Nieuwerkerke Schutje is een voormalig dorp, thans buurtschap in de provincie Zeeland, op het schiereiland en in de gemeente Schouwen-Duiveland. Het was onder de naam Nieuwerkerke een zelfstandige gemeente t/m 1812.
Nieuwerkerke Schutje, boerderij
Nieuwerkerke Schutje, en de boer... hij hooide voort
- Nieuwerkerke Schutje is een voormalig dorp, thans buurtschap in de provincie Zeeland, op het schiereiland en in de gemeente Schouwen-Duiveland. Het was onder de naam Nieuwerkerke een zelfstandige gemeente t/m 1812. In 1813 over naar gemeente Kerkwerve, in 1961 over naar gemeente Middenschouwen, in 1997 over naar gemeente Schouwen-Duiveland.
- Wapen van de voormalige gemeente Nieuwerkerk (Schouwen) (bijzonderheid: het wapen werd in 1817 bevestigd, maar die bevestiging werd weer ongedaan gemaakt omdat de leges niet werden betaald. De gemeente was in 1817 immers al enkele jaren opgeheven). In 1950 werd het wapen van Nieuwerkerke Schutje opgenomen in het wapen van Kerkwerve.
- De buurtschap Nieuwerkerke Schutje valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Kerkwerve.
Terug naar bovenAlternatieve naam
De buurtschap wordt ook wel kortweg Schutje of 't Schutje genoemd.
Nieuwerkerke Schutje?
Gemeentearchivaris Huib Uil verklaart hoe het zit met de toevoeging van het woord 'Schutje': "Wie vraagt naar Nieuwerkerke, met de nadruk op de laatste letter, zal hier en daar gefronste wenkbrauwen zien. Wie er meteen op laat volgen: 'Ik bedoel Schutje', zal vaak te horen krijgen: 'Oh, bedoel je dát!' Nieuwerkerke is de enige plaats op Schouwen-Duiveland die beter bekend is onder een andere, veel eenvoudiger naam.
Dat Nieuwerkerke beter bekend is als Schutje, is vermoedelijk vanwege de aanwezigheid van een schutsluisje. Die variant heeft oude papieren want al vroeg werd het dorp aangeduid als Nieuwkerk-in-Schut of, zoals we het nu nog kennen, als Schutje. Die bijnaam is zo algemeen bekend dat de plaatsnaam op de plaatsnaamborden ter plekke enkele jaren geleden is veranderd in Nieuwerkerke Schutje." Uiteraard heeft het tijd nodig voor plaatsenlijsten en plattegronden dit ook hebben aangepast. Ook in de Topografische Atlas Zeeland (1) en op Google Maps staat vooralsnog 'gewoon' Nieuwerkerke.
Oudere vermeldingen
Aanvankelijk heet deze plaats 'gewoon' Nieuwerkerke en daarvóór Nieuwerkerk, zonder de toevoeging Schutje. Om verwarring met het nabijgelegen Duivelandse dorp Nieuwerkerk te voorkomen, werd er vaak de toevoeging (Schouwen) achter gezet.
Naamsverklaring
Het oorspronkelijke dorp Nieuwerkerke had een 'nieuwe kerk', dat wil zeggen dat de kerk een dochterkerk was van en jonger was dan die van het naburige Kerkwerve.
De buurtschap Nieuwerkerke Schutje ligt 1,5 km N van Kerkwerve, rond de kruising Taaijersweg / Heuvelsweg (N655) / Turelureweg.
Terug naar bovenIn 1840 omvat de buurtschap Nieuwerkerke Schutje nog 26 huizen en 140 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap nog slechts een handvol huizen rond de bij Ligging genoemde kruising.
Terug naar boven(dit hoofdstuk is geschreven door en © gemeentearchivaris Huib Uil van het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland)
"Van dorp naar buurtschap
Nieuwerkerke wordt als parochie in 1298 voor het eerst genoemd. De kerk die hier stond werd, net zoals die van andere kleine dorpen en gehuchten op Schouwen-Duiveland, na het beleg door de Spaanse troepen van Zierikzee in 1576 buiten gebruik gesteld en, voor zover verwoest, niet meer herbouwd. Het restant van de kerk is in de 18e eeuw afgebroken. De toren volgt in 1820.
Gemeente en heerlijkheid
Nieuwerkerke was vroeger een afzonderlijke gemeente. Dat is tot 1812 zo gebleven. Het dorpsbestuur telde een schout, vijf schepenen en een secretaris. Meestal was een van de grote boeren schout en collega’s van hem waren schepenen. Ook zal er wel eens een ambachtsman zijn geweest, die schepen mocht zijn. Zij bestuurden het dorp en spraken recht. Ze werden bijgestaan door een secretaris. Die functionarissen werden benoemd door de ambachtsheren. Een van de 18e-eeuwse heren was Gerard Anthony baron van Wassenaer van Alkemade.
School
Nieuwerkerke Schutje had, hoe klein ook, een eigen school. De predikanten in de 17e eeuw hebben sterk gepleit voor onderwijs en het is mede aan hun inzet te danken dat tot in de kleinste Zeeuwse dorpen een school kwam. Weliswaar werd er niet een heel jaar les gegeven, maar niettemin konden de kinderen in hun eigen dorp leren lezen, schrijven en rekenen. De laatste schoolmeester was Jacob van der Have (1768-1838). Telde Nieuwerkerke rond 1800 nog 189 inwoners en 40 leerlingen, later was dit aantal niet meer voldoende om de school geopend te houden.
Achteruitgang in voorzieningen en inwonertal
In veel opzichten was Nieuwerkerke Schutje georiënteerd op Kerkwerve. Bij die gemeente werd Nieuwerkerke in 1813 dan ook gevoegd. Dat lot werd gedeeld met het kleine Rengerskerke en het nog kleinere Zuidland. De inwoners gingen naar de kerk in Kerkwerve en daarom was een van de ouderlingen uit Nieuwerkerke afkomstig. Ondanks het verlies van die zelfstandige status bleef Nieuwerkerke nog lang in het bezit van een bescheiden middenstand, maar ook dat is al lang verleden tijd. De landbouw, die ook hier een grote rol speelde, verloor veel arbeidsplaatsen en daarom trokken tallozen weg. Dankzij de opkomst van het toerisme heeft Schutje nu een gelijknamige camping.
De naam Schutje heeft iets gemoedelijks in zich. Ook iets wat meteen verbonden wordt met iets dat klein is. Klein is Schutje zeker. In de loop der eeuwen is het inwoneraantal steeds verder teruggelopen (ook de Watersnood van 1953 heeft hier zijn tol geëist, zie foto). Veel perspectief om nog te groeien, is er niet. Dat hoeft ook niet, want de rust is een van de voordelen. De Heuvelsweg als snelle verbinding tussen Zierikzee en Brouwershaven die middendoor Schutje loopt, is de enige dissonant.
Dat uit een klein plaatsje grote dingen voort kunnen komen, wordt in Schutje bewezen. Hier richtte in 1927 C.H. van Oeveren zijn busonderneming op. Drie jaar later verhuisde het bedrijf naar Zierikzee waar het sindsdien een gerenommeerde onderneming is.
Opgravingen
In 1951 was Nieuwerkerke Schutje in het nieuws toen hier opgravingen plaatsvonden. In verband met de aanleg van de Heuvelsweg werd een deel van het kerkhof afgegraven. Wetenschappers van naam streken neer en lieten hun licht schijnen over de skeletten die hier werden gevonden. Een van hen was professor John Huizinga. Hij deed antropometrisch onderzoek, dat wil zeggen: hij mat de onderdelen van skeletten op. Vooral schedels hadden zijn interesse want daarmee konden rassen worden onderscheiden. Door vergelijking met schedels in andere landen en werelddelen kon inzicht worden verkregen in de trektochten. Door de mogelijkheden om genetisch materiaal te bestuderen, is dit allemaal al lang achterhaald. Al die wetenschappers werden belangstellend gevolgd. Jaren later wist een boer te verhalen dat er reuzen waren opgegraven. In werkelijkheid waren de skeletten bijna allemaal gemiddeld 1,65 meter lang."
- De voormalige begraafplaats is een rijksmonument (maar volgens de beschrijving onder de link hierna is daar bovengronds niet veel meer van te zien). - Er is uitvoerig onderzoek gedaan naar de vroegere begraafplaats van en de begravenen op Nieuwerkerke Schutje.
Reactie toevoegen