Status

- Merkelbeek is een dorp in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, regio Parkstad, in grotendeels gemeente Beekdaelen, en voor een zeer klein deel gemeente Brunssum*. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1981. In 1982 over naar gemeente Onderbanken, in 2019 over naar gemeente Beekdaelen.
* Dit betreft de onder Bezienswaardigheden beschreven carréhoeve Bovenste Hof, die bij de herindeling van 1982 in de gemeente Brunssum is komen te liggen.

- Wapen van de voormalige gemeente Merkelbeek.

- De oorspronkelijke buurtschap Douvergenhout, die groter was dan ‘moederdorp’ Merkelbeek, wordt vandaag de dag beschouwd als wijk in het westen van het dorp.

- Onder het dorp Merkelbeek valt ook een deel van buurtschap De Kling.

Naam

In het Limburgs
Merkelbek.

Oudere vermeldingen
1283 Merkelbeke, 1336 Meckelbeke, 1374 Reynert Huyne de Merkelbeek, 1573 Myrkelbeeck, 1611 Merkelbach, 1790 Merkelbek.

Naamsverklaring
Het eerste deel is wel ten onrechte verklaard als de persoonsnaam Markilo, koosvorm van Markward en een samenstelling van mark 'afgebakend gebied, onverdeelde gemeenschappelijke gronden' en lo 'licht, open bos', als in Markelo, komt wegens ontbrekende umlautfactor niet in aanmerking. Een waternaam Markilô*, verkleinvom van Mark ‘grenswater’, later uitgebreid met beek 'natuurlijke waterloop' overtuigt nog het meest.(1)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Zeemplekkesj-rijk.

Ligging

Het dorp Merkelbeek ligt W van de stad Brunssum, N van het 'dorp in de stad' Hoensbroek, NO van de dorpen Amstenrade en Oirsbeek, ZO van het dorp Doenrade, Z van de dorpen Bingelrade en Jabeek en ZW van het dorp Schinveld.

Statistische gegevens

- Volkstelling Merkelbeek 1796.

- In 1840 heeft de gemeente Merkelbeek 141 huizen met 685 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 62/309 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Hout en Douve (het huidige Douvergenhout) 79/376.

- Per 1 januari 1982 is de gemeente opgeheven en als volgt verdeeld:
naar Onderbanken: 342 hectare met 1.672 inwoners;
naar Brunssum: 80 hectare met 181 inwoners;
naar Schinnen: 37 onbewoonde hectare.

- Tegenwoordig heeft het dorp ca. 650 huizen met ca. 1.600 inwoners.

Geschiedenis

De oudste tekenen van menselijk leven op deze locatie voeren terug tot de tijd van de Romeinen. In 1933 zijn hier Romeinse brandgraven ontdekt. De hoofdweg van Heerlen naar Xanten kruiste de Merkelbeek op de plek waar later de parochiekerk werd gebouwd. Ook kruiste de weg hier de weg van Gangelt naar de Romeinse villa in Vaesrade. Het dorp is ontstaan rond de oude parochiekerk bij de Merkelbekerbeek. Het dorp werd voor het eerst uitgebreid tot voorbij de bron, rond de Bovenste Hof in Bovenste Merkelbeek. Rond de 12e eeuw werden de hogere gronden ontgonnen en ontstonden de ‘wijken’ Douve, Hout en Haag. Deze situatie is tot na de Franse tijd onveranderd gebleven.

De oudste schriftelijke vermelding van het dorp stamt uit 1234; in een akte van het dekenaat Susteren wordt het dorp als zelfstandige parochie vermeld. Enkele decennia na de Franse tijd werd de vorm van het dorp wezenlijk veranderd. Door onenigheid tussen de bewoners van Onderste Merkelbeek en de ‘wijken’ Douve, Hout en Haag ontstond rond 1840 een kerkstrijd. Als gevolg daarvan werd in 1860 in het open gebied tussen de bebouwing een gemeenteschool met schoolwoning gebouwd. In deze schoolwoning was ook een kamer gereserveerd als ‘gemeentehuis’ voor het gemeentebestuur.

In 1879 werd tegenover de bebouwing in het open gebied de nieuwe, huidige parochiekerk gebouwd en naast de schoolwoning de nieuwe pastorie. Het nieuwe centrum van het dorp was geboren. In de 20e eeuw werd het centrum verder uitgebreid met een zusterklooster, lagere school, jeugdhuis en sportvelden. Bij de gemeentelijke herindeling in 1982 werd een gedeelte van Onderste en Bovenste Merkelbeek toegevoegd aan de nieuwe gemeente Brunssum. De rest werd onderdeel van de nieuwe gemeente Onderbanken.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Merkelbeek, kun je terecht bij Heemkundevereniging De Veersjprunk.

Bezienswaardigheden

- Merkelbeek heeft 3 rijksmonumenten, zijnde de hoeven op Haagstraat 12-16, 26 en 33.

- In de Clemenskerk (Wilmenweg 1a) zijn in 2009 bijzondere muurschilderingen aangetroffen. Het gaat om schilderingen uit 1901. In diepere lagen zijn zelfs nog oudere schilderingen aangetroffen. In 2008 heeft Stichting Restauratie Atelier Limburg (SRAL) in opdracht van de gemeente Brunssum een kleurverkenning uitgevoerd naar wandbeschilderingen in de Clemenskerk. Doel van het onderzoek was te achterhalen of de oorspronkelijke schilderingen, die in 1901 door kerkschilder Dom Romanus Jacobs zijn aangebracht, nog aanwezig zijn, wat hun conditie is, en wat daarvan eventueel nog vrij te leggen of te restaureren is.

Uit het onderzoek bleek dat onder de lagen witkalk en structuurverf kleurige schilderingen aanwezig zijn. Sommige lagen zijn naoorlogs, maar de onderzoekers vonden ook de laag die hoogstwaarschijnlijk in 1901 is aangebracht. Ook zijn er sporen gevonden van nog oudere muurschilderingen die teruggaan tot de 19e eeuw en mogelijk nog ouder. De aangetroffen schijndraperieën (op de wanden in het koor), de schildering van Koning David en beschilderingen in de vensteromlijstingen zijn vrijgelegd en deels gerestaureerd.

- Mariakapel.

- In het voormalige gemeentehuis (Raadhuisstraat 1) is tegenwoordig notaris Olivers gevestigd.

- De rijksmonumentale carréhoeve Bovenste Hof (Akkerweg 5-9) ligt in het dorp Merkelbeek, maar valt sinds de herindeling van 1982 gemeentelijk onder Brunssum. Het was een leengoed van de heer van Valkenburg en behoorde tot de goederen van het leengoed Huize Douwe. Dat leengoed werd in 1381 verworven door de familie Huyn van Amstenrade. De eerste leenheer die wordt vermeld is Reynaert Vaes Huyn. Het huidige gebouw dateert uit de 18e eeuw.

- Heemkundevereniging De Veersjprunk heeft in 1994 zorggedragen voor de herbouw van het puthuisje (vanuit Brunssum gezien aan het eind van Merkelbeek op het plein aan je rechterhand).

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Carnavalsoptocht op carnavalszondag. - De Merkelbeekse Carnavals Vereniging (M.C.V.) De Zeemplekkesj is de carnavalsvereniging van het Zeemplekkesj-rijk, zoals het dorp tijdens carnaval heet. Dit 'rijk' omvat de parochie St. Clemens, die bestaat uit de voormalige gemeente Merkelbeek en de tegenwoordig grotendeelse Brunssumse buurtschap De Kling. De jaarlijkse optocht op carnavalszondag is al jaren het uithangbordje van de vereniging. Van oudsher was de gemeente verdeeld in de hooggelegen buurtschap 'Genhoot' en 'oud' of 'naat Merkelbek'. Het was traditie dat de prins om beurten uit een der beide dorpsdelen kwam. Tegenwoordig wordt deze regel niet meer gehanteerd. De jeugd wordt met carnaval vertegenwoordigd door J.C.V. de Schneuzele.

- Het Zeemgilde is een club van oud-prinsen van carnavalsvereniging de Zeemplekkesj en enthousiaste 'vastelaoves gekken' uit Merkelbeek. Belangrijkste activiteiten zijn het organiseren van de jaarlijkse opmaat van de carnaval: het Zeemgilde Vastelaoves Matinée (ZVM) bij eetcafé Smeets; het uitbrengen van nieuwe carnavals-sjlagers en het deelnemen aan de jaarlijkse optocht in het dorp op carnavalszondag. Ook zorgt het Zeemgilde ervoor dat de aftredende prins tijdens de jaarlijkse Bonte Avond van zijn hoogwaardigheden ontdaan wordt. Verder doen zij er in samenwerking met de Zeemplekkesj alles aan om de vastelaovend een zo breed mogelijk draagvlak te geven: samen maken zij de carnaval in het dorp.

- Jaarlijks in een weekend in juni organiseert voetbalvereniging RKDFC mini-veldvoetbaltoernooi de Zeemcup te Merkelbeek voor prestatieven, recreanten en dames.

- Al vele jaren is er aan het einde van de zomervakantie een Kindervakantiewerkweek in Merkelbeek. Er wordt van alles gedaan om de kinderen te entertainen. Zo is er bijvoorbeeld een dag een uitstapje naar de Efteling, het Steinerbos of Glanerbrook. Vanaf groep 5 kun je op de donderdag blijven slapen en meedoen aan de traditionele Horrortocht. Alle kinderen uit de gemeente Onderbanken, die het afgelopen schooljaar in groep 3 t/m 8 van een basisschool zaten kunnen deelnemen. Eveneens de leerlingen van de 1e en 2e klas van het voortgezet onderwijs. Bij meer aanmeldingen dan er plek is, hebben kinderen uit het eigen dorp voorrang.

- Feestweekend (begin september).

- Kermis (weekend in november).

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Merkelbeek, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Oude foto's, ansichtkaarten e.d. van Merkelbeek op Facebook.

Links

- BMV: - In oktober 2016 is de nieuwe Brede Maatschappelijke Voorziening BMV De Henkhof in Merkelbeek feestelijk geopend. In het gebouw vindt een groot aantal verenigingen en instellingen onderdak, waaronder de school, dorpshuis - of gemeenschapshuis, zoals dat in deze contreien heet - De Henkhof en de tennisvereniging. De bestaande school en gemeenschapshuis De Henkhof zijn geintegreerd in het nieuwe gebouw. De verbouwing was nodig omdat het gemeenschapshuis niet meer voldeed aan de eisen van deze tijd. Aan de totstandkoming ging een jarenlange voorbereiding vooraf. In 2013 ging de schop de grond in en werd begonnen met de aanleg van nieuwe tennisbanen, de zogeheten smashcourts. De verbouwing en gedeeltelijke nieuwbouw hebben ruim 4 miljoen euro gekost. Provincie en woningcorporatie ZOWonen hebben daaraan een bijdrage geleverd. Tot twee keer toe moest het budget worden verhoogd omdat het werk duurder uitviel. "De BMV beschikt over een groot aantal ruimtes voor de organisatie van allerlei activiteiten zoals feesten, trouwpartijen, recepties en koffietafels. Mocht je op zoek zijn naar een mooie locatie voor je activiteit, neem dan gerust even contact met ons op!"

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool Sint Jozef heeft in 2016 het 100-jarig bestaan gevierd. De basisschool heeft er in 2019 drie lokalen bij gekregen. Dat was nodig om de toestroom op te vangen van leerlingen uit buurdorp Doenrade, waar de school - in fasen, en na afloop van schooljaar 2020-2012 geheel - wordt gesloten.- "Peuteropvang ’t Pieëpelke Merkelbeek biedt minimaal twee dagdelen, maximaal vijf dagdelen naar keuze plus de mogelijkheid je dagdeel te verlengen tot 13 uur. De peuteropvang is gehuisvest in Basisschool Sint Jozef. Samen met de basisschool vormt de peuteropvang een VVE-koppel. Dat houdt in dat wij gezamenlijk werken aan de doorgaande ontwikkelingslijn van je peuter. Je bent van harte welkom voor een kennismakingspraatje en rondleiding. Mail ons vrijblijvend voor meer info over de werkwijze van onze peuteropvang. Je ontvangt dan het volledige pedagogische werkplan van Peuteropvang ’t Pieëpelke."

- "Sport BSO Sjoepkar in Merkelbeek staat voor een gerichte visie met betrekking tot kinderen, ouders, locatie en personeel. Wij vangen de kinderen op in een gezonde omgeving waar sport en bewegen centraal staan. Bij Sjoepkar kunnen de kinderen terecht voor ontbijt, naschoolse opvang en vakantieopvang. De naam Sjoepkar is een Limburgs woord voor kruiwagen. De Sjoepkar die je nodig hebt om succesvol door het leven te gaan. Die Sjoepkar van jouw kind vullen wij in onze buitenschoolse opvang." - Sport Kinderopvang Sjoepkar.

- Jeugd: - Jeugd en Jongerenwerk Merkelbeek organiseert activiteiten voor kinderen van de basisschool. Een keer in de maand voor de kinderen van groep 1 t/m 4 en een keer voor de kinderen van groep 4 t/m 8. Kinderen die niet meer op de basisschool zitten mogen ook aan de activiteiten deelnemen.

- Muziek: - Fanfare St. Joseph.

- De Hölter Jonge speelt oorspronkelijke blaasmuziek uit het Tsjechische en Duitse taalgebied. Met hun meerstemmige zang brengen zij ook schlagermuziek, volksmuziek uit Limburg en Engelse evergreens ten gehore.

- Sport: - Voetbalvereniging RKDFC. Dat staat voor 'Roomsch Katholieke Douvergenhoutse Football Club'. Douvergenhout was vroeger een van de kernen van het dorp. Onder deze naam is de club in 1933 opgericht, maar al eerder werd er, onder andere namen, in het dorp voetbal gespeeld.

- "Tennisclub TC Merkelbeek is een echte dorpsclub. De club is opgericht in 1974 en beschikte toen over 2 gravelbanen. In de daaropvolgende jaren is de club sterk gegroeid. In 1980 kreeg de club de beschikking over een eigen kantine ('t Gravelke). In al die jaren is het park steeds verder uitgebreid. Eerst verlichting op de banen 1 en 2 en vervolgens de aanleg van 2 nieuwe banen (baan 3 en 4) en verlichting op baan 3 en 4. In 2013 is de vereniging akkoord gegaan met deelname in de BMV De Henkhof. Dit betekende dat de vereniging een compleet nieuw tennispark inclusief 4 verlichte ProVision all-weatherbanen zou krijgen. Sinds 2016 maken wij volledig deel uit van de nieuwe BMV De Henkhof en hebben wij afscheid genomen van onze eigen kantine. Het tennispark is het vrijwel het gehele jaar geopend van 8.00 uur 's ochtends tot 23.00 uur 's avonds. In BMV De Henkhof zijn verder aanwezig verkleedruimten en een kantinevoorziening. De kantine is van maandag t/m vrijdag geopend van 19.00-23.30 uur."

- Schutterij: - Schutterij St. Johannes - St. Clemens. "Het ontstaan van een schutterij in de gemeenschap Merkelbeek is helaas niet exact na te gaan. Uit overleveringen weten we wel dat er reeds eeuwen geleden een schutterij voor de kerk, processie en gemeente moet hebben bestaan. Zo zeggen de archieven dat in de periode 1354-1357 de schutterij gevraagd werd de bewaking van het kerkgebouw dag en nacht op zich te nemen. Van 1357-1363 werd nog enkele malen bewaking tijdens de diensten gevraagd. Lange tijd werd vervolgens niets vernomen omtrent de schutterij, tot in 1734 weer hulp werd ingeroepen bij het bewaken van de kerk. Dit duurde tot 1736.

De huidige schutterij houdt het jaar 1818 aan als oprichtingsjaar. Het jaartal 1818 komt voor op de oudste koningsplaat. Rond 1840 ontstond de kerktwist. Dat deze strijd ook het verenigingsleven niet onberoerd liet, zien we doordat de Hölter in 1885 Schutterij St. Clemens verlieten en een eigen schutterij St. Johannes oprichtten. Deze schutterij vestigde zich in de toenmalige kern Douvergenhout. Halverwege de jaren zestig begon Schutterij St. Clemens door gebrek aan leden te verzwakken. Om de schutterstraditie niet verloren te laten gaan, werd in 1967 besloten een fusie tussen beiden schutterijen tot stand te brengen. In dat jaar is de naam Schutterij St. Johannes - St. Clemens ontstaan."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Merkelbeek en - idem Karmel.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)