Status

- Langelille is een dorp in de provincie Fryslân, in de streek Stellingwerven, gemeente Weststellingwerf, en daarbinnen gelegen in het streekje de Westhoek.

- Sinds 1964 is Langelille formeel een dorp (hoewel het o.i. geografisch gezien eigenlijk nog altijd een buurtschap is omdat het geen kerk heeft en de 'kern' slechts van geringe omvang is). Vóór die tijd viel de plaats als buurtschap voor het N deel onder het dorp Munnekeburen en voor het Z deel onder het dorp Scherpenzeel.

Naam

In het Fries en Stellingwerfs
De Langelille.

Oudere vermeldingen
Op de kaart van rond 1700 staat op verschillende plekken langs de zuidelijke dijk van de Tsjonger 'De Lange Lille'. Daarmee zal die (lange) dijk zijn bedoeld. In 1580 vinden we Langelijlle en in de 17e eeuw Langelille. 19e-eeuwse kaarten verwijzen met De Lange Lille zowel naar de dijk als naar de eraan ontstane nederzetting. 1861 de Lang Lille.

Naamsverklaring
Het element lille betekent 'slap, niet stevig' en houdt verband met de kwaliteit van de dijk langs de rivier waaraan de nederzetting is ontstaan. De ondergrond was ongetwijfeld slap en bestond misschien wel voor een deel uit trilveen. Het element lang 'niet kort' houdt hier verband met de lengte van de dijk. De dijk was een echte 'Lange Lille'.(1)

Legende
Er is ook een legende over de plaatsnaam Langelille. Er was eens een jonkvrouw Felicitas genaamd, die leefde bij de ‘bron’, vlakbij de Scheene. Dichtbij die plek woonde omstreeks het begin van onze jaartelling ook een eenzame reus die de naam Lille droeg. Lange Lille noemde men hem. Op de jonkvrouw Felicitas rustte een vloek, uitgesproken door een jonge magiër die vergeefs naar haar hand dong. Wanneer zij zou trouwen zou zij veranderen in een giftige adder. De reus wist de betovering op te heffen door aan zeven voorwaarden te voldoen, die de jonge magier had gesteld. Daarna trouwde de reus met Felicitas en ze leefden nog lang en gelukkig.

Ligging

Langelille ligt O van Lemmer, ZO van Echten en Echtenerbrug, ZW van Munnekeburen, NW van Scherpzenzeel. Het dorpsgebied omvat een langgerekte verticale streek van ca. 650 hectare, tussen de Tsjonger en Langelilleweg in het W en de weg en waterloop Gracht in het O. Spaarzame bebouwing bevindt zIch aan de W buitenrand langs de ca. 5 km lange Langelilleweg, die in het N over gaat in de Lemsterweg, met daarnaast een kern(tje) in het midden, rond de Kerkeweg waar deze uitkomt op de Langelilleweg en die daar vanuit richting O naar Scherpenzeel en Munnekeburen loopt.

Statistische gegevens

Volgens de Volkstelling van 1840 (2) had Langelille in dat jaar 33 huizen met 170 inwoners, althans het deel van de buurtschap dat onder het dorp Munnekeburen viel. Het deel dat onder Scherpenzeel viel (welk dorp in dat jaar 17 huizen met 92 inwoners omvatte), wordt wel als zodanig vermeld maar daar worden (als enige ´kern´ in de gemeente Weststellingwerf) geen aantallen bij gespecificeerd. Dat zou dan betekenen dat hetzij dat deel in dat jaar geen inwoners had, hetzij dat dat deel bij de telling van Scherpenzeel zat inbegrepen. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 120 huizen met ca. 240 inwoners.

Geschiedenis

Zuivelfabriek
In het voorheen Munnekeburense deel van het dorp heeft een coöperatieve zuivelfabriek gestaan, genaamd De Volharding. De fabriek werd in 1896 opgericht en fuseerde in 1903 met de eveneens in 1896 opgerichte zuivelfabriek 'Scherpenzeel en Omstreken' te Spanga. De coöperaties waren bedoeld als alternatief voor de speculatieve particuliere fabrieken van het grootkapitaal, waarbij de boeren vaak werden belazerd en minder voor hun melk kregen uitbetaald. Teneinde sterker te staan in de concurrentie met de speculatieve fabrieken in Weststellingwerf, besloten de coöperaties te Langelille-Munnekeburen en Spanga tot fusie (aldus J.P. Wiersma in 'Erf en wereld', pag. 183). De fabriek te Spanga werd gedeeltelijk afgebroken en met de materialen werd de fabriek te Langelille vernieuwd en aanzienlijk uitgebreid. De fabriek is rond 1970 gesloten. De schoorsteenpijp is gesloopt. Tegenwoordig is er een transportonderneming in gevestigd. Het complex bevindt zich op de hoek van de Kerkeweg en de Langelilleweg.

School
Ook in de voormalige lagere school van Langelille is tegenwoordig een bedrijf gevestigd.

Recente ontwikkelingen

- De brug in het Krompad over de Tjonger, bij de Driesprong, is in 2019 vernieuwd. In april 2019 is de brug feestelijk geopend door de wethouders Jack Jongebloed van gemeente Weststellingwerf en Jos Boerland van gemeente De Fryske Marren. De gemeentegrens loopt hier namelijk door de rivier, waardoor de O helft van de brug onder het dorpsgebied van Langelille, gemeente Westellingwerf valt en de W helft van de brug onder het dorpsgebied van Echtenerbrug, gemeente De Fryske Marren. Het ontwerp van de nieuwe brug symboliseert het landschap rondom de Tjonger. In het ontwerp zitten speelse verwijzingen naar de historie van het veenlandschap en het verveningsverleden. Bij het ontwerp is rekening gehouden met een ‘kluunvoorziening’ bij een schaatstocht van de IJswegencentrale. Inwoners zijn uitgenodigd om een suggestie te doen voor een tweetalige naam van de nieuwe brug (in het Fries en het Stellingwerfs).

"De Bouwagenda wijst de weg om Nederland bewoonbaar, bereikbaar, berijdbaar en aangenaam te houden. Om de ambities uit de Bouwagenda te halen moeten we als bouwsector slimmer gaan werken. De nieuwe brug over de Tjonger tussen Echtenerbrug en Langelille is volgens de LEAN-methodiek uitgevoerd, zowel de engineeringsfase als de uitvoeringsfase. Door slimme keuzes te maken in het ontwerp en goed samen te werken met alle partners in de keten is het gelukt om de brug binnen 5,5 weken te vervangen, terwijl hier normaliter 12 weken voor waren gepland." Aldus de firma Oosterhof Holman Beton- & Waterbouw, die de brug heeft aangelegd. Een camera van Bouw.live heeft de werkzaamheden van begin tot eind gevolgd. Dat heeft deze mooie compilatie ('timelapse') opgeleverd.

- Bestemmingsplan Langelille.

Bezienswaardigheden

- Langelille heeft 2 gemeentelijke monumenten, zijnde het Jan Nijland Gemaal en de brug op de kruising van de wegen Kerkeweg en Gracht.

- Het Jan Nijland gemaal in Langelille (Langelilleweg 51) dateert uit 1929. Het elektrische gemaal bemaalt mede de Groote Veenpolder. Het gemaal is gelegen in de verbinding tussen de Tjonger en de Gracht. Hierin kan het water uitstromen en worden afgevoerd. Het gemaal is nog altijd in gebruik. Recentelijk is het nog volledig gerestaureerd. Aan de westkant van Wolvega zijn sinds 1900 verschillende polders drooggemalen. De gemalen zijn gelegen aan de rivieren, zoals aan de Scheene, de Linde en de Tjonger. Maar ook aan de later gegraven Gracht. Dit gemaal maakt onderdeel uit van het ensemble van gemalen in dit landschappelijk prachtige gebied. Door de bouwstijl en zijn ligging langs het water is het gemaal een specifiek object in het omgevingsbeeld. Duidelijk zichtbaar gelegen in het land.

Het gemaal bestaat uit twee volumes die in elkaar grijpen. Karakteristiek is met name dat de betonnen daklijsten doorlopen en dat de verschillende volumes zo tot één geheel worden gemaakt. De vormentaal is hoekig, te herkennen aan de gevelopeningen, de grof ontworpen daklijst en de dakvorm. In de gevelcompositie wordt de verticale belijning veroorzaakt door de smalle verticale vensters. De horizontale belijning is duidelijker zichtbaar in de zwaar aangezette daklijst en goot die rondom het gebouw loopt en door de rollagen aan de boven- en onderzijde van de vensters. Het gemaal is van algemeen belang als gemeentelijk monument door: de opvallende ligging bij de Tjonger midden in de Groote Veenpolder; cultuurhistorische en sociaalhistorische waarde als onderdeel van de cultivering van het land; architectuurhistorische waarde (bouwstijl); en de in voldoende mate aanwezige gaafheid van het exterieur.

- Over de Gracht en de verbinding tussen de Tjonger en de Gracht is een 16-tal bruggen geplaatst. Het geheel van deze bruggen is zeer karakteristiek. Alle bruggen hebben een betonnen constructie. Deze bestaat uit kolommen met paddenstoelvormige kop (voor krachtenafdracht) en daarop een betonnen brugdek met verhoogde zijliggers. De overige bruggen over de Gracht bezitten railingen van ijzer, maar de brug op de kruising Kerkeweg/Gracht in Langelille is uniek door de bakstenen railing met aan de bovenzijde ter bescherming van het baksteen een gestuukte afwerking. Het geheel van de bruggen is als ensemble beschermenswaardig. Twee bruggen zijn individueel zodanig waardevol dat deze apart als gemeentelijk monument zijn opgenomen.

De bruggen zijn gebouwd rond de jaren twintig van de 20e eeuw. Deze brug heeft zijn hoofdfunctie verloren. Destijds lag de Kerkeweg van Munnekeburen naar Langelille over deze brug, maar door het toegenomen verkeer is vlak naast de brug een nieuwe brug gebouwd en is er een nieuwe weg naast de door bomen omzoomde weg aangelegd. De oude weg en de brug is nu een fietspad. De brug bestaat uit vier maal vier rechthoekige kolommen waarop het betonnen brugdek ligt. De afgebogen hoeken zijn in koppenverband gemetseld om een mooie ronding te verkrijgen. De brug is precies net zo breed als de straat en karakteristiek zijn de naar buiten gebogen rondingen in de brugleuningen ter begeleiding en geleiding van de weg. De brug is van algemeen belang als karakteristiek element door: de opvallende ligging in de Kerkeweg; de bouwhistorische waarde; de materiaalkeuze; de ensemble waarde; en de authenticiteit. (bron van beide beschrijvingen en voor nadere informatie zie Monumenten Inventarisatie Project (MIP) gemeente Weststellingwerf)

Overnachten

- Waterpark Langelille, voorheen vakantiepark De Driesprong, telt anno 2019 28 accomodaties, waaronder 16 waterbungalows en 12 strandlodges. Van deze 28 accommodaties zijn anno 2019 16 huizen in privébezit. De andere 12 accommodaties zijn in 2019 aan Roompot Vakanties in verhuur gegeven. Het 'nieuwe' park wil 50 nieuwe accommodaties realiseren. Anno medio 2019 zijn de vergunningen daarvoor rond, dus de uitvoering daarvan zal wel medio 2020 plaatsvinden. Dat houdt dus in dat het park bijna drie keer zo groot wordt. Als op enig moment alle huisjes volgeboekt zijn, verblijven dan ongeveer evenveel mensens als er in het hele dorp wonen. Toch hoeven de inwoners volgens Roompot Vakanties niet te vrezen voor overlast: "Het blijft een park voor gezinnen die voor hun rust komen. Je komt niet naar Langelille om een groot feest te bouwen. Het dorp kan juist meegenieten van de uitbreiding. Je moet niet naar elkaar kijken als vijanden, maar juist kijken hoe je van elkaar kan profiteren. Het gaat ook niet zo zijn dat de huisjes tussen de andere huisjes worden gepropt, er is ruimte genoeg voor de uitbreiding."

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Langelille, met laagsteprijsgarantie!

Links/voorzieningen

- Algemeen: - Site van en over Langelille.

- Nieuws: - Nieuws uit Langelille op Facebook.

- Belangenorganisatie: - "Plaatselijk Belang Langelille behartigt de belangen van het dorp door periodiek een algemene bestuursvergadering te houden en 1x per jaar een algemene jaarvergadering. De algemene vergadering houden wij als bestuur bij iemand thuis en de jaarvergadering, zowel voor leden als niet-leden wordt op een locatie elders gehouden. Deze vergadering wordt meestal gehouden eind maart. Tegenwoordig hebben wij in onze gemeente een dorpencoordinator op wie wij terug kunnen vallen, om dingen op gemeentelijk niveau te kunnen bespreken of te overleggen. Naast ons werk als belangbehartiging houden we af en toe een feestje, dit is niet periodiek maar bij gelegenheid of spontaan."

- Muziek: - "Trio Hotnàher uit Langelille bestaat uit Jannie Schermer, Els Horsman en Hans Koerts Meijer. Op het repertoire staan melodieën uit heel Europa. Ze spelen op feesten en verzorgen (koffie)concerten. Jannie zingt en bespeelt vele instrumenten, waaronder de kaval (een Bulgaarse herdersfluit), de klarinet, de Franse doedelzak (cornemuse), de chrotta (een soort cello) en de baglama (een Grieks snaarinstrument). Els bespeelt de accordeon en trekzak. Hans zingt en slaat zich een weg door diverse slaginstrumenten.

Trecento is een trio dat muziek uit vroeger eeuwen weer tot leven brengt. De drie muzikanten spelen makkelijk in het gehoor liggende melodieën en meerstemmige liedjes, waarin ondeugd, liefde en smart elkaar afwisselen. Soms nodigt het de toehoorders uit om een lied mee te zingen. Het trio wordt ondermeer gevraagd voor themafeesten, jubilea, verjaardagen en trouwerijen en verzorgt nu en dan een koffieconcert."

- Openbaar vervoer: - Langelille is doordeweeks per openbaar vervoer bereikbaar met buurtbuslijn 108 van Qbuzz, die van en naar Wolvega rijdt. Deze rijdt van maandag t/m vrijdag elk uur tussen 7:00-19:30 uur. In het weekend en op feestdagen rijdt deze lijn niet.

• 1. Friese plaatsnamen. Alle steden, dorpen en gehuchten.,
  Gildemacher, dr. K. F.
  , p.288, (2007)
  
• 2. Alphabetisch register van alle bewoonde oorden des rijks (gebaseerd op de Volkstelling 1840, red.),
  Doorman, De erven
  , p.448, (1850)