Noordgouwe is een dorp in de provincie Zeeland, op het schiereiland en in de gemeente Schouwen-Duiveland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1960. In 1961 over naar gemeente Brouwershaven, in 1997 over naar gemeente Schouwen-Duiveland.
Gemeente Noordgouwe in ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaarft.nl)
Actuele kaart van het dorpsgebied van Noordgouwe. Opvallend is dat dat er nog precies zo uitziet als 150 jaar geleden op de kaart hierboven. Vaak veranderen dorpsgrenzen namelijk wel door de jaren heen door grenscorrecties, maar hier dus niet.
Noordgouwe, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)
De Driekoningenkerk van de Protestantse Gemeente Dreischor-Noordgouwe in Noordgouwe
- Noordgouwe is een dorp in de provincie Zeeland, op het schiereiland en in de gemeente Schouwen-Duiveland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1960. In 1961 over naar gemeente Brouwershaven, in 1997 over naar gemeente Schouwen-Duiveland.
- Onder het dorp Noordgouwe valt ook de buurtschap Schuddebeurs.
- Wapen van de voormalige gemeente Noordgouwe.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1396 Noortgouda, 1637 Noortgow.
Naamsverklaring
Is evenals Gouda genoemd naar een water de Golda, dat reeds genoemd wordt in een in origineel bewaard gebleven schenkingsakte uit 976: super fluvium Golda. De naam betekent derhalve 'het goudkleurige water'.(1)
Noordgouwe ligt N van Zierikzee, ZO van Brouwershaven.
Terug naar bovenIn 1840 heeft de gemeente Noordgouwe 114 huizen met 680 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 108/625 (= huizen/inwoners) en buurtschap Schuddebeurs 6/55. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 300 huizen met tegen de 800 inwoners.
Terug naar bovenVan zeearm naar polder
"Noordgouwe, een van de jongste dorpen van Schouwen-Duiveland, heeft zijn naam te danken aan een vroegere zeearm, de Gouwe geheten. Deze scheidde Schouwen van het eiland Dreischor in het noorden en van het eiland Duiveland in het zuiden. Tot het begin van de 14e eeuw was de Gouwe nog goed bevaarbaar, maar later verzandde het water, reden waarom Jan van Châtillon, graaf van Blois en heer van Dreischor, de zandplaten en slikken in 1374 ter bedijking uitgaf aan zijn rentmeester in Zierikzee, Willem de Hont Wittelenz., die direct met de landaanwinning begon. Daarmee waren behalve grote investeringen ook veel arbeidskrachten gemoeid. Om deze enigszins te kunnen huisvesten, moest er een dorp worden gesticht, waar het werkvolk niet alleen kon overnachten, maar ook aan voedsel en andere levensbehoeften kon komen en zijn godsdienstplichten kon vervullen.
Mot in Zierikzee en Dreischor over de hogere rechtsmacht in het dorp
De ambachtsheerlijkheid of polder Noordgouwe wordt in het westen begrensd door de polder Schouwen. Daar, in het zuidwesten ligt het Poortambacht, het rechtsgebied van Zierikzee en in het noordoosten ligt de ambachtsheerlijkheid Dreischor. Lange tijd werd er tussen de stad Zierikzee en Dreischor getwist over de vraag wie de hogere rechtsmacht had in de nieuwe polder. Deze strijd werd uiteindelijk beslecht door het noordoostelijk deel, waaronder het dorp zelf, aan Dreischor toe te delen en het zuidwestelijk deel, waaronder het tegenwoordige Schuddebeurs, aan Zierikzee. Op de kaart werd een stippellijn getrokken die in het veld werd gemarkeerd door opstaande “blauwe” stenen. Van deze grensstenen zijn er nog drie aanwezig. In het verleden golden in de twee delen verschillende maten voor de oppervlakte. In Noordgouwe beoosten Steene werd de Blooise maat gebruikt want die gold in Dreischor; in bewesten Steene daarentegen de Schouwse maat. Het gevolg was dat voor percelen die op de grens lagen twee verschillende maten werden genoteerd.
Klooster
In de bossen ten zuidoosten van Noordgouwe verrees in 1434 een Kartuizer klooster, dat naar de berg Sion werd genoemd. De Kartuizer kloosterorde was in 1084 in Frankrijk gesticht door de H. Bruno. Zij bouwde haar kloosters bij voorkeur in woeste, bosachtige streken. De kloosterlingen waren zeer zwijgzaam en hardwerkend. In het klooster had elke monnik zijn eigen huisje. Na de Hervorming in 1568 is het klooster in verval geraakt en allengs afgebroken, maar de plaats waar het heeft gestaan - aan de Kloosterweg - is nog altijd onbebouwd. De in tweeën gehouwen grafsteen die buiten links tegen de toren rust is gevonden in de nabijheid van het klooster en daarvan vermoedelijk een restant." (bronnen: D.M. Schorer, 2012 en H. Uil, 2021) In 1577 zijn de stenen van het inmiddels vervallen klooster gebruikt voor herstel van de kerk.
Hagepreek
"Gezien het grote historische belang van de eerste hagepreek op Schouwen-Duiveland in Noordgouwe in 1566, als symbool van het begin van onze strijd voor onze vrijheden, is dit herdacht met een hagepreek op zondag 10-07-2016 in het dorp op landgoed Rustenburg. In essentie is het verzet dat toen gevoerd werd en de daarop volgende strijd, uitmondend in de Tachtigjarige Oorlog, het begin van onze strijd voor de essentiële vrijheden verankerd in onze Grondwet: - vrijheid van godsdienst; - vrijheid van meningsuiting; - vrijheid van vereniging; - vrijheid van vergadering.
Voor ons zijn deze vrijheden misschien vanzelfsprekend, maar om ons heen kunnen wij dagelijks ervaren dat dit nog lang niet voor iedereen geldt. Overigens waren er ook in die tijd mensen die dachten dat de vrijheden wel op hen betrekking hadden maar niet op anderen (zie de smet die de Beeldenstorm en repressie van katholieken op de nieuwe situatie wierp). De hagepreek werd gehouden door ds. Josée van de Putte van de lokale Protestantse Gemeente en er werd medewerking verleend door pastoor Fons van Hees, mede om te benadrukken dat wij niet in dezelfde fout wilden vervallen als 450 jaar geleden." (bron: Protestantse Gemeente Dreischor-Noordgouwe) Voor nadere informatie zie de toelichting op dit onderwerp in tekst door toenmalig gemeentearchivaris Huib Uil, en hier een toelichting van dhr. Uil in een video (9 min.).
Molen
Van 1763 tot 1952 beschikte het dorp over een houten achtkante korenmolen.
Ziekenhuis
In 1902 kreeg Noordgouwe een streekziekenhuis, welke functie in 1957 is overgenomen door een nieuw ziekenhuis in Zierikzee. Tegenwoordig is het een kuuroord.
- Basisschool De Springplank is na afloop van schooljaar 2005-2006 gesloten. De jaren daaraan voorafgaand was het leerlingenaantal al gezakt tot rond de opheffingsnorm (23). Eind 2015 heeft nog een aantal ouders kinderen van de school af gehaald waardoor er nog maar 14 over waren, en dat was echt te weinig om nog langer door te kunnen gaan. Formeel is de school gefuseerd met de Theo Thijssenschool in Zierikzee. De dichtsbijzijnde basisschool (5 km) is die in Dreischor.
Terug naar boven- Noordgouwe heeft 23 rijksmonumenten.
- Noordgouwe heeft 1 gemeentelijk monument. Ten westen van het dorp lag vroeger Huize de Pottere, een 16e-eeuws kasteeltje van Hendrik de Pottere, dat in de loop der tijd werd verbouwd tot boerderij. Deze boerderij is het enige gemeentelijke monument van het dorp.
- De dorpskern is een beschermd dorpsgezicht.
Kerk
"Het dorp Noordgouwe kreeg een ringvorm, naar het voorbeeld van oudere Zeeuwse vestigingen. De tijd dat de Noormannen het Zeeuwse land brandschattend en plunderend teisterden, was nog maar net voorbij. In het midden van de Ring verrees eerst een houten, aan de Heilige Maagd gewijde kapel, die in 1462 en volgende jaren vervangen werd door een bakstenen gebouw, dat er nu nog staat. De nieuwe kerk werd gewijd aan de Driekoningen, die met geschenken naar Bethlehem waren getrokken om de pasgeboren Heiland te aanbidden (Mattheus 2: 1–9).
Er zal een zekere band hebben bestaan tussen de geestelijkheid van Noordgouwe en de kloosterleiding. Niet uitgesloten is dat Aegidius Aurifaber (Gerrit Goudsmit), een geleerde Kartuizer monnik, die in 1466 in Sion overleed, een rol heeft gespeeld bij ontwerp en bouw van de kerk. Toen dan in 1462 met de bouw van de kerk een aanvang was gemaakt, bleek al snel dat de kosten te hoog waren om te kunnen worden opgebracht uit de inkomsten van de kerk. Daarom werd een verzoek gericht aan de poorters van Zierikzee die in het dorp land bezaten ten behoeve van de kerkbouw van ieder gemet de opbrengst van 4 groten (circa 10%) te schenken. In later eeuwen groeide de polder met zijn vele buitenplaatsen uit tot een der welvarendste van Schouwen.
In 1840 werd, overigens tegen de wil van de kerkenraad, door kerkvoogdij en notabelen besloten het zuidertransept af te breken om er een schoolgebouw voor in de plaats te zetten. Om de daardoor ontstane asymmetrie van het interieur op te heffen werd het noordertransept dichtgemetseld en aan de burgerlijke gemeente Noordgouwe verhuurd als gevangenis. Naar de mode van die tijd werd de buitenkant van een pleisterlaag voorzien, waardoor de kerk en toren er grijs uitzagen; het interieur was wit gekalkt. De preekstoel stond aan het eind van het koor, dan volgden de kerkenraads- en notabelenbanken aan weerszijden, terwijl het kerkvolk in lange banken in het midden zat.
Verder naar achteren in het eigenlijke schip stond het zogeheten “scaviot”, een houten tribune waarop de jongeren in de gemeente plachten plaats te nemen. Als die het te bont maakten was de koster verplicht met een lange stok de orde te handhaven. Daarachter lag een opslagplaats voor de brandweer, de bedelingsturf en kolen van het armbestuur en feestartikelen van het oranjecomité." (bronnen: D.M. Schorer, 2012 en H. Uil, 2021) De Driekoningenkerk (Ring 1) ligt op een omgrachte kerkring (eilandje). De levendig versierde toren is in het schip ingebouwd. De kerk is in 1959 gerestaureerd en valt tegenwoordig onder de Protestantse Gemeente Dreischor-Noordgouwe.
- Pastorie uit 1870 (Ring 3).
- Begraafplaats aan de Heerweg tegenover nr. 10.
- Aan de Heereweg 19-27 ligt het Pottershofje, ook wel Pottere Hofje, Conyershuisjes of in het Zeeuws ‘Koenjers-ûusjes’. De psalmteksten boven de deuren zijn praktisch onleesbaar geworden, maar naast nr. 23 staat op een gevelsteen nog duidelijk ‘Jehova Providit’: God geeft. De eer wordt niet helemaal aan God gelaten, getuige een identieke steen waarop vermeld staat dat ridder Ioan Coniers en zijn vrouw Maria de Pottre in 1651 dit hofje stichtten tot troost en onderhoud van eerlijcke van goede afkomste (het was voor officiersweduwen bestemd) en van kloecke voorstanders ontbloote weduwen. Dit soort weduwen is blijkbaar zo schaars geworden dat de huisjes nu leegstaan. De nieuwe eigenaar, een aannemer, heeft ze voorbestemd tot vakantiehuisjes. (is dit inmiddels al gerealiseerd?, red.)
- Voormalige Meestoof Willem III uit 1623 (Zuid Bosweg 1).
- Aan de Ring staat een open travalje.
- Aan de Ring is in 2011 een beeld onthuld van hoofdonderwijzer, vogelkenner en vogelfotograaf Johannes Vijverberg (1880-1965). Het beeld, gemaakt door Miems van Cittters uit Burgh, is een geschenk van Stichting Renesse aan de gemeente. De stichting wil in elke woonkern van Schouwen-Duiveland een beeldje plaatsen van een bekende dorpsfiguur.
Muziektent
"In 1907 geeft de gemeente Dreischor toestemming aan muziekvereniging Crescendo aldaar om een houten muziektent te bouwen op het kerkplein. De kosten voor deze tent bedragen 130 gulden. Hiervoor is geld ingezameld bij de inwoners. In 1919 ontdekt muziekvereniging Con Amore uit buurdorp Noordgouwe dat de muziektent van Crescendo te koop is voor een bedrag van 120 gulden. Hiervoor en voor de nodige reparaties is bij de inwoners geld ingezameld. De actie was een succes, want al snel bleek het benodigde bedrag bijeen te zijn gebracht. De muziektent kon daardoor spoedig naar het dorp worden gehaald. Helaas was de muziektent in 1956 in zo’n slechte staat dat besloten werd deze af te breken. In de loop van 1997 werd tijdens een dorpsraadvergadering door enkele dorpsbewoners het idee geopperd om de afgebroken muziektent weer in ere te herstellen en in oude luister op te bouwen. De dorpsraad had hier wel oren naar en formeerde al snel een werkgroep. Spontaan werd door de bewoners aangeboden het ontwerp, de bouw en het afwerken zelf uit te voeren. De begroting aan materiaal en kosten van de werkzaamheden die niet in eigen beheer uitgevoerd konden worden bedroegen 60.000 gulden.
De gemeente Schouwen-Duiveland, Stichting Renesse en het Anjerfonds subsidieerden ruim de helft van dit bedrag, terwijl door sponsors, dorpsbewoners en andere particulieren het resterende bedrag werd opgebracht. In 1999 is het ontwerp getekend door Ton de Vlieger en niet veel later is de eerste paal de grond in gegaan. In 2004 is Stichting Muziektent Noordgouwe opgericht, om de toekomst voor de muziektent te waarborgen. In 2006 is de gehele muziektent geschilderd door Schults Schilders uit Zierikzee. Dit is in het kader van hun 60-jarig bestaan belangeloos uitgevoerd. Omdat het schilderwerk weer aan een vervolgschilderbeurt toe was en er door vandalisme diverse houten onderdelen waren beschadigd, heeft Schults Schilders de muziektent in 2017 opnieuw geschilderd. Dankzij het toen afgesloten onderhoudsabonnement zal er in het vervolg een periodieke monitoring plaatsvinden van het schilderwerk en de technische staat van de muziektent. Zo blijft de muziektent voor de toekomst voorzien van een goede bescherming tegen alle weersinvloeden." Aldus een door ons gemaakte samenvatting van dit mooie verhaal op de Facebookpagina van de genoemde stichting.
Terug naar bovenWandelen
Je kunt verschillende mooie wandelingen rond Noordgouwe maken. Je vindt hier een combinatie van cultuur, natuur en rust in een harmonieuze sfeer. De routes lopen over dijken, wegen, akkers en voormalige “kerkepaden” en zijn bewegwijzerd volgens het knooppuntensysteem. De paden zijn weer begaanbaar gemaakt op initiatief van Stichting Plattelandsvernieuwing Schouwen-Duiveland, de lokale Dorpsraad en Stichting Landschapsbeheer Zeeland.
- Belangenorganisatie: - Dorpsraad Noordgouwe - Schuddebeurs.
- Dorpshuis: - "Ons dorpshuis is van groot sociaal belang in ons dorp, zeker nu er geen school en supermarkt meer op het dorp aanwezig is. Het dorpshuis is rolstoeltoegankelijk en is recent opgeknapt. Dorpshuis Noordgouwe is ook zeer geschikt voor het houden van verjaardagen en andere feesten. Voor de kinderen is er een heel plein met speeltoestellen, waar geen verkeer langs komt. De grote zaal is in feite een sportzaal, met dames- en herendouches. Deze zaal kan met een tapijt worden omgetoverd tot een feestzaal van 10 x 20 meter, mét podium. Groot genoeg voor gezelschappen van 80 à 100 personen. Maar de ruimte is bijvoorbeeld ook zeer geschikt om vergaderingen of andere bijeenkomsten te houden. Indien gewenst, kunnen zij daarbij een warm of koud buffet verzorgen. Verder zijn er nog 3 kleinere ruimtes voor het houden van vergaderingen, cursussen, repetities voor koren en toneelverenigingen, bands etc. Er is ook een gezellige foyer waar activiteiten kunnen worden gehouden." - Nieuws van het Dorpshuis op Facebook.
- Muziek: - Con Amore is al meer dan 100 jaar de muziekvereniging van Noordgouwe. Zij maken muziek voor hun plezier, en zoals de naam al zegt “met liefde”!
- Sport: - Heb je zin om gezellig en sportief bezig te zijn? Kom dan een keertje vrijblijvend meespelen met Badmintonclub Noordgouwe! De volwassenen spelen op maandag- en woensdagavond in het dorpshuis. Ook hebben ze trainingen voor de jeugd.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Noordgouwe, met foto's van de grafzerken.