Project Over de Maas bij Moordhuizen is een mooi voorbeeld van integrale gebiedsontwikkeling met win-wins: er wordt zand gewonnen, de waterbeheersing wordt verbeterd, er wordt nieuwe natuur ontwikkeld en er komen fiets- en wandelmogelijkheden.
Moordhuizen, elektrisch gemaal Quarles van Ufford uit 1953
Moordhuizen, in 2012 is het watersnoodmonument i.v.m. het hoogwater van 1995 van Alphen naar het gemaal in Moordhuizen verplaatst. Voor nadere informatie zie het hoofdstuk Bezienswaardigheden.
In de uiterwaarden bij Moordhuizen wordt d.m.v. het project Over de Maas de komende jaren heel veel zand gewonnen, maar ook veel nieuwe natuur ontwikkeld. Tevens komt e.e.a. de waterbeheersing en recreatie ten goede.
Bij het gemaal gaat de Maasdijk over in de weg Moordhuizen, wat natuurlijk ook gewoon de Maasdijk is, alleen met een andere naam. :-) Op de achtergrond een imposante zandgraafmachine van het project Over de Maas.
- Moordhuizen is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Land van Maas en Waal, gemeente West Maas en Waal. T/m 1983 gemeente Appeltern.
- De buurtschap Moordhuizen valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Alphen.
- Moordhuizen heeft helaas - in tegenstelling tot bijv. de iets verderop gelegen buurtschap Blauwe Sluis - geen plaatsnaamborden. Je kunt dus alleen aan de gelijknamige straatnaambordjes zien dat je in de buurtschap bent aangekomen.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
Moorthuizen, 1791 Morthuisen, 1866 Morthuizen.
Naamsverklaring
- De naam stamt van het Middelnederlandse morthuus 'verblijfplaats van moordenaars'.(1). Kennelijk is deze verklaring niet correct: volgens lokale heemkundige Frans van Oijen heeft de oorspronkelijke naam niet met een moord te maken, omdat de plaatsnaam in de 16e eeuw namelijk op een kaart voorkomt met de spelling Moethuysen. Maar de huidige naam heeft wellicht toch weer wél met moorden te maken: "Mogelijk duidt het woord 'moet' op een moerassige plaats. In 1576 wordt in deze buurt beurtelings geroofd en geplunderd door Spaanse soldaten vanuit Lith en Varik. In de nacht van 26 februari hebben de bewoners 12 aanvallende soldaten gedood. Mogelijk heeft deze gebeurtenis de naam veranderd in Moordhuizen", aldus de Werkgroep Historisch Alphen aan de Maas. Ook in de toelichting bij het muziekstuk Moordhuizen (een examenstuk van dirigent / componist en oud-inwoner Joost van Wichen) kunt u lezen over de gebeurtenissen alhier in 1576.
Buurtschap Moordhuizen ligt rond de gelijknamige weg, W van Alphen, en grenst in het W aan de Grote Wetering - het stuk van het gemaal tot aan de Maas heet overigens Alphense Uitvliet - en in het Z aan de Maas.
Terug naar bovenDe buurtschap Moordhuizen omvat aan de gelijknamige weg ca. 20 huizen met ca. 50 inwoners. Wij kunnen ons voorstellen dat de N hiervan gelegen panden aan de Sluisweg ook nog tot de buurtschap gerekend kunnen worden. In dat geval moeten beide getallen worden verdubbeld.
Terug naar bovenMoordhuizen is een belangrijk punt in de waterschapsgeschiedenis. Zo’n 2000 jaar geleden stroomt de Maas door twee waterlopen. De noordelijke stroom gaat dwars door Maas en Waal. Tot het jaar 200 n.Chr. kan de rivier door Maas en Waal nog bevaren worden. Daarna verzandt de rivier. De oude loop wordt in de middeleeuwen weer uitgegraven tot een wetering. Maar aan de bochten in de wetering kun je zien dat het vroeger een rivier geweest is. De waterloop komt bij Moordhuizen uit in de Maas. Daarom is dat het natuurlijke afvoerpunt van Maas en Waal. Tijdens de waternood in 1926 is dit ook het punt waar de dijk wordt opgeblazen om het water de polder uit te laten lopen.
In de middeleeuwen wordt bij Moordhuizen al polderwater geloosd, aanvankelijk met een simpele sluis. Maas en Waal loopt voorop als begin 17e eeuw windmolens worden geplaatst om het water weg te malen. Maar die blijken niet krachtig genoeg: het komgebied blijft drassig. Daarom komt er in 1846 een stoomgemaal, een van de eerste van Nederland. Die machine werkt fantastisch en houdt de polder van Dreumel, Wamel en Alphen droog. Het stoomgemaal wordt in 1953 opgevolgd door elektrisch gemaal Quarles van Ufford.
- Beschrijving van de geschiedenis van Moordhuizen en o.a. de molens en gemalen aldaar, in A.G. Schulte, Het Land van Maas en Waal, uitg. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 1986.
Terug naar boven- Het elektrisch gemaal Quarles van Ufford staat op de Grote Wetering en dateert uit 1952. De voorganger, het stoomgemaal, stond hier vlak naast en is bij de bouw van het huidige gemaal helaas afgebroken. In 2009 is de grote renovatie van het gemaal afgerond. Sinds de bouw waren er al kleine aanpassingen geweest, maar aangezien de capaciteit te laag was en het rendement terugliep, was een ingrijpende aanpassing noodzakelijk. In 2006 is gestart met onder meer de vervanging van de drie pompen. De capaciteit is voor de komende decennia weer gewaarborgd want het gemaal kan nu 1.173 m3 meter per seconde wegpompen. Verder is het gemaal volledig geautomatiseerd. Zelfs voor het verwijderen van het kroos komt er geen mankracht meer aan te pas.
Waterschap Rivierenland heeft in 2017 de eerste zogeheten EQA-box geplaatst, en wel bij gemaal Quarles van Ufford. De EQA-box is een innovatieve alles-in-één waterkrachtcentrale. Door de opwekking van energie kan het gemaal hier voorzien in een groot gedeelte van de benodigde energie en worden metingen en peilbeheer geautomatiseerd toegepast. Deze EQA-box is 100% visvriendelijk en de bijbehorende software zoekt automatisch de optimale hoogte en aanwezige energie in de waterstroom op. In geval van calamiteiten ‘lift’ de EQA-box automatisch mee.
- Watersnoodmonument bij het gemaal. Van 31 januari tot 4 februari 1995 zijn de inwoners van de gemeente West Maas en Waal, dus ook van het dorp Alphen, vanwege de dreiging van het hoogwater geëvacueerd geweest. Ter herinnering hieraan heeft de gemeente Alphen aan den Rijn in 1997 een herdenkingsmonument aangeboden. Hierop staan de hoogten van de straten in het dorp vermeld, en de waterstand van de Maas destijds. Daaraan kun je zien dat áls de dijken destijds doorgebroken zouden zijn, het dorp grotendeels onder water zou zijn verdwenen. Aanvankelijk krijgt het monument een wat verscholen plek in het dorp Alphen. In 2012 is het herplaatst naar een opvallender en passender plek, namelijk bij het gemaal in Moordhuizen.
Terug naar boven- Z van Moordhuizen, plus de W daarvan gelegen Maasdijk en de O daarvan gelegen Doorbraakdijk en Molendijk, lag tot voor kort een brede uiterwaardenstrook langs de Maas. In het N wordt het gebied begrensd door de Overlaatweg bij de Heerewaardense buurtschap Veluwe, in het Z loopt het gebied tot aan Alphen. Het gebied Z van Moordhuizen tot aan het noorden heet Over de Maas, het gebied Z van de Doorbraakdijk en Molendijk heet Moleneindse Waard. De afgelopen decennia is in dit gebied reeds veel klei gewonnen voor de keramische industrie. De komende jaren wordt dit gebied drastisch heringericht. Middels het project Over de Maas wordt - gecoördineerd door de firma Nederzand Projectmanagement - ca. 15 miljoen ton zandwinning gecombineerd met de aanleg van ca. 200 ha riviergebonden nieuwe natuur en rivierverruiming ten behoeve van verbetering hoogwaterveiligheid. Ook worden er recreatiemogelijkheden gerealiseerd (fietsen en wandelen / struinen).
Rijkswaterstaat heeft onder meer een hoogwatergeul in de plaatselijke Maasuiterwaarden aangelegd, wat zorgt voor een lager waterpeil van de Maas bij hoog water. Daarnaast werd een landinwaartse dijkverlegging bij Moordhuizen overwogen. Door het verplaatsen van de dijk zouden ongeveer 20 huizen buitendijks komen te liggen. Sommige huizen zouden moeten worden gesloopt. Rijkswaterstaat wil de hoogwatergeul verbreden. De gemeente is bereid mee te betalen aan een 84 meter lange brug die over de verbrede stroomgeul moet komen en wil ook het reguliere onderhoud verzorgen, maar stelt als voorwaarde dat de dijk dan niet wordt verlegd. De brug, die halverwege de Veerweg richting de veerpont komt, wordt een voor Nederland unieke brug, aldus de gemeente. Het wordt de enige volledig buitendijkse brug van Nederland en dus ook de enige brug die volledig onder water kan komen te liggen in een stroomgeul. Dat is ook de reden waarom de gemeente best het reguliere onderhoud voor zijn rekening wil nemen, maar niet volledig verantwoordelijk wil zijn voor alle beschadigingen: “Bij hoog water kan er van alles met flinke kracht tegenaan drijven. Denk bijvoorbeeld maar aan een bakenboom. Dat geeft enorme schade. De kosten van reparaties zijn dan niet te overzien.”
Reactie toevoegen