- Oudeschans is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Westerwolde. T/m 31-8-1968 gemeente Bellingwolde. Per 1-9-1968 over naar gemeente Bellingwedde, in 2018 over naar gemeente Westerwolde.
- Onder het dorp Oudeschans vallen ook de buurtschappen De Bult, Koudehoek en Klein-Ulsda.
Terug naar bovenIn het Gronings
Olscha(a)nze.
Oudere vermeldingen en naamsverklaring
De schans wordt in eerste instantie Bellingwolder Schans genoemd en krijgt de naam Oudeschans na de aanleg van Nieuweschans in 1629.
Het dorp Oudeschans grenst in het ZW aan Blijham, in het NW aan de A7 en Beerta, in het NO aan Bad Nieuweschans en in het O en ZO aan Bellingwolde, en ligt O van Winschoten, ZZW van Nieuw Beerta, W van de Duitse plaats Wymeer en NO van Oude Pekela.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Oudeschans 50 huizen met 263 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp (inclusief de buurtschappen) ca. 70 huizen met ca. 160 inwoners. Ca. de helft van de inwoners is nog in het dorp geboren, de andere helft is 'import'.
Terug naar bovenOntstaan en ontwikkeling
"Het ontstaan van Oudeschans moet worden gezien in samenhang met de omvang van de Dollard en het beloop van de dijken sinds het midden van de 16e eeuw, alsook met de politiek-strategische situatie in het gewest Groningen omstreeks 1590. Sinds de tweede helft van de 10e eeuw is een begin gemaakt met de bedijking van de kwelderzone van Groningen en Friesland, waarna in de loop der tijd een aantal zee-armen als de Lauwerszee en de Middelzee geheel of gedeeltelijk wordt ingepolderd. Ook de oevers van de Eemsmonding worden bedijkt. Na de aanvankelijke bedijking van de Eems is de Dollard in eerste aanleg vermoedelijk ontstaan door een stormramp omstreeks 1287, waarna deze zee-arm kort na 1500 zijn grootste omvang bereikt en pas omstreeks 1545 door een aaneengesloten stelsel van dijken wordt omringd. Het omringende land watert door middel van uitwateringssluizen of zijlen af op de Dollard. Als afwateringsstroom is de Westerwoldse Aa van belang, die via de Bellingwolderzijl uitmondt in de oostelijke arm van de Dollard. Deze situatie is bepalend voor de ligging van Oudeschans.
Omstreeks 1590 is de stad Groningen in het conflict tussen de Staten-Generaal en Spanje neutraal, zoniet spaansgezind. Aan de westzijde is het staatsgezinde Friesland gelegen en het is voor de stadhouders Maurits en Willem-Lodewijk van belang om de aanvoerwegen naar de stad aan de zuid- en oostzijde af te snijden als voorbereiding op een beleg. In 1591 wordt met wisselend succes gestreden om het bezit van de schansen in de Groninger Ommelanden, waarbij de Spaanse bevelhebber van de stad, Verdugo, de oostelijke route naar Westfalen in bezit weet te houden door het veroveren van de versterkingen te Slochteren, Winschoten en Wedde. In 1592 vallen Steenwijk en Coevorden in Staatse handen en blijft voor de stad Groningen slechts de oostelijke toegangsweg open totdat in 1593 ook deze wordt afgesloten door de aanleg van de Bellingwolder schans - die later Oudeschans gaat heten - bij de gelijknamige zijl en van de vesting Bourtange op een doorgang in het veenmoeras. In 1594 valt dan de stad Groningen in Staatse handen na een beleg van twee maanden.
Op 15 april 1593 onderneemt Willem-Lodewijk van Nassau met 150 schepen en 2200 man vanuit de schans Oostmahorn (aan de Lauwerszee) de tocht naar de strategisch gelegen Bellingwolder zijl, waar hij op 19 april aankomt en direct een begin laat maken met de aanleg van een schans. In eerste aanleg is de schans een gebastionneerde onregelmatige rechthoek met twee hele en twee halve bastions, die ter plekke inderhaast wordt afgestoken onder leiding van fortificatiemeester Adriaen Antonisz. van Alkmaar. De Bellingwolderschans, later Oudeschans, is gelegen tegen de dijk van de Dollard, de Hamdijk, met de zijl binnen de schans, waarmee de mogelijkheid bestaat het omliggende land - en dus de doorgang tussen de Dollard en de zuidelijk gelegen hoogveenmoerassen - onder water te zetten. In september 1593 wordt de zeedijk van de schans verder versterkt door de aanleg van een omwalde haven buitendijks, waardoor tevens een vijandelijke benadering van de schans langs de dijk en de buitendijkse gronden wordt bemoeilijkt. Na de overgang van de stad Groningen naar Staatse zijde wordt een regeling getroffen voor het onderhoud van de schansen te Bellingwolde en Bourtange, waarvan de kosten worden omgeslagen over Westerwolde, Friesland en Stad en Lande van Groningen, terwijl tot 1792 het garnizoen afwisselend bestaat uit een Groninger en een Friese compagnie soldaten.
Blijkens een rapport aan de Staten van Friesland uit 1596 is de schans nog onvolmaakt, waarna verdere verbeteringen en versterkingen worden uitgevoerd. Dit zal mogelijk zijn gebeurd in samenhang met de bedijking van het huidige Bunder Neuland en de aanleg van de Booneschans omstreeks 1605. De verbeteringen aan de Bellingwolder schans bestaan uit de aanleg van een contrescarp en buitengracht samen met een lunet (een los in de gracht liggend bastion) aan de oostzijde en twee ravelijnen (kleinere versterkingen, liggend voor de hoofdwal) aan de westzijde. Deze werken zuilen voor 1613 voltooid zijn daar zij dan op een plan voor verdere bastionnering van de schans, welk overigens nooit wordt uitgevoerd, zijn aangegeven. In de loop van de 17e eeuw vermindert het strategisch belang van de schans door een voortgaande dichtslibbing van de Dollard, welke situatie de aanleg in 1628 van de Langakker- of Nieuwe Schans noodzakelijk maakt. Sindsdien wordt de Bellingwolder schans ook wel Oudeschans genoemd.
Met de voornoemde dichtslibbing komt het in 1657 tot een inpoldering van de oostelijke arm van de Dollard, waarmee de functie van haven en zijl komen te vervallen en een verdere aanpassing van de schans mogelijk wordt. In 1659 wordt de Aa zuidelijk rond de vesting geleid via de vergraven buitengracht, waarbij de zuidelijke punt van de contrescarp wordt afgeknot. De openingen in de hoofdwal bij de zijl worden afgesloten, de haven en de zijl worden gedempt en de niet meer functionele dijk binnen de hoofdwal wordt onderdeel van het stratenpatroon. Aan de westzijde worden een nieuwe poort en brug aangelegd ten behoeve van de weg naar Winschoten door de ingepolderde Dollard-arm. Deze weg wordt binnen de vesting aangesloten op de Achterstraat. Het strategisch belang van de vesting Oudeschans, gelegen tussen Bourtange en Nieuweschans, is niet zodanig dat ingrijpender veranderingen worden doorgevoerd, zodat de onregelmatige hoofdvorm gehandhaafd blijft.
De militaire betekenis van de Oudeschans blijkt gedurende de daaropvolgende periode een beperkte te zijn: slechts gedurende het rampjaar 1672 speelt zich een korte strijd rond de vesting af. Tijdens de eerste helft van de 18e eeuw wordt de vesting nog op onderdelen gewijzigd. Het lange, rechte beloop van de westelijke contrescarp-wallen wordt vervangen door een geknikt trace en daardoor minder kwetsbaar voor strijkvuur. Tevens worden de twee ravelijnen aan de noordwestzijde van de schans geëgaliseerd. Van een relatie tussen schans en Dollard is dan reeds lang geen sprake meer en de aansluitende voormalige zeedijken zijn dan ook afgegraven. De naar verhouding talrijke bewaard gebleven plannen voor verandering van de vestingwerken geven ruime informatie over de aard en het beloop ervan op bepaalde tijdstippen. Dit geldt eveneens voor de uitvalswegen en de loop van de Westerwoldse Aa. Gegevens betreffende de ruimtelijke structuur van de bebouwing zijn daarentegen schaars. In 1763 wordt de vesting voor het eerst afgebeeld met een overzicht van de bebouwing en straten binnen de hoofdwal. Voordien was in een aantal plattegronden naast de omwalling uitsluitend het beloop van de dijk binnen de schans weergegeven.
De plattegrond van 1763 toont nog het beloop van de dijk binnen de Oudeschans als de weg naar het noordelijke Molenbastion. De voornaamste straten, te weten de Voorstraat, Markt, de Achterstraat en de Kwartierstraten komen in oost-westelijke hoofdrichting overeen maar vertonen onregelmatigheden in beloop, profiel en onderlinge richting. Gezien het feit dat, blijkens archeologisch onderzoek, deze straten in richting overeenkomen met een aantal sloten, die voor het midden van de 17e eeuw zijn gedempt, en gezien de haast waarmee de schans in 1593 is aangelegd, kan worden verondersteld dat de ruimtelijke structuur van de bebouwing mede bepaald is door de reeds aanwezige verkaveling en dat het stratenpatroon door de aanvankelijk houten en later stenen bebouwing aan deze sloten sinds de aanleg van de schans is vastgelegd. Het dempen van de haven, die na 1659 tot het terrein binnen de hoofdwal behoort, heeft geen aanleiding gegeven tot uitbreiding van de bebouwing. Het terrein bewesten de voormalige dijk blijft open en komt in gebruik als (moes)tuinen voor het garnizoen en de daarnaast aanwezige burgerbevolking. Op de voornoemde plattegrond is aan de westzijde van de Molenweg slechts een langgerekt soldatenlogement zichtbaar.
Een vergelijkbare bebouwingsstructuur wordt weergegeven op de kaart van Oudeschans van J.H . Hottinger, circa 1785-1790. De lange barak bewesten de voormalige dijk heeft plaatsgemaakt voor wat compactere bebouwing. Enige bebouwing is ook zichtbaar nabij de Winschoterpoort, terwijl nabij het zuider bolwerk sprake is van een wat grootschaliger gebouw, mogelijk een boerderij. Het betreft echter incidentele bebouwing buiten de hoofdstructuur rondom de Voorstraat. Een aantal kolken geeft op deze kaart nog het beloop van de oude dijken in de omgeving van de schans aan. Van de oorspronkelijke schansbebouwing, waarvan de kern wordt gevormd door de rondom de Voorstraat en Markt gesitueerde logementen en behuizingen, wordt door beide kaarten een duidelijk beeld gegeven. Vooral aan de Markt, de noordzijde van de Voorstraat, de Achterstraat en de Kwartierstraten lijken het meer afzonderlijke huizen te zijn, direct aan de openbare ruimte gelegen. Opvallend is in de plattegrond de verminderde functie van de buitenste versterkingen. Het westelijke ravelijn is door demping van de ravelijnsgracht geheel komen te vervallen.
Na de Franse Tijd wordt reeds in 1814 besloten tot ontmanteling van de vesting Oudeschans en verkoop van de daardoor vrijkomende gronden. De door de ontmanteling vereiste slechting van de vestingwerken wordt begin 1819 voltooid. Enig inzicht in de situatie in deze tijd geeft het kadastrale minuutplan, vervaardigd omstreeks 1830. De contouren van de voormalige vesting laten zich herkennen door het beloop van de Aa, enige perceelsgrenzen en een nog als sloot aanwezig restant van de noordoostelijke buitengracht. Ook het stratenpatroon van de vesting is in samenhang met de bebouwing herkenbaar. Het kenmerkend bochtige beloop van de weg over de voormalige lunet, de verbreding van de Markt ter hoogte van het Schanspad, de abrupte beëindiging van de Voorstraat ter hoogte van de Molenweg, benadrukt door de bebouwing aan de westzijde, het beloop van het oorspronkelijk dijktrace zijn als structuurbepalende elementen vanuit de ruimtelijke ontwikkelingen van de schans herkenbaar gebleven.
Hoewel de Achterstraat door bebouwing aan de zuidzijde is versmald, is in de parcellering de vroegere breedte nog afleesbaar. Gemarkeerd door bebouwing op de hoekpunten en kleine behuizingen, die mogelijk teruggaan op soldatenlogementen, zijn ook de Kwartierstraten nog aanwezig met de reeds op de 18e-eeuwse kaarten aangegeven smalle doorsteek naar Voorstraat en Markt. De bebouwing is over het algemeen gering van omvang en direct aan de openbare ruimte gelegen. De huizen aan de noordzijde van Markt en Voorstraat vertonen een lichte wisseling in rooilijn. Aan de westzijde van de dichte schansbebouwing liggen enkele grotere bebouwingselementen zoals een boerderij en een voormalig logement. Een drietal kolken markeren diepe gedeelten van de vroegere hoofd- en buitengracht en kunnen nog aan het vroegere dijkbeloop worden gerelateerd.
Na het verlies van de militaire functie en de ontmanteling krijgt het dorp een op de agrarische omgeving gerichte, verzorgende functie. Tot 1836 is Oudeschans de hoofdplaats van Bellingwolde met het voormalige majoorslogement aan de Markt-zuidzijde als gemeentehuis. Eveneens wordt aan deze zijde van de Markt op de hoek bij de Achterstraat de school gevestigd. Voorts ontwikkelt zich aan de Markt en Voorstraat, waar tevens de jaarmarkt gehouden wordt, een winkelbestand ten behoeve van dorp en omgeving. Naast bakker, smid en wagenmaker, schoenmaker, kleermaker en slager behoren rond 1900 daartoe ook twee cafe's. Eveneens van belang voor de plaatselijke activiteiten zijn de aanwezige doorgaande wegen over land en water.
Met de opkomst van de veenkoloniën blijft de Westerwoldse Aa als vaarweg van belang. In 1873 wordt de klapbrug over de Aa nog door een ijzeren draaibrug vervangen. Ook de wegen te land worden aangepast. Tussen 1830 en 1850 wordt de bocht van het huidige Zandpad in de weg naar Bellingwolde terzijde gelaten en wordt de weg rechtgetrokken over de punt van de vroegere buitengracht. Kort na 1850 wordt de weg naar Nieuweschans niet meer vanaf de Poortweg langs de Aa geleid, maar vanaf de Voorstraat over de noordwaarts doorgetrokken Molenweg. Omstreeks 1860 is blijkens de kaart uit Kuyper's Gemeente-atlas deze verbindingsweg tussen Blijham, Bellingwolde, Oudeschans en Nieuweschans een straatweg geworden.
Sinds 1850 vindt een duidelijke toename van het bevolkingsaantal binnen het dorp plaats, dat omstreeks 1900 met 287 zielen een maximum bereikt. Deze toename heeft, met de ontstane verzorgende functie van Oudeschans een vervanging en uitbreiding van de bebouwing tot gevolg, welk proces zich voortzet tot circa 1930. Na 1875 wordt zuidelijk van het dorp aan de Aa nog een tweetal boerderijen gebouwd. Het vervangings- en uitbreidingsproces vindt echter vooral plaats in de dorpskom zelf, waarbij tot omstreeks 1900 zich een uitbreiding voordoet aan de oostwaarts verlengde Voorstraat, in een lossere structuur dan binnen de voormalige schans het geval is. Tot circa 1930 komt het nog tot een uitbreiding langs de oostzijde van de Molenweg. Aan het einde van de jaren dertig brengt de aanleg van de Schanskerweg als een rondweg aan de noordoostzijde van het dorp een afsnijding van een deel van de voormalige vestingstructuur met zich mee.
Tot omstreeks 1965 verandert, terwijl het inwonertal terugloopt, het aanzien van het dorp weinig, met uitzondering van de afbraak in 1947 van de school op de hoek van de Markt en de Achterstraat. Gedurende de jaren zestig vindt een ruilverkaveling plaats van de Bellingwolder Vennen, Nieuwe Landen en Veenbouwten, waarmee een belangrijk landschappelijk element, de Aa, tussen De Klieve en De Bult komt te vervallen. Slechts het gedeelte dat fungeert als begrenzing van het dorp blijft met de bijbehorende dijkprofielen gehandhaafd. In deze periode wordt ook de Poortweg verlegd van de Achterstraat naar een directe aansluiting op de Voorstraat, waarmee deze laatste een meer vloeiend beloop krijgt, doch waarmee ook het structurele onderscheid tussen de van oorsprong binnen-, respectievelijk buitendijks gelegen gebieden wordt verzwakt. In 1975 wordt tot de Minister van CRM het verzoek gericht het dorp Oudeschans aan te wijzen als beschermd dorpsgezicht, waarop in 1976 een positief principe antwoord volgt. Sinds 1975 zijn plannen ontwikkeld en uitgevoerd tot reconstructie van gedeelten van de schans en renovatie, respectievelijk restauratie van de bebouwing. In dit kader wordt ondermeer het beloop van het Dooden- en het Kruidenbastion en de aansluitende courtines door het aanbrengen van lage wallen gereconstrueerd.
Huidig ruimtelijk karakter
In de ruimtelijke opbouw van het huidige Oudeschans is de historisch gegroeide ontwikkeling duidelijk herkenbaar gebleven. Binnen de nog aanwezige contouren van de vesting manifesteert zich het dichte bebouwingspatroon van de schans als een afzonderlijke eenheid met daaromheen een meer open zone waarin resten van de voormalige vestingwerken en een wat lossere, met name aan de uitvalswegen jongere bebouwing. Het geheel vormt een duidelijk herkenningspunt in het zeer open, grootschalige landschap. Centraal in de totale ruimtelijke structuur van het dorp is de relatief dichte en samenhangende schansbebouwing gelegen aan het rechthoekig patroon van straten. Dit patroon wordt gevormd door de hoofdas van Markt en Voorstraat, de secundaire parallel-assen van de Kwartierstraten en de Achterstraat en de haaks op de hoofdas staande Molenweg, dwarsstegen en Schanspad. Aan west- en oostzijde van de hoofdas vormen een 19e-eeuwse villa en een profielversmalling ter hoogte van het Schanspad de ruimtelijke begrenzing van het kerngebied. Aan de noord- en zuidzijde vormen moestuinen van de bebouwing aan de parallel-assen een overgang naar wat meer open terreinen.
Rondom de kernbebouwing, die direct voortkomt uit de structuur van de vroegere schansbebouwing, bevindt zich een zone van grotere open ruimten, gevormd door de geëgaliseerde vestingwerken. Ter plekke van de voormalige en deels gereconstrueerde bastions is aan de noord- en zuidzijde van de Voorstraat het vestinggebied wat beslotener en kleinschaliger van karakter, terwijl het terrein van de vroegere schanswerken ten westen van de Molenweg zich kenmerkt door een, ook van buiten de voormalige schans afleesbare, grotere openheid. Het geheel wordt begrensd door de in kavelsloten nog herkenbare contour van de schans, de Schanskerweg en het overblijfsel van de Westerwoldse Aa. De beplanting met plaatselijk hoog opgaand geboomte heeft hierin een duidelijk bindende functie. Buiten de begrenzing strekt zich het herverkavelde, zeer open en grootschalige landschap uit." Aldus de 'Toelichting bij het besluit tot aanwijzing van Oudeschans als beschermd dorpsgezicht'.
Standerdmolen
Op de wallen heeft een standerdmolen gestaan die in ieder geval van vóór 1616 dateerde, omdat hij op een kaart uit dat jaar staat afgebeeld. Waarschijnlijk is de huidige Molenstraat in het dorp aan deze molen gerelateerd. De molen is rond 1818 ontmanteld. De wieken van de molen zijn verwerkt in de gebinten van het pand op Voorstraat 32 en zijn nog zichtbaar.
Vestingmuseum
"De rijke historie van het pittoreske vestingdorp krijgt in Vestingmuseum Oudeschans nieuwe glans. In het museum worden, behalve deze schans, ook de omliggende schansen aan beide zijden van de grens (Grensland-Schansenland) belicht. Dit is immers het gebied waar de Tachtigjarige Oorlog met Spanje in 1568 begon. De boeiende geschiedenis met veel oorlogsgeweld komt tot leven door de honderden gebruiksvoorwerpen die tijdens archeologische opgravingen in de vesting zijn gevonden. Naast de rijkversierde aardewerken en glazen huishoudelijke voorwerpen, zijn er tientallen compleet bewaarde schoenen en muilen in de vitrines te zien. Ook militaire bodemvondsten, zoals wapens en kanonkogels kun je er vinden. Je krijgt in het museum een goed beeld van hoe men in de 17e en 18e eeuw in een vesting leefde en werkte. Regelmatig zijn er ook speciale exposities in het museum te zien."
"Oudeschanskers schieten op schuren-plan
Het overgrote deel van de bewoners (83%) van het oude vestingdorp Oudeschans, gelegen tussen Winschoten en de Duitse grens, is in opstand gekomen tegen de mogelijke bouw van een agro-complex naast de vestinggracht. Het nieuwe complex zou het beschermde dorpsgezicht te zeer aantasten. Het plan, waarvoor het bestemmingsplan moet worden aangepast, behelst de bouw van enkele schuren bij een bestaande boerderij, in het schootsveld van de vesting pal naast de gracht. De schuren worden groot en hoog en nemen straks bijna evenveel ruimte in beslag als de vesting zelf. Het open karakter van het schootsveld gaat hiermee verloren. De bewoners hebben Heemschut Groningen gevraagd zich bij hun protest aan te sluiten. Heemschut heeft bij de gemeente Westerwolde een zienswijze tegen het ontwerpbestemmingsplan ingediend." (bron: Erfgoedvereniging Heemschut, november 2021)
Rijksmonumenten
- Oudeschans heeft 10 rijksmonumenten.
Beschermd dorpsgezicht
In 1988 is het dorp tot beschermd dorpsgezicht benoemd: "De ruimtelijke structuur van Oudeschans in samenhang met de nog herkenbare contouren van de versterkingen, alsmede de bebouwing, die deels van historische waarde is, en de ligging in het open omringende landschap leveren een beeld van zodanige cultuurhistorische waarde, dat een aanwijzing als beschermd dorpsgezicht gerechtvaardigd is." Aldus de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg. "Typering te beschermen waarden: Binnen de bebouwing wordt de voornaamste openbare ruimte gevormd door Markt en Voorstraat, die zich kenmerken door een verhoudingsgewijs ruim profiel met indeling in klinkerbestrating, molgoten en veelal niet omheinde ondiepe voorterreinen van de bebouwing. Het marktgedeelte kenmerkt zich tevens door straatmeubilair als de ronde metalen dorpspomp en een na opgraving gereconstrueerde waterput. Boombeplanting ontbreekt waardoor deze openbare ruimte zich duidelijk onderscheidt van de aansluitende wegen.
De bebouwing in Oudeschans staat dicht opeen, met een smalle voortuin aan de Voorstraat-Markt, in een licht wisselende rooilijn. Ter plekke van de verbreding tot de pleinachtige ruimte van de Markt staat de bebouwing aan de zuidzijde in een rechte rooilijn direct aan de straat. De bebouwing wordt gevormd door eenvoudige, lage woonhuizen, veelal voorzien van met pannengedekte schild- en zadeldaken, waarvan de nok loodrecht op de straat staat. De voorgevels kenmerken zich vaak door een driedelige verticale geleding door deur en vensters, daarboven twee of drie kleine, liggende zoldervensters, en een beëindiging met een rechte kroonlijst. De huizen zijn over het algemeen laat-19e of vroeg-20e-eeuws van karakter en opgetrokken in rode baksteen. Tussen de huizen aan de noordzijde van de centrale openbare ruimte bevindt zich, behalve het Schanspad naar het Dodenbastion nog een tweetal smalle doorgangen van de Markt naar de Kwartierstraten.
De ingang naar de Achterstraat is met het deels wegbreken van de hoekbebouwing minder helder geworden door de ontstane onderbreking in de zuidelijke gevelwand van de Markt. Met het verleggen van de Poortweg is deze vloeiend aangesloten op het westelijk uiteinde van de Voorstraat. Door het ontbreken van bebouwing op de noordhoek is, met de wijziging in het wegenbeloop, sprake van een verminderde herkenbaarheid van de historisch gegroeide ruimtelijke structuur van Oudeschans, waarin de Voorstraat van oorsprong eindigde op het beloop van de Molenweg. In tegenstelling tot de centrale openbare ruimte is de ruimtelijke structuur van Kwartierstraten en Achterstraat opener van karakter. Van belang is het beloop van deze straten, welk mede wordt aangegeven door de nog aanwezige hoekpanden bij de aansluitingen met de Molenweg en Markt. De bebouwing bestaat uit kleine losse elementen, die over het algemeen wel in een rooilijn direct aan de straat zijn gelegen maar in oriëntering met de nok evenwijdig aan de straat afwijken van de bebouwing aan de Voorstraat/Markt.
De afwijkende bebouwingsrichting verwijst nog naar de oorspronkelijke verkaveling en naar de oriëntering van de vroeger aanwezige soldatenbarakken. Aan het open karakter wordt mede bijgedragen door de aanwezigheid van de achtererven van de huizen aan de Voorstraat-Markt en de aanwezige moestuinen. Naast de klinker- en keienbestrating en de langsgevels van de huizen wordt het beloop van de straten dan ook mede bepaald door groen en erfafscheidingen van bescheiden afmetingen. De grotere openheid van de structuur zet zich voort in de nagenoeg onbebouwde zone van de voormalige vestingwerken van Oudeschans. Oostelijk van de lijn, gevormd door de Molenweg is met de aanwezigheid van de bastions, de vrij lage beplanting en de bescheiden bebouwing sprake van een zekere kleinschaligheid. Sprekend is het verschil in profiel tussen het deel van de Voorstraat binnen de bebouwingskern van de voormalige schans en dat deel, welk de voornoemde zone doorsnijdt. In het laatstgenoemde wordt het beeld bepaald door bermen, beplanting langs de weg en terugliggende, jongere bebouwing van eveneens eenvoudige, lage woonhuizen.
Ten westen van de Molenweg is sprake van een grotere openheid en schaal van bebouwing en beplanting. Behoudens de villa aan de Molenweg en enkele panden aan de Poortweg wordt het gebied van de voormalige haven, nog in structuurlijnen en beplanting herkenbaar, gekenmerkt door het afwezig zijn van bebouwing. Het structurele belang van de Molenweg als voormalig dijktracé wordt nog benadrukt door deze eenzijdige bebouwing en de aanwezigheid van bijzondere bebouwingselementen als kerk, villa en boerderijen. Ook een tweetal kolken markeren het trace. Rondom de boerderijen en kolken liggen ook de voornaamste beplantingselementen van hoog opgaand geboomte. De zone bestaat voor het overige uit vlakke groengebieden, veelal grasland, begrensd door de Aa, de Schanskerweg en de structuurlijnen van de voormalige buitengracht van Oudeschans. Noordoostelijk van de Schanskerweg is deze hoekige lijn nog door boombeplanting geaccentueerd.
De beplanting van de weg verzwakt aldaar echter de samenhang met het overige deel van de voormalige schans. Ter plaatse van de (resterende) Aa vormen de aan weerszijden gelegen lage dijken de herkenbare buitenbegrenzing van de voormalige schans. Een tweetal boerderijcomplexen, waarvan de meest zuidelijke met een bijzondere situering in een bocht van de Aa, liggen aan de buitenzijde van deze structuur. Door hun ligging in directe aansluiting op het zwaar beplante erf van de boerderij benoorden de Aa vormen zij echter zowel structureel als visueel een onderdeel van het dorpsgezicht, en vormen hiermee een eenheid, die zich als een markant herkenningspunt in het grootschalig herverkavelde open landschap manifesteert." (bron: 'Toelichting bij het besluit tot aanwijzing van Oudeschans als beschermd dorpsgezicht')
- Het Garnizoenskerkje van Oudeschans uit 1626 en de 18e-eeuwse pastorie huizen onder één dak. Een zeldzaamheid in Nederland. Het is tegenwoordig in gebruik als trouwlocatie. Daarnaast vinden er van september t/m mei maandelijks op zondagochtend concerten plaats.
- Het Kruydenbastion is een voormalig verdedigingswerk waar ooit een kruithuis stond, nu in gebruik als boomgaard met oude fruitrassen en tevens een prima plek voor een picknick.
- Het Dodenbastion is een begraafplaats zoals er tegenwoordig niet veel meer zijn. Deze nog duidelijk als vestingwerk herkenbare plek biedt een weidse blik over de velden.
- Monumentale boerderijen; één aan de Poortweg uit 1770, geheel gerenoveerd. De ander aan de Dijkwal dateert uit 1875 en is nog altijd in gebruik als boerenbedrijf.
- Brandspuithuisje naast het pand aan de Achterstraat 11. Binnen staat een originele antieke brandspuit.
- Dorpsput en dorpspomp op het dorpsplein in de Voorstraat. De oorspronkelijke plek van de put is met de wichelroede teruggevonden.
- Telefoon- annex wachthuisje op de hoek Voorstraat / Achterstraat, naast de oude schoolmeesterswoning.
- De ophaalbrug is een gereconstrueerd model met barriere, balans en wipgebinten.
Terug naar boven- "Runners Oost-Groningen organiseert jaarlijks op een zaterdag begin augustus de Schansenloop (in 2020 voor de 10e keer). Deze trainingsloop over 21 en 30 kilometer is een goede voorbereiding voor de Monnikentocht en voor een najaarsmarathon. Het parcours voert langs schansen en over het randje van Nederland. De route is aangegeven. De start is afhankelijk van de afstand die de lopers lopen bij de muziekkoepel in Bad Nieuweschans (30 kilometer) of bij het Vestingmuseum in Oudeschans (21 kilometer). De finish is voor alle afstanden bij de molen in Vesting Bourtange. De route is grotendeels verhard. De verzorgingsposten zijn om de 5 km. Na afloop kan er op camping Plathuis in Bourtange van een douche worden genoten. Daar verzamelen de deelnemers zich ook voor de start, vanwaar zij met de bus naar hun - hiervoor beschreven - startlocatie worden gebracht." Voor een indruk van dit evenement zie het fotoalbum van de Schansenloop editie 2017.
Terug naar boven- Via een gemarkeerde route kun je een schitterende wandeling maken over de voormalige verdedigingswallen, langs de oude Westerwoldse Aa en door het pittoreske vestingdorp Oudeschans. Voor de liefhebbers is bij het Vestingmuseum een prachtig boekje verkrijgbaar dat historische informatie verschaft over wat je onderweg allemaal tegenkomt.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Oudeschans, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Reportage over het dorp door RTV Noord, 2012.
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Oudeschans (online te bestellen).
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over Oudeschans.
- Nieuws:- Nieuws uit Oudeschans op Facebook.
- Belangenorganisatie: - "Stichting Vesting Oudeschans (SVO) is opgericht in 1976, als opvolger van de in 1972 in het leven geroepen gelijknamige Vereniging. Het doel van de stichting is de voormalige vesting te renoveren en te behouden als woondorp met een goed woon- en leefklimaat. Een woondorp met een beschermd dorpsgezicht waar het niet alleen goed toeven is voor de Oudeschanskers, maar ook voor passanten en toeristen.
Bij de reconstructie van de Vesting - oorspronkelijk aangelegd in 1593 - zijn in de jaren tachtig de sporen van wallen, grachten en bastions aan de zuidwestzijde van het dorp geaccentueerd, waardoor de bezoeker van nu een duidelijk beeld krijgt van de oorspronkelijke vestingvorm. Vele panden zijn gerestaureerd of compleet gerenoveerd, het oude Garnizoenskerkje onderging een volledige restauratie. Door de loop der jaren is Oudeschans zo met de inspanning van de SVO, bewoners en bestuurders, behouden gebleven als waardevol cultuurhistorisch monument. De SVO bewaakt zowel de leefbaarheid van het dorp voor de bewoners als de aantrekkelijkheid van de Vesting voor de bezoekers. Ons dorp is primair een mooi woondorp, geen museumdorp. Maar de SVO beheert en exploiteert wel het Vestingmuseum."
- Duurzaamheid: - "Ons dorp met 52 huishoudens, klein maar vitaal, wil zijn eigen energie gaan opwekken. De meerderheid van de bewoners heeft in een belangstellingsregistratie in 2018 aangegeven hier een voorstander van te zijn. Vervolgens is de ambitie geformuleerd om met bewoners Energie Coöperatie Oudeschans (ECO) op te richten. Op 7 maart 2019 heeft het bestuur van SVO een voorlichtingsavond voor de bewoners georganiseerd, waarbij een adviseur van de Groninger Energie Koepel (GrEK) een presentatie heeft gegeven en vele vragen beantwoord en de voorzitter van de naburige energiecoöperatie Pekela Duurzaam verteld heeft over hun ervaringen. Aan het eind van die avond is een werkgroep van bewoners opgericht die zich bezig houdt met het oprichten van ECO en alle projectactiviteiten die nodig zijn voor het in eigen beheer opwekken van hernieuwbare energie en het op eigentijdse wijze verduurzamen van het historische dorp met behoud van het beschermd dorpsgezicht.
Doel. Ons doel is ons vestingdorp op termijn energieneutraal te maken. Ons dorp kent een beschermd dorpsgezicht, inwoners mogen daarom geen zonnepanelen op hun daken van Oudhollandse Muldenpannen leggen. De meeste woonhuizen zijn gebouwd in de 19e eeuw en sommige panden zijn recentere “replica’s” vanuit de dorpsrenovatie in de jaren '80 van de vorige eeuw. Deze woonhuizen zijn lastig duurzaam te isoleren en vaak alleen tegen hoge kosten. Dorpsbewoners met een bescheiden portemonnee kunnen dit veelal niet betalen. Met de oprichting van Energie Coöperatie Oudeschans (ECO) willen we collectief in het buitengebied dicht bij ons dorp hernieuwbare energie opwekken door middel van zonnepanelen.
Het doel is ongeveer 150.000kwh per jaar op te wekken, voldoende voor het jaarverbruik nu en in de nabije toekomst van de 52 huishouden van ons dorp. We verwachten dat minimaal 80 % van de huishoudens lid wordt van de op te richten coöperatie en direct profiteert van de fiscale voordelen die deelname via een Postcoderoosregeling biedt. Energie Coöperatie Oudeschans (ECO) wil door de jaren heen de rendementen van het collectief opwekken van elektriciteit benutten voor het ondersteunen van minder draagkrachtige huishoudens bij het isoleren en duurzamer maken van hun woningen."
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Oudeschans, met foto's van de grafzerken. - Lidmaten 1626-1811.
Reactie toevoegen