Mesch

Plaats
Dorp
Eijsden-Margraten
Heuvelland
Limburg

mesch_basisschool_logo.png

Het kleine dorp Mesch (met nog geen 400 inwoners) beschikt gelukkig nog altijd over een eigen basisschool: Openbare Basisschool Mesch. De school heeft ca. 70 leerlingen.

Het kleine dorp Mesch (met nog geen 400 inwoners) beschikt gelukkig nog altijd over een eigen basisschool: Openbare Basisschool Mesch. De school heeft ca. 70 leerlingen.

mesch_hoeve_meschermolen.jpg

Mesch, hoeve Meschermolen

Mesch, hoeve Meschermolen

LB gemeente Mesch in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Mesch in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Mesch in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Mesch

Terug naar boven

Status

- Mesch is een dorp in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Eijsden-Margraten. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1942. In 1943 over naar gemeente Eijsden, in 2011 over naar gemeente Eijsden-Margraten.

- Het dorp Mesch heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Eijsden.

Terug naar boven

Naam

In het Limburgs
Misj.

Oudere vermeldingen
1178 Messau, 1253 Meske, 1291 Meschau. In het Waals Mexhawe en Mehawe.

Naamsverklaring
- Men gaat uit van Meskawe*, waarin ahwjô-* ‘land aan water’, maar een duiding van het eerste lid ontbreekt.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

- Een andere verklaring luidt dat, volgens de overleveringen, Karel de Grote in Mesch, voor zijn vele reizen tussen Aken, Luik, Tongeren en Nijmegen, een rustpunt bouwde in de vorm van een villa, Manderveld of Meschawa geheten. Vermoedelijk op de plaats waar nu de Meschermolen staat. (3112)

Terug naar boven

Ligging

- Het dorp Mesch ligt aan de rivier de Voer, ZO van de A2 en de dorpen Eijsden en Mariadorp, Z en O grenzend aan België. Het dorp ligt verder Z van het dorp Rijckholt, ZW van het dorp Sint Geertruid, WNW van de plaats 's-Gravenvoeren in België, N van de plaats Berneau in België en NO van de plaatsen Moelingen en Visé in België.

- Mesch is het meest zuidelijk gelegen dorp van Nederland. Op een steenworp afstand (enkele honderden meters noordelijker gelegen, streekbreed gezien) volgen Noorbeek, Slenaken en Vaals. De meest zuidelijk gelegen buurtschap is overigens (Klein) Kuttingen (Z van Epen), de meest zuidelijk gelegen stad is Maastricht.

- Bij de herindeling van 1982 is een noordoostelijke uitloper van Mesch (de Mescherhei, rond de Heiweg) overgegaan van de gemeente Eijsden naar de gemeente Margraten.

- Bijzonder is dat, in verband met de ligging van Mesch tegen de grens met (deels Franstalig) België, de kinderen er op de lagere school al les krijgen in de Franse taal.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Mesch 30 huizen met 222 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 27/191 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Mescherheide (Mesjerhei) 2/17 en de Meschermolen (Mesjemeule) 1/14. In 1943 is de gemeente opgeheven en opgegaan in de gemeente Eijsden met 266 hectare, 47 huizen en 348 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 150 huizen met ca. 370 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het dorp wordt reeds genoemd in 882. In dat jaar bevestigt koning Arnulf Mesch als gift aan het Mariënstift in Aken. De nederzetting is echter al veel ouder. Op de Steenberg, aan de rand van het dorp, is een Romeinse begraafplaats aangetroffen. En bij opgravingen in 1979 en 1986 zijn in de omgeving van de Steenbergweg zelfs vuurstenen voorwerpen uit de prehistorie gevonden. Het materiaal wordt op een ouderdom van 12.000 jaar geschat. Men vermoedt dat rendierjagers hier een uitkijkpost annex werkplaats hebben gehad.

Tot 1794 blijft Mesch een vrije rijksheerlijkheid onder supervisie van de proost van het stift in Aken. Na de Franse Revolutie wordt het een zelfstandige gemeente, tot zij in 1943 bij de gemeente Eijsden wordt gevoegd.

Bevrijding
Het dorp was toen het einde van de Tweede Wereldoorlog naderde het eerstbevrijde dorp van Nederland (12 september 1944). - Reportage 70 jaar bevrijding Mesch 2014. In het dorp staat naast Café Van Hoven een bescheiden gedenkteken met het opschrift: 'Hier begon de bevrijding van Nederland door de geallieerden'. Ruim drie maanden na de landing in Normandië overschreden manschappen van de 90e Amerikaanse Infanterie Divise (Old Hickory) hier op 12 september 1944 's morgens om 10 uur de Nederlands-Belgische grens. Mesch was daarmee het eerst bevrijde stukje Nederland.

Café Van Hoven en de dorpsschool waren in die tijd de enige bebouwing langs de weg naar 's-Gravenvoeren in België. De avond tevoren trok een groep Duitse soldaten vanuit de Voerstreek naar Mesch. Ze hadden grote wagens met allerhande materialen bij zich, die in het weiland achter het bij het café horende huis werden neergezet. Het café werd ingericht als lazaret en het café-gezin kreeg opdracht zich in de kelder te verschuilen.

Toen de eerste Amerikanen het dorp introkken, hield de familie Van Hoven zich nog schuil in de kelder. Schoolmeester Sjef Warnier, die aan de overkant van de straat woonde, was nieuwsgieriger van aard en liep naar buiten om de geallieerden welkom te heten. Hij wordt daarmee als de eerste bevrijde Nederlander beschouwd. Enkele uren na de bevrijding van het dorp bereikte een andere geallieerde gevechtsgroep enkele kilometers verderop het dorp Noorbeek. Hoewel Mesch toen al bevrijd was, wordt in het standaardwerk van dr. Lou de Jong 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog' Noorbeek als eerste bevrijde plaats genoemd.

Die vergissing is wel verklaarbaar. De gemeente Mesch is in 1943 bij de gemeente Eijsden werd gevoegd en was dus op het moment van de bevrijding geen zelfstandige gemeente meer. Eijsden werd pas een dag later bevrijd en de bevrijding van Mesch is in de officiële stukken niet terug te vinden. In de archieven van de toenmalige gemeente Noorbeek bevinden zich wel documenten, waaruit blijkt dat de burgemeester 's middags om half zes op het gemeentehuis de Nederlandse vlag uitstak, terwijl in de kom van het dorp nog werd geschoten. De burgemeester stuurde vervolgens als eerste een telegram naar koningin Wilhelmina en de Amerikaanse president Roosevelt. Het gemeentehuis van Noorbeek werd op de tweede dag van de bevrijding bestormd werd met telefoontjes uit de rest van het land, omdat niemand kon geloven dat delen van het land al bevrijd waren. Na de bevrijding van deze twee dorpen volgde het dorp Mheer en de buurtschap Moerslag. Langzaam rukten de Amerikanen op in de richting van Maastricht en Gulpen. De Limburgse hoofdstad mocht zich twee dagen later de eerste bevrijde Nederlandse stad noemen.

- Met name bij het boerderijtje op de Stenenberg (bij de Steenbergweg) zijn veel opnamen gemaakt voor de televisieserie ‘Dagboek van een herdershond’.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- In het Bestemmingsplan Mariadorp / Mesch / Withuis 2015 worden o.a. ontstaan, ontwikkeling en huidige situatie van deze kernen beschreven.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Mesch heeft 11 rijksmonumenten, zijnde het 18e-eeuwse moordkruis aan de kruising Uit de Plateel / Voerenweg, het 17e/18e-eeuwse woonhuis op Kerkplein 1, de Sint Pancratiuskerk op nr. 5, de hoeve uit 1751 op nr. 14, het 18e-eeuwse huis van vakwerk en baksteen op Klokkestraat 8, het 18e-eeuwse café met hoefsmederij op nr. 10, de hoeve uit 1805 met 20e-eeuws woonhuis op Langstraat 1, de 18e-eeuwse hoeve De Voerhof op nr. 2, hoeve De Laathof uit 3e kwart 18e eeuw op nr. 3, de hoeve uit 1765 op Op den Dries 3, en de Meschermolen op Meschermolen 1.

- In de 9e eeuw staat in Mesch al een kerkje. De Sint Pancratiuskerk is volgens velen de oudste kerk van Limburg en mogelijk door keizer Karel de Grote voor Akense kanunniken gesticht. Het zou zelfs een van de oudste nog bestaande gebouwen van Nederland kunnen zijn. De huidige kerk vindt zijn oorsprong in een Karolingische veldkapel, gebouwd omstreeks het jaar 800, wat de kolenzandsteen (zichtbaar links naast de ingang) en de visgraatverbanden ons kunnen doen geloven. De hoofdvorm van de gemeenschapsruimte - de elementaire vorm van de zaal - herinnert met de vlakke houten zoldering aan de vroegste geschiedenis.

De tijd stond evenwel niet stil: in de 15e eeuw trekt men een nieuw gotisch koor op en in de laatste jaren van de 19e eeuw wordt een verlenging van het schip in westelijke richting voltooid. Toen is ook een nieuwe toren, na instorting van de oude, gebouwd. In 1969 is het geheel door ir. Satijn gerestaureerd. Binnen vinden we de houten reliekhouder in de vorm van patroon Sint Pancratius, als ridder met een opening in de borst, uit de 17e eeuw.(2)

Bij de kerk staat een monument ter ere van Sint Pancratius die samen met Servatius en Bonifatius de drie IJsheiligen vormt. Hun naamdag wordt gevierd op 12, 13 en 14 mei. Volgens de volksweerkunde is het dan koud en guur weer. - Beschrijving van het orgel in de Sint Pancratiuskerk. - Reeds in de 19e eeuw trekken pelgrims uit het Belgische grensgebied en de omgeving van Mesch naar de aldaar gelegen Pancratiuskerk om Pancratius' hulp in te roepen tegen kinderziektes, eczeem, huiduitslag en jicht. Deze bedevaart heeft zich op kleine schaal tot op heden gehandhaafd.

- De Meschermolen (Meschermolen 1), een graanmolen die door het water van de Voer wordt aangedreven, is al bekend in de 17e eeuw, maar moet veel ouder zijn. De grote hoeve is een van de mooiste voorbeelden van een typisch Limburgse boerderij. De molen was altijd in particulier bezit en dat is hij nog steeds. De molen wordt sinds 1920 bewoond door de familie Lippertz. Sinds 1965 wordt er in de Meschermolen niet meer gemalen. Oorspronkelijk werd er kalamijn (zinkerts) en graan gemalen. De molen en het gehele boerderijcomplex zijn eind jaren negentig ingrijpend gerestaureerd. Het maalwerk is sinds de restauratie weer bedrijfsvaardig (alleen op verzoek wordt er nog gedraaid). Het complex is herbestemd tot vakantieappartementen.

- De huidige Laathof (Langstraat 3) dateert uit 1721 en behoorde tot het Mariënstift in Aken. Jaarlijks moesten de ‘laten’, de halfvrije burgers, hun cijnzen betalen aan de Laathof. De oorsprong van deze Laathof gaat zeker terug tot vóór 1450. De administratie en de rechtspraak in de vrije rijksheerlijkheid Mesch vonden ook plaats in de Laathof. Op de hardstenen latei boven de ingang staat een Latijnse tekst. In het Nederlands vertaald luidt deze als volgt: “Schep mij een zuiver en rein hart en vernieuw mijn kunde.”

- Het voormalige Raadhuis van Mesch (Grijzegraaf 17-19) is een witgepleisterd L-vormig pand uit 1876, gebouwd als raadhuis annex school en onderwijzerswoning.

- Het bevrijdingsmonument aan de Grijzegraaf illustreert dat op 12 september 1944 de eerste bevrijders (Amerikanen) bij Mesch Nederland binnenkwamen. Zij behoorden tot de Old Hickory Divisie. Een onderdeel daarvan was het 113e Cavalerie-eskadron, bijgenaamd Red Horse. In 1994 is ter gelegenheid van de 50-jarige bevrijding, een nieuw aangelegde straat hiernaar genoemd: de Red Horsestraat.

- Diverse wegkruisen.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- De Bronkprocessie trekt uit op de 3e zondag na Pinksteren. De Cramignon wordt op zondag en maandag gedanst. - Videoreportage van de Bronk 2013 te Mesch (32 min.).

- De Kermis in Mesch is op de voorlaatste zondag van augustus. Die dag is ook de Meschergaank, de jaarlijkse bedevaart naar Sint Pancratius.

- Op de 1e zondag van september is er een Open Dag bij Wijngaard Sjtejneberg. Met wijnproeven, bezichtigen van de wijnkelder en excursie naar de wijngaard.

- In een weekend in september is er jaarlijks de Limburgs Landmarkt (in 2020 voor de 19e keer). Met onder meer Luikse Markt, natuurzuivere streekproducten, oude ambachten, huifkartochten, boerderijdieren en livemuziek. De opbrengst van de markt komt ten goede aan de dorpsgemeenschap. De Limburgs Landmarkt is telkens een succes dankzij de inzet van vele vrijwilligers: "Na de 18e editie van de Limburgs Landmarkt en natuurlijk de bevrijdingsfeesten hebben wij als stichting op 9 november al onze vrijwilligers getrakteerd op een gezellige feestavond in Café 't Piepke, waar iedereen kon genieten van een lekker eetbuffet en natuurlijk een lekker drankje. Ook dit jaar weer een gezellig samenzijn voor jong en oud. Nogmaals alle vrijwilligers bedankt voor jullie inzet, zonder vrijwilligers was er geen Landmarkt in Mesch! Mede door jullie inzet hebben we op deze avond enkele cheques kunnen uitreiken, en wel aan de St. Pancratiuskerk (€ 750), aan de basisschool (€1000), aan de Soos (Hoeskamer) (€ 200) en aan het kerkelijk zangkoor (€ 750)." Limburgs Landmarkt op Facebook.

- De Culifair is een ‘mini-preuvenemint’ in feesthoeve De Laathof (op een zondag eind november).

- Jaarlijks in december organiseert atletiekvereniging de Maasrunners de Mescherbergloop. Deze loop is 15 km lang en gaat over 6 hellingen en een trappenpad van 155 treden. De loopafstanden voor liefhebbers liggen tussen 5 en 12 km.

- Jaarlijks in de eerste helft van december verandert Mesch een weekend lang in een heus kerstdorp. Op een viertal locaties presenteren tal van professionals en hobbyisten hun producten en kunsten, alle in het teken van de kerst.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Wandeling door het dorp Mesch (2 km) met toelichting in tekst en beeld op de bijzonderheden die je onderweg tegenkomt, door Stichting Eijsdens Verleden.

- Rondwandeling vanuit Mesch (4,8 km).

- Rondwandeling vanuit Mesch naar o.a. Mheer (17 km).

- Tijdens deze heuvelachtige en grensoverschrijdende rondwandeling NO van Mesch (13 km) wandel je over een gemakkelijk pad naar de Voerstreek en loop je door een prachtig hol pad naar het Hoogbos. Je klimt omhoog naar de buurtschap Libeek en dan daal je via een mooi bospad af naar de rand van het Savelsbos. Hier ligt eetcafé De Bosrand voor een pauze. De terugweg gaat door het mooie gebied van de Zeven Heuvelen omhoog naar een uitkijktoren met rondom een prachtig uitzicht. Via leuke graspaadjes en een holle weg kom je weer bij De Laathof met prachtig terras.

- Ten noordwesten van Mesch is in 2003 een nieuw bos met een grote variatie aan bomen en struiken aangelegd: het Mescher Plukbos. Dit bos (ca. 7 ha groot) is het tastbare resultaat van een samenwerkingsverband tussen onder meer de gemeente Eijsden en Het Limburgs Landschap, waarbij het enkele jaren geleden door de provincie Limburg ingezette beleid om meer bos in de provincie te krijgen mede wordt uitgevoerd. Bezoekers kunnen de aanwezige bosvruchten in het oogstseizoen plukken. Karakteristieke soorten van het bos zijn onder meer beuk, haagbeuk, zomereik en walnoot.

- Landgoed De Waardhoff is een nieuw natuurgebied van 6,5 hectare op de Steenberg in Mesch. Het is een particulier project waarbij landbouwgrond is omgezet in nieuwe natuur. In 2012 is het opengesteld voor wandelaars en natuurliefhebbers. Er worden allerlei projecten uitgevoerd met als doel natuureducatie en het bevorderen van biodiversiteit. Samen met het IVN en IKL worden op De Waardhoff activiteiten georganiseerd en inventarisatie- en beheerwerkzaamheden uitgevoerd. Hier kun je als actieve natuurliefhebber ook aan deel nemen. Doe mee en geef op welke activiteit jij leuk vindt en waaraan je mee wilt werken om de natuur hier verder te ontwikkelen. - De Videoreportage van de Natuurwerkdag op landgoed De Waardhoff 21-3-2015 geeft een goede indruk van hoe het gebied eruit ziet en wat er zoal aan beheerwerkzaamheden te doen is.

- Aan de Heiweg op de Mescherhei bij Mesch is in 2013 een 'landmark' gerealiseerd in de vorm van een 9 meter hoge moderne uitkijktoren, die op vele verschillende manieren refereert aan de rijke historie van de plek. Er is informatie te vinden over het huidige landschap(gebruik) en dat uit het verre verleden. Op een strategische plek op de grens van de voormalige gemeenten Eijsden en Margraten, waar in de omgeving veel waardevolle archeologische vondsten zijn gedaan, die in sommige gevallen uniek voor Nederland zijn te noemen.

De plek die in de prehistorie al door rendierjagers gebruikt werd als uitzichtpunt krijgt zo zijn functie terug om de mens (opnieuw) bewust te maken van het landschap waarin hij zich begeeft. Door de toren wordt de beleving van het weidse panorama extra benadrukt. Daarnaast is in samenwerking met lokale ondernemers een belevingsboomgaard gerealiseerd met fruitbomen van oude rassen en informatie hierover. - Reportage over de uitkijktoren in Mesch (door L1, 2015).

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Mesch, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Mesch (online te bestellen).

Terug naar boven

Beeld

- L1 TV-programma Óngerwaeg reist door heel Limburg op zoek naar de mooiste verhalen. De afgelopen jaren zijn ze 3x in Mesch geweest (waarbij presentator Bas van der Zwaag in de laatste aflevering tot zijn verrassing ondekt dat de 3 geïnterviewden familie van elkaar zijn: zoon / moeder / grootvader): in 2014 interviewden ze o.a. de dan 85-jarige Léon Pinckaers over de oorlog en bevrijding in het dorp, in 2016 gingen ze langs bij zijn dochter in verband met de inloopmiddag van het dorpscafé (waarvoor zie hieronder onder het kopje Links), en in 2017 hebben ze kleinzoon René Camps geïnterviewd, die de familieboerderij op Pletsgatweg 1 heeft overgenomen, die hij aan het restaureren en verbouwen is. Dat is hem wel toevertrouwd, want René heeft een constructiebedrijf, dus hij 'hakt vaker met dit bijltje'.

Terug naar boven

Links

- Onderwijs: - Het huidige pand van Basisschool Mesch (Grijzegraaf 12) is gebouwd in 1964 en nadien verschillende keren uitgebreid. Vijftig meter van de school ligt aan de overkant van de straat de gymzaal. Hier was de school voorheen in gevestigd. De school heeft ca. 70 leerlingen, verdeeld over 8 jaarklassen, waarbij steeds twee jaarklassen zijn samengevoegd tot één combinatieklas.

- Welzijn: - Het dorpscafé organiseert elke donderdag een inloopmiddag voor senioren. Onder de link vind je een videoreportage over de inloopmiddag van het L1-programma Óngerwaeg.

- Genealogie: - Doop-, trouw- en begraafregisters Mesch 1621-1853. - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van het dorp, met foto's van de grafzerken.

Reactie toevoegen