Status

- Niersen is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Epe.

- De buurtschap Niersen valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Vaassen.

- De kleine buur-buurtschappen Gortel en Niersen werken op veel gebieden samen en delen diverse gemeenschappelijke voorzieningen en projecten, zoals de school, de buurtvereniging, en het buurtschappenplan.

Naam

Oudere vermeldingen
1335-1336 in Niirsen, 1403 Niersen.

Naamsverklaring
Moeilijk te duiden. Is wel vergeleken met de Westfaalse plaatsnaam Neersen, 1276 Nedersen 'laag gelegen', maar het vocalisme wijkt af. De ligging aan de Molenbeek ondersteunt de aanname dat Niersen een afleiding is van een waternaam Niers, ontstaan uit het Indo-Europese ner/nor* 'binnendringen, onderduiken, holte', zie Neer, met s suffix. (1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

De buurtschap Niersen ligt ZW van Epe, W van Vaassen, Z van de buurtschap Gortel, rond het punt waar de Enkhoutweg, Elburgerweg en Niersenseweg bij elkaar komen. De buurtschap grenst in het Z en ZW aan Kroondomein Het Loo.

Statistische gegevens

In de Volkstelling van 1840 wordt Niersen niet apart vermeld (in tegenstelling tot bijvoorbeeld het nabijgelegen Gortel). Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 20 huizen met ca. 50 inwoners.

Geschiedenis

In de omgeving van Niersen bevinden zich veel sprengen, die een vroege industrialisatie in het dorp Vaassen mogelijk maakten. Langs de loop van de verschillende beken werden papierfabrieken, wasserijen, forellenkwekerijen en andere molens gesticht.

Het aanwezige water maakte tevens landbouw mogelijk op de Niersense enk. De bevolking wist zich in vroegere tijden ook in leven te houden door veeteelt. De destijds omringende heidevelden werden met schaapskudden begraasd.

Recente ontwikkelingen

- "In mei 2016 is - onder meer dankzij de inbreng van de inwoners en van Cultuurland Advies - een Buurtschappenvisie en een Landschapsbiografie t.b.v. de toekomst van de buurtschappen Gortel en Niersen gereedgekomen (via deze link kun je in 5 filmpjes van ongeveer 5 minuten een indruk krijgen van de geschiedenis van de genoemde buurtschappen, in het kader van de destijds op te stellen Landschapsbiografie). Deze nederzettingen vormen twee prachtige, unieke buurtschappen gelegen in de beschutte omgeving van Kroondomein Het Loo. Bos, hei en open ruimte sluiten naadloos op elkaar aan. De natuur bepaalt in grote mate het tempo van leven: jaargetijden en seizoenswisselingen worden intens beleefd. Door mens en dier. Het lijkt bijna alsof de tijd hier heeft stilgestaan. Mythe of werkelijkheid? Was het hier altijd zo? En zal het altijd zo blijven?

“Het is belangrijk dat we met elkaar een visie ontwikkelen op de toekomst van onze buurtschappen”, aldus Herman Arentsen, voorzitter van de Vereniging Gortel Niersen. “Alleen wanneer we met elkaar acteren vanuit een gedeelde visie kunnen we op dynamische wijze vorm geven aan deze toekomst. Want dat is vooral waar het om gaat: hoe zullen de beide buurtschappen zich in de toekomst kunnen aanpassen aan de eisen van de tijd? En ondertussen toch zo uniek en puur mogelijk blijven. Niet alleen voor ons, maar vooral ook voor de generaties die na ons in deze unieke omgeving zullen wonen.”

Toch gaat het niet alleen om wonen en werken in de buurtschappen. Ook zaken als bijvoorbeeld de omgang met cultuurhistorie en gebouwd erfgoed en in samenhang daarmee de verwachte Toeristische ontwikkeling, zijn in de visie en biografie verwerkt. “Hier liggen ook belangrijke vraagstukken voor bijvoorbeeld de Provincie, Gemeente, Rijksdienst en Kroondomein”, zegt Eric Hulstein, projectleider namens de Vereniging. “Ook met hen en andere betrokkenen hebben we intensief overlegd. Alleen door een zo breed mogelijk gedragen beeld over de toekomst van Gortel en Niersen kunnen we met elkaar het gesprek aangaan over de meest optimale invulling hiervan.” De Buurtschappenvisie en de Landschapsbiografie, waarin met name de historische ontwikkeling van de buurtschappen wordt beschreven, zijn op 21 mei 2016 in boekvorm overhandigd aan de Provincie Gelderland, de gemeente Epe en Kroondomein Het Loo (zie hier de video van de presentatie). Tevens is een boeiende film gemaakt van het proces dat heeft geleid tot de ontwikkeling van de beide documenten." (bron: site van de genoemde buurtschappen)

- Sinds april 2016 gaat de Elspeterweg in Niersen tussen zonsondergang en zonsopkomst op slot voor gemotoriseerd verkeer (behalve voor aanwonenden). Kroondomein Het Loo en bewonersvereniging Gortel Niersen wilden de weg volledig afgesloten hebben voor verkeer, maar zo ver wilde de gemeente niet gaan. Verkeersoverlast door mensen die de wilde zwijnen voeren verminderen en stille stroperij tegen gaan, waren de argumenten van het Kroondomein en de bewonersvereniging om een wens tot afsluiting van de weg in te dienen bij de gemeente Epe. Met name het risico op ongelukken met wild, is voor Epe een punt van zorg. Gebruikers en recreanten van het Kroondomein vreesden op hun beurt door een volledige afsluiting een slechtere bereikbaarheid van het Kroondomein. Met de gedeeltelijke afsluiting beoogt Epe daarom de risico's te beperken en tegelijkertijd tegemoet te komen aan de wensen van omwonenenden en het Kroondomein. Tevens is de parkeerplaats op de hoek van de Elspeterweg -Enkhoutweg een kilometer in oostelijke richting verplaatst. Door voor deze oplossing te kiezen, blijft de recreatieve bereikbaarheid van het Kroondomein in stand gedurende de periode dat het ook open is voor het publiek.

Bezienswaardigheden

- De buurtschap telt 4 rijksmonumenten, allemaal terreinen met grafheuvels uit Neolithicum en/of Bronstijd, en deels met overblijfselen van prehistorische akkers, zogeheten Celtic fields. "De grafheuvelrij van Niersen is nauw verbonden met het Rijksmuseum van Oudheden (RMO). Het is in deze rij grafheuvels dat de jonge conservator en later directeur J.H. Holwerda tussen 1907 en 1911 en op uitnodiging van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina diverse opgravingen verrichtte. Daarbij deed hij spraakmakende vondsten, waaronder een compleet bewaarde ‘hurkbegraving’. Stimulans voor ontwikkeling archeologie. Holwerda's onderzoek speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de Nederlandse archeologie. Het vormde een basis voor het onderzoek naar de bekerculturen van de latere conservator Bursch. Ook was het een vast onderdeel van verschillende presentaties in het museum en was het een van de redenen voor het Rijksmuseum van Oudheden om tussen 2008 en 2012 mee te doen aan het Ancestral Mounds-project. Het goed bewaarde graf van Niersen, eveneens afkomstig uit deze rij, is later opnieuw onderzocht met moderne middelen, zoals röntgenanalyse.

Belangrijke verzameling grafheuvelmateriaal. Het meest van belang is echter dat de opgravingen van Holwerda passen in een patroon waarbij grafheuvelonderzoek en vondsten hun weg naar het museum hebben weten te vinden. Het gaat dan vooral om onderzoek en voorwerpen uit het late neolithicum en de bronstijd, die gedaan zijn in oostelijk Nederland - in het bijzonder in het Veluwegebied. Naast de genoemde en latere opgravingen betreft het ook aangekochte collecties zoals die van kapitein Bellen in de jaren dertig en die van Eduard Zuurdeeg in 2010. Het Rijksmuseum van Oudheden heeft kortom een van de belangrijkste verzamelingen van grafheuvelmateriaal in Noordwest-Europa, waarbij een groot deel door het museum zelf is opgegraven." (bron: Rijksmuseum van Oudheden (RMO), Leiden)

Jaarlijkse evenementen

- "Een heerlijk feest voor jong, niet meer zo jong en al wat ouder: het jaarlijkse Koningsfeest van Oranjevereniging Gortel-Niersen-Het Loo wil je toch niet missen? Want wat is er nu leuker dan het vieren van Koningsdag zoals het in de oorsprong bedoeld is! Een feest op een prachtige feestweide, met oude spelletjes en gebruiken en natuurlijk het liefst een zonnetje en fijne temperaturen. Maar ook als die er niet zijn, is het toch altijd weer dikke pret op de feestweide aan de Elspeterweg. De kinderen gaan met een 'spelkaart' in de hand van spelletje naar spelletje. Zaklopen, ringsteken en natuurlijk de kinder-kegelbaan. En natuurlijk zijn er voor de kinderen prachtige prijzen te winnen. De kosten worden daarbij ouderwets laag gehouden. Kinderen van leden van de Oranjevereniging spelen gratis mee. Niet-leden betalen 5 euro per kind voor een hele middag plezier. Natuurlijk kan men ook ter plekke nog lid worden.

Ook voor de volwassenen is er veel traditioneel 'vermaeck', zoals de speciale 'buks-schiet-tent' en blikgooien met ouderwetse sokkenballen. Doelschieten kan ook en met minder lichamelijke inspanning kan men het gewicht van de krentenwegge of de naam van de pop raden. De meeste strijd vindt ieder jaar weer plaats op de kegelbaan; daar strijden de deelnemers om de felbegeerde eerste plaats. Gezelligheid staat voorop. In de grote feesttent draait ieder jaar het Rad van Avontuur, waar altijd mooie prijzen mee zijn te winnen. Natuurlijk ontbreken ook een hapje en drankje niet, ook dat hoort bij het mooiste Koningsfeest van deze streek. Bestuur, leden én de vele vrijwilligers van de Oranjevereniging nodigen iedereen graag uit om op 27 april naar de feestweide in Niersen te komen. Door de goede bewegwijzering is de feestweide gemakkelijk te vinden. Vanaf 13.30 uur is iedereen van harte welkom. Na een toespraak van o.a. de burgemeester en het gezamenlijk zingen van het Wilhelmus barst het feest los."

Het begon in 1946 allemaal met het oprichten van een Oranjecomité. Bij de medewerkers van de Koninklijke Houtvesterij - boswachters, jachtopzieners en bosarbeiders, allen werkzaam op Kroondomein Het Loo - was er de behoefte om op geheel eigen wijze de - toen nog - Koninginnedagen te vieren. Veel personeelsleden hadden kenbaar gemaakt zich in dit kader te willen verenigen. De doelstelling van het Comité was om de gezinnen van de personeelsleden de gelegenheid te geven het jaarlijkse Koninginnefeest te vieren in de buurtschappen Gortel en Niersen. In 2004 is het comité een vereniging geworden. Nadat men het feest aanvankelijk om en om in de respectievelijke buurtschappen hield, wordt er tegenwoordig jaarlijks een prachtige feestweide met feesttent en andere toebehoren opgebouwd aan de Elspeterweg. Voor een indruk van dit evenement zie de fotoreportage van Koningsdag editie 2019 en de videoreportage van Koningsdag editie 2019.

Natuur en recreatie

- Met Trage Tocht Gortel-Niersen (16 km) maak je een stevige boswandeling op de Veluwe door de Kroondomeinen, rond de in de titel genoemde zeer kleine woonenclaves, met 16 km rust en stiltegarantie. De buurtschap Gortel bestaat uit niet meer dan een vijftigtal inwoners. De bewoners hebben van oudsher een sterke binding met het koningshuis. De meeste mensen uit deze omgeving vonden werk in het Kroondomein en het koninklijk huis. Tot het eind van de 19e eeuw waren de meeste bossen en heidevelden op de Veluwe gemeenschappelijk bezit. In de jaren tussen 1900 en 1915 hebben koningin Wilhelmina en Prins Hendrik een groot bos- en heidegebied aangekocht. In 1959 schonk Wilhelmina het bezit aan de staat. Gebruik blijft echter aan de kroondrager en sindsdien was het gebied 'kroondomein'. De Koninklijke Houtvesterij is vermaard om het wild; hier leven edelherten, reeën en wilde zwijnen. Niersen wordt voor het eerst omstreeks 1335 vermeld als de 'marka Niirsen'. Vanaf de middeleeuwen combineerde men hier schapenhouderij en akkerbouw. Het gehucht is sinds 1900 niet meer groter geworden. Deze wandeling kan in de periode van 15 september t/m 25 december niet gelopen worden, dan zijn de bossen op slot. Gortel is met OV niet bereikbaar.

Links

- Belangenvereniging: - Inwoners van deze buurtschap en buur-buurtschap Gortel hebben in 2010 de Vereniging Gortel Niersen opgericht. De vereniging wil het bijzondere karakter van de buurtschappen met een rijke historie behouden. De vereniging wil samen met o.a. het Kroondomein en de gemeente Epe periodiek overleggen over de toekomst van de omgeving. "We kunnen als klankbord fungeren. Ook hebben inwoners aangegeven graag enkele houtwallen terug te zien. Daar willen we zelf ook wel de handen voor uit de mouwen steken", aldus voorzitter Herman Arentsen. Sommige landschapselementen zullen worden hersteld. Zo heeft het Kroondomein plannen voor het herstel van een aantal oorspronkelijke waterputten.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)