Status

- Oukoop is een buurtschap in de provincie Zuid-Holland, in de streek Groene Hart, gemeente Bodegraven-Reeuwijk. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1811. In 1812 over naar - de dan nog Utrechtse - gemeente Waarder, in 1818 weer afgesplitst tot zelfstandige gemeente (die in 1821 is overgegaan naar de provincie Zuid-Holland), per 19-8-1857 over naar gemeente Hekendorp (waar het een exclave van werd), per 1-2-1964 over naar gemeente Driebruggen, in 1989 over naar gemeente Reeuwijk, in 2011 over naar gemeente Bodegraven-Reeuwijk.

- De buurtschap Oukoop valt onder het dorp Sluipwijk, als dichtstbijzijnde dorp in de voormalige gemeente Reeuwijk, maar voor de postadressen liggen beide 'in' Reeuwijk.

Naam

Naam komt ook elders voor
Bijzonder is dat bij het dorp Nieuwer Ter Aa (bij Breukelen, provincie Utrecht) niet alleen ook nog een buurtschap Oukoop ligt, maar dat deze én eveneens aan een Oukooperdijk ligt, én eveneens een Oukoopse Molen heeft... Bijzonder is ook dat deze buurtschappen hemelsbreed naar schatting slechts ca. 10 km van elkaar verwijderd zijn.

Naamgeving gemeente
De gemeente werd ook wel 'Oukoop en Kortehoeve' genoemd.

Oudere vermeldingen
Oudkoop, Ca. 1295 en 1306 Oudencoep, ca. 1307 Oudencoip, 1407 Oudekoop, 1687 Ovdecoop.

Naamsverklaring
Samenstelling van oud 'oud' en coep = cope 'gekocht land, veenconcessie, veenontginning'.(1)

Ligging

De buurtschap Oukoop ligt O van Reeuwijk, NO van Gouda, ZW van Driebruggen, rond de Oukoopsedijk en grenst in het W aan de Reeuwijkse Plassen.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Oukoop, die slechts de gelijknamige buurtschap omvat, 17 huizen met 110 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 40 huizen met ca. 100 inwoners.

Geschiedenis

Oukoop is een voormalige heerlijkheid.

Waterstaatkundig
Oukoop was een polder die aanvankelijk behoorde tot het in Utrecht gelegen Burggraafschap van Montfoort. Evenals Polder Negenviertel - die tot het Land van Stein behoorde, eigendom van de stad Gouda - loosde het met een eigen molen. In het jaar 1609 sloten beide polders een akkoord betreffende een gemeenschappelijke bemaling; de Oukoopse molen ging beide polders bemalen en de polders werden samengevoegd. De vroegere Polder Negenviertel is het kleinste en zuidelijkste deel van de polder. Negenviertel is vrji nauwkeurig 9 Steinse viertelen (kwarthoeven) van elk 5 morgen, dus in totaal 45 morgen (39 hectaren) groot. Negenviertel is met de vroegere Polder Oukoop verbonden door een watergang die tussen de Prinsendijk of Wierikkerdijk en de Oukooper- en Negenviertelkade doorloopt. De polder wordt in het oosten beveiligd door de Prinsendijk of Wierikkerdijk, in het westen wordt Negenviertel beveiligd door de Steinsekade en Oukoop door de Oukoopsekade, in het noorden vormt de polder een punt, in het zuiden wordt Negenviertel beveiligd door de IJsseldijk en de Oukoopse polder door de Steinsekade.

Verveningen in de polder bleven beperkt. De verveningsvergunningen werden in aanvang door de Staten van Utrecht verleend, zonder rekening te houden met het waterkeringsbelang van de Wierikkerdijk. Rijnland, Delfland en Schieland waren beducht op het gevaar van doorbraak van deze dijk. Zij drongen bij de Staten dan ook aan op toepassing van het Plakkaat op het slagturven, in 1595 uitgevaardigd. Dit plakkaat kon echter niet worden toegepast. In 1827 bestonden er plannen om de polder geheel te vervenen en van de polder een droogmakerij te maken. Dit plan is vanwege ongeschiktheid van de grond niet verwezenlijkt.

Tot 1857 stond Polder Oukoop geheel op zichzelf. De polder was bij Woerden in bemaling genomen, maar maakte geen deel uit van dit Grootwaterschap, evenmin als van Rijnland. Bij het invoeren van de nieuwe reglementen van het Hoogheemraadschap van Rijnland en van het Grootwaterschap Woerden kwam de polder binnen de grenzen van het Hoogheemraadschap van Rijnland te liggen en ging het deel uitmaken van dat hoogheemraadschap. Het bijzonder reglement werd vastgesteld bij Statenbesluit van 13 juli 1858. Per 1 januari 1979 is de polder opgeheven en opgenomen in Waterschap De Gouwelanden. (bron: archief van de polder in het archief van Hoogheemraadschap van Rijnland)

Recente ontwikkelingen

- Bestemmingsplan Polder Oukoop en Negenviertel is in 2014 vastgesteld.

Bezienswaardigheden

-De buurtschap Oukoop heeft 2 rijksmonumenten: de Oukoopse Molen en de bakstenen hekpijlers van boerderij Wiltenburg.

- De buurtschap Oukoop heeft 3 gemeentelijke monumenten: de onder Landschap etc. beschreven Put van Kruijt, en de boerderijen op Oukoopsedijk 8 en 10.

- De Oukoopse Molen (Prinsendijk 6) bemaalt als hulpgemaal op vrijwillige basis de polder Oukoop en Negenviertel en loost het overtollig water op de Enkele Wiericke. Het waterpeil in deze polder wordt mede door de Oukoopse Molen op ongeveer -2.20 NAP gehouden. De polder, tot stand gekomen in 1609, is 239 ha groot en de opvoerhoogte is 1,75 meter. In 1528 staat er al een molen op deze plaats. Dat is de voorganger van de huidige molen. Over het bouwjaar van de huidige molen is geen duidelijkheid. Mogelijk is de vorige molen verloren gegaan in het rampjaar 1672. Bekend is dat het Franse leger in deze omgeving grote vernielingen heeft aangericht. Er zijn veel gebouwen, dus ook molens in brand gestoken. De Oukoopse molen heeft tot 1969 de hoofdbemaling van deze polder voor zijn rekening genomen. Als er in 1969 geen molenaar meer kan worden gevonden, wordt de molen stilgezet. Een dieselgemaal neemt het werk van de molen over. Een jaar later wordt de molen aangekocht door de Goudse Verzekerings Mij. NV. met de bedoeling om hem als recreatieruimte te gebruiken. Maar eerst moet de molen worden gerestaureerd. Deze restaurtie komt gereed in 1974. De fokken zijn toen hersteld en het scheprad is vernieuwd. In 1983 verwisselt de molen weer van eigenaar en komt in bezit van de Rijnlandse Molenstichting.

In 1989 heeft opnieuw een grote restauratie plaatsgevonden, waarbij het bovenhuis bijna in zijn geheel is vernieuwd. In 2016 wordt plotseling een forse onderloopsheid geconstateerd. Het blijkt dat de fundering van de waterlopen is weggezakt en bij geopende wachtdeur en sluisdeur het water van de boezem in de polder loopt. Een restauratie van de fundering van de waterlopen is onontkoombaar. Vanaf dan draait de molen nog wel maar kan niet meer malen. Een aanvraag bij de provincie voor een restauratiesubsidie is in 2017 ingediend.

De molen ligt aan de Prinsendijk, onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie. De naam Prinsendijk verwijst naar het besluit van Prins Willem III (1650-1702) om langs de kade van de Enkele Wiericke, waar de uitwatering van de molen op plaatsvindt, een slaperdijk aan te leggen. Deze dijk moet het gebied tussen Rijn en Maas dan vrijwaren van wateroverlast als de Fransen het in hun hoofd halen de Lekdijk door te steken. De dijk verbindt de Rijndijk met de IJsseldijk. De aanleg van deze dijk verklaart mogelijk de wat merkwaardige ligging van de Oukoopse Molen. De molen staat min of meer in de diepte pal achter de dijk. In 1672 kreeg hij als het ware de nieuwe verhoogde dijk voor zijn neus.

- Op Oukoopsedijk 8 in buurtschap Oukoop staat boerderij Wiltenburg, een gemeentelijk monument. Het sierlijke toegangshek is een rijksmonument: twee bakstenen hekpijlers met hardstenen dekplaten, waarop in hout gesneden en gepolychromeerde Lodewijk XV-sierbekroningen, verbonden door een eveneens in hout gesneden en gepolychromeerd wapen met kroon en leeuwen, omgeven door Lodewijk XV-lofwerk. Opschriften: "quam parva mulli cedo" ("al ben ik klein, ik wijk voor niets") en "Wiltenburg". De anno 2018 pas 21-jarige Meesterschilder en restauratie- en decoratieschilder Quinty Meester heeft in genoemd jaar de poortbekroning van boerderij Wiltenburg gerestaureerd. Aan weerszijden van het schild zijn in barokke vorm gesneden vaasachtige figuren geplaatst. Deze vazen zijn van jonger datum dan het wapenschild. Waarschijnlijk heeft deze bekroning niet altijd boven deze hekpijlers gestaan. Mogelijk behoorde zij eens tot een omlijsting van een wand of wapenbord uit het in 1818 gesloopte herenhuis.

Het toegangshek herinnert aan de geschiedenis van de dubieuze hoge heerlijkheid van Wiltenburg. In 1637 is er sprake van een stuk land in Oukoop ter grootte van 2 morgen (ongeveer 1,7 ha) met de naam Wiltenburg. Het was oorspronkelijk eigendom van de burggrafelijke familie De Merode van Montfoort. Deze verkocht het land in 1661 aan Jacob de Vrije, wiens nazaten er een “herenhuyzinge” met boerderij en andere opstallen lieten bouwen. Het herenhuis diende als zomerverblijf voor de familie De Vrije, die in Gouda woonde. In 1736 koopt Samuel van Velthuijsen Wiltenburg om het in 1753 te verkopen aan zijn schoonzoon Jan Cordelois jr.

Deze Rotterdamse patriciër noemt zich “Vrijheer van Wiltenburg” en bombardeert zijn herenhuis, de boerderij en het bijbehorende land op zeer dubieuze gronden tot een eigen “hoge heerlijkheid”, waar hij zelf een schout benoemt, recht laat spreken en huwelijken laat sluiten. Na het overlijden van Cordelois wordt Wiltenburg in 1797 verkocht aan E. Rijkaart. Rijkaart laat in 1818 het herenhuis slopen en verbouwt en vergroot de boerderij. Waarschijnlijk heeft hij toen het wapenschild met de Latijnse tekst, dat afkomstig was van het gesloopte herenhuis, laten plaatsen op het toen al bestaande inrijhek. Vóór een verbouwing in 1960 beschikte de boerderij over getraliede vensters, die wijzen op een bewaarplaats voor gevangenen. In het verleden moet er bij de boerderij zelfs een galgenveld met een opgestelde galg zijn geweest.

Cordelois laat ook een gerechtsboek aanleggen, waarin ook verkopen en testamenten worden geregistreerd voor schout en schepenen van Wiltenburg. Dat rechtboek is medio 19e eeuw verdwenen. In 1821 was het er nog. Dat blijkt uit een uitgebreid rapport dat in dat jaar door het Ministerie van Justitie is gemaakt naar aanleiding van een conflict met Willem Butter, die op dat moment eigenaar en bewoner van Wiltenburg was. Butter vond dat hij op grond van het verleden van de hoge heerlijkheid vrijstelling van belasting moest krijgen en een onafhankelijk vrijstaatje Wiltenburg kon vormen. De basis voor dit alles was een aantal documenten in een kistje. Dat kistje was, aldus Butter, helaas zoekgeraakt. De zaak eindigde in een nederlaag voor Butter: zijn vermeende rechten werden niet erkend.

Nog altijd vragen lokale historici zich af waar het kistje van Butter en de oude gerechtsboeken van Wiltenburg zijn gebleven. Deze stukken zouden meer licht kunnen werpen op de raadselachtige geschiedenis van deze hoge heerlijkheid. In 1996 is een boekje over deze materie verschenen: G.A.F. Maatje, 'Wiltenburg, een omstreden heerlijkheid 1637-1825'. Zie ook de recensie van dit boekje in 'Tidingen van Die Goude, januari 1997, pag. 32. (bron: Regionaal Historisch Centrum RHC Rijnstreek en Lopikerwaard) - Hier vind je nog meer - nog niet bewezen - theorieën over de vroegste tijden van het goed Wiltenburg in Oukoop.

Er zijn ook personen met de achternaam (Van) Wiltenburg. Wellicht geldt het niet voor alle mensen met deze naam (wellicht zijn er meer locaties - geweest - met deze naam waar mensen naar zijn genoemd), maar voor de voorouders van de fam. Wiltenburg uit het nabijgelegen Hekendorp ligt het voor de hand dat die zich naar deze boerderij in Oukoop hebben genoemd.

In 2009 is boerderijcomplex Wiltenburg verkocht aan een projectontwikkelaar. De familie die hier een agrarisch bedrijf had, heeft haar activiteiten elders voortgezet. De bestaande boerderij, het bijbehorende boenhok, de hooiberg en de beeldbepalende rijksmonumentale poort zijn behouden. De voormalige agrarische bedrijfsbebouwing is gesloopt en in het kader van de Ruimte voor Ruimte regeling vervangen door een vrijstaande woning. Daarnaast zijn nog vier landgoedwoningen op het perceel gerealiseerd, waarbij gebruik is gemaakt van de provinciale regeling voor nieuwe landgoederen. In totaal 5 nieuwe woningen dus. In het kader van de Natuurschoonwet (NSW)-regeling heeft een aantal percelen rondom het landgoed een meer op de natuur gerichte bestemming gekregen.

Oostelijk van het nieuwe woonerf is vanaf de Oukoopsedijk een onverhard pad naar de 5 nieuwe woningen aangelegd, of beter gezegd heringericht (waarvoor zie de volgende alinea), dat de officiële straatnaam Heerlijkheid Wiltenburg heeft gekregen, met huisnrs. 1/2/3/4/5 voor de 5 nieuwe woningen in kwestie (zie ook het afgebeelde kaartje). Het pad is aangelegd om de rijksmonumentale toegangspoort te ontzien, die bij toenemend verkeer vanwege de nieuwbouwwoningen een groter risico op schade zou lopen. Vandaar dat daar dit alternatief voor is bedacht. Het hierna gelinkte Beeldkwaliteitsplan motiveert dit als volgt: "Voor de ontsluiting van de nieuwe woningen is een zorgvuldige afweging gemaakt. Een drietal opties is onderzocht. Allereerst door de monumentale poort langs de boerderij. Daarbij komt direct het risico voor de poort naar voren. De poort is smal en rijksmonument en zou bij verkeerstoename gemakkelijk beschadigingen aan poort dan wel fundatie kunnen oplopen. Niet voor niets is eerder besloten om de poort en de monumentale boerderij te ontzien, door een andere route voor het verkeer naar het nieuwe woonerf te maken. Als ontsluiting voor de nieuwe woningen heeft de route door de poort daarom zeker niet de voorkeur.

De tweede optie is een route buitenom richting plas en vervolgens achterlangs naar het erf. Deze route heeft echter meerdere doorslaggevende bezwaren. De route nodigt uit voor verkeer naar de rand van het water. De aantrekkingskracht van het water is te groot. In combinatie met het toelaten van verkeer naar het erf zouden bovendien ingewikkelde hekken en handhaving nodig zijn om auto’s bij de plas weg te houden. Tot slot geeft het verkeer langs deze zijde veel onrust in het landschap richting plas en wandelroute. De derde optie die is onderzocht is via een bestaande ontsluiting van het weiland voor de boerderij, rechtstreeks naar het erf. Ook deze route bestaat in feite al, alleen met een ongelukkig scheef liggende dam aansluitend ten zuiden van de grote schuur op het huidige erf. Wanneer de schuur echter verwijderd is, kan de dam recht gelegd worden en de route rechtsreeks op het erf uitmonden. Om deze redenen is dit dan ook de vastgestelde ontsluiting geworden. Wel is van belang dat de ontsluiting op deze plaats een optimale inrichting krijgt, die geen schade geeft aan de openheid van het landschap op deze plaats." (bron en voor nadere informatie over dit project zie het 'Beeldkwaliteitsplan Herontwikkeling De Wiltenburg', 2013, en het document 'Ruimtelijke onderbouwing herbestemming Oukoopsedijk 8 en 11', 2013)

Rond de 5 nieuwe woningen ligt een bijzonder landschappelijk element in de vorm van een ronde weide, omgeven door een sloot/gracht. Hiervan wordt - in relatie tot het achtervoegsel 'burg' in de boerderijnaam - vermoed dat hier een motte(burcht) heeft gelegen. Een motte is een aarden heuvel van zand en klei met veelal houten pallisaden. Om een motte werd vaak een gracht gegraven om het de aanvallers nog moeilijker te maken de versterking in te nemen. Tijdens archeologisch onderzoek zijn echter geen aanwijzingen gevonden dat deze motte(burcht) bestaan zou hebben.

Jaarlijkse evenementen

- Oukoopsedijkfeest (augustus).

Landschap, natuur en recreatie

- Naast de Oukoopse Molen bevindt zich de Put van Kruijt (Prinsendijk, toegang via Oukoopsekade), een particulier natuurgebied, dat ontstaan is door het turfsteken. Eigenaar is Jan Kruijt, die het beheert in samenspraak met Staatsbosbeheer, dat en groot deel van het gebied in de polder Oukoop en Negenviertel bezit, dat als Natura 2000-gebied de status van moerasreservaat heeft. De kleine verveningsplas is onderdeel van een veenputtencomplex in het gebied, dat is ontstaan door kleinschalige en onvoltooide vervening. De put is een gemeentelijk monument.

- "Kool Living heeft in 2016 diverse percelen nabij Wiltenburg in buurtschap Oukoop ingericht voor natuurontwikkeling. Watersnip Advies uit Sluipwijk heeft dit werk begeleid. De inrichting van deze korte percelen tussen Oukoopsedijk en de plas is onderdeel van de vorming van Landgoed Wiltenburg. Tijdens een veldbezoek aan de verlaagde oevers langs de brede sloten was zichtbaar en hoorbaar dat vele watersnippen de nieuwe oevers konden waarderen als voedselgebied. Want tientallen watersnippen vlogen op uit de oevers en kozen met korte kreten al zigzaggend het luchtruim. Enkele tientallen meters verder vloog een kleine snipachtige vogel op een heel andere manier omhoog. Deze kleine bruine steltloper vloog in rechte lijn, bleef laag boven land en water en dook al na honderd meter weer naar beneden, een slootkant in. Opmerkelijk was dat hij geen kreten slaakte, zoals opvliegende watersnippen wel doen.

Het was een “bokje”, een kleiner familielid van de watersnip. De watersnip meet 27 centimeter van snavelpunt tot staartpunt, het bokje maar 19 centimeter. Omdat deze kleine vogel zo zwijgzaam is en zeer dicht benaderbaar, alsof hij je niet hoort aankomen, werd hij in Sluipwijk “doofje” genoemd. De reden dat hij zo lang blijft zitten is geen doofheid, maar dat hij zo extreem op zijn schutkleur en onzichtbaarheid tussen de oeverplanten vertrouwt. Een oudere Sluipwijker, de heer Verweij, vertelde eens dat “doofjes” in het plassengebied met de stok werden bejaagd. Men volgde een opvliegend bokje tot waar hij neerstreek, speurde hem met geoefende blik en veel geduld op, benaderde hem als op kousenvoeten en sloeg de vogel dood. En dat alles voor een boutje van 19 centimeter, waarvan de helft snavel. Het laat zien wat ook kleine jachtbuit vroeger betekende. Bijna alles dat men te pakken kon krijgen, ging de pan in. Dat hoeft gelukkig niet meer. Steltlopers en vele andere soorten kunnen veilig profiteren van de nieuwe levenskansen die in de oevers zijn gemaakt." (bron: Watersnip Advies te Sluipwijk, ondersteunt al meer dan 25 jaar partijen bij duurzame en vernieuwende projecten in het landschap)

- De Polder Oukoop heeft voor de traditionele landbouw geen toekomst meer. De melkveehouders zijn weggetrokken of hebben hun bedrijf gestaakt. De polder dreigde hierdoor zijn vitaliteit te verliezen. Het enig overgebleven boerenbedrijf in de polder is eigendom van familie De Goeij. Zij zag wel kansen om landbouw en natuurbeheer te combineren in een zogeheten natuurboerderij. Daarom heeft de provincie Zuid-Holland in 2011 in de polder een proefveld van 3,6 hectare aangelegd, waar nieuwe typen natuur worden uitgetest om deze later in de omgeving definitief aan te leggen. Het proefveld is als zodanig gebruikt tot 2016. De sloten rond het veld zijn verbreed, zodat in het water en aan de waterkant nieuwe natuur kan ontstaan. Op het land komt gras voor de koeien en weidevogels. De omgeving wordt op deze manier geschikt gemaakt voor natuur en landbouw. Ook kunnen omwonenden en recreanten zien hoe de verandering van Polder Oukoop vorm krijgt. De familie De Goeij beheert het proefveld, zodat meteen praktijkervaring wordt opgedaan. De oplossing voor een goede toekomst van dit gebied komt dus uit het gebied zelf. (bron: Provincie Zuid-Holland, 4-8-2011)

De herinrichting van Polder Oukoop is in 2018 gereed gekomen. In juni 2018 is de 'natuurpolder' feestelijk 'geopend'. Staatsbosbeheer, die eigenaar is van een deel van de polder, is blij met het resultaat: een waterrijk natuurgebied met bloemrijke graslanden, rietlanden en natuurvriendelijke oevers. De polder is nu een volwaardige schakel tussen de Reeuwijkse Plassen en de Nieuwkoopse Plassen. De natuur is sterker geworden en biedt ruimte aan bijzondere vogels zoals de roerdomp en de kleine en grote karekiet. Een zoogdier als de waterspitsmuis profiteert er ook van en de eerste tekenen dat de otter zich hier op termijn zal vestigen zijn er ook.

Met de familie De Goeij in Oukoop werkt Staatsbosbeheer al langer prettig samen. Vanuit het aangrenzende weiland is er namelijk een brug die toegang geeft tot een ruimte bovenin de stal. Van daaruit heb je mooi overzicht over de melkkoeien, kun je de werkzaamheden van de boer in de stal volgen en informatie over het gebied vinden. Daarnaast heeft Staatsbosbeheer sinds 2018 ook een kleine verblijfs- en opslagruimte op het erf van de boerderij. Dit maakt het gemakkelijker om samen zaken op te pakken. En Staatsbosbeheer is hierdoor ook toegankelijker geworden voor mensen uit de omgeving. Er komt regelmatig iemand binnen lopen die vragen heeft over het gebied en de natuur.

Een wandeling of fietstocht door het gebied is goed te combineren met een bezoek aan Hoeve Stein. Polder Oukoop blijft in de nieuwe situatie bereikbaar vanaf de Oukoopsedijk en het fietspad Wierickepad. Vanaf een afstand zijn in de vele polders vogels te bekijken. Staatsbosbeheer organiseert hiervoor jaarlijks enkele excursies die worden begeleid door vrijwilligers. Ze nodigen je van harte uit een keer mee te gaan op een van deze excursies en zelf te ervaren wat deze polder te bieden heeft. De excursies kun je vinden in de Activiteitenagenda van Staatsbosbeheer voor deze regio. (bron: Boswachtersblog Staatsbosbeheer Zuid-Holland)

"Wageningen Environmental Research heeft in 2019 op verzoek van de provincie onderzocht hoe de omvorming van Hoeve Stein in Oukoop is aangepakt en wat tot dan toe de resultaten zijn. De onderzoekers keken naar het proces, de bedrijfsvoering, de ecologie en de waardering door andere boeren in de omgeving. In de Pilot Natuurboerderij Hoeve Stein is een gangbare melkveehouderij met 85 koeien en 40 hectare grond omgevormd tot een biologische natuurboerderij met 140 koeien en 200 hectare natuurgrond. Het project kon tot stand komen door intensieve samenwerking tussen onder meer maatschap De Goeij, Provincie Zuid-Holland, Gemeente Bodegraven-Reeuwijk, Staatsbosbeheer, Watersnip Advies en PPP Agro-Advies. Er werd een bedrijfsplan gemaakt plus een plan voor inrichting en beheer van de natuur. Door de invulling van de provinciale plannen met een natuurboerderij met melkvee zijn de natuurdoelen verschoven van natte natuur naar weidevogelgrasland met bloemrijke slootkanten. De boer en Staatsbosbeheer experimenteerden met inrichting en beheer van geterrasseerde (verlaagde) slootkanten. Hier zijn er uiteindelijk heel wat van aangelegd met een breedte van twee tot vijf meter.

De schaalsprong van het bedrijf kon worden gerealiseerd door het afwaarderen van landbouwgrond en het pachten van grond van Staatsbosbeheer. De overheid betaalde de waardedaling van de grond in Polder Oukoop in ruil voor de omzetting van de bestemming landbouwgrond in de bestemming natuur. Het bedrijf ruilde hiermee intensiever te gebruiken grasland om voor een grotere oppervlakte extensief grasland. Het bedrijf werd daarmee zowel zeer extensief als in omvang toekomstbestendig. De vergoeding voor de waardedaling werd geïnvesteerd in extra grond en in een moderne potstal, gunstig voor zowel bedrijfsvoering als voor de natuurkwaliteit. Het bedrijfsplan en de dimensionering van de stal gingen uit van 200 koeien. Door de veranderde fosfaatregelgeving kunnen er echter maar 140 koeien worden gehouden. Dit was bedrijfseconomisch een behoorlijke domper. Maatschap De Goeij heeft gereageerd door in te zetten op verhoging van de melkproductie per koe, zo weinig mogelijk te investeren in machines, en door te bezuinigen op arbeid. Hiermee is het bedrijf economisch gezond, maar er moet wel bijzonder hard worden gewerkt. Voor nog niet al het natuurbeheer ontvangt Hoeve Stein een vergoeding. Maar zelfs als dat op orde is, blijft melk de grootste inkomstenbron.

Over het geheel genomen is het natuurbeheer in Polder Oukoop op orde. In de geterrasseerde slootkanten is een grote diversiteit aan planten en insecten te vinden. Het gaat om karakteristieke poldersoorten zoals echte koekoeksbloem, moerasrolklaver, oeverzegge, moeraswederik en veldzuring. Daar waar vertrapping door vee dreigt, bevelen de onderzoekers aan om rasters te plaatsen. Hiermee blijft de moerasvegetatie intact en kan deze zich verder ontwikkelen. Het aantal weidevogels vertoont gestage achteruitgang. Bij de inrichting van de oevers is grond vrijgekomen. Dit is gebruikt om lagere percelen op te hogen: voor de bedrijfsvoering was dit behulpzaam, maar het heeft de omstandigheden voor weidevogels verslechterd. De onderzoekers bevelen de aanleg van greppel-plasdrassituaties aan. Hiermee wordt aantrekkelijk weidevogelbiotoop gecreëerd. Greppel-plasdrassituaties zijn eenvoudig te creëren door bestaande greppels in vochtige graslanden aan het begin en het einde af te sluiten en er met een klein pompje water in te pompen. Dit is een bestaande maatregel binnen het agrarisch natuur- en landschapsbeheer waar weidevogels in de regel goed op reageren.

Het model dat voor Natuurboerderij Hoeve Stein in Oukoop is bedacht (schaalvergroting en extensivering door afwaardering van grond), zit bedrijfseconomisch en ecologisch goed in elkaar. Toch zien boeren in de omgeving Hoeve Stein niet als een voorbeeld dat voor hen haalbaar of wenselijk is om na te volgen. Zij vinden onder meer dat er teveel onkruid in het land staat, en identificeren zichzelf meer met landbouw dan met natuur. Zij zien wel andere mogelijkheden voor het combineren van landbouw en natuur, zoals weidevogelbeheer, beheer van oevers en het combineren van beheer van natuurgrond met hun eigen bedrijfsvoering. Dit biedt kansen om Hoeve Stein in te bedden in een ruimtelijk netwerk van natuurinclusieve boerderijen en voor het versterken van de groenblauwe dooradering. Desalniettemin voegt het model van de natuurboerderij wel degelijk iets toe aan het scala aan mogelijkheden die er is om natuur en landbouw te combineren. Voor Hoeve Stein was het bedrijfsplan van groot belang om inzicht te krijgen in de betekenis van zo’n model. Voor partijen die zich willen inzetten om boeren te helpen om natuurinclusiever te worden, is dat een belangrijke les." (bron en voor nadere informatie zie het rapport 'Natuurinclusief voor een goede toekomst. Wat valt te leren van Hoeve Stein als voorbeeld van zelfrealisatie van natuur?', april 2019) Zie ook het rapport 'Natuurboerderij Hoeve Stein: van Boeren met natuur naar Natuur met boeren' (Alterra/WUR, 2011)

Beeld

- In de winter van 2010 vertrekt de een na laatste veehouder van de Oukoopsedijk. De plaatselijke krant kopt: "Koe maakt plaats voor natuur". Een opmerkelijke kop, want voor velen staat een koe in de wei voor natuur. Wat is dan natuur? En waarom moeten de koeien weg uit de polder? De makers van de documentaire 'Oukoop in beweging' (39 min., RTV West) zochten naar de achtergronden hiervan en raakten in gesprek met de bewoners van de Oukoopsedijk en andere betrokkenen.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)