Gemeente Onstwedde anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)
- Onstwedde is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Westerwolde, gemeente Stadskanaal. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1968.
- Wapen van de voormalige gemeente Onstwedde.
- Onder het dorp Onstwedde vallen ook de buurtschappen Barlage, Blekslage, Höfte, Holte, Smeerling, Sterenborg, Ter Maarsch, Ter Wupping, Veenhuizen, Vledderhuizen, Vosseberg en Wessinghuizen. Dat zijn 12 buurtschappen in totaal.
Op de lokale dorpssite heeft men informatieve pagina's gemaakt van alle 12 buurtschappen die onder het dorp Onstwedde vallen, met per buurtschap een stuk tekst, een filmpje en een fotoserie, waardoor zij hun buurtschappen dus tekstueel en visueel goed 'op de kaart' zetten. Onze complimenten daarvoor! Dit is een van de zeer weinige dorpen in ons land die hun buurtschappen op een lokale site goed beschrijven. Dat zie je op lokale dorpssites en heemkundevereniging-sites helaas maar zelden. Dus wat ons betreft doet dit goede voorbeeld hopelijk goed volgen! Hint...
- In 2018 is de fusiegemeente Westerwolde ontstaan, uit samenvoeging van de gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde. Ook de gemeenten Stadskanaal, Veendam en Pekela waren een herindelingstraject ingegaan, wat inmiddels helaas weer is afgeblazen. Sommigen pleiten ervoor om Onstwedde en omgeving af te splitsen van de gemeente Stadskanaal en mee te laten gaan naar de nieuwe gemeente Westerwolde. "Westerwolde is eeuwenoud en heeft totaal geen raakvlakken met Stadskanaal, dat pas in de loop van de 19e eeuw is ontstaan. Met raakvlakken doel ik onder meer op het landschap, de taal en de dorpenstructuur. Dat zie je ook. Als je van Stadskanaal naar Onstwedde rijdt bijvoorbeeld is het net of je bij Ter Maars in een andere wereld komt. En dat is ook zo. Het is de streek Westerwolde, in het Duits Das Wald vom Westen, vanuit historisch perspectief onlosmakelijk met elkaar verbonden", zo stelt bijvoorbeeld historicus Luuk Houwing.
"Westerwolde is een gebied op zich. Het lag ook (laagveen en hoogveen) geïsoleerd. Eigenlijk kon je er alleen bij Roswinkel aan de ene kant en Pekela aan de andere uit. Je zou kunnen zeggen dat nu de herindeling op stapel staat, de historische fout in 1969, door Westerwolde uit elkaar te trekken, eindelijk kan worden hersteld." Zie ook de door Houwing gestarte Facebookpagina Onstwedde bij gemeente Westerwolde. De gemeente Stadskanaal was er helaas niet voor te vinden om het dorp e.o. af te staan aan de nieuwe gemeente Westerwolde. Columnist Willem Friedrichs voorspelde daarom een 'Slag om Onstwedde'. - Ook Stichting Boermarke en Aa's pleitte ervoor om Onstwedde met de buurtschappen naar de gemeente Westerwolde te laten gaan, omdat de inwoners zich bij die streek vinden horen.
Terug naar bovenHet dorp Onstwedde grenst in het W aan Alteveer, in het N aan Wedde, in het O aan Veele en Vlagtwedde en in het Z aan Mussel, Vledderveen en Stadskanaal, en ligt ZO van Nieuwe Pekela en Veendam, ZZO van Oude Pekela, Z van Winschoten en N van Musselkanaal en Ter Apel.
Terug naar bovenIn 1840 omvat de gemeente Onstwedde 428 huizen met 2.405 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 141/893 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Nieuw-Stadskanaal (deels) 139/789, De Horsten 71/300, Veenhuizen 20/110, Smeerling 12/60, Wessinghuizen 7/50, Terwupping 4/20, Höfte 5/20, Ter Maarsch 2/10, Sterenberg 1/8, Barlage 8/40, Mussel 7/35, Marke 3/30, Achter-Holte 3/20 en De Tange 5/20. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.100 huizen met ca. 2.750 inwoners.
Terug naar boven- In 2015 zijn aan de Tuinlaan 8 nieuwe woningen gerealiseerd, ter vervanging van 10 verouderde twee onder een kap-woningen, die in 2012 zijn gesloopt.
Terug naar boven- Onstwedde heeft 9 rijksmonumenten.
- De gotische Hervormde (PKN) Nicolaaskerk van Onstwedde (Kerklaan 9) is gebouwd rond 1500. De ruim 41 meter hoge Juffertoren is zeker anderhalve eeuw ouder dan de kerk. Het dorp behoorde - net als de rest van Westerwolde - tot 1568 kerkelijk tot het bisdom Osnabrück. Het wereldlijke gezag was in handen van de vorstbisschop van Münster. De pastoor werd benoemd door de abt van de Abdij van Corvey bij Höxter, die de keus in de praktijk echter overliet aan de parochianen. De kerk vormde het centrum van een seenddistrict binnen het aartsdiakonaat Friesland, waartoe ook grote delen van het Emsland behoorden. Op grond daarvan mag worden aangenomen dat het huidige kerkgebouw een of meer voorlopers heeft gehad, waarvan de oudste uit de 10e of 11e eeuw moet hebben gedateerd. Omstreeks 1150 wordt de kerk van 'Unsvede' voor het eerst genoemd; het was toen nog de enige kerk in Westerwolde.
In de 15e eeuw hadden de pastoors van Onstwedde het dikwijls aan de stok met de familie Addinga, die Westerwolde namens de vorstbisschop van Münster en de abt van Corvey bestuurde. In 1474 werden de nieuw gekozen pastoor en diens plaatsvervanger in opdracht van Haye Addinga vermoord. De pastoor werd achter een paard gebonden en over de grond gesleept totdat hij stierf. Zijn collega werd vlak voor zijn vertrek naar Rome, waar hij hulp wilde zoeken, gedood, waarna zijn huis werd vernield. Het wangedrag van de familie Addinga leidde er uiteindelijk toe dat de zeggenschap over Westerwolde in handen kwam van de stad Groningen.
De overgang van het katholicisme naar het protestantisme in 1594 verliep hier vrij geruisloos. Waarschijnlijk waren de pastoors al sinds het midden van de 16e eeuw luthersgezind. In Duitsland hadden de lutheranen over het algemeen weinig problemen met katholieke overblijfselen in de kerk. Dat gold ook voor de inwoners van Onstwedde. Dit tot ergernis van de strenge calvinisten. Rond het midden van de 17e eeuw werd nog herhaaldelijk geklaagd over de aanwezigheid van "een scandaleus sacramen(t)shuijs", "een paeps altaer", een miskelk en uitsteeksels waarop eerder heiligenbeelden hadden gestaan. Herhaaldelijk beloofden de predikanten te "ijveren tegen de paepsche overblijfselen". Vooraanstaande inwoners pleitten bovendien voor het weer invoeren van de plechtige lijkpredicaties uit het verleden. Pas in 1682 bleek het altaar te zijn verwijderd. Vermoedelijk heeft men omstreeks deze tijd ook het doopvont afgevoerd.
Volgens de overlevering zouden er in de provincie Groningen drie kerktorens gebouwd zijn door drie vrome zusters. In Onstwedde, Schildwolde en Holwierde. De laatste toren werd in 1806 verlaagd en stortte in 1836 geheel in en werd vervolgens in 1854 afgebroken. Nu resten er nog twee van de drie Juffertorens. De legende gaat als volgt, volgens K. ter Laan in Groninger Volksleven: "Er waren eens drie schatrijke zusters die niets anders deden dan feesten en dansen. Op een gegeven moment gingen ze inzien dat zo'n leven toch wel erg leeg was. Ze zagen in dat ze met hun rijkdom niets goeds deden. Tot dan toe waren ze altijd bij elkaar geweest, maar nu besloten ze uit elkaar te gaan. En waar ieder uitkwam, daar bouwden ze een toren ter ere van God. En die torens moesten precies gelijk zijn. De eerste zuster kwam uit in Holwierde en bouwde daar een toren, de tweede zuster kwam uit in Schildwolde en bouwde daar haar toren, en de derde zuster kwam uit in Onstwedde. Daar staan drie torens die van ver te zien zijn en een lust voor de ogen zijn."
Waarschijnlijk is de verklaring voor de naam Juffertoren heel wat minder prozaïsch. Een juffer is een lange dennenstam, die spits toeloopt. Naar analogie hiervan hebben dit soort smalle, hoogoplopende, spitstoelopende torens de naam Juffertoren gekregen. Er bestaat ook een sage over de wijze waarop de stenen voor de bouw naar de bouwplaats werden getransporteerd: "De steenhoven stond zo'n twee-en-een-halve kilometer verder op de Tichelberg bij Veenhuizen en het verhaal wil dat de stenen door mensen in een lange rij werden doorgegeven." De ruim 41 meter hoge toren heeft muren die plaatselijk een dikte hebben van twee meter. Vermoed wordt dat de toren ook is gebruikt als verdedigingsmiddel. Waarschijnlijk hebben Onstwedders zich in deze toren teruggetrokken wanneer ze bedreigd werden. Rond de kerk en toren lag ook een gracht met ophaalbrug, wat ook wijst op deze functie.
De toren lijkt scheef te staan, maar dat is gezichtsbedrog, veroorzaakt door de gedraaide kop van de toren. De lijnen van de achthoekige torenspits verlopen door de draaiing niet helemaal recht en wekken daardoor het beeld op van een scheve toren. Ook hierover bestaat een legende: "De opzichter had tijdens de bouw een meningsverschil met de juffer, die de opdracht tot de bouw van de toren had verstrekt. Hij moest bakzeil halen, maar nam wraak door middel van een bouwkundige truc, zodat alle geslachten na hem van zijn wraakneming konden genieten."(1)
- Westerwolde werd sedert de vroege middeleeuwen door Saksen bewoond. In taal, gebruik en landrecht komt dat steeds tot uiting. Boerderijen van het Saksische type tref je in Westerwolde niet veel meer aan. In de bouwstijl ging men over op het friese type. Streekmuseum Slaait'nhoes is een van de weinige voorbeelden van een echt Saksische bebouwing van het zogeheten hallehuistype. Het hallehuis is ontstaan uit het 'los hoes', waarbij woning en schuur één grote ongescheiden ruimte vormden. Boerderijen van dit type treffen we ook aan in Drenthe, Salland, de Achterhoek en op de Veluwe.
In dit type werd het koren op zogeheten slaaiten, dit zijn naast elkaar gelegde palen, boven de deel opgeborgen. Vandaar de naam 'Slaait'nhoes'. Boerderij 'Slaait'nhoes' stamt uit de 18e eeuw. In 1972 verkreeg de huidige eigenaar het pand als bouwval. De boerderij is zoveel mogelijk in haar oude staat hersteld. Het resultaat is zeer de moeite waard. In de boerderij vind je een interessante verzameling oud gereedschap, meubels enz. Ook kan je zien hoe vroeger wol werd gesponnen.
Terug naar boven- Oogstfeest (4e zaterdag in augustus).
Terug naar boven- Filmpje van Alex Vissering over het Dr. Hommesbos direct N van Onstwedde.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Onstwedde, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Onstwedde (online te bestellen).
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over Onstwedde.
- Belangenorganisatie: - Stichting Ocrea is een dorpsbelangenorganisatie die zich inzet voor het bevorderen van het woon- en leefklimaat en het behartigen van de belangen van de inwoners in en rond Onstwedde.
- MFA: - Tegelijk met de gezamenlijke nieuwbouw in 2012 van 3 scholen in Onstwedde - de Peuterkorf, fusieschool De Rank (resultaat van een fusie van De Regenboog en de J. Langeveldschool) en het Ubbo Emmius - zijn ook aanvullende voorzieningen gerealiseerd. Waardoor in het dorp een multifunctionele accommodatie (MFA) voor onderwijs, sport, ontmoeting, ontspanning en cultuur is gerealiseerd. - MFA De Bast beschikt bijvoorbeeld ook over een sportzaal die opdeelbaar is in twee gymzalen voor bewegingsonderwijs en de plaatselijke verenigingen. Het sportgedeelte is los van de school benaderbaar zodat de zaal en kantine ook in de avonduren gebruikt kunnen worden.
- Onderwijs: - Basisschool De Rank.
- Sport: - Paardensportvereniging Omlandia bestaat formeel sinds 1979, maar de verenigingshistorie gaat terug tot in de jaren twintig van de vorige eeuw. De vereniging heeft ca. 80 leden en staat open voor ruiters en menners. Ze verzorgen groepslessen, en ze organiseren wedstrijden in beide disciplines.
- Overige verenigingen: - Stichting Onstwedder Gaarv’n zet zich in voor behoud en promotie van oude ambachten.
- Zorg: - Zorgboerderij Hooghei.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Onstwedde alg. en - idem Kerk.
Reactie toevoegen