Onderdendam

Plaats
Dorp
Het Hogeland
Groningen

Onderdendam plaatsnaambord [640x480].JPG

Onderdendam is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 2018 gemeente Bedum.

Onderdendam is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 2018 gemeente Bedum.

onderdendam_molen_hunsingo_tijdelijk_zonder_roeden_mei_2018.jpg

Molen Hunsingo in Onderdendam zit sinds april 2018 tijdelijk zonder roeden. Wat daar de reden van is, kun je lezen onder de link onder het kopje Bezienswaardigheden. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Molen Hunsingo in Onderdendam zit sinds april 2018 tijdelijk zonder roeden. Wat daar de reden van is, kun je lezen onder de link onder het kopje Bezienswaardigheden. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Onderdendam

Terug naar boven

Status

- Onderdendam is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 2018 gemeente Bedum.

- Onder het dorp Onderdendam vallen ook de buurtschappen Menkeweer, Onderwierum en Rodewolt.

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Onderndaam.

Oudere vermeldingen
1252 kopie 2e helft 13e eeuw Ulderna domme, ca. 1323 Onderndamme, ca. 1660 Onderdendam.

Naamsverklaring
Men reconstrueerde Unlanderena domme 'dam van degenen die in het Onland (drassig land) leven'. Eerder domme 'dam' van een familie Ullerna*, te vergelijken met 1603 Ullersma.(1)
* Gereconstreerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Onderdendam ligt N van Bedum, O van Winsum, ZW van Middelstum.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Onderdendam 89 huizen met 498 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 250 huizen met ca. 600 inwoners.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Het dorp kent een lange traditie van bewonersinitiatieven. Ook nu het dorp te maken heeft met aardbevingen en de gevolgen van bevolkingsdaling in de regio nemen de inwoners het heft in eigen hand. Houd Onderdendam Overeind! (HOO!) is een werkgroep van bewoners die met het hele dorp wil voorzien in herstel en preventie van aardbevingsschade. En als er dan toch in de woningen wordt geïnvesteerd, dan nemen ze de duurzaamheid, energiebesparing en generatiebestendigheid van het dorp gelijk mee. Ondanks de schoonheid en historie is de positie van het dorp de afgelopen eeuw afgebrokkeld. Letterlijk, want veel van de monumenten in het dorp hebben flinke aardbevingsschade opgelopen. Ook figuurlijk, omdat de gevolgen van bevolkingskrimp in de regio er merkbaar zijn. De basisschool is recentelijk gesloten wegens te weinig leerlingen, sociale huurwoningen werden gesloopt en verschillende monumentale panden staan leeg.

In 2013 kwam een actieve groep bewoners bij elkaar. Er moest een plan komen om de leefbaarheid en beeldkwaliteit van het dorp ook voor toekomstige generaties veilig te stellen. Dit gedeelde gevoel van urgentie was de start van werkgroep HOO! “In die tijd zag je overal in het dorp wagentjes van verschillende klusbedrijven staan”, vertelt initiatiefnemer Kees Willemen. “Iedereen was individueel bezig met schadeherstel. Ik vroeg mij af: zou het niet veel effectiever zijn om dit met het hele dorp aan te pakken in plaats van ieder voor zich?” In de tussentijd haalden zij meermaals de publiciteit met hun plannen, zoals in 2016 in het NOS-nieuws. Ook kwam er een werkgroep van de Tweede Kamer en is er een tentoonstelling van de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam in Onderdendam georganiseerd, omdat het dorp met al zijn monumenten en ook schade een laboratorium is voor vormen van duurzame energie in de gebouwde omgeving.

- Het leerlingenaantal van Basisschool De Haven in Onderdendam daalde al jaren. In schooljaar 2015-2016 waren er nog maar 24 leerlingen. Het bestuur van scholenkoepel Vereniging voor Protestants Christelijk Onderwijs in Noord-Groningen (VPCONG), wilde de school na afloop van dat schooljaar eigenlijk al sluiten, maar gaf betrokkenen toch nog een jaar de tijd om te kijken of een 'reddingsplan' levensvatbaar zou kunnen zijn. De harde ondergrens van 80 leerlingen in deze regio is losgelaten, een school met 40 tot 50 kinderen in dit dorp zou ook levensvatbaar zijn aldus de VPCONG. Personeel, ouders, overige inwoners en organisaties hadden een 'reddingsplan' gemaakt, omvattende een ‘Alles-in-een’-school, die ook Bedumers en Winsumers zou moeten trekken die in Groningen werken, en hun kinderen dan onderweg hier zouden kunnen afleveren en ophalen (‘stop & drop’).

Directeur-bestuurder Van der Wal stelde over het plan: "Alles begint natuurlijk met een droom, maar dat is vertaald in een visie, een plan en dan is de vraag: waarom geven we deze school niet de kans om het te laten zien? Je kunt denken van ‘ja maar’, maar je kunt ook schakelen naar de ‘ja en’ modus. Deze mensen zijn strijdbaar en daarom is voor het laatste gekozen. We gaan ermee aan de slag. Als gaandeweg echter blijkt dat het toch niet haalbaar is, dan moet je ook kunnen zeggen: we hebben het geprobeerd, maar helaas. Daar zijn goede afspraken over gemaakt." Helaas is dat het geval gebleken; de school is in schooljaar 2016-2017 onder het absolute minimumaantal van 23 leerlingen gezakt, waardoor de school geen geld meer krijgt van het ministerie. De school is daarom na afloop van dat schooljaar gesloten. (bron: DvhN, 11-3-2016)

- De wegen in Onderdendam zijn in 2010 opnieuw ingericht om het dorp veiliger te maken. Door deze maatregelen lijkt de weg smaller. Daarmee wordt het (vracht)verkeer ontmoedigd om het dorp als sluiproute te gebruiken. De maximumsnelheid is verlaagd naar 30 kilometer per uur. Verder is het dorp verfraaid met een plein midden in het dorp en nostalgische verlichting. Voor de voetgangers zijn looprondjes aangelegd, onder andere langs het Boterdiep en rondom het sportveld.

De nadruk ligt niet meer op de doorgaande verkeersroute, maar het dorp wordt ingericht als een multifunctionele ruimte voor alle verkeersdeelnemers en bewoners. Daarbij wordt een beroep gedaan op het eigen inzicht en de eigen verantwoordelijkheid van verkeersdeelnemers, doordat het verkeer minder geregeld wordt door verkeersborden en verkeersmaatregelen. Dit is het zogeheten Shared Space concept. Op de kruispunten heeft het verkeer van rechts voorrang. De kruispunten worden geaccentueerd door klinkers in de vorm van een cirkel. Verder heeft het dorp nostalgische verlichting en een bijzonder vormgegeven bushalte gekregen. De randen van het dorp zijn versterkt door 'valse tillen'. Op die plekken komt de weg er uit te zien als een brug, door een bol wegdek met het uiterlijk van brugdekplanken. Aan weerszijden van de weg is een rode beukenhaag aangelegd met een leuning ertussen en aan de rand van de 'til' staan lichtmasten die over de weg buigen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Onderdendam heeft 29 rijksmonumenten.

- De voormalige Gereformeerde kerk van Onderdendam (Bedumerweg 34) is in 1932 ontworpen door Albert Wiersema in de Groninger Amsterdamse School-stijl, als opvolger van de vorige kerk uit 1914 die te klein was geworden. In 1933 is de pastorie gebouwd, eveneens een ontwerp van Wiersema. De kerk, de pastorie en het hekwerk zijn rijksmonumenten. Sinds 2015 zijn kerk en pastorie eigendom van Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK). De SOGK, de Plaatselijke Commissie en architect Marlies Rohmer hebben plannen ontwikkeld voor een herbestemming van de kerk. De hoofdbestemming wordt een Centrum voor de Amsterdamse School in Groningen. Daarnaast zullen in en om de kerk 3 B&B's worden gerealiseerd, en zal de kerkzaal worden opgesplitst in twee gedeelten: een foyer en een gehoorzaal. De voormalige consistoriekamer wordt ingericht als expositieruimte. Boven de foyer, op een nieuwe verdieping, zijn een studiezaal en een bibliotheek gepland. Ook worden de oorspronkelijke kleuren van het interieur terug gebracht. Deze plannen zullen in de komende jaren worden gerealiseerd. Tot die tijd is de kerk in gebruik als expositieruimte, concertzaal en is hij beschikbaar voor uitvaarten. In de wintermaanden is de kerk alleen voor bezichtiging op afspraak geopend.

- Molen Zilvermeeuw.

- Molen Hunsingo.

- Het Groninger Landschap heeft in 2017 3 rijksmonumentale boerderijen gekocht van de NAM. D.w.z. ze zijn voor een symbolisch bedrag gekocht en Groninger Landschap heeft een 'bruidsschat' van 3 miljoen euro mee gekregen, wat zij begroot heeft als kosten voor het onderhoud voor de komende 30 jaar. De eigenaren wilden namelijk door de NAM worden uitgekocht in verband met de aardbevingsschade. Het gaat om de boerderijen Melkema in Huizinge, Occo Reintiesheert in Stedum en De Haver in Onderdendam (Boterdiep Oostzijde 13) met stookhok. De panden krijgen weer een woonfunctie. Verder wil de erfgoedbeheerder de monumenten ook bij tijd en wijle op kleinschalige wijze openstellen voor publiek. Denk daarbij een een expositie of rommelmarkt.

De rijksmonumentale boerderij De Haver uit 1894 is een typisch voorbeeld van een Oldambtster boerderij op het Hogeland. Vanwege zijn beeldbepalende ligging, de hoge mate van gaafheid én de vormgeving en het materiaalgebruik is de boerderij van groot cultuurhistorisch belang voor Groningen. De boerderij behoudt zijn woonbestemming, maar op zo’n wijze dat dit niet gepaard gaat met een ingrijpende versterkingsoperatie. Concreet betekent dit het kwetsbare stenen voorhuis een kleinschalige publieke functie krijgt en dat de woonfunctie elders in de boerderij wordt gerealiseerd. Het Groninger Landschap heeft Architectenbureau Onix gevraagd het plan voor de nieuwe woonfunctie te ontwerpen. Naar verwachting zal in het najaar van 2019 gestart worden met de herinrichting en renovatie.

- In vroeger tijden was het gebruikelijk om veel goederen over het water te verplaatsen met behulp van trekschuiten. Was de eigenaar van zo’n schip een beetje vermogend, dan werd de schuit door een paard voortgetrokken, bij een krappe financiële situatie was het nogal eens de schippersvrouw die ‘in de lijn’ liep. Hier en daar zijn vandaag de dag nog ‘rolpalen’ te vinden, die in bochten van de waterloop werden geplaatst zodat de trekschuiten niet tegen de kant aan voeren. Het beeld naast de brug in Onderdendam verbeeldt schippersvrouw en rolpaal op treffende wijze.

- Gevelstenen in Onderdendam.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- De Culturele Commissie Onderdendam organiseert door het jaar heen culturele activiteiten op het gebied van muziek, theater etc.

- Scheepsjoagen (weekend eind augustus / begin september, in 2020 voor de 27e keer) "is het Feest der Feesten van Onderdendam, oftewel Scheepsjoagen City tijdens dit feestweekend. Het dorp staat dan in het teken van feesten, saamhorigheid en veel gezelligheid. Zoals menigeen inmiddels weet, is het Scheepsjoagen van tegenwoordig heel wat anders dan vroeger. Toen was het voorttrekken van een schuit nodig om met de lading van A naar B te komen. Nu is het in Onderdendam een evenement geworden waar teams uit de hele regio aan deelnemen en proberen de snelste tijd neer te zetten. Altijd weer een hele kunst. Het hele weekend, dat begint op vrijdagmiddag, draait om dit sportieve onderdeel, met daarnaast vele activiteiten, afgewisseld met de nodige muziek. Maar voor het zover is, zijn vrijwilligers al geruime tijd bezig om alles voor te bereiden. Hulde aan al deze vrijwilligers. Waar een klein dorp groot in kan zijn!

In de week voorafgaande aan het Scheepsjoagen wordt het centrum van het dorp letterlijk verbouwd. Er komen drijvende pontons, er wordt een prachtig muziekpodium gebouwd en natuurlijk wordt er voor gezorgd dat je op een ontspannende manier elkaar kunt ontmoeten, genieten van het feest, en/of deelnemen aan de activiteiten. Op de kade wordt volop gedacht aan de inwendige mens. De activiteiten zijn gratis. Het lukt de commissie steeds weer om de activiteiten kostendekkend te organiseren. Dat is anno 2018 best wel een hele prestatie!

Wat is eigenlijk de bedoeling? Op de Uiterdijk OZ in Onderdendam is vanaf de brug richting Middelstum langs het Boterdiep een 200 meter lang parcours afgezet. Hier wordt een praam, 'De Proam', geladen met stro voortgetrokken door teams (heren, dames of gemengd). Het team dat het snelst het parcours aflegt, mag de felbegeerde Scheepsjoagen Beker meenemen. Maar ook de befaamde Scheepsjoagen Wisselbokaal, die een jaar lang thuis op de schoorsteenmantel mag staan pronken. Ook de jeugd wordt niet vergeten met het Scheepsjoagen. Daar hebben ze Kleintje Scheepsjoagen voor (categorieën: 8 t/m 10 jaar, 11 t/m 13 jaar en 14 t/m 16 jaar). Bij Kleintje Scheepsjoagen zijn de speelregels een klein beetje aangepast. In plaats van 'De Proam' wordt door de jeugd een klein duwbootje voortgetrokken en gebeurt dit individueel, dus niet in teamverband.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Onderdendam, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Oude ansichtkaarten van Middelstum, Kantens, Onderdendam en Stedum.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Onderdendam (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Onderdendam.

- Nieuws: - Maandelijks nieuwsblad het Nijsjoagertje is via de link ook online te lezen.

- Dorpshuis: - In Dorpshuis Zijlvesterhoek in Onderdendam zijn 5 verschillende zalen te huur voor gezelschappen tot maximaal 200 personen. De zalen worden o.a. gebruikt voor vergaderingen, presentaties, kleine concerten en feesten zoals jubileumfeesten en bruiloften. In overleg met het bestuur is er zeer veel mogelijk en kunnen zij veelal voldoen aan al je wensen. In de zomermaanden is het buitenterras geopend en kun je genieten van het uitzicht op de ondergaande zon.

- Sport: - s.v. Onderdendam is een van de kleinste voetbalverenigingen van heel Nederland. Toch vinden ze dat ze met hun slechts ca. 30 leden een topclub hebben in het hoge noorden! Aldus de site van de vereniging.

- Welzijn: - Inwoners van Onderdendam ontmoeten elkaar wekelijks op donderdagochtend (behalve in de schoolvakanties) in het dorpshuis. Het doel van deze 'Verzoamelstee' is het versterken en onderhouden van de sociale cohesie in het dorp, met name voor ouderen. Vitaal én minder vitaal. Ook wil de Verzoamelstee de zichtbaarheid van ouderen vergroten en hen enthousiasmeren tot een actieve, gezonde en nieuwsgierige levenshouding. Naast de wekelijkse inloopochtend zijn er regelmatig informatieve ochtenden rond maatschappelijke of culturele thema’s, gaan ze samen eten tijdens de maandelijkse Dorpsmaaltijd, vieren ze samen feestdagen en gaan ze regelmatig op stap. Ouderen zijn actief met en voor elkaar; het gaat om ontmoeten en gezelligheid. Men zorgt voor elkaar, deelt lief en leed. Vraag en aanbod komt bij elkaar in de Verzoamelstee. De Verzoamelstee bestaat al enkele jaren en blijkt een 'groeimodel'; het is een dorpsnetwerk dat steeds groter groeit. Zorg wordt niet benoemd, maar stiekem zorgen ze steeds meer voor elkaar.

- Het leefbaarheidsbeleid van de provincie Groningen richt zich de komende jaren op zorgprojecten. Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor de dorpsondersteuner. Inwoners van Onderdendam zijn trots op hun 'noaberschap' en vinden het een uitdaging om hun dorp leefbaar te houden. Vanuit het project Zorgzame Dorpen is in 2019 in het dorp een dorpsondersteuner aangesteld: Erika Eilander. Ulrum, Wagenborgen en Wedde hebben inmiddels ook ook al dorpsondersteuners. Eilander is een verbindende schakel tussen dorpsgenoten. Voor ouderen met een verwaarloosde tuin regelt ze iemand die de tuintjes wekelijks bijhoudt. Soms zijn dat mensen met een beperking. En de organisatie van het Scheepsjoagen koppelt ze aan een dorpsgenoot die voor hen een veiligheidsplan kan schrijven. 'Eigenlijk ben ik een soort spin in het web', omschrijft ze haar rol. 'Ik richt me tot heden vooral op zorgzaken en dorpszaken, maar wil me ook op toerisme en recreatie gaan richten.'

De eerste resutaten van een onderzoek naar de toegevoegde waarde van een dorpsondersteuner zijn hoopgevend. In Wedde heeft de huisarts bijvoorbeeld geconstateerd dat de dorpsondersteuner een zinvolle toevoeging is. Hij wordt minder vaak geconsulteerd dan voorheen, omdat de dorpsondersteuner contact heeft met inwoners. De dorpsondersteuner verlicht daar veel werk van de huisarts. Dat kan ervoor zorgen dat zorgkosten afnemen, omdat de huisarts minder patiënten ziet, constateert onderzoeker Jong-A-Pin. Nog een voorbeeld: Een Syrisch gezin dat in Wedde kwam wonen, kwam in contact met mensen die eenzaam waren. Beide kanten hadden daar baat bij. Dat contact werd tot stand gebracht door middel van de dorpsondersteuner.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Onderdendam.

Reactie toevoegen