Nieuwe Pekela

Plaats
Dorp
Pekela
Veenkoloniën
Groningen

gemeente_nieuwe_pekela_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Nieuwe Pekela anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Nieuwe Pekela anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Nieuwe Pekela

Terug naar boven

Status

- Nieuwe Pekela is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Veenkoloniën, gemeente Pekela. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1989.

- Wapen van de voormalige gemeente Nieuwe Pekela.

- Onder het dorp Nieuwe Pekela valt ook de buurtschap Kruiselwerk, en alleen voor de postadressen ook het dorp Boven Pekela, met de bijbehorende buurtschappen, en een klein stukje van het dorp Alteveer (wat op die pagina wordt toegelicht).

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1840 Nieuwe-Pekela.

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Nieuwe Pekela grenst in het Z aan Boven Pekela, in het W aan Ommelanderwijk, in het NW aan Zuidwending, in het NO aan Oude Pekela en in het ZO aan Alteveer, en ligt O van Wildervank, OZO van Veendam, Z van Scheemda, ZW van Winschoten en Blijham, WNW van Wedde, NW van Onstwedde en Vlagtwedde, N van Stadskanaal en NO van Gieterveen, Gasselternijveen en Gieten.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Nieuwe Pekela, die alleen het gelijknamige dorp omvat, 555 huizen met 4.048 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.600 huizen met ca. 4.000 inwoners. In sommige statistieken staat 4.600 inwoners, wat komt omdat, zoals onder Status vermeld, Boven Pekela voor de postadressen en daarmee voor diverse statistieken ook 'gemakshalve' onder het dorp valt.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Nieuwe Pekela heeft 20 rijksmonumenten.

- De Evangelisch-Lutherse (PKN) kerk in Nieuwe Pekela (Abraham Westersstraat A1) dateert oorspronkelijk uit 1762. Omdat de inwoners van Pekela lang moesten reizen en het Amsterdams Consistorie geen geld wilde geven, organiseerde een deel van de gemeente in Winschoterzijl collectereizen naar Duitse geloofsgenoten. Van de opbrengst werd op de grens van Oude en Nieuwe Pekela aan het Pekelderdiep een stuk grond aangekocht, waarop de Lutherse kerk is gebouwd. Op 22 april 1865 brandde de kerk af waarna deze datzelfde jaar nog op 17 december opnieuw werd ingewijd. De kerk stond nu verder van de weg af en was gedraaid richting het Pekelderdiep.In 1924 is een loods van kartonfabriek Wilhelmina aangekocht en gerestaureerd tot verenigingsgebouw.

De Lutherse kerk is een zaalkerk. Het aan de voorkant witte kerkgebouw heeft een opengewerkte dakruiter met twee geledingen en een houten lantaarn. In 1890 is de pastorie, die eerst voor het gebouw stond, afgebroken en naast de kerk herbouwd. Achter het pand ligt het in 1899 gerealiseerde kerkhof. Het kerkhof van de Lutherse gemeente in Nieuwe Pekela is het enige Lutherse kerkhof in Nederland waar nog mensen worden begraven. Er liggen meer dan 1000 overledenen begraven, waaronder ca. 260 kinderen beneden de tien jaar. Het huidige orgel is in 1868 gebouwd door Petrus van Oeckelen. Bij de restauratie in 1926 is in de kerk een houten plafond aangebracht, zijn de muren hersteld en komt er een podium in plaats van de preekstoel. Bij de laatste restauratie, eind jaren zeventig, zijn de huidige banken in de kerk geplaatst. Aan weerszijden van het gebouw hangen glas-in-loodramen.

- In 1849 woonden in Nieuwe Pekela 4.228 mensen, waarvan 404 Rooms Katholieken. Deze katholieken moesten telkens anderhalf uur lopen naar de kerk in Oude Pekela. In 1855 is daarom aan de aartsbisschop van Utrecht - Monseigneur J. Zwijsen - verzocht om een kerk in het dorp te mogen bouwen. In 1862 komt er een kerkzaal van 20 bij 10 meter, met spitsboogvensters en een klein houten torentje. De kerk bleef aanvankelijk een hulp- of bijkerk van de kerk in Oude Pekela. In 1868 wordt het een zelfstandige parochie, die wordt gewijd aan St. Bonifatius. Tot aan de Tweede Wereldoorlog kwamen met regelmaat geestelijken, waaronder paters Redemptoristen, uit het hele land voor “geestelijke oefening” of “missie”. Iedere parochiaan was verplicht hieraan deel te nemen.

Tijdens de oorlog hebben de kerk en de pastorie schade opgelopen door rondvliegend hout en ijzer, na het opblazen van de brug er tegenover op 10 mei 1940. In 1943 is de torenklok weggehaald en geplaatst in de toren van de RK kerk in Lettele (Overijssel) om daar dienst te doen als alarmklok. In 1944 zijn na een huiszoeking in kerk en pastorie de koster en een onderduiker meegenomen en vermoord. In 1945 is weer een huiszoeking verricht door de SD’ers. Een van deze SD’ers was een “goede katholiek die meermalen in het geheim in de pastorie en in de kerk kwam en dan de H. Sacramenten ontving”. Op 13 april 1945 is Nieuwe Pekela bevrijd. Direct na de oorlog haalde pastoor Ter Berge de torenklok terug uit Overijssel. Deze klok wordt echter niet meer gebruikt; hij is te beschadigd. Na diverse her- en verbouwingen was op 19 maart 1988 in de laatste viering in de oude kerk. De kerk was financieel niet langer meer te onderhouden en daarom werd besloten tot afbraak en de bouw van een nieuwe kerk. De huidige RK St. Martinuskerk (Jan R. Stuutstraat F9) is op 23 september 1989 in gebruik genomen. (bron: Heilige Norbertusparochie, waar de kerk en geloofsgemeenschap tegenwoordig onder vallen)

- Molen De Zwaluw (Molenstraat 37) is een korenmolen, gelegen aan het Pekelderdiep in Nieuwe Pekela. De molen is in 1891 gebouwd en is decennialang in bezit geweest van de molenaarsfamilie Pot. De molen is sinds een restauratie in de jaren zeventig in gebruik voor het professioneel malen van diervoeders. Rond de molen is een bedrijf gericht op diervoeders ontstaan. De familie Pot, die nog altijd korenmolen De Hoop in Kropswolde in bezit heeft, heeft de molen in 2003 overgedaan aan de huidige eigenaar, Stichting Molen De Zwaluw. De molen is enkele jaren geleden gerestaureerd en is een van de weinige overgebleven ronde stenen molens in Noord-Nederland.

- Begraafplaats van de Lutherse gemeente.

- Het Kapiteinshuis is gevestigd in een in 1799 in opdracht van kapitein Kornelis Jans Boon gebouwde woning. In Nieuwe Pekela staan nog 3 oude Kapiteinshuizen op een rij. Eén daarvan is ingericht als museum om de herinnering aan de Pekelder zeevaart levendig te houden. Het Kapiteinshuis ontstond in een periode dat de Veenkoloniale Zeevaart een eerste bloeiperiode doormaakte. Turf was in 1800 al lang niet meer de belangrijkste bron van inkomsten voor de schippers. Uit de turfvaart had zich inmiddels de Veenkoloniale Zeevaart ontwikkeld. Men voer op bestemmingen rond de Oostzee, op Engeland en het Middellands Zeegebied.

Zo passeerden in 1792 reeds 305 Pekelder schepen de Sont. Pekela stond daarmee op een goede tweede plaats. Amsterdam telde 534 passages en vanuit de stad Groningen passeerden 197 schepen de Sont. In het Kapiteinshuis maak je kennis met de vele voorwerpen die herinneren aan de bloeiperiode van de Veenkoloniale zeevaart. Het huis heeft nog steeds de authentieke indeling met een betegelde voorkamer en hal. Bovendien zijn op de nabijgelegen begraafplaats van de Hervormde kerk nog enkele bijzondere graven te vinden die herinneren aan de zeevaart.

- "Sinds 1875 bevindt Stoomhoutzagerij Nooit Gedacht zich op J.F. Stuutstraat 6 te Nieuwe Pekela, een uniek complex dat tot 1992 onder leiding van de familie Schuring in bedrijf is geweest. Het unieke van deze houtzagerij is dat er eigenlijk sinds het begin van de vorige eeuw nauwelijks veranderingen zijn geweest aan het oorspronkelijke ontwerp; behalve een aanbouw uitgevoerd in de jaren twintig is een groot deel nog altijd in oorspronkelijke staat, waarbij ook de uit 1915 daterende stoommachine nog steeds aanwezig is. Daarnaast is de houtzagerij onderdeel van een uitgebreid complex waaronder de directeurswoning, een dienst-/knechtenwoning, houtopslag en een schoorsteenpijp. Op het terrein zelf is nog een deel van het smalspoor voor het vervoer van hout aanwezig. In 2003 is het gehele complex op initiatief van Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland (SIEN-N) op de Rijksmonumentenlijst geplaatst onder complexnummer 520979, en bestaat uit vijf complexonderdelen, te weten: nr. 520980 stoomhoutzagerij; nr. 520981 directeurswoning; nr. 520982 dienstwoning/knechtenwoning; nr. 520983 schoorsteenpijp; nr. 520984 houtschuur.

Het complex is inmiddels verdeeld over twee particulieren. De directeurswoning heeft achterstallig onderhoud en is inmiddels overgegaan op een nieuwe eigenaar die het voornemen heeft om de woning te restaureren. De toestand van de rest van het complex is in ernstige mate verslechterd; wind en regen krijgen steeds meer vrij spel en het gevaar van volledige instorting komt in snel tempo dichterbij. Daarnaast vormt de kans op schade door vandalisme, diefstal en brandstichting ook een serieuze bedreiging. Het zou een gemiste kans zijn om dit prachtige stukje Nieuwe Pekela te verliezen. De stoomhoutzagerij kan voor de gemeente Pekela een prachtig uithangbord worden en mede op een positieve manier de gemeente op de kaart zetten. De mogelijkheden om dit monument in gerestaureerde staat te exploiteren zijn legio. Door de unieke ligging aan het Pekelder Hoofddiep en de ligging ten opzichte van Ommelanderwijk, Veendam en Stadskanaal is dit een bij uitstek geschikte locatie voor toerisme en recreatie, het houden van diverse fairs, workshops etc. zonder dat hierbij het authentieke karakter verloren gaat.

Verder kan de stoomhoutzagerij ook op het gebied van educatie een belangrijke taak vervullen; hier vindt de verwerking van een ruwe boomstam tot planken plaats, maar ook de verdere verwerking tot een bruikbaar eindproduct is hier te aanschouwen. Het is voor jong en oud de perfecte plek om kennis te maken met de houtbewerking zoals dit bijna 150 jaar geleden op ambachtelijke wijze plaats vond. - Hier kun je het rapport 'Van dik hout zaagt men planken' uit 1999 downloaden. Dit rapport vormde de basis van de huidige rijksmonumentenstatus. Zoals hierboven reeds vermeld wordt het complex van Stoomhoutzagerij Nooit Gedacht te Nieuwe Pekela bedreigd in haar voortbestaan en wij, Stichting Houtzagerij Nooit Gedacht, willen dan ook graag deze houtzagerij aankopen, restaureren, weer in bedrijf stellen en als werkend museum voor iedereen toegankelijk maken. Op onze website kun je lezen wat onze missie is en waar wij voor staan, en bovenal hoe je ons met een donatie financieel kunt ondersteunen om dit doel te bereiken." (bron: Stichting Houtzagerij Nooit Gedacht) Ook Heemschut, een vereniging die zich inzet voor behoud van erfgoed, heeft in augustus 2020 bij de gemeente aandacht gevraagd voor deze problematiek.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Nieuwjaarsduik.

- De Schutsemarkt (2e zaterdag in juni) is een begrip voor de Pekelder en omliggende bevolking. Deze jaarmarkt, met standhouders uit diverse windstreken en plaatselijke verenigingen, wordt omgeven door diverse activiteiten voor jong en ouder. Zoals live muziek, museum 't Kapiteinshuis is de gehele dag geopend, Ruitervereniging NIOP houdt op deze dag in het Boekhovenpark haar jaarlijkse Concours Hippique, en vele andere leuke activiteiten.

Terug naar boven

Beeld

- Slideshow met oude ansichtkaarten van Nieuwe Pekela en Oude Pekela.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Nieuwe Pekela (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Muziek: - Groninger Christelijk Mannenkoor Albatros, voortgekomen uit de gelijknamige sigarenfabriek in Nieuwe Pekela, is opgericht in 1932. De initiatiefnemers hebben niet kunnen bevroeden dat het fabriekskoor van toen zou uitgroeien tot een mannenkoor met zangers uit de wijde regio, een koor dat inmiddels tot de nationale top mag worden gerekend. Een veel gevraagd en gewaardeerd ensemble. Het hoge niveau is mede de verdienste van dirigent Anton Stulp. Deze professional schenkt bijzonder veel aandacht aan de zangtechnische aspecten. Uitspraak, dynamiek, zuiverheid, ademtechniek enz. In 1972 is de voormalige Doopsgezinde kerk in eigendom verworven. Met veel zelfwerkzaamheid is de kerk veranderd in een uitstekende repetitie- en concertruimte. In 1984 is de vergader- en verblijfsruimte achter het bestaande gebouw gerealiseerd. In 2003 is de kerk volledig gerestaureerd.

- Sport: - Sinds 2010 heeft Judoschool Wouter Meijer een vestiging in Nieuwe Pekela. Uit de jonge jeugd groepen heeft de club vele resultaten geboekt. De doelstelling van de judoschool is dat alle judoka's met ontzettend veel plezier kunnen sporten op hun eigen niveau. Deze locatie heeft ongeveer 40 leden, plus een grote enthousiaste groep vrijwilligers waar we ontzettend trots op zijn. Samen met hen organiseren we ieder jaar het Dutch Open Teams in Martini Plaza Groningen. Je mag de eerste 3x gratis meedoen om te kijken of judo ook iets voor jou is. "Mijn naam is Wouter Meijer. Ik ben in bezit van de 3e Dan Judo en het diploma Trainer/Coach B van de Judo Bond Nederland en het NOC-NSF. In de regio ben ik een van de weinige trainers die dit hoogste lesgeef diploma bezit. Mijn passie voor judo is ontstaan als wedstrijdjudoka van Judovereniging Zempo in Oude Pekela, waar ik inmiddels terug ben als hoofdtrainer. De passie voor judo wil ik graag overbrengen naar mijn judoka's. Naast de judolessen bij deze verenigingen en de judovereniging in Bellingwolde geef ik training op het Regionale Training Centrum in Emmen. Dit is de plek waar jong talent 3 ochtenden per week training volgt."

- Zorg: - "Clockstede is een verpleegcentrum in Nieuwe Pekela. Je kunt er opgenomen worden als zelfstandig wonen niet meer mogelijk is. In Clockstede staan wonen en welbevinden voorop. Oosterlengte biedt in Clockstede warme zorg in een huiselijke omgeving. Verhuizen naar een verpleegcentrum is een grote verandering. Gelukkig kunnen er ook veel dingen hetzelfde blijven. We geven je graag de ruimte om zo veel mogelijk te blijven leven zoals je gewend bent. Bijvoorbeeld door mee te doen aan de dagelijkse dingen als eten koken. We maken samen het ontbijt, de koffie en de warme maaltijd klaar. Eten en koffie en thee drinken doen we gezamenlijk, in de huiskamer. Als je op jezelf wilt zijn, kun je je terugtrekken in je eigen kamer. Je huisdier is in overleg ook welkom in Clockstede. Je moet wel zelf nog voor het dier kunnen zorgen. Wij zien je familie, vrienden, oude buren en kennissen graag komen in Clockstede. Doet je dochter altijd je haar? Regelt je zoon je papierwerk? Komt je vriendin elke week op bezoek en ga je samen naar een vast adresje om kleren te kopen als dat nodig is? Dat kan allemaal gewoon doorgaan! Je bezoek is de hele dag door welkom. Er zijn geen vaste bezoektijden. Bijna alles kan en mag."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Nieuwe Pekela RK, - idem Geref., - idem Herv. en - idem Luthers.

Reactie toevoegen