Status

- Kortehemmen is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Smallingerland.

- Kortehemmen en het grotere buurdorp Boornbergum werken op veel gebieden samen en delen veel voorzieningen. Ze worden daarom als een tweelingdorp beschouwd. Officieel, bijv.voor de postadressen en de plaatsnaamborden, zijn het nog wel aparte dorpen.

Naam

In het Fries
Koartehimmen.

Oudere vermeldingen
1444 Korteham, 1573 Cortenhem, 1580 Cortehemmen, 1786 Kortehem, 1844 'Korte-Hemmen of Korte-Hem'.

Naamsverklaring
- "Betekent ham 'aangeslibd land gelegen in een bocht van een waterloop', of het Nieuwfriese him 'binnenpolder met natuurlijke afwatering'."(1)

"De geschiedenis van het dorpje is nauw verbonden met het riviertje de Drait. Lang geleden stroomde het overtollige water van de hoogvenen door de Drait naar de Smalle Eester Zanding en de Ee. Aan beide zijden van de rivier lag een zandrug, die door mensen werd betrokken. Zo ontstond Zuider-Drachten aan de ene kant en Kortehemmen aan de andere kant van het water. In laatstgenoemd dorp waren de stukken land tussen de boerderijen en het vaarwater niet lang. De ’finnen’ (weilanden) aan de Drait waren meestal moerassig en nat. Zo is de plaatsnaam ontstaan. ‘Himmen of hemmen’ zijn lage, natte stukken land, meestal aan het water gelegen." (bron: Jochum Dijkstra)

Ligging

Kortehemmen ligt direct Z van Drachten, O en ZO van Boornbergum, N van Beetsterzwaag, en wordt doorsneden door de A7. De oude dorpskern, met o.a. het kerkje en het Woodbrookers-complex, ligt O van de A7, buiten de bebouwde kom, verscholen in het bosrijke landschap. W van de A7 ligt de dichter bebouwde lintbebouwing van het dorp, aan de wegen Sânbuorren en Galhoeke, binnen de bebouwde kom. Op kaarten stonden deze beide straatnamen vroeger aangegeven als zijnde buurtschappen, maar tegenwoordig zijn deze dus integraal onderdeel van de huidige dorpskern.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Kortehemmen 21 huizen met 127 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 100 huizen met ca. 230 inwoners.

Geschiedenis

"De kerk
In ca. 1300 durfde de bevolking van Kortehemmen het aan om een kerk te bouwen. Dat was een hele onderneming, want de mensen moesten garant staan voor het onderhoud van de kerk en het levensonderhoud van de pastoor. De monniken van klooster Smelne te Smalle Ee hebben waarschijnlijk geadviseerd en meegeholpen. Het werd een gebouw naar de trend van die tijd: in gotische stijl. Dit kun je zien aan de spitse ramen en de metselvlakken, die als versiering in de muren zitten.

Klein
In de 17e eeuw liggen er 15 stemgerechtigde boerderijen op een rij. Als parels aan een snoer schitteren ze daar, van oost naar west. En zo is het lang gebleven. Het dorp is door de eeuwen heen niet veel gegroeid. Er kwam een opleving rond 1900, toen op de Galhoek een zuivelfabriek kwam. Fabriekswoningen, een bank, een smederij, een wagenmakerij en wat winkels vestigden zich op de grens van Kortehemmen en Boornbergum. In de laatste helft van de 20e eeuw is het dorp zelfs kleiner geworden. De Trisken en het Himsterhout liggen eigenlijk in het dorpsgebied, maar worden tegenwoordig tot Drachten gerekend. Het is te hopen dat in de toekomst het historisch interessante Kortehemmen, vooral aan de zuidkant van de A7, haar pittoreske vormen in de natuurlijke omgeving tegen de bosrand, zal behouden." (bron: Jochum Dijkstra)

Heemkunde
"Stichting It Rike Ferline (Het Rijke Verleden) stelt zich ten doel om de geschiedenis van onze omgeving te onderzoeken en de resultaten van dit onderzoek te beschrijven en naar buiten te brengen door het uitgeven van boeken. Het bestuur van de stichting bestaat uit voorzitter Jochum Dijkstra, secretaris Wim van Loon en penningmeester Cees de Boer. In de afgelopen jaren is een viertal (Friestalige) boeken verschenen, geschreven door Jochum Dijkstra. 1. “It Boereboek” (2006). Dit boek geeft een overzicht (met veel foto’s) van alle boerenbedrijven in Boornbergum en Kortehemmen in de vorige eeuw. De 1e, 2e en 3e druk zijn uitverkocht en dus niet meer verkrijgbaar. Regelmatig is er nog vraag naar “It Boereboek”. Wij overwegen een 4e druk van dit boek, mits er genoeg zekerheid is over de afname van het boek. Mocht u belangstelling hebben dan kunt u zich melden bij voorzitter Jochum Dijkstra, liefst via zijn e-mailadres: jochumdijkstra@chello.nl of per telefoon nr. 381483.

2. “Himster Pearels” (2009). Een mooie beschrijving van Kortehemmen. Ook dit boekje is uitverkocht. 3. “Bylden út de skiednis fan Boarnburgum” (2015). Een prachtig boek over het ontstaan en de ontwikkeling van Boornbergum (tweetalig). Van dit boek is een 2e druk gemaakt. Hiervan is nog een beperkt aantal in voorraad. De verkoop vindt uitsluitend plaats via Restaurant Het Spijshuys. Het kost € 22,00. 4. In 2018 is het boek "Winkels yn Boarnburgum" verschenen. Dit boek beschrijft de middenstand van het dorp in de 20e eeuw. Dus niet alleen winkels maar ook andere bedrijfsmatige activiteiten in het dorp."

Recente ontwikkelingen

Dorpsanalyse
"Voor u ligt de Dorpsanalyse van Boornbergum: het grootste dorp van de gemeente Smallingerland met tegen de 1.800 inwoners, plus nog ca. 230 in buurdorp Kortehemmen, dat in de praktijk door Dorpsbelang en de bewoners ook tot het dorp wordt gerekend. Deze dorpsanalyse is gemaakt door de opbouwwerkers van Maatschappelijke Onderneming Smallingerland (M.O.S.) in opdracht van Dorpsbelang en de gemeente Smallingerland. Dorpsbelang had behoefte aan nieuwe input vanuit het dorp om hun taak weer helder te krijgen. De vorige dorpsvisie is verouderd. De plannen in de vorige dorpsvisie zijn behaald en deels ingehaald door de tijd. Daarnaast merkte het bestuur op, dat ondanks de groei van het dorp met ruim 16 procent in de afgelopen tien jaar, het aantal leden van de vereniging afnam. Ook het contact met nieuwe bewoners verloopt anders dan gewenst. Om een zo objectief mogelijk beeld te krijgen van wensen en ideeën vanuit het dorp is besloten het gehele onderzoek voor de analyse over te laten aan het opbouwwerk van de M.O.S.. Uiteraard is de gekozen methodiek en het gewenste resultaat in overleg met het Dorpsbelang bepaald.

Het opbouwwerk maakt jaarlijks voor de gemeente een dorp-, wijk- of doelgroep analyse. Dat is vastgelegd in de zogenoemde productafspraken, in het contract tussen gemeente Smallingerland en de M.O.S.. Voor het dorpsbelang betekent dit dat er geen kosten zijn om de expertise van het opbouwwerk van de M.O.S. in te zetten. Het dorpsbelang heeft wel budget vrij gemaakt om voor de deelnemende bewoners een attentie te regelen bij de plaatselijke bakker. Voor de analyse is naast een feitelijk onderzoek, van cijfers en feiten, een belevingsonderzoek gedaan. Hiervoor is de methodiek Huiskamergesprekken gebruikt. Aan alle dorpsbewoners is gevraagd om mee te doen. Dit heeft geresulteerd in tien huiskamergesprekken met totaal zestig bewoners, waaronder een aantal basisschoolleerlingen. Het jongerenwerk van de M.O.S. heeft een gesprek gevoerd met jongeren in de jeugdsoos. De verengingen zijn als groep ook vertegenwoordigd. De gesprekken zijn gevoerd en genotuleerd door twee opbouwwerkers per gesprek. Naast alle bewoners zijn ook professionals, werkzaam in het dorp, gevraagd om input. Er is gesproken met de huisartsen, wijkverpleegkundigen, basisschooldirecteuren, dominees, woningbouwcorporaties, peuterspeelzaalleidsters, dorpsagent en regiomanager van de gemeente. Ook deze input is verwerkt in de analyse.

In de dorpsanalyse wordt per leefgebied beschreven wat bewoners hierin opvalt, zowel positief als negatief. Vervolgens is per leefgebied aangegeven welke kansen de bewoners en professionals zien. Deze leefgebieden worden door het opbouwwerk van de M.O.S. gebruikt en zijn afkomstig uit de leefgebiedenwijzer van Movisie. De leefgebiedenwijzer gaat uit van leefgebieden die voor ieder mens relevant zijn en nauw met elkaar samenhangen. Het gaat om de volgende zeven leefgebieden: - zingeving; - wonen; - financiën; - sociale relaties; - lichamelijk gezondheid; - psychische gezondheid; - werk/activiteiten.

Conclusies. Het dorp Boornbergum heeft de kenmerken van alle vijf vormen van het platteland. Zowel het elitaire, de gesloten, het woon-, het stads- als het dorpse platteland zijn in het dorp en buurdorp Kortehemmen terug te vinden. Door deze kenmerken ontbreekt het aan verbinding in het dorp. Door de scheuring van de kerk en de nieuwbouw die aan één kant van het dorp gesitueerd is, voelen bewoners zich niet met elkaar verbonden. Bewoners geven aan dit te missen. Tijdens het driejaarlijks terugkerende gezamenlijke dorpsfeest lijkt deze scheiding minder sterk te zijn en beleven de bewoners het dorp meer als een eenheid. Gezien de verschillende karakters die passen bij de verschillende dorpsvormen, is het wenselijk te kijken naar gezamenlijke en verbindende initiatieven.

Het verkeer en dan met name de splitsing Nijewei, Easterbuorren en Westerbuorren wordt door iedereen benoemd als problematisch. Voor de straten geldt dat men de inrichting en het gebruik ervan onveilig vindt. Dit wordt versterkt door het te snel rijden van het normale verkeer en het grote en hardrijdende landbouwverkeer. Schoolgaande kinderen geven aan dat het zicht vanaf de zijstraten slecht is. Hierdoor voelen zij zich onveilig wanneer zij van en naar school gaan. Het dorp met zijn verenigingen krijgt onvoldoende gehoor bij de gemeente. Plannen voor ontwikkelingen en nieuwe initiatieven krijgen geen vervolg. De relatie met de gemeente moet verbeteren en de gemeente moet zich realiseren dat het dorp dorp wil blijven en daarmee ook voorzieningen in stand wil houden en daar niet voor wil uitwijken naar Drachten. De sportverenigingen en de scholen hebben te kampen met terugloop. Bewoners wensen voorzieningen in het dorp te behouden. Dorpsbelang heeft middels deze analyse het voortouw genomen om een nieuwe visie op haar taken te maken. In 2017 zal duidelijk worden welke koers Dorpsbelang gaat volgen.

Aanbevelingen. 1. Om de samenhang tussen de bewoners te versterken is op de volgende onderwerpen goede samenwerking mogelijk. Dit zijn: - het verbeteren van de verkeersveiligheid, met name waar de kinderen oversteken naar de scholen; - de speelvoorzieningen in het dorp; - de inrichting van de openbare ruimte. 2. Het organiseren van een G100 zou de basis kunnen vormen om te ontdekken waar en op welke manier samenwerking binnen het dorp kan plaatsvinden en welke inzet dat vraagt van Dorpsbelang richting de gemeente. G100 is een methodiek waarbij iedereen meedoet en nadenkt over de toekomst van het dorp. Het is een vorm van samenwerking waarbij alle verschillende partijen een gezamenlijk plan maken voor hun dorp. Bewoners geven aan het gevoel van eenheid in het dorp te willen versterken.

3. Het ouderenwerk van de M.O.S. en de wijkverpleegkundigen van Thuiszorg De Friese Wouden onderzoeken gezamenlijk of er voldoende draagvlak/behoefte is voor een Gastendag+. 4. Het jongerenwerk van de M.O.S. onderzoekt de wensen van de jongeren ouder dan 16 jaar en gaat met hen in gesprek over mogelijkheden. 5. Duurzaamheid is een actueel thema wat in het dorp leeft waar bewoners nog geen initiatief op hebben genomen. Het is de moeite waard wensen en mogelijkheden te onderzoeken en bewoners aan te moedigen hiermee aan de slag te gaan. 6. De leegstaande kavels bieden een mogelijkheid deze een (tijdelijke) andere invulling te geven. Bewoners hebben als voorbeeld een speelveld, natuurgebied of wandelpaden genoemd. 7. Mogelijkheden onderzoeken voor een Integraal Kind Centrum en/of een Multifunctioneel Centrum is wenselijk om voorzieningen te behouden en eventueel uit te breiden met meer kansen en mogelijkheden voor het dorp en de omliggende regio." Aldus enkele citaten uit de Dorpsanalyse Boornbergum - Kortehemmen (2016).

Bezienswaardigheden

Hervormde (PKN) kerk met klokkenstoel
De eenbeukige gotische Hervormde (PKN) kerk van Kortehemmen (Boerestreek 13) is omstreeks 1300 gebouwd van kloostermoppen. De fundamenten zijn gebouwd op keistenen. Hieruit zou af te leiden zijn dat hier een heidense offerplaats is geweest. De noord- en zuidgevel hebben elk zeven spaarvelden met spitsboogen en drie vensters. Op de zuidmuur is een Engelenkopje met tekst uit ca. 1620. Dit jaartal staat ook op de oostgevel en geeft een restauratie aan en de vervanging van het rieten dak. Het koor aan de oostzijde is toen gesloopt en vervangen door een vlakke muur met jaartalankers en twee kleine vensters. In de twee kleine vensters aan de oostzijde is acrylaatglas van kunstenaar Jan Murk de Vries aangebracht. In de westgevel met vier spaarvelden werd een nieuwe ingang aangebracht. De ingang voor vrouwen aan de noordzijde en de ingang voor mannen aan de zuidzijde werden dichtgemetseld. Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf uit de 18e eeuw. Het doop- of koorhek met lessenaar is er nog, evenals de kansel uit de hervormingstijd (16e of 17e eeuw). Het is een kuipkansel, met houtsnijwerk in renaissancestijl. De dooptuin (1620) is in renaissancestijl. In 2002 is het interieur gerestaureerd. De door de bonte knaagkever aangetaste trekbalken zijn gedeeltelijk vervangen. De ophanging van de preekstoel is hersteld.

Een toren op de kerk ging de financiële draagkracht van de kerk destijds te boven. Op die plaats is een haan geplaatst. Waarschijnlijk treffen we om die reden een klokkenstoel aan, met een luidklok uit 1750. Deze luidklok is in 1944 gevorderd, maar is teruggekeerd. De Protestantse Gemeente Boornbergum - Kortehemmen heeft de kerk in 2013 overgedragen aan Stichting Alde Fryske Tsjerken. Zie verder het hoofdstuk Evenementen etc.

Begraafplaats
Bij de kerk in Kortehemmen is een kleine begraafplaats. De meeste graven hier zijn bestemd voor mensen die al generaties lang graven in hun bezit hebben en daar ook altijd nog voor betalen. Er zijn nog wel enkele vrije graven, maar deze zijn in principe bedoeld voor mensen die inwoner zijn (of zijn geweest) van het dorp of die via de kerk betrokken zijn bij het dorp of buurdorp Boornbergum. Dit gaat in overleg met de beheerder en de kerkrentmeesters.

Rijksmonumentale boerderijen
Naast de kerk met klokkenstoel heeft Kortehemmen nog 2 rijksmonumenten, namelijk de boerderijtjes aan de Boerestreek 8 en 28.

Evenementen en activiteiten

- Stichting het Kerkje van Kortehemmen heeft het kerkje in 2013 overgedragen aan Stichting Alde Fryske Tsjerken SAFT), omdat de protestandse gemeente de kosten voor het onderhoud niet meer kon opbrengen. De Kleastertsjerke, zoals hij tegenwoordig heet, is in beheer gekomen bij de Plaatselijke Commissie van SAFT. Die biedt rondleidingen aan, organiseert concerten en exposities, en verhuurt de kerk voor rouw- en trouwdiensten en (familie-)bijeenkomsten. In 2016 is het kerkje rolstoelvriendelijk gemaakt. Klokkenstoel en kerkhof zijn overigens niet overgedragen en dus in eigendom gebleven van de Protestantse Gemeente.

- 1x in de 3 jaar is er een Dorpsfeest in Boornbergum en Kortehemmen (gedurende 4 dagen half juni). De laatste keer was in 2018, dus de eerstvolgende keer is in 2021.

Beeld

- Fotoreportages van Kortehemmen waaronder de Kleastertsjerke en het kerkhof.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Kortehemmen (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Boornbergum en Kortehemmen.

- Belangenorganisatie: - "Dorpsbelangen Boornbergum - Kortehemmen stelt zich ten doel de belangen van de genoemde dorpen en die van haar inwoners te behartigen in de meest brede zin des woords. Dit doet de vereniging overigens al vanaf 1902! Naast de gebruikelijke taken van de bestuursleden worden de overige taken onderling verdeeld, zoals: ruimtelijke ordening, waaronder verkeer, dorpsvernieuwing en bestemmingsplannen en de dorpsvisie vallen; pr en communicatie, waaronder de dorpskrant, de website en de contacten met de pers vallen; sociale zaken. Hieronder vallen jeugd en jongeren (soos en ontmoetingsvoorzieningen), ouderen (woonvorm) en contacten met andere verenigingen en besturen in de beide dorpen. Het gaat soms om grote zaken die op het vlak liggen van de Ruimtelijke Ordening, veel overleg met gemeente en soms met provincie, of om kleinere zaken, zoals een ballenvanger op het trapveldje voor de jeugd. Ook veel van wat zich daartussen afspeelt passeert de bestuurstafel. Ongeveer 95% van de inwoners van de genoemde dorpen is lid van de vereniging.

Dorpsbelangen hecht aan een goed contact met de inwoners en de raadsleden/gemeentebestuurders op het gemeentehuis. In ca. 2012 is door Dorpsbelangen dorpskrant De Boarnhimster Bining opgericht - nu een zelfstandige stichting - waarin regelmatig nieuws en feiten over diverse onderwerpen worden belicht. Naast een gratis huis-aan-huis bezorging in Boornbergum en Kortehemmen krijgen de raadsleden en gemeentebestuurders ieder een exemplaar. We merken dat de krant goed wordt gelezen. Dorpsbelangen verwoordt zich het beste in de term ‘leefbaarheid’. Wij werken volop om deze term ten volle te laten gelden voor de beide dorpen. Dat alle mensen: ouderen, volwassenen en kinderen met plezier wonen in de beide dorpen. Dat er wordt gegroet op straat en dat de verenigingen bloeien door het werk van vele vrijwilligers. Kortom werken naar een pluriforme gemeenschap waar een zekere mate van onderling respect en saamhorigheid heerst."

- Onderwijs: - "Portalis Kortehemmen is een school voor Voortgezet Speciaal Onderwijs cluster 4. De school verzorgt onderwijs en arbeidstoeleiding aan alle jongeren die bij Behandelcentrum Woodbrookers in behandeling zijn. Vanaf het eerste moment dat leerlingen bij ons in de schoolbanken plaatsnemen, doen wij ons best om hen (weer) met plezier naar school te laten gaan. Dit betekent in eerste instantie dat wij een sfeer proberen te creëren op school waarin leerlingen zich prettig voelen. Het leren omgaan met elkaar en met de docenten vormt daarbinnen een belangrijk onderdeel. Wij werken vanuit de grondhouding Positive Behavior Support (PBS). Dit houdt in dat wij werken aan de hand van gedragsverwachtingen. Deze gedragsverwachtingen zijn allemaal te koppelen aan één van onze vijf basiswaarden: veiligheid, respect, vertrouwen, persoonlijke ontwikkeling en verantwoordelijkheid. Onderwijsaanbod. Het onderwijsaanbod bestaat uit: Basis Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Middelbaar Beroeps Onderwijs, Praktijkonderwijs en Arbeidstoeleiding. Binnen een van deze secties zal het onderwijstraject van onze leerlingen vormgegeven worden. Daarbinnen worden alle leerlingen, afhankelijk van de hulpvraag/hulpvragen, op maat bediend."

- Zorg: - In het voormalig conferentieoord van de Woodbrookers in de bossen van Kortehemmen leren jongeren met gedragsproblemen tegenwoordig hoe ze met anderen kunnen omgaan. Behandelcentrum Woodbrookers (Boerestreek 24) behandelt jongeren van 12 tot 18 jaar met gedrags- en psychiatrische problemen. Ze kunnen in een veilige omgeving aan hun ontwikkeling werken. Het doel is dat de jongere zo snel mogelijk terug gaat naar de eigen omgeving. Jaarlijks krijgen ruim 100 jongeren hulp van Behandelcentrum Woodbrookers.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Kortehemmen, met foto's van de grafzerken.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)