Status

- Lauwerzijl is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Westerkwartier. T/m 1989 gemeente Oldehove. In 1990 over naar gemeente Zuidhorn, in 2019 over naar gemeente Westerkwartier.

- Onder het dorp Lauwerzijl valt ook de buurtschap Ruigezand en een deel van de buurtschap Electra.

Naam

In het dialect
Lauwerziel, Zieldje.

Oudere vermeldingen
1881 Lauwerzijl.

Naamsverklaring
Het dorp is genoemd naar de zijl 'uitwateringssluis' in een buitendijks gegraven afwateringskanaal, de Munnikezijlster Riet, tussen de Oude Lauwers en het Reitdiep (1754). Nu vaste brug.(1) Reeds rond de 11e eeuw kreeg men de techniek van de uitwateringssluis onder de knie. Bij eb werden de sluisdeuren opengezet om het overtollige water naar zee af te voeren. Bij opkomend water werden de deuren weer dichtgedraaid zodat het zeewater buiten bleef. Deze ontwikkeling betekende dat de noodzaak van het wonen op wierden zijn langste tijd had gehad. De zijl in kwestie, die ongeveer 100 meter ZW van de huidige brug lag, was al tijdens de bouw van de eerste huizen buiten gebruik en is inmiddels verdwenen.

Spelling
Redacteur en presentator bij RTV Noord Erik Hulsegge reed in augustus 2020 voor het radioprogramma Noordmannen via Grijpskerk naar Zoutkamp. Bij buurtschap 't Hoekje overkomt hem het volgende: "Ik moest de rotonde half om en mijn blik viel in het voorbijgaan op de wegwijzer midden op de rotonde. Ik zag in een flits Lauwerszijl op het wegwijzerbord staan. Ik dacht: hé, deze plaatsnaam is toch zonder S? Twee kilometer verder doemde het dorp voor mij op. Een keurig mooi plaatsnaambord kwam in zicht. Blauw en witte letters, die me tegemoet dansten: 'Lauwerzijl' zonder S. Heb ik het dan bij die rotonde toch verkeerd gezien?, was de eerste gedachte. Vervolgens begon ik over die dekselse S na te denken. Het begin van een merkwaardige speurtocht.

Lauwerzijl zonder S klinkt helemaal niet logisch, want de naam komt immers van het riviertje de Lauwers; de zijl (sluis) van de Lauwers. De Lauwers, die ontspringt bij Surhuisterveen, is de natuurlijke grens tussen Groningen en Friesland en bestond al in de Romeinse tijd. De Romeinen gaven de naam Laubacrus aan het riviertje. De Lauwers is niet alleen een natuurlijke grens maar ook een taalgrens tussen het Gronings en het Fries. De Lauwers is ook de naam van de geul tussen Schiermonnikoog en Rottumeroog en Rottumerplaat als een soort buitendijks verlengstuk van het riviertje zelf. En het is ook de naamgever van Lauwersoog ('het oog van de Lauwers') en het Lauwersmeer. Allebei met een S. Dus Lauwerzijl zonder S is maar een beetje raar."

Erik rustte niet voor hij een antwoord had op deze prangende vraag en ging te rade bij deskundigen die het wellicht zouden kunnen weten. Zijn oude leraar Nederlands, schrijver en Groningen- en Groningskenner Jan Siebo Uffen oppert dat atlassen zoals van Wolters-Noordhoff bepalend zouden zijn. Maar Erik ziet in zijn Bosatlas 1971 de spelling Lauwerszijl staan... De redactie van Plaatsengids.nl heeft trouwens al zóveel spellings-onlogica en ook gewoon -fouten in de atlassen gevonden dat je daar bepaald niet op kunt 'blindvaren'. Erik pluist krantenartikelen uit de eerste jaren van het onstaan van de plaatsnaam uit en ziet daar de spelling zonder S. Maar in krantenartikelen uit 1905 en 1925 komt hij dan weer de spelling met S tegen. Inwoner Johan Kramer heeft geen idee. Voorzitter van Dorpsbelangen Sietse van der Wal stelt: "Ik denk dat ze vroeger hebben gedacht dat een S en een Z achter mekaar te moeilijk was of dat een S en een Z toch dezelfde klank hebben en daarom de S maar hebben weggelaten. In het Roemeens is SZ ook een letter geloof ik."

De redactie van Plaatsengids.nl lijkt dat ook de meest aannemelijke verklaring, dat de spelling Lauwerszijl eigenlijk de goede spelling is (want 'zijl bij de Lauwers'), maar dat dat lastig uitspreekt en men die S daarom maar heeft weggelaten en er daarom Lauwerzijl van heeft gemaakt. Vergelijk Rumpt in de Betuwe waar niemand de p uitspreekt omdat men daar de tong over breekt en het in het poststempel ook enkele jaren Rumt is geweest. Van der Wal vindt eigenlijk ook wel dat die S erin hoort en stelt: "Die S moet onmiddellijk weer terug. Lauwerszijl is gewoon Lauwerszijl. Je zegt toch ook geen Pietezijl bij Pieterzijl of Munnekzijl bij Munnekezijl. Nee. die S hoort gewoon in Lauwerszijl." Erik Hulsegge licht toe dat op een wegwijzerbord op de N388 naar Grijpskerk al Lauwerszijl staat. "Kijk! Dat is mooi", reageert Van der Wal. "Het begin is er!" Maar helaas, officieel is de spelling nu eenmaal zonder de s dus de Provincie heeft de spelling op de richtingborden aangepast. (bron en voor nadere informatie zie de reportage van Erik Hulsegge op RTV Noord d.d. 22-8-2020)

Ligging

Het dorp Lauwerzijl ligt W van het dorp Oldehove, NW van het dorp Grijpskerk en Z van het dorp Zoutkamp en grenst in het N aan het Reitdiep en in het W aan de provincie Fryslân.

Statistische gegevens

Het dorp Lauwerzijl heeft ca. 70 huizen met ca. 190 inwoners.

Geschiedenis

Zijl, brug en ontstaan nederzetting
De sluis waar het dorp naar is genoemd is in 1754 gebouwd bij de verplaatsing van het Munnekezijlsterried en is rond 1878 weer afgebroken toen de Polder Wieringa en de Nieuwe Ruigezandsterpolder werden ingedijkt met de dijk tussen Nittershoek en Zoutkamp. Rond 1878 is ook een houten brug 100 meter westelijker van de afgebroken sluis gelegd. Ergens in de 20e eeuw is deze vervangen door een stenen brug. De huidige brug stamt uit 2004. Door de genoemde inpolderingen kon hier een nezerzetting ontstaan en werden er in eerste instantie 7 "stadsboerderijen" gebouwd ('plaats 1' t/m 'plaats 7'). Ze werden zo genoemd omdat ze, evenals de polder destijds, eigendom waren van de stad Groningen. 1881 wordt als ontstaansjaar van het dorp beschouwd. Op 6 september 1881 besluit de gemeenteraad van Oldehove namelijk het gehucht voortaan Lauwerzijl te noemen.

School
In 1922 kreeg het dorp een lagere school. Voorheen gingen de kinderen uit Lauwerzijl naar school in Kommerzijl en Munnekezijl. CBS 't Sielje is in 1999 gesloten en gefuseerd met CBS De Regenboog uit Grijpskerk, omdat het leerlingenaantal te klein was geworden (het lag al jaren onder de 30 leerlingen).

Koninklijk bezoek
Rond 1929 werden werklozen om voor een uitkering in aanmerking te komen aan het werk gezet in allerlei werkverschaffingsprojecten, o.a. bij het inpolderen van een deel van de Lauwerszee. In genoemd jaar komen koningin Wilhelmina, prins Hendrik en prinses Juliana met hun gevolg naar Lauwerzijl om de landaanwinningswerken in de Lauwerszee in ogenschouw te nemen. Om de klim naar de top van de dijk voor hen te vergemakkelijken, is toen speciaal hiervoor een houten trap gebouwd, die later bekend is geworden als de Koninginnetrap of Wilhelminatrap. Door de jaren heen raakte de trap vervallen en zag hij er uiteindelijk haveloos uit. Door toedoen van dhr. Luit Kuipers is de Wilhelminatrap in 2001 geheel gerenoveerd en in ere hersteld, zodat dit cultuurhistorisch monument er sindsdien weer netjes bij staat en weer door toeristen kan worden gebruikt om van het uitzicht vanaf de dijk te genieten.

Boek
"Dit boekje is door mij geschreven en geïllustreerd als herinnering aan mijn geboorteplaats en als eenvoudige handleiding voor hen die zich interesseren voor de mensen van toen in die omgeving. Hoewel ieder mens uniek is en ieder mens zijn eigen geschiedenis heeft, heb ik uitgebreid over mijn eigen familie, van wie mij het meest bekend is, geschreven. Verder heb ik het gedaan, omdat mijn overgrootvader, Jan Donker (geboren 1830) de eerste woningen liet bouwen in de Nieuwe Ruigezandsterpolder op de plaats waar later het dorp Lauwerzijl is ontstaan.

Al schrijvende kwamen er veel vragen bij mij op. Waren het misschien in het begin de arme lieden die met hulp van monniken een stukje land aan de zee ontrukten voor eigen levensonderhoud? Was het de hebzucht van de grootgrondbezitters die het niet dulden dat ''Gods water over Gods akker stroomde'' in een zo groot natuurgebied en het door inpoldering drooggekomen gebied zich toeeigenden? Het is zeker niet zo, zoals het gezegde luidt, dat God de aarde schiep en de lage Nederlanden aan de bewoners overliet, omdat zij het zelf wel konden klaren. Nee, de aarde is aan ons toevertrouwd, opdat wij er iets moois van zouden maken, een leefbare wereld zowel voor mens als dier. Slechts enkele mensen waarover ik heb geschreven zijn nog in leven. Ik hoop niet, dat ik door wat ik over de mensen in en rond 'ons' dorp heb geschreven iemand heb beledigd of gekwetst. Hoogkerk, december 1983. Luitjen Kuipers." Aldus het Voorwoord van het via de link ook online te lezen boekje over de geschiedenis van Lauwerzijl van dhr. Kuipers.

Jaarlijkse evenementen

Toneel
Toneelvereniging Lauwerzijl brengt jaarlijks in maart een nieuw stuk op de planken. In 2019 waren beide avonden uitverkocht.

Spelweek
Jaarlijks is er in augustus een Spelweek in Lauwerzijl (in 2019 voor de 40e keer). Onder eindverantwoording van Dorpsbelangen organiseert de spelweekcommissie allerlei activiteiten. Overdag hoofdzakelijk voor de kinderen van de basisschool en ’s avonds voor de oudere jeugd en de volwassenen. Een hele week feestelijke activiteiten in het dorp met spelletjes, entertainment en uitstapjes.

Kerstmarkt
Voor een indruk van dit evenement, vermelden wij hier het verslag van editie 2021: "In alle vroegte, met de rijp vol op de kramen, werd op zaterdag 11 december 2021 gestart met de inrichting van de Kerstmarkt in Lauwerzijl. Vele handen maken licht werk. Dat gold ook nu. De avond te voren waren er, onder bezielende leiding van Ina van der Heide, al vele voorbereidingen getroffen en stond alles in de startblokken. Een gezellige sfeer met de kerstverlichting in de straat en aan de kraampjes. ’s Morgens vroeg, het weer was fantastisch, kwam de zon er al stralend bij. Met de witte gloed in de tuinen en op straat was de kerstsfeer meteen geschapen. Kerstmuziek uit de geluidsinstallatie die gedurende de dag werd afgewisseld met livemuziek van ‘Autumn Flowers’. De vuurkorven, heaters en andere warmhoudelementen stonden verspreid over de straat zodat hier en daar opgewarmd kon worden, want het was wel koud; gezond koud. Aan de startpunten van de markt werd er gecontroleerd op de QR-code of een negatieve test. Een enkeling was helaas niet goed voorbereid en moest rechtsomkeert. De markt was ruim opgezet waardoor ook de anderhalve meter prima te handhaven was. Een grote variatie aan standhouders had zich aangemeld.

In het dorpshuis was een fotostudio, een mini schoonheidssalon en een knutselhoek voor de kinderen ingericht. Buiten een 25-tal kramen; een grote uitstalling van diverse kerststukken en kerststerren van groot tot klein. Een snoepkraam, een foodtruck, daarnaast allerlei streekproducten, ‘knutselkramen’ en ‘eigen creaties’. Ook royaal gevulde kramen ter ondersteuning van ‘het goede doel’, o.a. het Ronald MacDonald Huis in Groningen en de PKN Munnekezijl. Voor de inwendige mens waren er heerlijke wafels, broodjes hamburger, snert, warme chocolademelk met slagroom, koffie en nog veel meer. En op een kerstmarkt mag hete Glühwein natuurlijk niet ontbreken. In de loop van de afgelopen week werden in Lauwerzijl huis aan huis loten verkocht. De prijzen voor de verloting, ter bestrijding van de gemaakte kosten, zijn beschikbaar gesteld door de standhouders. Hier werden dus mooie prijzen mee gewonnen. Dank aan allen, die op welke manier dan ook hebben bijgedragen aan het doen welslagen van deze goed georganiseerde kerstmarkt. Als kers op de taart kwam tegen het middaguur de Kerstman, die de lootjes mocht trekken. Merry Christmas!" (bron: de Facebookpagina van het dorp)

Natuur en recreatie

Fruitdorp
In 2003 is het laatste bestemmingsplan voltooid. Dit plan omvatte een herinrichting van het dorp en een rondweg eromheen, om de leefbaarheid in het dorp te verbeteren. De voorheen drukke Stadsweg is nu veranderd in een rustige dorpsweg. Tijdens de ontwikkeling van de plannen ontstond het idee om fruitbomen door het dorp te plaatsen. Dit idee is verder uitgewerkt door Dorpsbelangen, Landschapsbeheer Groningen en de gemeente Zuidhorn. In het dorp staan nu 80 fruitbomen en 40 fruitbomen op erven van inwoners. Er zijn ruim 30 verschillende soorten appel-, peren- en kersenbomen en walnoten geplant. Het dorp profileert zich tegenwoordig dan ook als Fruitdorp Lauwerzijl.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Lauwerzijl, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Fotoalbums met in totaal meer dan 10.000 foto's van gebeurtenissen in Lauwerzijl in de afgelopen jaren.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Lauwerzijl (online te bestellen).

Links / voorzieningen / verenigingsleven

- Algemeen: - Site van en over Lauwerzijl.

- Nieuws: - Nieuws uit het dorp op Facebook.

- Belangenorganisatie: - "Vereniging Dorpsbelangen Lauwerzijl zet zich in voor het dorp door middel van het organiseren van activiteiten en het onderhouden van contacten met de lokale overheden en andere instanties. Twee keer per jaar komt er een programmaboekje uit waar de activiteiten voor de komende periode in staan. Als vereniging proberen we maandelijks minimaal een activiteit te organiseren. Een voor de kinderen van de basisschool en/of een voor de volwassenen. Naast het organiseren van activiteiten vindt het bestuur de contacten met de gemeente erg belangrijk. Zo vindt er jaarlijks een dorpenronde plaats waarbij ambtenaren van de gemeente met een afvaardiging van het bestuur van Dorpsbelangen door en om het dorp gaan. Er vindt een inventarisatie plaats en vervolgens worden alle punten doorgesproken en acties in gang gezet. Ook zijn er contacten met verenigingen en/of organisaties, zoals Vereniging Groninger Dorpen, Plattelandscafé, plaatselijke belangen van buurdorpen, zodat wij als bestuur op de hoogte blijven van het reilen en zeilen in en om ons dorp en onze omgeving."

- Dorpshuis: - Dorpshuis De Vrijwilliger (Stadsweg 30a) is geopend in 1983. Voorheen was het een kerkgebouwtje ('evangelisatielokaal') als dependance van de Gereformeerde kerk van Munnekezijl. Het kerkje is door vrijwilligers uit het dorp verbouwd tot dorpshuis. Het dorpshuis wordt beheerd door Stichting Exploitatie Dorpshuis Lauwerzijl, in de volksmond "De Stichting" genoemd. In 2008 is het dorpshuis geheel gerenoveerd. Dit is mogelijk gemaakt door vele subsidieverstrekkers, waaronder de gemeente, provincie en EG. Zo zijn onder meer de plafonds vervangen, zijn er nieuwe vloeren gelegd en is de keuken volledig verbouwd. Alles voldoet sindsdien weer helemaal aan de eisen des tijds. Het dorpshuis wordt gebruikt door tal van verenigingen en voor vergaderingen, toneeluitvoeringen en andere activiteiten. Op zaterdag van 17.00-19.00 uur is de keuken geopend en kan er "gesnacked" worden. Afhalen kan natuurlijk ook. Kortom een perfecte plek voor alle dorpsactiviteiten, mogelijk gemaakt door de vele vrijwilligers.

- Muziek: - In 2006 vierde Lauwerzijl het 125-jarig bestaan. Speciaal ter gelegenheid hiervan componeerde Chris Fictoor een lied. Dit lied werd direct door het dorp omarmd als het "Lauwerzijlster Volkslied". De muzieknoten staan erbij, zodat je het niet alleen kunt lezen maar desgewenst ook uit volle borst kunt zingen (mits je noten kunt lezen natuurlijk ;-)

- Vrouwen: - "Christelijke Vrouwenvereniging Lauwerzijl is opgericht in 1950 en heeft in 2020 dus het 70-jarig bestaan gevierd. Wij zijn een vereniging met ca. 20 leden. Alle vrouwen tussen de 20 en 100 jaar zijn welkom, ook uit omliggende dorpen is men van harte welkom. Er worden verschillende sprekers uitgenodigd. Drie avonden in het seizoen worden meestal door de leden zelf ingevuld. Dit zijn de vieringen van Kerst en Pasen. Ook de jaarvergadering wordt door de leden zelf verzorgd. We beginnen de avonden om 19.45 uur en het officiële gedeelte is meestal rond de klok van 22.00 uur afgelopen. Hierna drinken velen nog een drankje en praten we nog wat met elkaar na. De avonden worden gehouden in dorpshuis De Vrijwilliger en zijn in principe op de 3e donderdag van de maand. De contributie bedraagt € 22,00 voor het gehele seizoen, daarnaast betalen we nog de koffie en vragen we een vrijwillige bijdrage voor de wel en wee pot (bloemen en fruit voor jubilea en ziekte van de leden). De contributie wordt betaald op de 1e avond van het seizoen. Wij zouden het fijn vinden als jij - uiteraard mits je onder onze doelgroep valt - ook eens een avond komt of misschien zelfs overweegt om lid te worden, zodat we een bloeiende vereniging blijven."

- Duurzaamheid: - "In april 2018 kwam Duurzaam Lauwerzijl voor het eerst bij elkaar. De werkgroep is ontstaan doordat Dorpsbelangen en Stichting De vrijwilliger verzoeken kregen om deel te nemen aan verschillende duurzaamheidsprojecten. Omdat dit veel overlap vertoonde maar toch stuk voor stuk belangrijke projecten waren om aan deel te nemen, is op verzoek van Dorpsbelangen door een groepje enthousiaste mensen deze werkgroep opgericht. Als doel heeft de werkgroep gesteld om het dorp uiteindelijk energieneutraal te krijgen. "Hier willen wij ons met elkaar, en samen met u, voor inzetten. Wij spreken de wens uit dat we ook hier als dorp ‘groot’ in kunnen zijn", aldus de werkgroep. De werkgroep zet zich in voor ten eerste energie besparen en ten tweede energie opwekken. De werkgroep heeft een aantal speerpunten gekozen waarop wordt ingezet:

Isoleren van woningen. Verduurzamen Dorpshuis De Vrijwilliger. De werkgroep is fondsen aan het werven om alle maatregelen die n.a.v. het laten maken van een uitgebreide energiescan wenselijk geacht worden om het dorpshuis te verduurzamen, o.a. een nieuw geïsoleerd dak, een deel van de muren laten isoleren en ramen vervangen door Hr++ glas, te kunnen uitvoeren. De stichting is ondertussen overgaan op ‘Duurzaam frituurmanagement’ van “Filta”. Besparing op frituurkosten tot maar liefst 50%, verbetering van de voedselkwaliteit en sparen van het milieu. Door een speciaal microfilterproces wordt de olie ontdaan van schadelijk koolstof. Hierdoor wordt de levensduur van frituurolie verdubbeld, waardoor o.a. het milieu wordt gespaard.

Energie opwekken via Zon4Ons, via de postcoderoosregeling. Een mogelijkheid om deel te nemen aan het opwekken van energie middels certificaten (gekoppeld aan zonnepanelen op daken van (boeren)schuren) in een postcodegebied aansluitend aan de postcode van Oldehove. Een postcoderoosregeling, een overheidsmaatregel, geeft deelnemende leden 15 jaar lang de energiebelasting terug die door of via hen wordt opgewekt. 9 huishoudens uit het dorp hebben zich als lid gemeld bij Zon4Ons, zij zijn met elkaar goed voor 89 certificaten. Totaal heeft Zon4Ons 1.576 certificaten uitgegeven aan 126 leden. Eén certificaat staat gelijk aan één zonnepaneel en levert per jaar ongeveer 267 kWh stroom.

In ons dorp zijn 2 van de totaal 7 daken beschikbaar gesteld aan Zon4Ons. Dit zijn de daken van ‘Plaats 1’, van de familie Van Panhuis en ‘Plaats 2’, van de familie Bloed. Samen goed voor ongeveer 450 panelen. Nog een thema wat wordt opgepakt is een elektrische deelauto voor het dorp. Duurzaam Lauwerzijl gaat in samenwerking met een nog nader te bepalen partij onderzoeken wat er mogelijk is en hoeveel belangstelling hier voor is. Ook wordt het leerlingenvervoer, mede vanuit de vervoerscommissie, onder de loep genomen. Ook hier wordt in de toekomst gedacht aan elektrisch schoolvervoer, eventueel in combinatie met de deelauto.

Duurzaam Lauwerzijl is natuurlijk niet de enige partij die zich met dit onderwerp bezig houdt. Vele particuliere initiatieven zijn al uitgevoerd, in uitvoering of nog in de planning. Vele woningen zijn in de loop der jaren geïsoleerd en/of hebben eigen zonnepanelen geplaatst. Enkele huizen hebben ondertussen een warmtepomp aangeschaft en ook zijn de eerste huizen ‘van het gas af’. Duurzaamheid geldt niet alleen voor grote projecten, maar gaat ook om veel kleinere dingen die we allemaal zelf kunnen doen, zoals het gebruik van speciale waterkranen en douchkoppen, ledlampen, wasprogramma’s op de wasmachine enz.

Duurzaamheid zou als volgt omschreven kunnen worden: "Duurzaamheid staat voor concurrerend geprijsde goederen en diensten, die in de behoefte van de mens voorzien en die kwaliteit aan het leven geven, waarbij geleidelijk de milieubelasting en het grondstof- en energiegebruik terug gebracht wordt tot een niveau dat tenminste in balans is met de draagkracht van de aarde." Oftewel de drie P’s; de drie elementen People (mensen), Planet (planeet, milieu) en Profit (opbrengst, winst), die op harmonieuze wijze gecombineerd zouden moeten worden. Bewustwording is ook hier een sleutelwoord. Zo kan iedereen zijn of haar steentje bijdragen." Aldus de werkgroep.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)