Status

- Ommerschans is een buurtschap in de provincie Overijssel, in de streek Salland, gemeente Ommen.

- De buurtschap Ommerschans valt voor de postadressen onder de buurtschap Vinkenbuurt.

- De buurtschap Ommerschans ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden.

Ligging

De buurtschap Ommerschans ligt in het uiterste N van de gemeente Ommen, direct Z van Balkbrug.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Ommerschans 34 huizen / gebouwen met 1.457 inwoners 'waaronder 1.253 kolonisten' (1) in de gemeente Ommen, en 15 huizen met 88 inwoners in de gemeente Avereest. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 60 huizen met ca. 150 inwoners.

Geschiedenis

De schans
De Ommerschans maakte deel uit van een hele linie van verdedigingswerken, zoals De Lichtmis, Coevorden, Bourtange en Bellingwolde. De schans is rond 1625 op kosten van Groningen en Friesland gebouwd om het noorden van Nederland te kunnen verdedigen tegen de Spaanse troepen. We zitten dan immers in de tijd van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Rond 1670 werd de schans verder versterkt. Dat hielp niet echt, want in 1672 nam de bisschop van Münster, die bekend stond als 'Bommen Berend', de vesting zonder slag of stoot in. Daarna nam de militaire betekenis van de schans af en in 1715 werd deze ontruimd. In 1740 werd het terrein ingericht als grote munitieopslagplaats. Dat duurde tot ongeveer 1800.

Bedelaarskolonie
In 1819 werd het terrein in gebruik genomen door de Maatschappij van Weldadigheid, die er onder leiding van Johannes van den Bosch een bedelaarskolonie stichtte, een zogeheten onvrije kolonie. Tot 1890 hebben tienduizenden daar verbleven onder een strak regime. Uit het hele land werden landlopers, bedelaars en ook weeskinderen naar Ommerschans gestuurd, om aan landbouw te doen, de school te bezoeken en discipline aan te leren, kortom heropvoeding. Maar de kolonie was tegelijk ook een soort gevangenis; opname was gedwongen, men werd volgens de toenmalige wetten beschouwd als crimineel. Al vroeg ontstond ook kritiek: mag dat allemaal wel, is het niet onwettig? De weerstand groeide en in 1890 is de kolonie dan ook opgeheven.

Sinds 1894 zijn de landerijen gebruikt door het nabijgelegen 'opvoedingsgesticht voor jongeren' Veldzicht te Balkbrug (t/m 2000 gemeente Avereest, vandaar dat op oude ansichten vaak staat 'Veldzicht Avereest'). Tegenwoordig is Veldzicht een Forensisch Psychiatrisch Centrum, ook wel bekend als TBS-kliniek. Van de oorspronkelijke schans was tot 2015 weinig meer over dan een deel van de omgrachting. In 2015 zijn de nodige reconstructies verricht om de schans weer goed zichtbaar te maken. Zie daarvoor verder bij Bezienswaardigheden.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze buurtschap, voormalige bedelaarskolonie en schans, kun je terecht bij de volgende literatuur en site:

- "In juni 2019 is het boek 'Onzichtbare Mensen. Leven in de Echo van de Ommerschans' verschenen. Schrijverscollectief Hardenberg e.o. en gastschrijvers kropen in de huid van een persoon die daadwerkelijk geleefd heeft in deze vroegere bedelaarskolonie. Geïnspireerd op feiten zijn fictieve verhalen geschreven om een aantal van deze onzichtbare mensen een ‘gezicht’ te geven. Daarnaast zijn ervaringsdeskundigen die tegenwoordig in armoede leven gevraagd hun verhaal te vertellen. Samen vormt dit een indrukwekkend boek. Een boek vol verhalen van mensen in armoede, niet óver mensen in armoede.

Een van de schrijvers kroop in de huid van zijn voorouder Otto Finke, tevens de voorouder van o.a. Herman Finkers. Herman bezocht met een deel van zijn familie de Ommerschans en stond stil bij twee dochters van Otto die begraven liggen op het klein kerkhof. “Wij werden er stil van, en dat gebeurt niet vaak bij de familie Finkers”, schreef hij in het voorwoord. In het boek wordt niet ingegaan op of er een juiste aanpak is van armoede, niet politiek en niet beleidsmatig. Wat we wel graag willen laten zien is dat instanties en bedrijven zich betrokken en geraakt voelen door dit maatschappelijk fenomeen."

- "Er zijn aan het begin van de 19e eeuw in ons land 'luilevende armen' die in plaats van te werken liever hun hand ophouden. Men noemt ze "ene grief voor onze natuur, luije buiken, onbeschaamde deugnieten, zedelooze voorwerpen". In het in 1822 opgerichte bedelaarsgesticht Ommerschans zullen die eens hard worden aangepakt en heropgevoed. Uit alle windstreken, van Hoorn tot Veere en van Brussel tot Groningen, worden de bedelaars door gemeentebesturen 'opgezonden'. Maar zijn het wel allemaal bedelaars? Met veel liefde voor het onderwerp en de mensen die er een rol in spelen, en met oog voor vermakelijke details, vertelt Wil Schackmann in zijn boek De Bedelaarskolonie (2013) het verhaal van het gesticht en zijn bewoners. Met verrassende conclusies."

- Geschiedenis Ommerschans in de Canon van Ommen.

Recente ontwikkelingen

- De meeste boeren in het gebied Ommerschans lijken geen hinder te ondervinden van een eventuele aanwijzing van het gebied tot Unesco Werelderfgoed. Zij krijgen daar echter pas volledig zekerheid over wanneer het bestemmingsplan voor het gebied is aangepast. Als het goed is is dat medio 2016 gebeurd. De afdelingen Hardenberg en Ommen van LTO Noord en de belangenverenigingen van de buurtschap en de buurkernen Balkbrug en Vinkenbuurt hebben met de gemeente Ommen een convenant gesloten waarin de gevolgen van de eventuele aanwijzing tot Werelderfgoed zijn verwoord. De LTO-afdelingen waren daartoe bereid nadat in een onderzoeksrapport was gesteld dat de landbouwbedrijven rond de potentiële werelderfgoedlocatie niet onder het beschermd dorpsgezicht hoeven vallen. Er is toegezegd dat aan de circa 40 agrarische bedrijven in het landbouwontwikkelingsgebied geen nadere eisen worden opgelegd. De enige boeren die wel te maken krijgen met beperkingen, zijn de 6 agrarische bedrijven in de kern rond de buurtschap zelf, maar deze kennen nu ook al een regime als beschermd dorpsgezicht. Voor hen komen er geen verdere beperkingen bovenop.

Bezienswaardigheden

- Ommerschans heeft 3 rijksmonumenten.

- Ommerschans heeft 1 gemeentelijk monument.

- De voormalige kerk van Ommerschans (Balkerweg 85) wordt in de volksmond ook wel de Boskerk genoemd, en is het enige gemeentelijke monument van de buurtschap. De kerk is in 1845 gebouwd door de 'bedelaars' uit de buurtschap. De kerk is van oorsprong Nederlands Hervormd. Later werd zij ook door de katholieken gebruikt. De hervormden keken naar het westen en de katholieken keken naar het oosten. De banken konden worden omgeklapt. In een latere periode is halverwege de kerk een muur gemetseld om een duidelijke scheiding aan te brengen tussen het katholieke en het hervormde gedeelte. De uitgang was destijds gericht op de oude Zwolseweg. De kerk behoorde later tot het nabijgelegen instituut Veldzicht. Begin jaren negentig hebben zij de kerk verkocht aan particulieren.

Helaas is er maar weinig van de kerk bewaard gebleven. De klok van de kerk is in bezit van Veldzicht. Onder architectuur hebben de eigenaren van het pand een verdiepingsvloer aangebracht, die tegenwoordig als woning in gebruik is. De benedenverdieping is verbouwd tot Thomashuis Balkbrug* (opvanghuis voor mensen met een beperking) (dat eigenlijk in Ommerschans ligt en voor het postadres in Vinkenbuurt ligt, dus weer een 'spelletje Wie van de Drie?' qua naamgeving, zoals wij dan weleens gekscherend zeggen als wij - een dilemma met betrekking tot - drie verschillende namen voor een object of plaats tegenkomen, maar het ligt wel héél dichtbij Balkbrug dus de naamgeving is wel begrijpelijk).
* Zie daarvoor verder het hoofdstuk Links > Zorg.

- In 2015 is de oude Ommerschans weer zichtbaar gemaakt. Wallen van 5 meter hoog zijn teruggebracht in het landschap. Archeologische opgraven hebben in 2015 vele vondsten uit de tijd van de bedelaarskolonie opgeleverd (zie verder de link en het filmpje aldaar). Men wil naast de schans ook een deel van de oude kolonie weer tot leven wekken in het landschap.

- Begraafplaats voormalige Bedelaarskolonie Ommerschans.

- De rijksmonumentale voormalige ijskelder uit ca. 1819, gelegen in een bosschage bij Balkerweg nr. 80, is tegenwoordig in gebruik als aardappelkelder. De kelder maakte deel uit van de voormalige bedelaarskolonie die in 1819 op de Ommerschans gesticht werd, en later van het gesticht Veldzicht in het naburige Balkbrug. De ijskelder heeft een ronde plattegrond onder een bakstenen koepelgewelf. De koepel is afgedekt met aarde en vormt een kunstmatige heuvel. De ingangspartij bestaat uit een bakstenen frontmuur met vleugels, daarbinnen een houten deur onder een rondboog. De ijskelder is van algemeen cultuur-en architectuurhistorisch belang vanwege de oorspronkelijke functie, de typologie, de relatie met de vroegere bedelaarskolonie en het latere gesticht Veldzicht, en de gaafheid.

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Ommerschans op Facebook.

- Belangenorganisatie: - "Vereniging De Ommerschans heeft ten doel het behoud en de verbetering van de lokale landschappelijke aspecten en cultuurhistorische elementen, waarbij tevens wordt uitgegaan van de informatieve en educatieve waarde van het gebied. Zij tracht dit doel te bereiken door onder meer: het als belangenorganisatie aanspreekpunt te zijn voor gemeenten, provincie, Staatsbosbeheer, waterschap, het Oversticht en anderen; het waar mogelijk mede organiseren van het onderhoud van het gebied; het op kleinschalige wijze ontsluiten van het gebied; het verrichten of laten verrichten van onderzoek en/of studies; het organiseren van educatieve programma's; het meer bekend maken van de waarde van het gebied bij het publiek; zoeken naar een praktische manier om cultuurhistorische elementen en landschapselementen te verbeteren en te behouden; opstellen van o.a. educatieve programma's, publicaties, rondleidingen, uitgave van een historisch boek om de schans meer bekendheid te geven en de historische, culturele en landschappelijke waarden van het gebied zo goed mogelijk uit te dragen."

- Zorg: - "Wij zijn Johan en Rinkje, en samen met onze 3 kinderen (Daniel, Arianne en Alle Jonah) vormen wij de familie Hiemstra. We hebben allebei ruime ervaring in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. In 2013 zijn we gestart met ons Thomashuis Balkbrug (Balkerweg 85), en hebben hier nog geen dag spijt van gehad. Het wonen en werken in het Thomashuis geeft ons als gezin veel plezier, en samen met onze lieve bewoners proberen we elke dag te genieten van de dingen om ons heen. Het Thomashuis is gevestigd in een grote monumentale kerk die vroeger deel uit maakte van bedelaarskolonie Ommerschans. In de kerk is een verdiepingsvloer aangebracht. Op de begane grond is het Thomashuis gesitueerd, met 8 ruime zit/slaapkamers, waarbij elke bewoner een groot kerkraam in zijn kamer heeft. Tevens is er een grote leefkeuken waar veel met bewoners gekookt en gebakken wordt, en is er een gezellige gezamenlijke woonkamer. Wij als ondernemerspaar wonen samen met onze kinderen op de 1e verdieping in het 'schip' van de kerk."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Ommerschans oud. Curieus is dat daar maar 22 namen worden vermeld, terwijl de archeoloog onder de link bij Recente ontwikkelingen meldt dat hier ca. 5.000 mensen uit de tijd van de kolonie begraven liggen. Wij hebben daarover de volgende toelichting gevonden: het kerkhof was alleen voor de personeelsleden van de strafkolonie. Tussen de 5.000 en 6.000 bedelaars/kolonisten zijn hier anoniem begraven. Later is daar een bos overheen gegroeid.

- "In de Nederlandse archieven liggen veel gegevens met betrekking tot de bewoningsgeschiedenis van de Ommerschans vanaf 1818. Zo bevindt zich in het Drents Archief de complete administratie van de Maatschappij van Weldadigheid. Maar ook in het gemeentearchief van Ommen liggen de nodige bronnen (ondermeer Bevolkingsregisters en Burgerlijke Stand). In het Historisch Centrum Overijssel liggen de kadaster archieven, de notariële archieven en diverse kleinere lokale bronnen, zoals het archief van de lokale Nederlands Hervormde Kerk en van de Rooms Katholieke parochie. De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag beheert de grote verzameling dag- en weekbladen waarin ook veel informatie over de Schans te vinden is.

Ons doel is om met deze website zoveel mogelijk bronnen online toegankelijk te maken om daarmee de bewoningsgeschiedenis van de Schans zo compleet en overzichtelijk mogelijk aan een breed publiek beschikbaar te stellen. Door de personen in de afzonderlijke bronnen te koppelen aan een centraal genealogisch bestand (de Genealogische Database Avereest), kan de gedocumenteerde geschiedenis van elke persoon met één muisklik in beeld worden gebracht. Aan de rechterzijde van de pagina onder de link zie je de afzonderlijke bronnen waarin je kunt zoeken. Via het algemene zoekscherm bovenaan doorzoek je al deze bronnen plus de bronnen op de website bonmama.nl in één keer. In de oranje blokken staan links naar een groot aantal gedigitaliseerde, maar nog niet ontsloten bronnen met betrekking tot Ommerschans op de website alledrenten.nl. Het is de bedoeling dat deze bronnen successievelijk ook op onze website ontsloten worden."