Status

- Kropswolde is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Veenkoloniën, gemeente Midden-Groningen. T/m 31-3-1949 gemeente Hoogezand. Per 1-4-1949 over naar gemeente Hoogezand-Sappemeer, in 2018 over naar gemeente Midden-Groningen.

- Onder het dorp Kropswolde valt ook de buurtschap Wolfsbarge en de villawijk Meerwijck. Meerwijck had vroeger blauwe plaatsnaamborden (komborden) en had daarmee kennelijk een eigen bebouwde kom. Tegenwoordig staan er borden met de dorpsnaam. Buiten de bebouwde kom staat nog een wit bord Meerwijck.

Volgens (1) vielen in die tijd (medio 19e eeuw) naast Wolfsbarge ook de buurtschappen Foxhol, Leinwijk, Nieuwe Compagnie en een deel van Martenshoek onder het dorp Kropswolde. Tegenwoordig is Foxhol een apart dorp, staat Leinwijk niet meer als buurtschap te boek (1840 9 huizen met 40 inwoners, nu onderdeel van het dorp), is Nieuwe Compagnie een buurtschap van het dorp Kiel-Windeweer en valt Martenshoek geheel onder de kern Hoogezand.

Volgens dezelfde bron moet er vroeger Z van het dorp ook een buurtschap Oldenzeel zijn geweest (wat hij vreemd genoeg bij Kropswolde verder niet noemt - in tegenstelling namelijk tot de andere hierboven genoemde buurtschappen - maar alleen als apart lemma onder de O), waar hij inhoudelijk verder niets over vermeldt, anders dan dat het volgens hem "10 min. Z van het dorp" lag (en dat waren in die tijd wandelminuten, en hij situeert Leinwijk ook 10 min. Z van het dorp, dus moet het daar in de buurt hebben gelegen). Vooralsnog kunnen wij er verder niets over vinden. Als iemand meer informatie over heeft over een kennelijk ooit bestaan hebbende buurtschap Oldenzeel in deze omgeving, houden wij ons aanbevolen.

Naam

In het Gronings
Kròpswòlle.

Oudere vermeldingen
1249 kopie Crepeswalda, 1291 Crepeswolda, 1391 Creppiswolde, 1453 Krepswolde, 1600 Krobswolde.

Naamsverklaring
Bij het wold 'woud, moerasbos' van de persoon Gripo, vleivorm bij een naam als Grimbrecht.(2)

Ligging

Kropswolde ligt ZW van Hoogezand, rond de Woldweg, en grenst in het W aan het Zuidlaardermeer. Woon- en recreatiegebied Meerwijck ligt W van de oude dorpskern, rond de Meerweg en de Waesingeweg.

Overigens stelt de schoolmeester van het dorp in 1828 over het Zuidlaardermeer - dat vroeger ook Noordlaardermeer heeft geheten - dat dat eigenlijk Kropswoldermeer zou moeten heten.* En daar valt wat voor te zeggen, want het meer valt onder alle drie de genoemde kernen, maar valt voor het grootste deel onder het dorpsgebied van Kropswolde. De schoolmeester verwoordt zijn visie als volgt: "Men treft hier één meer aan, namelyk het zoogenaamde Zuidlarender Meer. Ik zeg, het zoogenaamde, omdat het beter was, dat men hetzelve Kropswoldermeer noemde, omdat het land, langzamerhand door dit meer afgeknabbeld, aan ons dorp behoorde, en de ingezetenen van Zuidlaren volgens den loop van het Drentsche diep door dit meer een zeer klein deel van het water toebehoort, waarom dan ook daartoe benoemde Volmagten uit de dorpen Kropswolde en Noordlaren het regt om op dit meer te visschien jaarlyks wordt verhuurd."
* Wij noemen dat altijd gekscherend een spelletje 'Wie van de Drie?', als wij drie verschillende namen voor een plaats of ander object tegenkomen: "Wil de enige echte naam nu opstaan?"

Op het kaartje dat wij elders op deze pagina hebben afgebeeld, is het deel van het meer binnen de oranje lijnen grondgebied van dit dorp (dat is dus 2/3 van het Groningse deel. Het 1/3 Groningse deel W hiervan valt onder Noordlaren), Z van de stippellijn is het Drentse en daarmee Zuidlarense deel, dat dus slechts 1/4 van het meer beslaat. Wellicht is de huidige naam van het meer ingegeven door toeristische motieven: de plaatsnaam Zuidlaren geniet nu eenmaal grotere landelijke bekendheid dan de plaatsnaam Kropswolde.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Kropswolde 53 huizen met 337 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 700 huizen met ca. 1.700 inwoners. Dat wil zeggen: ca. 500 inwoners in het oorspronkelijke dorp en het bijbehorende buitengebied, en ca. 1.200 inwoners in de W van de dorpskern gelegen villawijk Meerwijck (die beschreven wordt in het hoofdstuk Recente ontwikkelingen).

Geschiedenis

Kropswolde is de oudste veenkolonie in de voormalige gemeente Hoogezand-Sappemeer. In een oorkonde van 1249 wordt voor het eerst gesproken over ‘Crepeswalda’. Al vanaf de 13e eeuw vinden hier verveningsactiviteiten plaats. In de eeuwen daarna gaat men hiermee door. De dalgronden die door de ontginning ontstaan, gebruikt men later voor akkerbouw.

Men vermoedt dat Kropswolde in de middeleeuwen een bedevaartplaats kan zijn geweest. Een Mariabeeld in een kapel op een uithof van het cisterciënzerinnenklooster Essen, ten noorden van de parochiekerk van het dorp, getuigde hiervan. Misschien dat dit het beeld in Essen was waar Caesarius van Heisterbach (een van de beste vertellers van de Middellatijnse literatuur) over sprak? (bron: voormalige gemeente Hoogezand-Sappemeer)

- In 2014 is het boek ‘Kropswolde en Wolfsbarge. Ruim twee eeuwen geschiedenis over de huizen en hun bewoners’ verschenen, een uitgave van Stichting De Historie van Kropswolde en Wolfsbarge. Het boek is het resultaat van gedegen bronnenonderzoek. Bij de totstandkoming van het boek is het schrijverscollectief ondersteund door 2 redacteuren van de Historische Vereniging Hoogezand-Sappemeer en Omgeving. Het boek bevat 1 of meer foto’s van ieder pand in het dorp en in de buurtschap Wolfsbarge. Daarnaast wordt van elk pand de historie (vanaf 1800) beschreven. Ook geeft het boek een overzicht van alle bewoners, gerangschikt per woning, van 1800 tot heden. Verder wordt aandacht geschonken aan het verenigingsleven en het onderwijs.

Een mooie anekdote met betrekking tot dit boek is dat premier Mark Rutte in maart 2020 een toespraak hield op de televisie over de toen zojuist in volle hevigheid uitgebroken coronacrisis. De oplettende kijker zag dat achter hem op een dressoir voor de kijker links een schilderij van staatsman Thorbecke stond, en rechts bevond zich... een 'groot wit vlak' met de tekst 'Kropswolde Wolfsbarge'. Nu kent natuurlijk vrijwel niemand van buiten de regio dit dorp respectievelijk deze buurtschap, dus vele kijkers vroegen zich af wat dat betekende. Dagblad van het Noorden heeft uitgezocht waarom deze Groningse kleine kernen zo'n prominente plek verdienden in 'het Torentje'. Wat blijkt: het is een exemplaar van het in de vorige alinea beschreven boek. Maar wat heeft de premier daar dan mee te maken? Welnu, voorouders van de premier, de familie Dilling, waren van begin 19e eeuw tot medio 20e eeuw in het bezit van de boerderij op Woldweg 218, die in het boek uitvoerig wordt beschreven. Daarom kreeg de premier bij de presentatie van het boek in 2014 ook een exemplaar, dat dus anno 2020 nog altijd op zijn dressoir staat. Vandaar dus...

- Situatie van Kropswolde anno 1828, beschreven door de toenmalige schoolmeester. Een van de bijzonderheden die hij vermeldt: "Voorheen vond men nergens meer heksen dan in ons dorp. Het bygeloof was zoo sterk, dat men zich de ongerymdste denkbeelden hierover vormde, en dit werd door de toenmalige predikanten en onderwyzers der jeugd niet te keer gegaan, zoo al niet aangekweekt; tot dat eindelyk de vorige leeraar dezer plaats de Heer van Ittersum dit Heksen gespuis verdreven en het bygeloof voor het grootste gedeelte uitgeroeid heeft."

Recente ontwikkelingen

- Meerwijck is een recent aangelegde waterrijke wijk, gelegen tussen het oude lintdorp Kropswolde in het O en het Zuidlaardermeer in het W. De waterpartijen in Meerwijck zijn uitgegraven in voormalige landbouwgronden en weilanden van agrariërs uit het dorp. Deze waterpartijen, waaromheen de woningen zijn gebouwd, zijn in verbinding gebracht met het Zuidlaardermeer. Vrijwel alle, grotendeels vrijstaande woningen in Meerwijck, liggen rechtstreeks aan het water.

- Over de Woldweg, de 'dorpsstraat' van Kropswolde, wordt nogal eens te hard gereden. Dorpsbelangen heeft in de loop der jaren van alles geprobeerd om de automobilisten hun snelheid te doen matigen, maar niets hielp. Dankzij subsidie van provincie en gemeente hebben ze in 2018 2 mobiele snelheidsdisplays kunnen plaatsen; borden die de weggebruiker bewust maken van zijn of haar snelheid. Houdt de automobilist zich aan de toegestane maximumsnelheid, dan verschijnt een lachend, groen gezichtje en gaat de duim omhoog. Is de snelheid te hoog dan wordt het gezichtje rood en gaat de duim naar beneden. "Op de Woldweg wordt vaak, met name ‘s nachts, te hard gereden. Een van de displays hangt bewust dichtbij de kerk en begraafplaats. Mensen komen in gedachten van de begraafplaats en lopen zomaar de weg op. De displays worden door zonne-energie van stroom voorzien. Gunstig neveneffect daarvan is dat de borden ook nog eens op een andere plek kunnen worden gehangen. Want ervaring leert dat weggebruikers toch snel aan een dergelijk bord wennen", vertelde Dorpsbelangen-voorzitter Jan Sporrel bij de onthulling van de borden in maart 2018.

Bezienswaardigheden

- Kropswolde heeft 4 rijksmonumenten.

- Kropswolde heeft 2 gemeentelijke monumenten.

- De huidige kerk van Kropswolde dateert uit 1773. De middeleeuwse toren is in 1888 door de huidige toren vervangen. - 360 graden 'luchtfoto' van de kerk, gemaakt met een drone.

- De huidige Molen De Hoop dateert uit 1923 en is gebouwd nadat en omdat de vorige molen is afgebrand. Het is de enige in de provincie Groningen nog overgebleven grondzeiler-korenmolen. Molen De Hoop is sinds 1990 eigendom van Jan Pot. In de jaren negentig werd er hoofdzakelijk gemalen voor bakkerijen en slagerijen. Voor de thuisbakker was er toen alleen volkorenmeel, bloem en pannenkoekenmix. Eind jaren negentig is Thea Pot begonnen met het uitbreiden van het assortiment voor de thuisbakker. De verkoop vond plaats in de molen. Het assortiment werd steeds uitgebreider en het aantal klanten groeide. Daardoor was het niet meer haalbaar om vanuit de molen producten te verkopen voor de thuisbakker. De huidige winkel naast de molen is in 2002 geopend. Sinds 2012 is er ook een webwinkel. Mulder Pot - Kropswolde is een modern molenbedrijf waar op ambachtelijke wijze met molenstenen wordt gemalen. Het proces is gekoppeld aan een moderne geautomatiseerde productielijn. Voor de granen wordt zo veel mogelijk een beroep gedaan op boerenbedrijven uit de regio.

- Poldermolen Koetze Tibbe in Kropswolde is een maalvaardige Amerikaanse windmotor, die in 1936 door de firma Bakker en Hamming uit Uithuizen is gebouwd voor de bemaling van de 71 ha grote Ten Boersterpolder bij Ten Boer. Hij verving daar een spinnenkopmolen, die een jaar eerder was gesloopt. De windmotor verandert na 1981 een paar keer van eigenaar en staat onder andere enige tijd in Schildwolde. Uiteindelijk wordt hij aangekocht door Het Groninger Landschap, dat de molen na restauratie in 2004 herplaatst op zijn huidige locatie aan de oostelijke oever van het Foxholstermeer. Hij bemaalt daar het natuurgebied de Kropswolderbuitenpolder. De naam van de molen is bepaald middels een prijsvraag. De molen is een gemeentelijk monument. Hij is niet voor publiek geopend, maar wel tot op enkele meters te benaderen.

- Het kleine dorp heeft sinds 1868 een station aan de in dat jaar geopende spoorlijn Groningen-Nieuweschans. Het station is nog altijd in functie. Het station heet Kropswolde omdat het oorspronkelijke stationsgebouw aan de Z kant van het spoor stond, nog nét op grondgebied van dat dorp. Het huidige stationsgebouw, uit 1916, is aan de N kant van het spoor gebouwd, en dat is grondgebied van het dorp Foxhol. De spoorlijn is hier dus de grens tussen de beide dorpen. Het station is zelfs een driedorpenpunt, want direct O ervan begint het grondgebied van buurtschap en bedrijventerrein Martenshoek, dat voor de postadressen onder het dorp Hoogezand valt.

Het stationsgebouw is sinds 1989 niet meer als zodanig in functie. Sindsdien waren er kunstenaars in gevestigd. Sinds 2009 biedt het pand onderdak aan het Museum voor Handwerktuigen. Het museum heeft naast handwerktuigen (van o.a. klompmaker, turfsteker, scheepstimmerman, schoenmaker en drukker) ook een collectie in de regio geproduceerde oldtimer fietsen van o.a. de merken Bronda, Fongers, Gruno, Hevea, Noordster, Rondeel en Veeno.

Natuur en recreatie

- De Mountainbikeroute Kropswolde e.o. (ruim 20 km) is in 2016 verbeterd en uitgebreid. De bewegwijzering is verbeterd. Zo zijn er extra bordjes geplaatst, en zijn bordjes verplaatst die op onlogische plekken op de route stonden. De bewegwijzering is ook beter zichtbaar gemaakt door in de weg staande begroeiing te verwijderen. Ook is de route beter begaanbaar gemaakt. Uitbreiding van de route, door een gedeelte van het Gorechtpark, dankzij tips van mountainbikers, heeft de route nog leuker en uitdagender gemaakt. Tegelijkertijd is het nu ook mogelijk geworden om een verkorte route te fietsen.

- In juli 2020 is een nieuw fietspad aangelegd vanuit het centrum van het dorp langs de school naar Meerwijck. Het fietspad is toepasselijk Binn'ndeur gedoopt. Theo ter Haar heeft een mooie dronevideo gemaakt van de aanleg van het fietspad.

- W van de woonbuurt Meerwijck ligt recreatiegebied Meerwijck, met jachthavens, camping en stranden waaronder een naaktstrand.

- Met een zelfbedienings-kabelveerpont kun je van recreatiegebied Meerwijck over de Hunze (die hier Drentse Diep heet) naar het aan de overkant gelegen Noordlaren. In drukke tijden vaart er tevens een motorboot. - Filmpje over het pontje van Meerwijck, waar men wedstrijdje lijkt te houden hoeveel mensen er op een klein pontje kunnen (het maximum voor dit pontje is officieel 10 passagiers, maar dat bordje heeft men kennelijk niet gezien of niet willen zien).

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Kropswolde, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Fotoreportages van flora, fauna, monumentale panden en andere bezienswaardige objecten in Kropswolde en omgeving, door Harry Perton.

- Mooie dronefilm van Kropswolde anno november 2019.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Kropswolde (online te bestellen).

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Kropswolde op Facebook.

- Belangenorganisatie: - Dorpsbelangen Kropswolde is voor zover ons bekend nog niet met een website of -pagina op het internet aanwezig. Voorzitter is dhr. J. Sporrel.

- Dorpshuis: - In 1748 wordt besloten tot de bouw van een school in Kropswolde. Na ca. 150 jaar (in 1892) is de school voor de eerste keer verbouwd. Dit gebouw staat nog altijd in het dorp en is inmiddels herbestemd tot dorpshuis 't Kropshuus. De gymzaal van de basisschool zit vast aan het dorpshuis en de leerlingen vanaf groep 3 gymmen daar regelmatig.

- Onderwijs: - In 1953 wordt iets ten zuiden van het oude, hierboven beschreven schoolgebouw van Kropswolde een nieuwe school gebouwd, die sindsdien de Walstraschool heet en vandaag de dag ca. 100 leerlingen heeft, verdeeld over 5 groepen. Ook Peuteropvang Berend Botje vindt onderdak in hetzelfde pand. Maar wie was nu die Walstra? Welnu, de heer W. Walstra was begin 20e eeuw hoofd van een school te Arnhem, en samen met J. Ligthart en H. Scheepstra schreef hij een nieuwe lesmethode: 'Het volle leven'. Dat was in die tijd een vernieuwende methode, waarmee ze de leerkrachten stimuleerden om zoveel mogelijk met de kinderen erop uit te gaan, bijv. naar het bos en de houtzagerij. Daarna konden ze alles terugzien op platen. Misschien ken je zelf nog wel de schoolplaten van Cornelis Jetses die bij deze methoden zijn gemaakt.

- Verenigingsleven: - Overzicht van verenigingen in dit dorp.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Kropswolde.

• 1. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden,
  van der Aa, A.J.
  , p.ca. 10.000, (1851)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)