Kille

Plaats
Buurtschap
Altena
West-Brabant Land van Heusden en Altena
Noord-Brabant

kille_plaatsnaambord_kopie.jpg

Kille is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Land van Heusden en Altena, gem. Altena. T/m 30-9-1950 gem. De Werken en Sleeuwijk. Per 1-10-1950 o/n gem. Werkendam, in 2019 o/n gem. Altena.

Kille is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Land van Heusden en Altena, gem. Altena. T/m 30-9-1950 gem. De Werken en Sleeuwijk. Per 1-10-1950 o/n gem. Werkendam, in 2019 o/n gem. Altena.

Kille

Terug naar boven

Status

- Kille is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Land van Heusden en Altena, gemeente Altena. T/m 30-9-1950 gemeente De Werken en Sleeuwijk. Per 1-10-1950 over naar gemeente Werkendam, in 2019 over naar gemeente Altena.

- De buurtschap valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Nieuwendijk. Voorheen vielen deze kernen onder verschillende gemeenten. De grens liep langs de huidige Killeweg. De grens tussen de Kildijk en de Kerkweg was dus ook de grens tussen de gemeenten en kernen. Hoe het gemeentelijk zat met buurtschap Kille lees je in de vorige alinea. Nieuwendijk was voor 1973 gemeente Almkerk, en is bij de herindeling van die gemeente in 1973 door grenscorrectie naar de gemeente Werkendam gegaan (terwijl Almkerk zelf naar de gemeente Woudrichem ging), waardoor beide kernen sindsdien dus onder één gemeente vielen en de buurtschap ook voor de postadressen onder het dorp kon komen te vallen.

- De buurtschap Kille ligt door de uitbreidingen van het dorp Nieuwendijk in de afgelopen decennia tegenwoordig vrijwel geheel binnen de bebouwde kom van dat dorp. Alleen het blokje van 4 panden op Zandsteeg 63-69 ligt nog buiten de bebouwde kom. Ter plekke staan nog wel witte plaatsnaambordjes, in een bijzondere uitvoering, met groene rand, en met expliciete vermelding van het feit dat het een buurtschap betreft (zie afbeelding), zoals ze ook bij buurtschap Kievitswaard stonden en bij buurtschap Peerenboom staan, beide in dezelfde gemeente gelegen. Wij vinden het fraaie buurtschapsbordjes. Dat mogen de gemeenten van ons bij meer buurtschappen zo doen!

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1874 Kille.

Naamsverklaring
De buurtschap is genoemd naar de ligging aan de waterloop Bakkerskil. Een kille of kil is een geul tussen zandbanken. Het waterwoord komt veel voor in het gebied van de Biesbosch.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Kille ligt rond de Kildijk (die aanvankelijk Groene Dijk heette), de Zandsteeg en de Dwarssteeg, die een dwarsverbindig vormt tussen de Kildijken de Zandsteeg. Gezien de uitbreidingen van het dorp Nieuwendijk in de afgelopen decennia ligt dit gebied nu geheel binnen de bebouwde kom van dat dorp. De bebouwing aan de Zandsteeg maakt volgens ons tegenwoordig een zodanig integraal onderdeel van dat dorp uit dat dat tegenwoordig niet meer als onderdeel van de buurtschap zal worden beschouwd. De bebouwing aan de Kildijk en Dwarssteeg liggen nog aan de rand van het dorp, zodanig dat dat vermoedelijk nog wel als buurtschap kan worden beschouwd.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat buurtschap Kille 36 huizen met 216 inwoners. Gezien het onder Ligging geconstateerde en beschrevene is tegenwoordig vermoedelijk alleen de bebouwing aan de Kildijk en de Dwarssteeg tot de buurtschap te rekenen. Dat betreft ca. 100 huizen met ca. 250 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Buurtschap Kille is pas in de loop van de 19e eeuw ontstaan. Toen is namelijk dit deel van de Biesbosch, met onder meer N van de lijn Kildijk-Kerkweg de Uppelse Polder en Z ervan de Karnemelkspolder, ingepolderd.

Religie
Een aantal hervormden waren betrokken bij de Afscheiding van 1834 en sloten zich er in 1836 bij aan. Deze afgescheidenen, onder leiding van ds. George Gezelle Meerburg, werden van overheidswege tegengewerkt, maar kregen uiteindelijk toestemming om in buurtschap Kille in een schuur bijeen te komen. Dit mocht echter geen godsdienstoefening heten en de predikant mocht er niet bij aanwezig zijn. Deze schuur was aldus de eerste kerk van Nieuwendijk en heeft dienst gedaan tot 1873. Bij de Watersnoodramp van 1953 is het voormalige kerkje verwoest.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Papsluis
De waaiersluis was een vinding van waterbouwkundige Jan Blanken, revolutionair omdat de sluis tegen hoog water in kon draaien en eenvoudig door één man te bedienen was. In 1815 zijn er vijf van aangelegd t.b.v. de Nieuwe Hollandse Waterlinie: in buurtschap Goilberdingen bij Culemborg, bij het Fort en de Wapenplaats bij Asperen, in de Vesting Woudrichem, en bij het Werk aan de Bakkerskil. Deze laatste heet de Papsluis en ligt aan de Schenkeldijk (volgens lokale ingewijden. Op kaarten kunnen wij die naam niet ontdekken. De sluis ligt naast het pand op Weeresteinweg 3). De sluis ligt in het riviertje de Bakkerskil, NW van buurtschap Kille. De monumentale Papsluis is in 2007 gerestaureerd.

Vanuit Nieuwendijk gezien woont Arie van der Stelt het dichtst bij de sluis. Hij is in 1941 geboren op Dwarssteeg 2, in het NW puntje van buurtschap Kille, en woont daar nog altijd. In deze video vertelt Arie van der Stelt over de Papsluis, volgens hem 'de meest ondergewaardeerde bezienswaardigheid van de Nieuwendijk'. Volgens Arie hebben omwonenden zich jarenlang suf gezocht naar waar de naam Papsluis vandaan komt, en ze weten het nog altijd niet zeker. Een mogelijkheid is dat hij genoemd is naar een vroegere eigenaar van het land in deze omgeving. Die had als scheldnaam Jan Pap. Een andere mogelijkheid is dat het land in deze omgeving nogal drassig, 'papperig' was. Ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan van de sluis in 2015 is in dat jaar, als onderdeel van het Liniepadfestival, het beleg van de Papsluis nagespeeld. Het was in dat jaar tevens 200 jaar geleden dat het Land van Heusden en Altena definitief van Holland naar Brabant overging.

Vispasseerbaarheid gemalen en sluizen. "Vissen kunnen voortaan ongestoord zwemmen van de natuur in de Biesbosch tot diep in Altena. Waterschap Rivierenland nam in 2021 opnieuw drempels weg: met visveilige pompen in gemaal Oostkil bij Hank en een vislift bij de historische Papsluis in buurtschap Kille onder Werkendam. Hoe beter leefgebieden van vissen op elkaar aansluiten, hoe rijker de ecologie en hoe beter de waterkwaliteit. Ook de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) streeft naar duurzame bescherming van ecosystemen en watervoorraden. Daarom maakt het waterschap steeds meer stuwen, sluizen en gemalen ‘vispasseerbaar’. Eerder gebeurde dat tussen de Bakkerskil en de polders Boerenverdriet en Grote Waard. Opnieuw zijn nu twee objecten aangepast.

Innovatieve vislift bij Papsluis. De Papsluis in buurtschap Kille is in 1815 gebouwd als meest zuidelijke inundatiesluis van de Nieuwe Hollandse Waterlinie; bij oorlogsdreiging zette deze sluis de Uppelse Polder onder water om de vijand te weren. Het is een waaiersluis die ongeacht de stroming de deuren kon sluiten. Het is een van de weinige waaiersluizen in een voormalig getijdengebied, want de Bakkerskil stond in open verbinding met zee. In de sluisdeuren zelf is nu een ‘rinket’ opengezet, een luikje onder water. Aan de polderzijde is een vislift gebouwd in de dam tussen de sluiskolk en de poldersloten. Deze zelfdenkende vispassage herkent elke vis (video) en stelt de ideale stroomsnelheid in om de dam te passeren. De vislift voorziet in eigen onderhoud én houdt de kwaliteit van het water in de gaten. Met deze ‘Smart Vislift’ won het waterschap in 2019 de Waterinnovatieprijs in de categorie Digitale Transformatie." (bron: Waterschap Rivierenland, februari 2022)

Fort Bakkerskil
Forten werden van oorsprong gebouwd op zwakke plekken in een verdedigingslinie. Zo is het NNW van buurtschap Kille gelegen Fort Bakkerskil, destijds Werk aan de Bakkerskil geheten, tussen 1877 en 1880 gebouwd om de nabijgelegen, hierboven beschreven Papsluis te beschermen. Deze sluis uit 1815 vormde de verbinding tussen het water van de Bakkerskil en de lager gelegen polders. Tijdens de mobilisatieperioden 1914-1918 en 1939-1940 bood Fort Bakkerskil onderdak aan bijna 100 soldaten. Uiteindelijk is hier echter niet gevochten en sinds 1951 is het fort niet meer in gebruik voor militaire doeleinden. In 2007 is het fort aangekocht door Brabants Landschap. Om de oude zichtlijnen naar de Papsluis te herstellen zijn drie van de vier opslagloodsen gesloopt. Verder is de oorspronkelijke walstructuur hersteld en is het hoofdgebouw volledig gerestaureerd. Sinds april 2012 heeft het fort een nieuwe bestemming als Bed & Breakfast.

Reacties

(2)

Is Kille dezelfde plaats (en dezelfde naam!) als de middeleeuwse "Keulen", die moest hoe dan ook niet ver liggen?

Als deze plaats eeuwenoud zou zijn geweest en diverse spellingsveranderingen had ondergaan in de loop der eeuwen zou dat gekund hebben. Ik was daar ook wel benieuwd naar, dus heb het uitgezocht en de resultaten hierboven verwoord. Helaas voor u is deze plaats pas vanaf ca. 1850 ontstaan en kan zij derhalve niet op de door u gezochte plaats betrekking hebben. Dit gebied was voorheen namelijk een onbewoond deel van de Biesbosch en is pas vanaf ca. 1850 ingepolderd, ontgonnen en bewoond geraakt. Desgewenst kunt u dat nakijken op www.topotijdreis.nl, als u naar deze omgeving gaat en dan met het jaartalschuifje teruggaat naar rond 1850.

Reactie toevoegen