Status

- Mantgum is een terpdorp in de provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden. T/m 1983 gemeente Baarderadeel. In 1984 over naar gemeente Littenseradiel, in 2018 over naar gemeente Leeuwarden. Het was de hoofdplaats van de gemeente Baarderadeel.

- Onder het dorp Mantgum vallen ook de buurtschappen Skillaerd en Tsjeintgum. In de Volkstelling van 1840 viel ook nog 1 pand van de buurtschap Jeth onder het dorp. Tegenwoordig valt die helemaal onder buurdorp Britswert.

- Mantgum heeft een dorpswapen.

Naam

Oudere vermeldingen
1329 kopie Mantinge, 1386 Mantinge, Mantinghe, 1427 kopie Mantengum, 1441 kopie Mantghum, 1451 Mantgum, Mantghum, 19e eeuw Mantsum.

Naamsverklaring
Samenstelling met heem 'woonplaats' van Mantinge 'bij de lieden van de persoon Mante'. Zie ook Mantinge en Tsjeintgum.(1)

Ligging

Mantgum ligt ZW van Leeuwarden, NO van Sneek en NW van Grou.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Mantgum 37 huizen met 254 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 470 huizen met ca. 1.170 inwoners.

Geschiedenis

- De stins Hoxwier NO van Mantgum wordt in de 15e eeuw voor het eerst vermeld en is na decennialange leegstand en verval rond 1740 afgebroken. Op deze plek staat nu een boerderijtje.

- In de Inventaris van de archieven van de Hervormde Gemeente Mantgum en Skillaerd, 1636-2003 wordt een uitvoerige beschrijving gegeven van niet alleen de archieven in kwestie, maar ook van de (o.a. kerkelijke) geschiedenis van de kernen in kwestie. Dus ook daarom een zeer lezenswaardig document.

Recente ontwikkelingen

- "Sinds mei 2013 is door een grote groep Mantgumers gewerkt aan de Dorpsvisie Mantgum 2015-2020. Een aantal vrijwilligers vormde de stuurgroep Dorpsvisie, waarbij ieder lid van deze stuurgroep heeft gefunctioneerd als kartrekker voor een of meer hoofdstukken van deze Dorpsvisie. De kartrekkers waren verantwoordelijk voor de oplevering van hun hoofdstuk voor een vooraf bepaalde deadline. Hij of zij haalde input voor het betreffende onderwerp bij andere dorpsgenoten, waarna een concept van ieder hoofdstuk is gepresenteerd op de middenpagina’s van dorpskrant Mandeguod. Naar aanleiding van deze publicaties is van de lezers van Mandeguod en andere inwoners feedback gevraagd en ontvangen. Vervolgens werd tijdens het stuurgroepoverleg besproken op welke manier de feedback kon worden toegepast. Op deze wijze is door heel veel dorpsgenoten een bijdrage geleverd aan het ontstaan van de Dorpsvisie. Bij de keuze van onderwerpen is zo veel mogelijk rekening gehouden met de leefwereld van de inwoners van en de algemene ontwikkelingen in de samenleving.

Ieder hoofdstuk is op dezelfde manier opgebouwd. Een hoofdstuk begint met een inleiding, waarna het belang van het hoofdstuk en de visie wordt beschreven. Tot slot volgt een plan van aanpak. Doarpsmienskip Mantgum hoopt het dorp door middel van de Dorpsvisie 2015-2020 een duidelijke stem binnen de gemeente te geven. Ook met het oog op 2018, als er een overgang van de gemeente Littenseradiel naar de gemeente Leeuwarden zal plaatsvinden. Door het feit dat veel Mantgumers op allerlei manieren betrokken zijn geweest bij de tot standkoming van dit document, verwacht Doarpsmienskip dat een breed gedragen visie is ontstaan. Omdat in de Dorpsvisie 2015-2020 is verwoord wat er binnen het dorp op allerlei gebieden leeft, kan dit document voor Doarpsmienskip als rode draad dienen bij de besluitvorming. Dit document vormt hiermee een blijvende basis voor het bestuur van Doarpsmienskip en geeft een duidelijke richting aan toekomstige bestuursleden. Met gepaste trots presenteer ik u de Dorpsvisie 2015-2020. Daarnaast richt ik een woord van dank aan iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan het ontstaan van deze Dorpsvisie. Anne Muller, voorzitter Doarpsmienskip."

- Architect Nynke Rixt Jukema vraagt zich in 2012 af waarom er de hele nacht 24 lampen branden op het perron van station Mantgum. ’s Nachts rijdt er geen enkele trein en "niettemin is er licht genoeg om er een Boeing 747 heen te leiden", stelt Jukema. Al op 7 kilometer ziet ze het station als een eiland van licht in de verte. Zonde van de energie en van het geld. Alleen lokaal al, en als je de zinloze verlichtingen landelijk doorrekent gaat het helemáál om enorme bedragen en dito stroombesparing. Het lukt haar vooralsnog niet om te achterhalen welke instantie er voor verantwoordelijk is, en dus ook niet om er iets aan te laten doen (alle instanties (ver)wijzen naar elkaar en ondertussen gebeurt er niets).

Jukema, die met haar project 'Feel the Night' mensen attent wil maken op de schoonheid van de nacht en het bestrijden van de zogeheten lichtvervuiling, besluit in november 2015 dan maar zélf in actie te komen en draait met dorpsgenoten 12 van de 24 lampen los. Als reactie doet de NS aangifte van 'vernieling' maar belooft wel het intern op de agenda te zetten. Wordt vervolgd dus...

Vervolg: in april 2018 besluit ProRail om het licht op stations 's nachts nagenoeg uit te schakelen als de laatste trein is vertrokken. Slechts 20 procent van de lampen blijft dan aan. In een landelijke operatie, die 66 miljoen euro kost, wordt alle conventionele verlichting op 400 stations vervangen door led-verlichting. Dat bespaart tot 70 procent aan stroomkosten voor de verlichting. En het scheelt ook veel werk en geld in onderhoud; de tl-buizen werden elke 2 tot 3 jaar vervangen, terwijl de led-lampen 10 tot 15 jaar meegaan. Laat op de avond gaan de lichten alvast op 30 procent branden, tenzij er mensen op de perrons zijn of er een trein arriveert. De nieuwe led-verlichting heeft minder 'strooilicht' en is beter te richten op perrons of de vloer van stationshallen. De omgeving krijgt daardoor aanzienlijk minder last van de verlichting in treinstations. Met een tempo van twee per week worden de treinstations momenteel omgebouwd. In 2022 moet de vervangingsoperatie gereed zijn.

- Recensie van station en dorp Mantgum door treinliefhebber Frans Mensonides.

- Tijdens Nationale Boomfeestdag (op een woensdag in maart, in 1957 wereldwijd ontstaan als reactie op de grootschalige ontbossingen) planten ruim 100.000 kinderen in het hele land jaarlijks samen ca. 200.000 bomen. In 2016 hebben de schoolkinderen van groep 8 samen met de burgemeester 20 iepen geplant langs Om'e Terp.

- In verband met de herindeling van 2018 heeft de gemeente in 2014 de gemeentewerkplaats in Mantgum verkocht aan aannemersbedrijf Klaversma.

Bezienswaardigheden

- Mantgum heeft 21 rijksmonumenten.

- Mantgum trok vroeger veel renteniers. De neoclassicistische rentenierswoningen zijn er in allerlei soorten en maten, alle met ruime tuinen met dikwijls monumentaal geboomte. Eén tuin, aangelegd in 'Engelse landschapsstijl', compleet met een prieeltje en een vijver, bevindt zich nog in originele staat. "In de 19e eeuw is langs de hoofdweg door het dorp een bijzondere bebouwing ontstaan van riante rentenierswoningen. Bij deze woningen zijn villatuinen aangelegd die allemaal zijn ontworpen door Gerrit Vlaskamp. De huizen in deze straat en de buurt rondom de kerk zijn aangewezen als beeldbepalend en beschermd dorpsgezicht. Slechts één tuin heeft de monumentale status. De meeste tuinen hebben geen monumentale status. In toekomstige planvorming voor dit gedeelte van het dorp moet het behoud van het karakteristieke beeld uit de 19e en vroeg 20e eeuw nadrukkelijk als uitgangspunt worden genomen. Dat geldt voor plannen die betrekking hebben op de huizen, de tuinen, de wegbeplanting en de bestrating." (aldus de Dorpsvisie 2015)

- In 1203 wordt in Mantgum de eerste kerk gebouwd. Rond 1500 wordt deze kerk tot op het fundament afgebroken. De kloostermoppen worden gebruikt voor de bouw van de huidige Mariakerk. Het is een geheel symmetrisch laat-gotisch gebouw. - De kerk heeft een imposant orgel, in 1879 gebouwd door Lambertus van Dam uit Leeuwarden.

- De naar Amerikaans model ontstane windmolen van het type "Herkules Metallicus Windturbine" is in Duitsland gefabriceerd door de "Vereinigte Windturbine Werke AG" te Dresden. De Mantgumermolen in Mantgum (bij Hegedyk 1) werd geïmporteerd door de Rotterdamse handelsmaatschappij R.S. Stokvis & Zonen Ltd en is in 1920 gebouwd voor de bemaling van de Mantgumerpolder. De molen werd gebouwd tezamen met de nog bestaande windmotor onder Weidum (Weidumerpolder), de nog bestaande windmotor nabij Dearsum (Kleiterperpolder), de in de jaren negentig gesloopte windmotor nabij Schillaard (Schillaarderpolder) en de windmotor nabij het buurtschap Makkum (Makkumerpolder). Van deze laatste is de onderbouw enkle jaren geleden gesloopt. De 5 windmotoren werden gebouwd te vervanging van 58 traditionele windwatermolens en bemaalden tezamen het gebied van het voormalige Waterschap De Oosterwierumer Oudvaart. De molen heeft een belangrijke ensemblewaarde tezamen met de bestaande molens van Dearsum en Weidum in het gebied van de voormalige Middelzee. Bij een storm in 2004 werd de molen zwaar beschadigd. De molen is in 2009 gerestaureerd en staat er sindsdien weer piekfijn bij. In 2008 is de windmotor samen met zeven andere door Wetterskip Fryslân overgedragen aan Stichting Waterschapserfgoed.

- Gevelstenen in Mantgum.

Jaarlijkse evenementen

- Op een zondag in mei of juni is er de jaarlijkse Massale Garagesale, waar tientallen op de oprit of vanuit de garage hun overbodige spullen verkopen. Bij binnenkomst in het dorp krijg je een plattegrond met alle verkooppunten, zodat je een doelgerichte wandeling kunt maken.

- Op een zondag begin juli is er het hardloopevenement Rûnom Mantgum, waarbij je kunt kiezen uit de afstanden 2,5 / 5 / 10 / 15 km. Er is ook een Kidsrun. Voor een indruk van dit evenement zie de Aftermovie van editie 2019.

- De Mantgumer Merke is het jaarlijkse dorpsfeest, gedurende 3 dagen in augustus.

Natuur en recreatie

- "Daar staan ze dan, eenzaam en verlaten en als markante punten in het weidse Friese landschap: de overgebleven torens van de voormalige terpkerkjes van de buurtschappen Tsjerkebuorren en Skillaerd. Over rustige asfaltwegjes, een oud kerkepad en fietspaadjes (beide dwars door de weilanden) maak je een leuke rondwandeling langs die twee torens en de kerkjes van de karakteristieke Friese dorpjes Mantgum, Easterwierrum en Wiuwert. Van de laatste ligt de oude kern op een opvallend hoge en grote terp. Vanwege de beperkte wandelmogelijkheden wandel je na Wiuwert even langs een drukke weg en daarna over een rustige asfaltweg van drie kilometer (met onderweg de buurtschappen Jeth en Skillaerd) weer naar het station van je startpunt. Deze wandeling gaat grotendeels over verharde paden en wegen en de hond mag echt niet mee!" Aldus de toelichting bij wandelroute Groene Wissel 212: 'Twee eenzame torens' (14 km).

- De passantenhaven van Mantgum, met diverse voorzieningen, is direct bereikbaar vanaf de Middelseerûte.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Mantgum, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- R.J.H. Brink heeft een virtueel Kuierke door Mantgum gemaakt op zijn website, waarbij hij je in tekst en beeld vertelt over ca. 30 bijzondere panden in het dorp.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Mantgum (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Mantgum.

- Nieuws: - De maandelijks verschijnende, doorgaans 60+ pagina's dikke en fraai verzorgde dorpskrant Mandeguod is via de link ook online te lezen (ook oudere nummers en jaargangen).

- MFC: - Sinds 1999 is Multifunctioneel Centrum (MFC) Wjukken het bruisende dorpshart. Natuurlijk waren er subsidies maar de inwoners hebben ook allerlei acties gevoerd om geld voor de bouw van het nieuwe MFC in te zamelen. Voorheen was sinds 1977 de voormalige dorpsschool als zodanig in functie. Meer dan 100 vrijwilligers zorgen ervoor dat alles op rolletjes loopt. Het pand is beschikbaar voor elk moment dat bewoners elkaar willen ontmoeten, zoals familiefeest, poppeslok, verjaardagsfeest, afscheidsdienst, vergadering, zang, toneel enz.

De naam van het gebouw verwijst naar de vorm: twee vleugels (wjukken), ontworpen door architect G. Brouwer. Om het nog mooier te maken heeft wijlen dorpsgenoot en beeldend kunstenaar Hein Mader (in 2011 overleden, zie verder bij Tsjeintgum) met de vrijwilligers en dorpsinwoners op het plein voor het MFC het kenmerk van het dorp - de zwaan - in steen gelegd, als afsluiting van de inzamelingsactie "Mantgum draagt een steentje bij". De vrijwilligers hebben het gebouw grotendeels zelf gebouwd, en zorgen dus ook voor het beheer.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool De Gielguorde. Een 'gielguorde' was een plaats (meestal in het hooi) waar het fruit kon rijpen. De kinderen leren op school en worden rijper, vandaar deze naam die de school draagt sinds 1978, toen het huidige schoolgebouw in gebruik is genomen. - Kinderdagverblijf It Flinterke. - Peuterschool Pukkewjuk.

- Sport: - Keatsferiening Jacob Klaver is opgericht in 1903.

- Rûnom Mantgum is een mix van mensen die goed zijn in hardlopen en mensen waar hardlopen goed voor is. Ze trainen een keer per week op donderdagavond. De groep staat voor gezellig en verantwoord hardlopen. Ze houden van hardlopen, maar ze willen geen blessures en je hoeft geen topper te zijn om bij hen mee te kunnen doen. Daarom hebben ze een goede trainer. Zij verzorgt elke week een training die voor alle leden uitdagend en motiverend is. En ze organiseren elk voorjaar een clinic voor beginnende lopers. Een beproefde manier om te leren hardlopen met een verantwoorde trainingsopbouw, onder deskundige begeleiding en met wekelijkse trainingsschema’s. In twaalf trainingen bouwen de nieuwe hardlopers de loopconditie op en bereiden ze zich voor op het jaarlijkse hardloopevenement begin juli (waarvoor zie het kopje Evenementen).

- Openbaar vervoer: - Mantgum heeft sinds 1883 een station aan de in dat jaar aangelegde spoorlijn Leeuwarden - Stavoren. Het stationsgebouw is helaas in 1973 gesloopt. Van 1940 tot 1973 is het station gesloten geweest. De omgeving van het treinstation is in 2019 ingericht als duurzame ontmoetingsplek. Op 10-10-2019, op de Dag van de Duurzaamheid, was met de plaatsing van het zitmeubel 'Folly for diversity' daarvan de aftrap. Die werd verricht door wethouder Herwil van Gelder van gemeente Leeuwarden, samen met de CEO van Arriva, kunstenares Claudy Jongstra en architect Hans Achterbosch. Deze partijen werkten samen in de totstandkoming van het project bij het station. De 'groene omslag' is een initiatief van vervoerder Arriva. Het gebied is ingericht met een variëteit aan bomen, struiken en planten om de biodiversiteit te stimuleren. Arriva wil de komende jaren meer stations 'vergroenen'.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Mantgum.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)