Status

- Kwadendamme is een dorp in de provincie Zeeland, in de streek Zuid-Beveland, gemeente Borsele. T/m 1969 gemeente Hoedekenskerke.

- Onder het dorp Kwadendamme valt ook de buurtschap Langeweegje.

Naam

In het dialect
Quaedamme.

Oudere vermeldingen
1581 Quaendamme, ca. 1750 Kwadendam, 1838-1857 Kwadendamme.

Naamsverklaring
Samenstelling van het Middelnederlandse quaet 'in slechte staat van onderhoud verkerend' en dam 'waterkering dwars door een waterloop'. Vergelijk Vuilendam.(1)
"Dit dorp, hetwelk langs den dijk tusschen den Oud-Vrelandschepolder en den Nieuw-Vrelandschepolder ontstaan is, heeft van dien dijk, den naam van Kwadendam gekregen".(2)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Pikpot.

Ligging

Kwadendamme ligt Z van Goes, WNW van Hoedekenskerke.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Kwadendamme 57 huizen met 358 inwoners. Curieus is dat de gemeente Hoedekenskerke het in de Volkstelling van dat jaar nog als buurtschap beschouwt, hoewel de kerk er dan al 40 jaar staat. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 400 huizen met ca. 950 inwoners, inclusief de buurtschap Langeweegje.

Geschiedenis

Kerkelijk
De H. Bonifacius-parochie dateert van 1801. Na eeuwen van onderdrukking wordt het katholieke geloof in de Franse Tijd weer toegestaan en verschijnen er op het platteland van Zuid-Beveland diverse parochies. Kwadendamme is de tweede in de serie, na 's-Heerenhoek en voor Kapelle. Levensvatbaar was een parochie slechts dan wanneer er voldoende kapitaal opgebracht kon worden door de gemeenschap om een kerk te bouwen en een pastoor te onderhouden. Met Kwadendamme in het centrum, en de dorpen 's-Heer Abtskerke, 's-Gravenpolder, Nisse, Ovezande, Driewegen, Ellewoutsdijk, Oudelande, Baarland en Hoedekenskerke er omheen, bleek dat financieel mogelijk.

De eerste kerk, met pastorie, is betrekkelijk eenvoudig van opzet. Mocht het zover komen dat het katholieke geloof wederom verboden zou worden, dan was de kerk gemakkelijk om te bouwen tot een boerenschuur. In 1870 wordt de oorspronkelijke parochie opgesplitst: Ovezande (met Driewegen en Ellewoutsdijk) wordt zelfstandig. De aanwezigheid van een katholieke kerk stimuleert de komst van katholieke gezinnen naar het dorp, met als gevolg dat Kwadendamme flink groeit. Dat rechtvaardigt een eigen parochieschool, en wel sinds 1874. In 1897 komt er een pastorie aan de toenmalige Kerkdreef. Na 100 jaar dienst te hebben gedaan, is het oude kerkje afgebroken en in 1902 vervangen door de tegenwoordige neogotische kerk, waarin vier keer zoveel mensen kunnen (1000 i.p.v. 250).

Recente ontwikkelingen

Curaviewoningen
- In 2016 zijn in Kwadendamme 8 'gegoten curaviewoningen'* geplaatst, als primeur voor Zeeland. De woningen maken deel uit van het vernieuwde dorpshart met dorpsplein. In de fabriek van CascoTotaal in Terneuzen staat een speciale machine voor de woningen. Eigenlijk is het een grote mal, waarin de woningen als het ware worden gegoten. Het resultaat is een betonnen blok met een vloer, een plafond en drie muren. De blokken kunnen als legoblokjes op en naast elkaar worden gezet en vormen dan een eengezinswoning. Twee blokken naast elkaar zijn samen een levensloopbestendige (senioren)woning. Zo'n woning kan in een week sleutelklaar zijn.
* Een curaviewoning is speciaal ingericht om in te spelen op zorgbehoeften.

"Hiermee kunnen we onze huurders snel onderdak bieden. En als er in de toekomst een woningoverschot ontstaat, kunnen we de woningen zo weer verhuizen naar plekken waar ze nog wel nodig zijn", aldus directeur Peter Bevers van woningbouwstichting R&B Wonen, die het concept heeft bedacht. De blokken passen op een vrachtwagen. De productie is nu nog net zo duur als een traditioneel huis, maar dat kan bij grotere producties goedkoper worden. In 2017 moeten er in totaal 250 curaviewoningen in Zeeland staan. Daarvan zijn er 100 op deze nieuwe manier gemaakt.

Bezienswaardigheden

- Kwadendamme heeft 9 rijksmonumenten, zijnde het woonhuis uit 1663 (jaartalankers) op Fransjesweg 2, de boerderij uit 1743 (jaartalankers) op Groenewegje 3, het woonhuis uit 1846 op Zwaaksedijk 2, de 18e-eeuwse boerderij Kwistenburg op Zwaaksedijk 6, de St. Bonifaciuskerk, en het station uit 1927 met bijbeborend: goederenloods, weegbrug met weeshuisje, en coupure in de Zwaaksedijk.

- Kwadendamme heeft 2 gemeentelijke monumenten, zijnde boerderij Kaneelpolderhoeve - die vóór de Franse Tijd als schuilkerk heeft gediend - uit 1775 op Kaneelpolderdijk 1, en de pastorie uit 1897 op Johan Frisostraat 5.

RK kerk
Kwadendamme is een katholiek bolwerk in een verder overwegend protestantse omgeving (waarvoor zie verder het hoofdstuk Geschiedenis). Het priesterkoor van de neogotische RK Bonifaciuskerk (Johan Frisostraat 5) uit 1902 heeft kleurrijke ramen, ontworpen door atelier Nicholas uit Roermond. Deze kerk is gebouwd omdat de voorganger uit 1801 te klein werd. - Nieuws van de Bonifaciuskerk op Facebook. - Ter gelegenheid van het 200 jarig bestaan van de parochie en het 100 jarig bestaan van de kerk is in 2001 een boekje uitgegeven met de titel: 'Twee eeuwen geschiedenis van de parochie Kwadendamme'. Het boekje is samengesteld door Rob de Boo, gebruik makend van het vele historische materiaal dat eerder door zijn vader Adriaan de Boo was verzameld, en is voor slechts €5,00 via het Parochiehuis verkrijgbaar. - In 2013 is de parochie, samen met 7 andere parochies uit de regio, opgegaan in de Pater Damiaanparochie.

Pastorie
Pastorie uit 1897 (Johan Frisostraat 5) met kastanjehouten beeld van Bonifacius.

Voormalige lagere school
De voormalige RK St. Gerardus Majellaschool (Johan Frisostraat 26) is in 1916 gebouwd als een vierklassige middengangschool met onderwijzerswoning (Johan Frisostraat 24). Oorspronkelijk een jongens- en meisjesschool werd het tussen 1925 en 1929 een meisjesschool. De onderwijzerswoning heeft men toen als kloosterwoning ingericht voor de zusters Ursulinen. In 1940 is dit pand met een etage verhoogd. De zusters verlaten het dorp in 1960. Het schoolgebouw is tot 1974 als zodanig in gebruik geweest.

Voormalig klooster
Voormalig Ursulinenklooster (1925-1960) (Johan Frisostraat 24).

Kapelletje
- Mariakapelletje. In het Jaar van het Cultureel-Religieus Erfgoed 2008 besluit de H. Bonifaciusparochie om weer een Sacramentsprocessie te gaan houden. Halverwege de route van de processie wordt aan de Vreelandsedijk een Mariakapelletje opgericht. In korte tijd is het Mariabeeld, tot 2 maal toe, gestolen. Een ijzeren traliewerk zorgt ervoor dat dit niet meer kan gebeuren.

Monumentale boerderijen
- Boerderij Kwistenburg (Zwaaksedijk 6) is, gezien de situering nabij de gelijknamige weel, de groepering van de opstallen en de goed bewaarde hoofdvormen en detaillering van de opstallen, van grote architectuurhistorische waarde, waarbij niet alleen het 17e-eeuwse woonhuis met schuur en bakhuis, maar ook de 19e-eeuwse wagenschuur en het vroeg 20e-eeuwse varkenshok, tezamen de bescherming als monumenten op Rijksniveau rechtvaardigen. Naar men zegt zou dit de oudste boerderij zijn van Zeeland. Wij hebben dit echter nog niet kunnen verifiëren.

- Van hoeve Middelzwake (Zwaaksedijk 3) komt het in gele baksteen opgetrokken woonhuis in 1743 (jaartalankers) tot stand op de fundamenten van een voorganger uit mogelijk 1600. De aangebouwde houten schuur is recent in oude vorm herbouwd.

- Boerderij Torenzicht (Nissestelle 1) bestaat uit een woonhuis uit 1763 en een aangebouwde lange dwarsdeelschuur van zwart geteerd hout uit 1835. Verder staan op het erf onder meer een bakhuis, een varkensstal en een houten schuurtje.

- Een karakteristiek voorbeeld van een kleinere laat-19e-eeuwse boerderij is Hugodijk 2, met een deels in de schuur ingebouwde kleine woning en een houten dwarsdeelschuur.

Jaarlijkse evenementen

- Het carnaval in de 'katholieke enclave' Kwadendamme, tijdens carnaval Pikpot geheten, wordt verzorgd door carnavalsvereniging De Pikpotters. - Carnavalsbouwgroep De Bende van Ellende. - Carnavalsbouwgroep De Twufelaers. - Carnavalsbouwgroep de Drûûloren. - Carnavalsbouwgroep De Brulapen.

- Bluesfestival Kwadendamme (weekend in mei, met op zondag een Bluesviering in de kerk) trekt ca. 1.200 bezoekers uit heel Europa. Grootschaliger wil de organisatie het festival ook niet maken. Tijdens dit weekend wordt het inwonertal dus heel even meer dan verdubbeld. De gasten worden door de inwoners gastvrij onthaald. Overal staan tentjes en 'Dixies' en de reguliere B&B's, hotels en campings zijn tot ver in de omtrek uitverkocht. - Videoreportage m.b.t. het Bluesfestival. - Voor een impressie van dit festival zie ook het verslag van Bluesfestival 2015 door Wil Wijnhoven.

- Het Kwadendamme Indoor Bluesfestival (op de zaterdag voor het kerstweekend) is 'geboren' in 1999 en ontstaan om alle medewerkers te bedanken voor al het goede werk dat zij doen tijdens het Bluesfestival in mei. De medewerkers en bezoekers en de bands maken er elk jaar een groot feest van, waardoor dit is uitgegroeid tot hét bluesfestival in december, om het jaar feestelijk af te sluiten.

Landschap, natuur en recreatie

Wandelen
- Wandelroute Groene Wissel Kwadendamme / Dijken in de Zak (ca. 17 km). Bijna onafgebroken over de vele dijken die de Zak van Zuid-Beveland rijk is maak je een zeer afwisselende wandeling. Onderweg valt er veel te zien en te beleven: een oude kreek, enkele bloemendijken, vele enorme boomgaarden (waar je ook even doorheen kuiert), Berkenhof Tropical Zoo (een stukje jungle in een enorme kas), prachtige wandelpaden langs het museum (stoom)spoorlijntje Goes-Borsele (met een stationnetje waar je over het perron loopt) en de zeedijk langs de Westerschelde. Ongeveer de helft van de dijken is autoluw, de andere helft zijn heerlijke grasdijken.

- Berkhof Tropical Zoo ligt in de buurtschap Langeweegje en wordt aldaar beschreven. Dat geldt ook voor de stoomtrein en voor natuurgebied Zwaakse Weel.

Eten en drinken

Perentelers
Perentelers willen geen motten op hun fruit in de periode dat de dagen het langst zijn en de temperaturen ook 's nachts boven de 15 graden blijven. In deze periode zorgen de fruitmotjes namelijk voor hun voortplanting. Na de paring legt het vrouwtje haar eitjes op een blad of op het fruit en komen er wormpjes uit, die het fruit aantasten. Per oogst leidt dat al snel tot duizenden kilo's bedorven peren. Perentelers in Kwadendamme werken sinds 2015 met een innovatief systeem: Een weerstation meet of het 'terrassenweer' is en stuurt een kastje aan om een wolkje feromoon uit te stoten. Het gevolg is een verward mannetje, geen paring, geen eitjes en een schone teelt. Het systeem voldoet goed, want de perentelers hebben in de oogst 2015 geen fruitmot gevonden. Daarnaast is het gebruik van feromeen milieuvriendelijk: telers hoeven geen chemische bestrijdingsmiddelen meer te gebruiken, wat ze ook in de portemonnee scheelt. De wolkjes feromoon kunnen ook worden ingezet in de appel- en pruimenteelt.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Kwadendamme, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Kwadendamme (online te bestellen).

Links

- Belangenorganisatie: - Dorpsraad Kwadendamme.

- Dorpshuis: - In 1958 wordt parochiehuis, later dorpshuis De Burcht gerealiseerd. "De Burcht in Kwadendamme is een gezellig dorpshuis, geschikt voor meerdere doeleinden. De grote zaal wordt gebruikt als repetitieruimte door de lokale muziekvereniging, gymzaal voor de kinderen van de basisschool, maar deze ruimte kan ook prima dienen als feestlocatie. In de gezellige foyer wordt een kaartje gelegd en gebiljart. Het ruime aangrenzende terras biedt ook tal van mogelijkheden. Boven zijn nog een aantal kleinere ruimtes, geschikt voor een vergadering of informele bijeenkomst."

- Onderwijs en kinderopvang: - "De Mgr. Heyligersschool* ligt aan de rand van Kwadendamme. In het gebouw zit ook de kinderopvang. Deze is 52 weken per jaar geopend en biedt opvang voor kinderen van 0-12 jaar. Alles is dus binnen handbereik. De school heeft de beschikking over 5 leslokalen. Voor de kleuters is er een eigen ingang, speelzaal en speelplein. De deur van de school staat altijd voor u open. We zijn erg laagdrempelig want we vinden afstemming tussen kind, ouders en leerkracht erg belangrijk.
* De opvolger van de St. Gerardus Majellaschool, zie daarvoor bij Bezienswaardigheden.

Onze school is 'Groen, Chrome en Gezond'! Groen. In schooljaar 2020-2021 hebben we een tiny forest gerealiseerd met een groene speeltuin. De kinderen van groep 5/6 zijn verantwoordelijk voor het onderhoud van dit bos. Zo willen we ze respect voor de natuur bijbrengen en laten ervaren wat de natuur ons allemaal te bieden heeft. Chrome. Op school werken we in alle groepen met chromebooks. Bij het maken van het werk krijgen de kinderen direct feedback op het gemaakte werk. Hiaten worden verwerkt in de aangeboden oefenstof. Zo werken alle leerlingen op het niveau wat ze aankunnen. Gezond. Sinds schooljaar 2021-2022 hebben we een gymdocent die de gymlessen op maandag en donderdag verzorgt. Daarnaast wordt er minimaal iedere week één keer een les bewegend leren met de kinderen gedaan. Wij zijn van mening dat er een gezonde afwisseling moet zijn tussen het schoolse werk in de klas en vormen van bewegend leren waar de kinderen het sociale aspect en samenwerken nog beter leren."

- Jeugd en jongeren: - "Jeugd en Jongerenwerk Kwadendamme bestaat al erg lang. In 1980 zijn er nieuwe statuten gemaakt en heeft men de “Barak” betrokken. Van toen tot nu is er wisselende belangstelling maar de laatste jaren zijn succesvol, wat de doorstroom naar andere groepen ook meer continuïteit biedt. 1 maal per jaar voor de grote vakantie wordt er afgesloten met de einddag, hierbij worden de vrijwilligers bijgestaan door de oudere jongeren die de soos bezoeken, er worden allerlei spelletjes georganiseerd, de kinderen worden in groepen gedeeld waarbij de leeftijd varieert van 4 tot 12 jaar. De dag duurt van 10:00 tot 16:00 uur. Elk jaar wordt er met een wisselend thema gewerkt. Het is de bedoeling dat de oudere kinderen de jonge kinderen helpen. Onder de groepen wordt er een soort competitie ingesteld, per spel kunnen er punten verdiend worden, die aan het eind van de dag bekend worden gemaakt. Die dag kunnen de vrijwilligers rekenen op 50 tot 60 kinderen, waar wij natuurlijk heel trots op zijn.

Wat is het doel van het Jeugd en Jongerenwerk? Het doel van de stichting is in de loop van de jaren niet veranderd, de activiteiten echter wel. De stichting heeft ten doel de belangen van de Jeugd en Jongeren binnen haar werkgebied te behartigen door deze jeugd en jongeren te stimuleren en te begeleiden in hun geestelijke, maatschappelijke en lichamelijk ontplooiing zulks in de meest uitgebreide zin des woord. De wijze waarop men doel wil bereiken? Zoals eerder beschreven wil het jeugd en jongerenwerk Kwadendamme zoveel mogelijk jeugd en jongeren betrekken met onze activiteiten, door een breed programma aan te bieden.

Er wordt gewerkt in 2 verschillende groepen namelijk: - De instuif. Is voor kinderen van 6 tot 12 jaar, deze kinderen krijgen via school een uitnodiging met daarop de tijd en de activiteit. Afgelopen seizoen hebben we onder andere de volgende activiteiten uitgevoerd: timmeren, gips gieten, kerstboom maken, werken met waardeloos materiaal, Pinguïn van tempex, gekleurd zout in potjes etc. - De Soos: Is toegankelijk voor kinderen en jongeren vanaf groep 6. Deze jongeren zijn welkom vanaf 19:00 uur tot 21:30 uur in de jeugdsoos. Hiervoor krijgen zij een flyer mee op school. Extra activiteiten zijn: Carnaval, Kerst, Halloween. Maar de klemtoon blijft wel samen iets doen, sociale contacten, ook met andere leeftijdsgenoten en elkaar helpen in een ontspannen sfeer. Waarin er van alles kan en niets moet, de jeugd het gevoel te geven dat het leuk is bij de club te horen. Kortom het Jeugd en Jongerenwerk Kwadendamme wil veel verschillende activiteiten aanbieden.

Wie maken er gebruik van? Een instuifmiddag wordt door gemiddeld 15 kinderen bezocht. Een soosavond wordt door gemiddeld 22 jongeren bezocht. De vrijwilligers! Stichting Jeugd en Jongerenwerk Kwadendamme bestaat uit een dagelijks bestuur, met de voorzitter, penningmeester en secretaresse. Met daarnaast een aantal bestuursleden die eveneens hulp bieden bij de activiteiten en de soos. In de laatste jaren geven de jongeren zelf aan het leuk te vinden een taak te krijgen, wat door het bestuur alleen maar toegejuicht wordt. Stap eens een keer binnen om te kijken hoe wij te werk gaan."

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Kwadendamme is opgericht in 1942. Ze doen hun ding op Sportpark De Liesjes. "Voor de ouderen onder ons is deze naam een begrip uit vroeger tijden; voor de jongeren wellicht een nietszeggende naam. Enige uitleg kan daarom geen kwaad. Rond 1400 is er een dijkdoorbraak geweest van de "Quaadendam". Deze Quaadendam (een dijk) was ongeveer gesitueerd ter hoogte van de huidige Sportweg en de Bonifaciusstraat. Nadat de dijk was hersteld, bleef een weeltje over met drassig weiland en rietvelden. In de loop der eeuwen is dit weeltje steeds kleiner geworden. Wanneer de naam De Liesjes is ontstaan, vermeldt de historie niet. Iemand heeft de naam verzonnen en vanaf dat moment stond het weeltje bekend als De Liesjes. Bij de aanleg van het sportveld in 1954 is het grootste gedeelte van De Liesjes verdwenen. Bij de renovatie van het sportterrein in 1976 zijn ook de laatste restanten van De Liesjes verdwenen. Wijlen Juffrouw Franse heeft indertijd voorgesteld om de naam De Liesjes te verbinden aan het sportterrein, waarmee we een stukje historie van het dorp beogen te bewaren."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Kwadendamme, met foto's van de grafzerken.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)