Status

Nieuw Beerta is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Oldambt. T/m 1989 gemeente Beerta. In 1990 over naar gemeente Reiderland, in 2010 over naar gemeente Oldambt.

Naam

In het Gronings
De Hörn.

Spelling
Nieuw Beerta wordt soms met koppelteken geschreven, maar de formele spelling - bijv. in het postcodeboek, in de gemeentelijke basisregistratie BAG en op de plaatsnaamborden - is tegenwoordig zonder koppelteken.

Oudere vermeldingen
Nieuw Beerte, Beerster-Hamrik, Beertster Hamrik, Beertster-Hamrik, ca. 1660 Beerter hamrick, 1781 Beerster Hamrik, 1822 'Beerster hamrik of Nieuw-Beerta'. Het schoolmeesterrapport 1828 spreekt zowel van Nieuw Beerta als van 'de Nieuwe Beerta', 'of Beerster-hamrik'. Bij de Volkstelling van 1840(1) is onder de gemeente Beerta sprake van de plaatsnaam zonder koppelteken, en in de alfabetische lijst onder de N is sprake van de naam mét koppelteken... Volgens het handboek Documentatie Postinrichtingen is in 1851, bij de oprichting van het hulppostkantoor, sprake van de spelling Nieuwe Beerta. Kort erna, in of kort voor 1855, rept PTT-circulaire 499 van een spellingswijziging naar Nieuw-Beerta. Hoewel de poststempels spellingswijzigingen doorgaans strikt volgden, is in ieder geval in 1856 (en wellicht ook later, dat weten we nog niet) nog een naamstempel in gebruik met de spelling Nieuwe-Beerta met 'Nieuwe' dus, én koppelteken (zie afbeelding).

Naamsverklaring
Hamrik is een plaatselijke aanduiding voor een polder, bij Beerta.(2)

Familienaam
Er blijken ook personen te zijn met de achternaam Nieuwbeerta. Het ligt voor de hand dat de voorouders van deze mensen uit het gelijknamige dorp afkomstig waren. De meeste mensen met deze achternaam - in totaal zijn het er slechts ca. 25 - wonen nog altijd in de provincie Groningen. Opvallend is dat enkele personen de b als hoofdletter in hun achternaam hebben.

Ligging

Nieuw Beerta ligt NO van Beerta, rond de Hoofdweg, en is een langgerekt streekdorp met in het midden een bescheiden komvorming.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Nieuw Beerta 88 huizen met 753 inwoners. Tegenwoordig tellen we in het gemeentelijke adresbestand ca. 70 huizen in dit dorp. Het aantal inwoners is ons niet duidelijk; wij hebben een tabel waar 240 in staat, wat in relatie tot het huizenaantal aan de hoge kant is, in de Dorpsvisie staat ca. 120, wat in verhouding weer erg laag is. Statistisch zou het, uitgaand van gemiddeld 2,5 mensen in een huis in een dorp, rond de 170 moeten zitten.

Geschiedenis

Begintijd tot medio 19e eeuw
Nieuw Beerta is een dijkdorp, ontstaan na de voltooiing van de Schanskerdijk in 1657, op de plek van het verdronken dorp Wynedaham. In 1509 stond bijna het gehele Woldambt onder water. Het water was zo ver opgerukt, dat de kerk van Beerta verplaatst moest worden. Na 1509 begon men het land weer in te polderen. In 1665 was de bevolking van de Beertster Hamrik zo toegenomen, dat er een eigen kerkelijke gemeente gevormd kon worden. De grond was mogelijk nog niet goed ingeklonken want het eerste kerkgebouw uit 1666 moest al in 1689 worden afgebroken. Door een pestuitbraak in dezelfde tijd kon men pas in 1696 een nieuw gebouw neerzetten. Omstreeks 1770 werd een toren toegevoegd. Halverwege de 19e eeuw voldeed het gebouw niet meer. In 1856 bouwde architect en aannemer E. van der Voort uit Winschoten een nieuwe kerk die, om de graven te sparen, verder westelijk op het kerkhof werd geplaatst. (bron: website kerk Nieuw Beerta)

Hulppostkantoor
Het dorp krijgt per 1-2-1851 een hulppostkantoor.

Opkomst en neergang van de 'Graanrepubliek'
De bloeitijd van het dorp ligt in de midden van de 19e eeuw. De fraaiste boerderijen dateren uit die periode. In de 19e eeuw komt namelijk met de stijgende graanprijs de akkerbouw in dit gebied op. De boeren profiteren hiervan en worden schatrijk. Deze rijkdom is nog te zien aan de grote boederijen die deze ‘herenboeren’ hebben laten bouwen. Vanaf het eind van de 19e eeuw treedt het verval in. Dat gaat gepaard met een felle strijd tussen landarbeiders en boeren. De tegenstelling tussen de boeren en de landarbeiders wordt steeds groter. De lonen worden laag gehouden en de werktijden zijn lang (56 uur per week). De mechanisering van de landbouw zorgt er nog eens voor dat veel arbeiders overbodig worden en worden ontslagen.

In 1929 vindt in dit gebied de grootse landarbeiderstaking plaats die Nederland gekend heeft. Er wordt ruim 5 maanden gestaakt door arbeiders uit het Oldambt. De lonen zijn door de dalende graanprijzen steeds verder gedaald naar het niveau van voor 1914 en de arbeidstijd is verhoogd naar 56 uur. De stakingen worden hard neergeslagen. Stakers worden door hun werkgevers aangeklaagd en uit hun woning gezet. Onder invloed van deze sociale tegenstellingen groeit de aanhang van de Communistische Partij in dit gebied sterk. De - overigens onbewoonde - Hamer en Sikkellaan, die loopt ten westen van Nieuw Beerta naar de buurtschap Kostverloren, is een van de herinneringen aan deze tijd. Het verhaal over de welvaart die het graan in de 19e eeuw brengt in het Oldambt en de opkomst van het communisme is prachtig beschreven in het boek van Frank Westerman: De Graanrepubliek. Omdat het dorp qua werkgelegenheid geen alternatieven heeft te bieden, is een groot deel van de arbeiders uit de streek weggetrokken.

Dominee Bas Ader
Op 20 november 1944 fusilleren de Duitsers aan de rand van Rhenen en Veenendaal 6 verzetsstrijders als vergelding voor een neergeschoten Duitser. Een van hen was de hervormde predikant Bas Ader uit Nieuw Beerta, die meer dan 200 joden heeft gered. Het dagboek dat zijn vrouw, Johanna Adriana Ader-Appels, gedurende de oorlog in het diepste geheim bijhield, vormde de basis voor het boek dat ze over die jaren schreef, ‘Een Groninger Pastorie in de Storm’ geheten. Het boek beleefde dertien drukken, is vertaald in het Duits en Fins en onlangs in het Engels onder de titel ‘House of Defiance’. Zoon Bas Jan Ader wordt een icoon van de Nederlandse kunst.

Vader en zonen Zijlker
Nieuw Beerta heeft in de 19e eeuw drie landelijk bekende notabelen voortgebracht, namelijk Jan Freerks Zijlker en twee van zijn zonen. - Jan Freerks Zijlker was evenals zijn vader een landbouwer. Hij had van 1829 tot 1861 een landbouwbedrijf van ca. 60 hectare. Daarnaast was hij actief in de politiek. In 1830 werd hij gemeenteraadslid van Beerta en in 1847 lid van de Provinciale Staten van Groningen. Twee jaar later werd hij verkozen tot Kamerlid, wat hij tot 1867 blijft. In Den Haag kijken mede-Kamerleden hem een beetje met de nek aan. Hij hekelt de ellenlange redes in het parlement, die hij betitelt als ’babbelkoorts’. Zijn collega’s duiden hem aan als ’ongeletterd medelid’. De stenograaf van de Kamer typeert hem als ’een lange, gebruinde, door zijn sterk dialect onverstaanbare landman’. Slechts met één lid kan hij het vinden, en niet de minste, namelijk Johan Rudolf Thorbecke, de grondlegger van de parlementaire democratie van de Grondwet van 1848. Zijlker nodigt Thorbecke uit voor een bezoek aan zijn dorp, wat ook gebeurt, in augustus 1851. De Beertsters onthalen Thorbecke feestelijk en steken de vlag uit.

Zoon Derk de Ruiter Zijlker (hij neemt de achternaam van zijn moeder aan) treedt in de voetsporen van pa en wordt ook Kamerlid. Maar hij maakt meer naam als rechter en als antimilitarist. Hij pleit voor het afschaffen van het leger. In 1870-1871 woedt de Frans-Duitse oorlog en dat zet de beroemde Franse schrijver Victor Hugo er toe aan de Vredebond op te richten. Derk de Ruiter Zijlker sluit zich hierbij aan.

Zoon Aeilko Zijlker - naar wie het sinds 2013 voormalige dorpshuis is genoemd - verlaat Nieuw Beerta op zijn 20e en vertrekt naar Nederlands Indië, waar hij administrateur wordt van de Oost-Sumatra Tabak Maatschappij. Als hij een uitstapje maakt naar Noord Sumatra en daar in een tabaksschuur moet schuilen voor onweer, valt hem op dat de opzichter bijlicht met een helder brandende toorts. De fakkel is besmeerd met een soort ’aardwas’, gevonden op het water van plassen en poelen. Zijlker herkent de ’aardwas’ als olie en weet met moeite een kapitaal van 1,3 miljoen bijeen te vergaren om te gaan boren. Vlak voor zijn vroege dood in 1890 is hij mede-oprichter van de Koninklijke Nederlandse Petroleum Maatschappij, de voorloper van de Shell.

Recente ontwikkelingen

- Buurten zijn de haarvaten van de samenleving. Lokale organisaties waarbij buurtbewoners elkaar ontmoeten zijn van grote waarde voor de samenhang en veiligheid van Nederland. Vandaar dat het Oranje Fonds extra investeert in buurten. Het Fonds doet dit op allerlei manieren. Het is betrokken bij Burendag en investeert in activiteiten en accommodaties. En in buurten waar de Straatprijs van de Nationale Postcode Loterij valt, verblijdt het Oranje Fonds een organisatie met het Buurtcadeau. Zo hebben ook alle omwonenden langdurig profijt van de Straatprijs.

In 2017 is de Straatprijs gevallen in Nieuw Beerta. Daarom heeft het Oranje Fonds het lokale Dorpsbelang in september 2018 verrast met een Oranje Fonds Buurtcadeau ter waarde van 3.000 euro. Dorpsbelang is daar uiteraard blij mee, en weet er ook al een goede bestemming voor: "Het geld van het Oranje Fonds gaan wij investeren in diverse voorzieningen ten bate van de dorpsbewoners. We gaan een feestelijke ontbijtsessie organiseren voor alle inwoners en we gaan het dorp verrijken met (speel)voorzieningen voor jong en ouder", stelde voorzitter Ton van den Boomgaard bij het bekend worden van de toekenning van de prijs.

- Bij agrariërs is Nieuw Beerta vooral bekend van proefboerderij Ebelsheerd. Het praktijkonderzoek op dit bedrijf is vooral gericht op granen, koolzaad en suikerbieten. Daarnaast is in het dorp het laboratorium van SPNA (Stichting Proefboerderijen Noordelijke Akkerbouw) gevestigd. In dit laboratorium worden aanvullende onderzoeken verricht ter ondersteuning van het praktijkonderzoek.

- Dorpshuis het Aeilko Zijlkerhuis (Oostlaan 1) heeft in 2013 de deuren gesloten. Als reden geeft het stichtingsbestuur van Dorpsvereniging Nieuw Beerta aan dat de gemeentelijke lasten het bestuur fataal zijn geworden en daarmee de sluiting heeft bezegeld. Het dorpshuis is aan de gemeente te koop aangeboden, maar het college ziet hier van af. "We hebben al te veel vastgoed in bezit", aldus wethouder Bard Boon. Boon vindt het niet terecht dat de gemeente de schuld krijgt van de sluiting. Hij wijst ook naar de lokale bevolking. "Als mensen uit het dorp geen of te weinig gebruik maken van het dorpshuis moeten ze ook naar zichzelf kijken. Mensen kunnen met elkaar ook iets in stand houden. Blijkbaar is daar geen animo voor en zoeken mensen elders hun vertier." (bron: DvhN, 11-1-2013) Overigens lezen we hier een visie van een lokale partij die vindt dat het dorpshuis wél door de gemeente gesteund had moeten worden. Het pand is in 2014 verbouwd en herbestemd tot woning, atelier en expositieruimte.

- "De brochure 'Dorpsvisie Nieuw Beerta 2017-2027' (zonder datum, vermoedelijk daterend uit 2017, red.) vormt een actualisering van de 'Nieuw Beerta. Dorp van boeren en buitenlui', een uitgave in het kader van de Provinciaal OmgevingsPlan-pilot 2008. De POP-pilot was een goede aanleiding om als dorpsbelangen vaker met de dorpsbewoners om tafel te gaan en de leefbaarheidsthema’s dorpsbreed te bespreken. Inmiddels is een aantal jaar verstreken, het oorspronkelijke dorpshuis is een woning geworden en het dorp is een beschermd dorpsgezicht geworden.

Een aantal inwoners heeft (als opvolgers van de voormalige dorpsvereniging) het initiatief genomen de belangen van het dorp wederom te behartigen en een hernieuwde aanzet te geven voor deze vernieuwde dorpsvisie. Zij vormen momenteel een dorpsvereniging in oprichting. Voorafgaand aan het opstellen van deze visie heeft (in 2016) een dorpsbijeenkomst plaatsgevonden. Op basis hiervan en een werksessie met de toenmalige werkgroep en een klankbordgroep uit het dorp is deze visie opgesteld. De gemeente Oldambt heeft de ambitie dorpsvisies te gebruiken als basis van haar beleid in de komende jaren. Het bestuur van de gemeente ziet vele goede initiatieven in de gemeente. Deze brochure is opgesteld ten behoeve van de dorpsvisie van Nieuw Beerta." Aldus een citaat uit de brochure.

Bezienswaardigheden

- De dorpskern is een beschermd dorpsgezicht, ongetwijfeld vanwege o.a. de 11 rijksmonumenten. Naast de kerk zijn dat nog 8 kapitale boerderijen en villa's. Maar daar zijn er nog veel meer van in het dorp: afbeeldingen en recente bewoningsgeschiedenis van de monumentale boerderijen in Nieuw Beerta.

- Uitvoerige beschrijving in tekst en beeld van het 'kasteeltje' op Hoofdweg 81.

- De huidige Hervormde (PKN) kerk dateert uit 1856. Voor de hieraan voorafgaande eeuwen op kerkelijk gebied, zie het hoofdstuk Geschiedenis. De kerk is een zogeheten waterstaatskerk en behoort daarmee tot de kerken die in de periode 1824-1875 zijn gebouwd met steun van de rijksoverheid. In de jaren tachtig van de 20e eeuw is een beperkte restauratie uitgevoerd, waarbij o.a. in 1985 een nieuwe klok in de toren is aangebracht. Kerkelijk gezien behoorde het dorp sinds 1970 weer bij Beerta, waarna in de jaren tachtig het Samen op Weg-proces (SoW) en daarmee de vorming van SoW-gemeente Reiderland (later PKN) op gang kwam. In dat kader zijn in de loop der jaren diverse kerken in de regio aan de eredienst onttrokken. Zo zijn de kerkgebouwen in Beerta en Nieuw Beerta in september 2003 overgedragen aan Stichting Oude Groninger Kerken. Als je de kerk, die niet meer voor de eredienst in gebruik is, wilt bezichtigen, kun je een sleutel halen bij S. Bruinsma, Hoofdweg 47, tel. 0597-521452 of A. van Wieringen, Kerkhoflaan 3, tel. 0597-521251.

Het kerkorgel is het enige Hardorff-orgel in de provincie Groningen. Het is gebouwd in 1857 en verkeert nagenoeg nog in de originele staat. Het is een voor Groningen uniek orgel, want anders dan zijn in Groningen actieve collega's bleef de Friese fa. Hardorff volop trouw aan de traditie. Daardoor is in zijn orgels de 18e-eeuwse orgelklank heel lang herkenbaar gebleven. Het instrument is bovendien in ruim anderhalve eeuw weinig aangetast door ingrepen van orgelbouwkundige aard. - Het orgel is in 2015 gerestaureerd. - Gelukkig zijn eerdere ondeskundige restauratiepogingen in de jaren tachtig en negentig op tijd tegengehouden.

- Oorlogsmonument op de hoek Hoofdweg / Molenlaan.

- Langs de Groninger Waddenkust zijn van 2009 tot 2016 ca. 50 zogeheten Verhalenbanken - ook wel Social Sofa's en mozaïekbanken genoemd - geplaatst. Inwoners van dorpen uit deze regio hebben zich hiervoor aangemeld en bedachten zelf onderwerpen voor de verhalen van hun eigen bank. Kunstenaars maakten hier vervolgens ontwerpen van voor het mozaïek. De massief betonnen banken, die ca. 1700 kilo wegen, zijn door vrijwilligers uit de dorpen bekleed met glasmozaïek. De bank van Nieuw Beerta is in 2016 geplaatst, bij de kerk (zie foto).

- Aan de Hamer en Sikkellaan bevindt zich het KNMI-weerstation Nieuw Beerta.

Evenementen en activiteiten

- Op 4 mei Dodenherdenking bij het oorlogsmonument.

Landschap, natuur en recreatie

- Het Ommetje Nieuw Beerta is een klein ommetje om de kerk langs 'de weg van het graan'.

- In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw zijn naar aanleiding van diverse ruilverkavelingen op verschillende locaties in Groningen dorps- en ruilverkavelingbossen aangeplant. Deze bossen zijn aangelegd ter verfraaiing van het landschap en voor recreatieve doelstellingen. Het dorpsbos van Nieuw Beerta bestaat uit twee bosopstanden die zich bevinden aan de noord- en zuidkant van het dorp. Het gezamenlijk oppervlak van beide bossen bedraagt circa 4,5 hectare. Hoofdboomsoort in dit bos is Es, andere boom- en struiksoorten die voorkomen zijn onder meer Eik, Hazelaar, Sleedoorn, Meidoorn en Laurierwilg.

Beeld

- Oude ansichten van Nieuw Beerta.

- Filmpje met monumentale boerderijen in Nieuw Beerta en Drieborg.

- Filmbeelden van iemand die op de fiets door Nieuw Beerta gaat.

Links

- Belangenorganisatie: - Blijkens het eerste bericht in het hoofdstuk Recente ontwikkelingen is er kennelijk (weer) een Dorpsbelang Nieuw Beerta. Voor zover ons bekend zijn zij nog niet met een website of -pagina op het internet aanwezig.

- Vrouwen: - Het 'e.o.' in de naam van Vrouwen van Nu afd. Nieuw Beerta e.o. wil zeggen dat de leden ook uit omliggende dorpen afkomstig zijn, met name Beerta, Drieborg, Finsterwolde en Bellingwolde. De afdeling heeft ca. 50 leden. De gemiddelde leeftijd ligt bij hen lager dan bij de meeste andere afdelingen. Het is een gezellige en actieve vereniging. Van september t/m april hebben ze 1x per maand een bijeenkomst in Buurthuis Noorderlicht te Drieborg. Op deze avonden worden er sprekers uitgenodigd die hen over diverse onderwerpen iets vertellen en/of laten zien. Met de Kerst wordt er een avond ingevuld door het ééndagsbestuur en 1 x per jaar wordt er een activiteit georganiseerd waarbij ook de partners welkom zijn. Voor wie van meer activiteiten houdt kan zich aanmelden bij de creatiefgroep of deelnemen aan de leerzame en leuke excursies georganiseerd door de reiscommissie. Ook de provinciale activiteiten georganiseerd door bijv. de Agrarische Commissie of de Commissie Wonen, kunnen gezamelijk worden bezocht. Je bent van harte welkom om een keer vrijblijvend een afdelingsavond te bezoeken.

- Zorg: - "De Woldenborghhoeve is een kleinschalige zorgaanbieder in de prachtige omgeving van de gemeente Oldambt, in het dorpje Nieuw Beerta. Wij bieden dagbesteding aan mensen met een afstand tot de reguliere arbeidsmarkt, die voornamelijk een indicatie hebben voor Begeleiding Groep vanuit de WMO of WLZ. De Woldenborghoeve kan maximaal 12 personen per dagdeel dagbesteding bieden en heeft hierdoor veel ruimte en tijd voor persoonlijke aandacht. De zorgboerderij biedt diverse activiteiten zoals paarden verzorgen, handwerken, schilderen, tekenen, houtbewerking etc."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Nieuw Beerta en idem kerk (het kerkhof is sinds lang niet meer in gebruik). Op de gemeentelijke begraafplaats vind je o.a. ook het graf van de fam. Ebels (man, vrouw en 3 kinderen) die bij de bevrijding om het leven zijn gekomen. Over hoe dat precies is gebeurd, doen verschillende verhalen de ronde. Daarover kun je meer lezen onder de link. - Lidmaten 1665-1811.

Geboren in Nieuw Beerta

- Naast de drie onder Geschiedenis beschreven heren Zijlker, heeft het dorp nog een bekende Nederlander voortgebracht, namelijk hoogleraar André Knottnerus (1951), die o.a. voorzitter van de Gezondheidsraad en van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid is geweest.

• 1. Alphabetisch register van alle bewoonde oorden des rijks (gebaseerd op de Volkstelling 1840, red.),
  Doorman, De erven
  , p.448, (1850)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)