De naam van gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland werd in de praktijk vaak ingekort tot Kollumerland c.a., ook door de gemeente zelf, getuige de toenmalige gemeentelijke website en de fraaie gemeenteborden aan de rand van de gemeente.
Gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)
- Kollumerland en Nieuwkruisland is een voormalige gemeente in de provincie Fryslân.
- De gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland is in 2019 opgeheven en overgegaan naar de nieuwe gemeente Noardeast-Fryslân. Dat is in lijn met de Eindrapportage Toekomstverkenning Kollumerland c.a., waarin onafhankelijk onderzoeksbureau Partners+Pröpper concludeert dat, alle relevante factoren afgewogen hebbend, herindeling met de drie omliggende gemeenten de beste oplossing is (alleen de gemeente Dantumadiel heeft zich uit dat proces teruggetrokken en ervoor gekozen om vooralsnog zelfstandig te blijven).
- De gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland omvatte de dorpen Augsbuurt, Burum, Kollum, Kollumerpomp, Kollumerzwaag, Munnekezijl, Oudwoude, Triemen, Veenklooster, Warfstermolen, Westergeest en Zwagerbosch (12 dorpen in totaal) en de volgende 20 buurtschappen, die in 2005 formeel door de gemeente zijn vastgesteld (inclusief de spelling) en de afgelopen jaren gefaseerd plaatsnaamborden hebben gekregen (zie daarvoor verder 2 alinea's hierna): Aldwâldmersyl, Beintemahûs, De Bûnte Hûn, De Dellen, De Keegen, De Kolk, De Leegte, De Wurden, Halfweg, Hanenburch, Hústernoard, Keatlingwier, Kollumer Aldsyl, Krabburen, Leechlân, Scharnehuizen, Ter Lune, Weardebuorren, Westerbuorren en Zevenhuzen.
Verder liggen nog 2 objecten van de buurtschap Dokkumer Nieuwe Zijlen, die tot de sinds 2019 voormalige gemeente Dongeradeel behoort, in de voormalige gemeente Kollumerland. Voormalige buurtschappen zijn o.a. Wijgeest (opgegaan in de bebouwde kom van Oudwoude) en Zandbulten en Zwagerveen (in 1971 samengevoegd met en opgegaan in het dorp Kollumerzwaag). En er is nog sprake van een restant van de grotendeels afgebroken buurtschap De Schans onder het dorp Munnekezijl.
- Kollumerland c.a. was een van de gemeenten in ons land die zich wél bewust was van de cultuurhistorische, maatschappelijke, landschappelijke en toeristische waarde van haar buurtschappen - helaas ontbreekt het daar bij veel gemeenten in ons land nog altijd aan - en dus van het belang om die ook létterlijk - d.w.z. ter plekke middels plaatsnaambordjes - 'op de kaart' te zetten. "Buurtschappen maken deel uit van dorpen. Ze hebben dus niet de status van dorp gekregen en de plaatsnamen maken evenmin deel uit van de postadressen. De raad vindt het wel belangrijk dat de buurtschapsnamen, die vaak al heel lang bestaan, niet verloren gaan. Daarom worden langs de openbare wegen borden geplaatst om aan te geven waar welke buurtschap ligt. De raad heeft in 2005 de buurtschappen en hun namen vastgesteld." (aldus de gemeente in een persbericht d.d. dec. 2013). De lijst is samengesteld in samenwerking met historicus Oebele Vries uit Westergeest. De gemeente heeft de buurtschapsborden gefaseerd geplaatst vanaf 2008, enkele buurtschappen per jaar. De laatste borden zijn op 7-7-2017 geplaatst, bij buurtschap De Keegen, waarmee het project is voltooid.
- De buurtschapsborden volgen de lokale voorkeursspelling, en dat is soms Fries, soms Nederlands, soms Kollumerlands / Nedersaksisch. Bij de dorpen staat wel altijd eerst de Nederlandstalige naam, met de Friese naam er onder, omdat de dorpsnamen in de gemeente officieel (bijv. voor het postcodeboek en voor de gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen BAG) primair Nederlandstalig zijn.
- Wapen van de voormalige gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland.
Terug naar bovenAlternatieve benamingen
De officiële gemeentenaam 'Kollumerland en Nieuwkruisland' werd in de praktijk vaak lastig want te lang bevonden. Daarom hanteerde men in de praktijk vaak de benaming 'Kollumerland c.a.' (c.a. = het Latijnse 'cum annexis' oftewel 'met toebehoren', wat in dit geval dus staat voor Nieuwkruisland), zoals bijv. de gemeente zich noemde op haar website en op de gemeenteborden aan de rand van de gemeente (zie foto), of gewoon kortweg Kollumerland, zoals veel lokale organisaties het in hun naam hebben opgenomen.
Naamgeving
De naam Kollumerland ligt voor de hand en staat voor het dorp Kollum met omliggend gebied. Nieuwkruisland is minder bekend. Dat betreft een polder in het N van de voormalige gemeente. De polder Nieuwkruisland (met daarin de dorpen Kollumerpomp, Munnekezijl en Warfstermolen) is aanvankelijk als een zelfstandige grietenij bestuurd. Rond 1578 is Nieuwkruisland bij Kollumerland gevoegd en sindsdien is er dus sprake van de bestuurlijke eenheid Kollumerland en Nieuwkruisland.
De gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland lag deels in en deels O en Z van het Nationale Park Lauwersmeer, grensde in het NO en O aan de provincie Groningen en lag verder ZW van de dorpen Zoutkamp, Lauwerzijl en Ulrum, W van de dorpen Pieterzijl en Kommerzijl, NW van de dorpen Visvliet, Grijpskerk en Lutjegast, N en NW van het tweelingdorp Gerkesklooster-Stroobos, N en NO van het dorp Buitenpost, NO van de dorpen Twijzel, Twijzelerheide, De Westereen, Kootstertille, Jistrum, Noardburgum, Feanwâlden en De Falom, O van de dorpen Broeksterwâld, Driezum, Wâlterswâld en Damwâld, ZO van de stad Dokkum en de dorpen Oostrum, Ee, Engwierum, Wetsens, Jouswier en Metslawier en Z van de dorpen Anjum, Oostmahorn en Lauwersoog.
Terug naar bovenIn 1840 omvat de gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland 977 huizen met 6.063 inwoners, verdeeld in de dorpen Kollum 344/2.063 (= huizen/inwoners), De Pomp 14/75, Augsbuurt of Lutkewoude 24/165, Burum 187/1.121, Oudwoude 48/287, Westergeest 40/263 en Kollumerzwaag 84/513 en de - toen nog - buurtschappen Munnekezijl 47/333, Warfstermolen 20/115, Wijgeest 57/340, De Triemen 46/294, Veenklooster 41/272 en Zandbulten 25/222. Eind 2018, dus vlak voor haar opheffing, heeft de gemeente ca. 5.500 huizen met ca. 13.000 inwoners.
Terug naar bovenKollumerland c.a. was de enige gemeente waar Fries én Gronings gesproken wordt. Dwars door de sinds 2019 voormalige gemeente loopt namelijk de Groningse - Friese taalgrens. In het westelijk deel wordt Fries gesproken. De taalvarianten in het oostelijk deel worden ook wel het 'Kollumerlands' genoemd en tot het Nedersaksische dialect Westerkwartiers gerekend. De dorpen waar het Kollumerlands nog gesproken wordt zijn: Burum, Munnekezijl, Warfstermolen en Kollumerpomp. In Kollum spreekt men een eigen taalvariant, het zogeheten Kollumers. Overigens blijkt uit een onderzoek van de Afûk in 2007 dat de gemeente Kollumerland c.a. op het gebied van de taalbeheersing van het Fries hoger scoorde dan gemiddeld in Fryslân. De gemeente deed ook mee met de actie Praat mar Frysk. Zie ook het artikel over het Kollumerlands op Wikipedia.
Terug naar bovenAls je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van (de kernen in de voormalige gemeente) Kollumerland en Nieuwkruisland, kun je terecht bij de volgende instanties:
- Oudheidkamer Mr. Andreae is gevestigd in het voormalige postkantoor van Kollum. In dit museum kun je alles te weten komen over de geschiedenis van (de kernen in) de voormalige gemeente Kollumerland c.a. De oudheidkamer heeft een vaste collectie objecten die het leven en werken van inwoners van Kollumerland omstreeks 1900 laat zien. Un vindt er o.a. oude ambachten (kuiperij, timmermanswerkplaats, goud- en zilversmid, rietdekker, klompenmaker), dienstbodekamer, stijlkamer, fotoatelier, religieuze objecten, kostuumafdeling, verzameling vaandels, bibliotheek en fotoarchief.
- Historische Vereniging Noordoost Friesland.
Terug naar boven- De toenmalige gemeente Kollumerland c.a. wilde agrarische ondernemers alle ruimte bieden om hun bedrijf uit te breiden. "We moeten de ruimte bieden aan schaalvergroting en werken vanuit het principe ‘ja, mits’. Natuurlijk zijn er soms beperkingen zoals op het gebied van infrastructuur. Maar de landbouw is voor onze gemeente dermate belangrijk dat we willen meedenken”, aldus wethouder Visser. Dat betekent niet dat overal in de gemeente de komende jaren megastallen verrijzen achter melkveehouderijbedrijven. Volgens projectleider Alex Visser van De Nije Pleats zullen van de 5.500 Friese bedrijven er binnen een tiental jaren 4.000 overblijven. "En maximaal 15 procent daarvan zal een schaalsprong maken waarbij er een grote stal gebouwd zal worden voor enkele honderden koeien.” Voor de gemeente Kollumerland c.s. betekent dat omgerekend enkele tientallen van dergelijke stallen met een afmeting van veertig bij tachtig meter tot vijftig bij honderd meter. (nov. 2009)
Terug naar boven- Stichting Erfgoed Kollumerland en Nieuwkruisland is sinds eind 2010 de opvolger van de Stichting Oud Kollumerland, de Stichting Kollumerlandschap en de Monumenten Stichting Kollumerland en Nieuwkruisland. In 1973 is door particulier initiatief de Stichting Oud Kollumerland opgericht om te voorkomen dat monumentale panden in Kollum zouden worden gesloopt. Met subsidies werden de panden gerestaureerd. Toen in de jaren negentig de regelgeving veranderde, werd door dit bestuur ook de Stichting Kollumerlandschap opgericht. Daarnaast bestond al de Monumenten Stichting Kollumerland en Nieuwkruisland, met het college van burgemeester en wethouders als bestuur. Deze stichting had tot doel het beheren en onderhouden van een aantal molens en kerktorens in de gemeente. Omdat alle drie partijen hetzelfde doel voor ogen hebben, hebben zij besloten de krachten te bundelen in één stichting. Stichting Erfgoed Kollumerland en Nieuwkruisland zet zich in voor het beschermen en onderhouden van bouwkundige monumenten, beeldbepalende panden, waardevolle landschappelijke elementen en archeologische monumenten in de gemeente Kollumerland c.a.
- Het standaardwerk 'De Monumenten van Geschiedenis en Kunst. Deel Kollumerland en Nieuwkruisland', dat per plaats de monumentale objecten beschrijft, is via de link ook online te lezen.
Terug naar boven- De Kollumer Kat Kuiertocht (wandeltocht van 15 of 30 km, op een zaterdag in april) laat je de mooiste plekjes in de voormalige gemeente Kollumerland c.a. zien.
Terug naar boven- Mooie collage met 12 oude foto's van de respectievelijke 12 dorpen in de voormalige gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland, eind 2018 gemaakt door wethouder Jelle Boerema van de toenmalige gemeente (tegenwoordig wethouder van rechtsopvolger gemeente Noardeast-Fryslân), in het kader van de aanstaande opheffing van de gemeente per 1-1-2019, met toepasselijke achtergrondmuziek 'The End' van The Doors.
- Van eind januari tot eind december 2018 heeft wethouder Jelle Boerema, als afscheidscadeautje voor de inwoners, 342 dagen lang dagelijks een of meer oude foto's geplaatst van markante objecten of dorpsgezichten van de dorpen in de toenmalige gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland. Dat zijn al met al wellicht wel ca. 1.000 foto's! En ook nog met toelichtingen erbij; waar het precies is, of het pand al dan niet nog bestaat, wat de huidige functie van het pand is etc. Ze staan allemaal op zijn Facebook-profiel (onder de link onder zijn naam). Scroll daar terug naar 24 januari 2018, en scroll dan bericht voor bericht weer vooruit, t/m 30 december 2018. Veel lees- en kijkplezier gewenst!
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Kollumerland en Nieuwkruisland (online te bestellen).
Reactie toevoegen