van de samengestelde naam). Men vraagt ons weleens of je dergelijke 'tweelingen' nu als een of twee dorpen moet beschouwen. Welnu, voor beide valt iets te zeggen én beide zijn even waar. Geografisch en cultuurhistorisch zijn de dorpen Dongjum en Boer bijvoorbeeld twee dorpen, maar op de gezamenlijke dorpssite spreekt men (deels) van 'het dorp Dongjum-Boer', waarmee men bedoelt dat het maatschappelijk gezien één dorpsgemeenschap is, die uit twee kernen bestaat. Maar als men elders - al dan niet ook op de dorpssite - van de dorpen Dongjum en Boer spreekt, is dat dus net zo waar, omdat het ook nog altijd formeel twee dorpen zijn met ieder hun eigen postcode, postale plaatsnaam en plaatsnaamborden.

Inconsequent in dat kader zijn de - hieronder vermelde - tweelingdorpen Eelde-Paterswolde en Grevenbicht-Papenhoven, waarbij de gemeenten in kwestie plaatsnaamborden met deze samengestelde namen hebben geplaatst, ten teken dat zij het kennelijk vandaag de dag één dorp(sgemeenschap) vinden, maar voor de postadressen (en daarmee de BAG) wél de afzonderlijke plaatsnamen hebben gehandhaafd. Maar ja, om dat aan te passen is nu eenmaal veel tijdrovender, complexer en kostbaarder.

Groningen:

- Harkstede en Scharmer worden in toenemende mate als tweelingdorp beschouwd, omdat ze inmiddels aan elkaar zijn gegroeid en diverse gemeenschappelijke voorzieningen hebben. Het schijnt dat de Harksteders spreken van Harkstede-Scharmer en de Scharmers van Scharmer-Harkstede... :-) Er wordt ook veel samengewerkt met het kleine buurdorp Woudbloem. Dit 'drielingdorp' staat in de volksmond gezamenlijk bekend als HSW.

- Hoogezand en Sappemeer. Formeel heeft de naam Hoogezand-Sappemeer alleen betrekking op de sinds 2018 voormalige gemeente van die naam. In de praktijk wordt de naam ook vaak voor de gezamenlijke dorpen gehanteerd. Tot voor kort stond het ook zo op de blauwe plaatsnaamborden (komborden) aan de 'buitenkant' van die dorpen, met daarbinnen aparte witte borden met de plaatsnamen Hoogezand en Sappemeer, op het punt waar men het ene dorp uit ging en het andere dorp in kwam. Tegenwoordig - sinds de instelling van de fusiegemeente Midden-Groningen in 2018 - hebben de dorpen weer eigen blauwe plaatsnaamborden met alleen de eigen naam.

- Nieuw-Scheemda en 't Waar.

- Nuis en Niebert.

Fryslân:

- Bakhuizen, Mirns en Rijs.

- Beetsterzwaag en Olterterp.

- Boornbergum en Kortehemmen.

- De Blesse en Peperga.

- Dongjum en Boer.

- Driezum en Wâlterswâld.

- Gerkesklooster en Stroobos.

- Hinnaard, Itens, Rien en Lytsewierrum. Itens is het enige dorp van meer dan marginale omvang, waar ook de school en dorpshuis voor de 4 dorpen zijn gevestigd. De andere 3 kernen zijn gezien hun geringe omvang 'de facto' als buurtschappen van Itens te beschouwen. Toch blijft men hechten aan de dorpsstatus. De gezamenlijke website presenteert zich dan ook als 'De 4 doarpen'.

- Húns en Leons.

- Jellum en Bears.

- Jutrijp en Hommerts zijn formeel nog twee aparte woonplaatsen. In de praktijk benoemen de inwoners en lokale verenigingen e.d. het doorgaans gezamenlijk als tweelingdorp Jutrijp-Hommerts, maar soms noemt men het ook Hommerts-Jutrijp (zoals bijv. de voormalige gemeente Wymbritseradiel het noemde op haar site)...

- Morra en Lioessens.

- Oppenhuizen en Uitwellingerga, die zich als inkorting van hun Friese namen (resp. Toppenhuzen en Twellingea) ook wel betitelen als 'Top & Twel'.

- De inwoners van Oudega, Idzega en Sandfirden beschouwen hun kernen gezamenlijk als 1 dorp.

- Ouwsterhaule, Ouwster-Nijega en Oldeouwer staan formeel alle als dorp te boek. In de praktijk is qua omvang alleen de eerste een dorp en zijn de laatste 2 als buurtschappen te beschouwen. De inwoners beschouwen de 3 kernen gezamenlijk als 1 kern onder de naam Ouwster-Trijegeaën.

- De aan elkaar gegroeide dorpen Paesens en Moddergat beschouwen zich al lange tijd als tweelingdorp Paesens-Moddergat. Bijzonder is dat de dorpen voor 1984 in verschillende gemeenten lagen (resp. Oost- en Westdongeradeel).

- Raard, Bornwird en Foudgum.

- Sexbierum en Pietersbierum.

- Sintjohannesga, Rohel en Rotsterhaule.

- Skingen en Slappeterp.

- Sonnega en Oldetrijne.

- Tzummarum en Firdgum.

- Wiuwert en Britswert.

Drenthe:

- Alteveer en Kerkenveld.

- Eelde en Paterswolde zijn aan elkaar gegroeid en zijn tegenwoordig op de komborden ook 1 plaatsnaam: Eelde-Paterswolde. Voor het postcodeboek en de gemeentelijke basisregistratie BAG zijn het nog wél 2 plaatsnamen.

- Nieuw-Amsterdam en Veenoord.

- Spijkerboor, Nieuw-Annerveen en Oud-Annerveen.

- Yde en De Punt.

Overijssel:

- De Pollen en West-Geesteren. Bijzonder is dat De Pollen een dorp is in de gem. Twenterand (terwijl de plaatsnaam helaas ook nog eens postaal gezien niet bestaat en zogenaamd 'in' Vriezenveen ligt), terwijl West-Geesteren in de gem. Tubbergen ligt en formeel (voor de postadressen en BAG dus) 'in' Geesteren ligt.

Gelderland:

- Epse en Joppe.

- Hernen en Leur.

- Horst en Telgt.

- Wichmond en Vierakker hebben veel gemeenschappelijke voorzieningen en verenigingen en zijn als tweelingdorp te beschouwen. Alleen noemt de ene verenging zich X Wichmond-Vierakker en de andere zich Y Vierakker-Wichmond, dus als dat wellicht ooit formeel 'één dorp met dubbele plaatsnaam' zou worden (zoals Etten-Leur), zal er een keuze gemaakt moeten worden en zal een van de twee zijn naam moeten veranderen...

Noord-Holland:

- Haarlemmerliede en Spaarnwoude zijn in de praktijk een tweelingdorp. Formeel is Haarlemmerliede een apart dorp, en ligt Spaarnwoude voor de postadressen 'in' Spaarndam.

Zuid-Holland:

- Mookhoek en Schenkeldijk, gem. Hoeksche Waard. Voor de herindelingen van 2019 was het dorp Mookhoek gem. Strijen en buurtschap Schenkeldijk was gem. Binnenmaas (en voor de postadressen ligt het 'in' 's-Gravendeel).

Limburg:

- Het dorp Grevenbicht en de voormalige buurtschap Papenhoven zijn aan elkaar gegroeid en sinds enkele jaren staan er dan ook officiële blauwe plaatsnaamborden (komborden) Grevenbicht-Papenhoven. Formeel voor postcodeboek en BAG zijn het nog aparte woonplaatsen.

Formele woonplaatsen met twee plaatsnamen in de naam

Als twee dorpen een zodanig aan elkaar gegroeide en/of maatschappelijke eenheid zijn geworden dat een gemeente vindt dat het ook formeel één dorp/woonplaats/plaatsnaam moet worden, worden de plaatsen doorgaans ook voor de postadressen tot één plaatsnaam samengevoegd, en is er dan formeel geen sprake meer van een tweelingdorp, maar van een dorp dat uit twee vroegere dorpen, thans dorpsdelen bestaat. Soms 'leven' de oude aparte plaatsnamen ter plekke nog wel in het spraakgebruik. Als wij dat waarnemen, maken wij daar melding van op de pagina in kwestie. Hieronder een overzicht van formele woonplaatsen met twee woonplaatsen in de naam. De bijzonderheden hiervan worden doorgaans op de pagina in kwestie vermeld:

- Aarle-Rixtel.

- Beek en Donk.

- Beemte-Broekland (gem. Apeldoorn) is voor de postadressen en voor de BAG 1 'woonplaats', maar in de praktijk zijn het nog 2 aparte buurtschappen (qua bebording).

- Berkel en Rodenrijs.

- Berkel-Enschot.

- Bunschoten-Spakenburg.

- Driebergen-Rijsenburg is de naam van een per 1-5-1931 opgerichte gemeente, en sinds 1970 ook formeel een plaatsnaam (sinds 1978 ook in het postcodeboek en sinds 2009 ook in de BAG). In de praktijk spreekt vrijwel iedereen - en ook bebording in de regio - van de plaatsnaam Driebergen, omdat het vroegere dorpje Rijsenburg reeds sinds lang de facto een wijk van het dorp Driebergen is geworden.

- Het is begrijpelijk dat bij samengevoegde woonplaatsen het lang, soms wel enkele generaties, kan duren voor men aan de nieuwe plaatsnaam gewend is. Bij Etten-Leur bijvoorbeeld zijn er nog altijd ouderen die zeggen dat ze 'op de Leur' wonen.

- Hardinxveld-Giessendam, voor postcodeboek en BAG 1 woonplaats, wordt in de praktijk vaak nog altijd als 2 aparte dorpen beschouwd. Bijvoorbeeld op vrachtwagens zien wij nog opschriften van firma's die stellen dat ze in Hardinxveld dan wel Giessendam zijn gevestigd. Bovendien hebben we binnen Hardinxveld nog het aparte - maar voor de postadressen helaas niet bestaande - dorp (met eigen komborden) Boven-Hardinxveld.

- Heeswijk-Dinther.

- Son en Breugel.

- Wenum-Wiesel is postaal en voor de BAG 1 'woonplaats' maar in de praktijk zijn het - althans qua bebording - nog 2 aparte buurtschappen (die weliswaar een gezamenlijke Dorpsraad Wenum-Wiesel hebben).

- De dorpjes Westerhaar en Vriezenveensewijk zijn in de loop van de 20e eeuw aan elkaar gegroeid en is nu 1 dorp Westerhaar-Vriezenveensewijk (overigens de langste plaatsnaam van Nederland, althans als samengestelde naam). Je kon er natuurlijk op wachten dat men dat in de volksmond weer zou inkorten tot Westerhaar. Dus eigenlijk had men het net zo goed gelijk gewoon Westerhaar kunnen - blijven - noemen... Wat ons doet denken aan de gemeente Nuenen, Gerwen en Nederwetten, die in het spraakgebruik gewoon Nuenen wordt genoemd (en wat zelfs de gemeente ook zo hanteert op o.a. haar site, hoewel de gemeentenaam nooit formeel is gewijzigd), en de sinds 2019 voormalige gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland, waar men - ook de gemeente zelf - het tweede deel van de naam doorgaans ook wegliet, en zo zijn er nog een paar van die tongbrekers die in het dagelijks spraakgebruik worden ingekort tot de hoofdnaam.

Overige tweeling-achtige bijzonderheden:

- Deldenerbroek-Deldeneresch wordt in het overleg met de gemeente als 1 buurtschap gezien omdat er een gezamenlijke buurtvereniging is die zo heet. In de praktijk zijn het nog 2 buurtschappen. Vergelijkbaar met Wiene-Zeldam.

- Wiene-Zeldam lijkt 1 buurtschap omdat er een gezamenlijke buurtvereniging is en men zich onder deze naam profileert in overlegsituaties met de gemeente. In de praktijk zijn het echter wel 2 buurtschappen (in ieder geval qua bebording).

- Haler-Uffelse wordt door alle lokale verenigingen op hun sites als zodanig betiteld, als kennelijk tweelingdorp dus. Formeel, d.w.z. voor postcodeboek, BAG en plaatsnaamborden, is er alleen sprake van de plaatsnaam Haler.

- Instinker: Nieuw- en Sint Joosland lijkt gezien de naam een tweelingplaats maar is het niet. Het nut van die benaming ontgaat ons dan ook. De oude buurtschap Sint Joosland ligt namelijk nog steeds los van dit dorp en heet tegenwoordig Oudeland. En het huidige Nieuw- en Sint Joosland is in feite gewoon Nieuwland. Enfin zie verder onze homepage van dit dorp.

- Het dorp Ossenisse en de hieraan vastgegroeide buurtschap Zeedorp worden vaak vermeld als tweelingkern Ossenisse-Zeedorp.

- Schin op Geul en buurdorp Oud-Valkenburg zijn in de praktijk een tweelingdorp. Voor de postadressen ligt Oud-Valkenburg 'in' Schin op Geul.

- Er wordt soms over Sittard-Geleen gesproken alsof het 1 tweelingstad zou zijn. Sittard-Geleen is echter alleen de naam voor de gelijknamige gemeente, die naast Sittard en Geleen nog een reeks kernen omvat. Sittard en Geleen zijn nog net niet aan elkaar gegroeid (er zit nog een kleine groene bufferzone tussen en dat wil men ook zo houden) en de inwoners voelen zich ook inwoner van Sittard respectievelijk Geleen.

Reacties

(4)

Leuke site! Wordt er bij het overzicht van tweeling'dorpen' uitgegaan van een maximale grootte? Want in dat geval mis ik Hoogezand-Sappemeer (GR)...

Dank voor uw compliment! En dank voor de tip ook! Gaandeweg het uitwerken van de plaatsbeschrijvingen kwam ik bijzondere fenomenen tegen als deze, die zich vaker dan incidenteel voordeden, waar je dan mooi een overzicht van kunt maken, zoals ook plaatsen die zich de kleinste, oudste, middelpunt, noordelijkste, zuidelijkste en dergelijke noemen, waar er ook allemaal meer van zijn, omdat je dat allemaal vanuit verschillende optieken kunt bekijken, die vaak allemaal even waar zijn. Daartoe heb ik het onderdeel 'Kennisbank' in het leven geroepen, dat zich gaandeweg heeft uitgebreid met allerlei andere onderwerpen die niet niet aan een plaats zijn gebonden maar op het hele land betrekking hebben. Dergelijke lijstjes beginnen als 'beginnetje' en breiden zich dan geleidelijk uit met soortgelijke situaties die ik tegenkom. De meeste, zoals ook deze, zijn inmiddels wel aardig compleet. Maar af en toe doemt er toch nog een op die ik over het hoofd heb gezien. Zoals deze inderdaad. Dus ik heb hem toegevoegd. Ik moest nota bene op de lagere school (in mijn geval in de jaren zeventig) op de landkaart van ons land al een aantal plaatsen op de kaart kunnen aanwijzen waaronder Hoogezand-Sappemeer. Hoewel dat formeel altijd alleen de gemééntenaam was en geen plaatsnaam. Maar in de praktijk werd en wordt er inderdaad ook vaak het geheel van deze twee dorpen mee bedoeld, dus hoort hij er inderdaad bij.

Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Mooi overzicht. Ik heb het gevoel dat Bunschoten-Spakenburg en Son en Breugel hier ook niet zouden misstaan.

Dank voor uw compliment en dank voor de tip. De door u genoemden zijn van een net iets andere categorie, namelijk 'Formele woonplaatsen met twee plaatsnamen in de naam'. Die moest ik nog aan deze pagina toevoegen en heb ik zojuist gedaan.

Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen