Status

- Papekop is een dorp* in de provincie Utrecht**, in de streek Lopikerwaard, gemeente Oudewater. Het was een zelfstandige gemeente t/m 31-1-1964. Per 1-2-1964 opgegaan in de nieuw ontstane gemeente Driebruggen en bij de opheffing van die gemeente in 1989 overgegaan naar de gemeente Oudewater.
* Hoewel de plaats geen kerk heeft, wordt het gezien de grootte toch als dorp beschouwd. Vergelijkbaar met het nabijgelegen dorpje Vlist.
** De gemeente is in 1820 overgegaan van de provincie Utrecht naar de provincie Zuid-Holland. Bij de gemeentelijke herindelingen van 1989 is het dorp middels grenscorrectie weer op het Utrechtse nest teruggekeerd.

- Wapen van de voormalige gemeente Papekop.

- Sinds 2009 heeft het dorp een eigen vlag. De vlag is een cadeau van de spoortunnelbouwers aan het dorp. Het groen in de vlag staat symbool voor de weilanden in dit deel van het Groene Hart. De witte banen symboliseren de twee wegen die door het dorp lopen; de Papekopperstraatweg en de Papekopperdijk. De zwarte baan is het spoor dat uitmondt in een witte driehoek; het Dorpsplein. In de witte driehoek staat een rode mijter afgebeeld, omdat Papekop vroeger een domein was van de bisschop van Utrecht.

- Onder het dorp Papekop valt ook de buurtschap Diemerbroek.

Naam

Oudere vermeldingen
Papenkop, 1314 Papencoip, 1427 Papencoep.

Naamsverklaring
Samenstelling van het Middel-Nederlandse cope* ‘gekocht land’ en de persoonsnaam Pape.(1)
* Zie voor een nadere verklaring van het begip cope bij Benschop.

Ligging

Papekop ligt N van Oudewater, rond de Papekopperstraatweg (de weg vanuit Oudewater richting Waarder), de Papekopperdijk (het gedeelte N van de spoorlijn) en Spoorwijk (O van de Papekopperstraatweg, Z van de spoorlijn).

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Papekop 39 huizen met 284 inwoners, verdeeld in de gelijknamige buurtschap 20/151 (= huizen/inwoners) en buurtschap Diemerbroek 19/133.

Per 1 februari 1964 is de gemeente opgeheven en als volgt verdeeld:
naar de gemeente Driebruggen: 707 hectare met 558 inwoners;
naar de gemeente Oudewater: 100 hectare met 16 inwoners.
Bij een volgende herindeling, per 1 januari 1989, is het Driebrugse gedeelte alsnog ook naar de gemeente Oudewater overgegaan.

Tegenwoordig heeft het dorp (inclusief de buurtschap Diemerbroek) ca. 150 huizen met ca. 380 inwoners.

Geschiedenis

"De voormalige ambachtsheerlijkheid, later gemeente Papekop lag in het uiterste westen van de provincie Utrecht. Ze bestond uit de gelijknamige buurt en het ten oosten ervan gelegen Diemerbroek. Van oorsprong bestond het grondgebied grotendeels uit moeras, in eigendom van de bisschop van Utrecht. Deze gaf stukken grond uit om te ontginnen: de zogeheten cope-ontginning. Voor het gebied van “Pape-cope” bepaalde hij dat de opbrengst van deze ontginning gebruikt werd om de pastoor, de 'paap', van Waarder te voorzien in levensonderhoud.

De heerlijkheid Papekop en Diemerbroek is tot 1801 in het bezit van de familie van Vlooswijck geweest en nog daarvoor van de familie De Merode. Het plaatselijk bestuur bestond uit verschillende colleges. Schout en schepenen bestuurden het dorp en spraken recht in eenvoudige zaken; schout en heemraden verrichtten daarnaast de bestuurstaken met betrekking tot het polderbeheer. De vergaderingen en rechtszittingen vonden plaats in de herberg op Tappersheul, die de status van ‘Rechthuis’ had.

De Staatsregeling van 1798 zorgde ervoor dat alle ambachten en gerechten met schout en schepenen verdwenen. In plaats daarvan werden er gemeenten met een gemeentebestuur en een municipale raad ingesteld. Vervolgens werden in 1811 de gemeenten Papekop, Hekendorp, Lange Ruige Weide, Waarder en Barwoutswaarder samengevoegd tot de “gecombineerde mairie Waarder”. Deze situatie werd na het verkrijgen van de onafhankelijkheid van ons land weer teruggedraaid en per 1 april 1817 werd de gemeente Papekop opnieuw opgericht. Pas met de invoering van de Gemeentewet vanaf 1851 kreeg het gemeentebestuur de uiteindelijke samenstelling zoals dit tot aan de opheffing in 1964 gebleven is.

Papekop werd doorkruist door de Papekopperdijk, die tevens de doorgaande weg van Woerden en Waarder naar Oudewater was en nog steeds is. Aan het einde van deze dijk ligt het gehucht Tappersheul, dat is ontstaan op het punt waar de weg van het dorp naar Oudewater kruist met de Ruige Weide. Op dit kruispunt bevond zich in de Kerkwetering een sluisje, ook wel ‘heul’ genoemd. Daarbij stonden enkele woningen en een café, vandaar de naam ‘Tappers-heul’. Rond 1820 is de sluis gesloopt. Tappersheul bestaat tegenwoordig voornamelijk uit een bedrijventerrein.

Papekop is altijd een agrarisch dorp geweest met aan het begin van de 20e eeuw 76 huizen. Volgens de plaatsbeschrijving van Van der Aa uit 1848 vond de gehele bevolking haar bestaan in landbouw en veeteelt. Toch gold dit niet voor iedereen. Zo waren er een schoenmaker, een timmerman en een kleermaker in het dorp. Daarnaast bestond de kleine dorpskern uit een school en een koffiehuis, waarvan een van de bovenkamers diende als vergaderruimte voor de gemeenteraad. Er was geen winkel, maar de levensmiddelen werden door venters uit omliggende plaatsen aan huis bezorgd. Voor andere dingen moest men naar Oudewater.

Dat gold ook voor zaken met betrekking tot de gemeente. Er was geen gemeentesecretarie binnen de gemeente zelf; deze bevond zich in Oudewater. Kerkgangers moesten ook uitwijken naar omliggende plaatsen, omdat er in Papekop geen kerk stond. Twee derde deel van de bevolking bestond uit Gereformeerden en Nederlands Hervormden en ging naar Oudewater of in Hekendorp naar het kleine kerkje op de dijk. Een derde van de bevolking was Rooms-Katholiek en ging in Oudewater ter kerke. Door de aanleg van de spoorweg in 1855 en de bouw van een treinstation in 1857 werd het iets drukker in de gemeente en kwam er zelfs een tram tussen Oudewater en het station tot stand. De opheffing van het spoorwegstation in de jaren ’30 van de vorige eeuw maakte hieraan echter een einde.

Onderwijs
In Papekop bevond zich al aan het begin van de 19e eeuw een lagere school, die meerdere keren is herbouwd en verbouwd. In 1827 was er sprake van herbouw, omdat het oude pand in zeer slechte staat verkeerde. Hoe lang het dorp toen al in het bezit was van een lagere school is niet bekend. Ruim dertig jaar later was de school alweer aan vervanging toe en daarom werd in 1861 de school opnieuw herbouwd en vergroot. Vervolgens vond in 1870 opnieuw uitbreiding plaats in verband met het stijgende aantal leerlingen. In 1910 werd door de gemeenteraad geconstateerd dat de school weer hard aan vervanging toe was. Ook de onderwijzerswoning was vervallen.

Er werd een discussie gevoerd binnen de gemeenteraad of het niet goedkoper en gunstiger voor de gemeente was als de school in Papekop opgeheven werd en de kinderen naar de openbare lagere school in Oudewater zouden gaan. Uiteindelijk werd de gemeenteraad het hierover met elkaar eens: per 1 januari 1912 zou de school opgeheven worden. Gedeputeerde Staten dachten daar echter anders over en verleenden geen toestemming. Daarom ging de gemeenteraad toch over tot het maken van plannen voor de bouw van een nieuwe school met onderwijzerswoning. In de periode tussen de sloop van de oude school in 1912 en de opening van de nieuwe school in 1914, kregen de leerlingen les in het koffiehuis van Van Wees. In 1915 bleek, gezien de stijging van het aantal leerlingen naar meer dan 24, dat het noodzakelijk was om een tweede onderwijzer aan te stellen naast de hoofdonderwijzer en de handwerkonderwijzeres.

Vanaf die tijd lijkt het hard achteruit te gaan met de school. In 1922 was het aantal leerlingen gedaald tot 4 en werd besloten dat de openbare school nu toch echt opgeheven zou worden. De school werd in bruikleen overgedragen aan de ‘Vereniging voor de oprichting en instandhouding van scholen met de Bijbel’. De 4 leerlingen van de openbare school gingen voortaan in Oudewater naar school. Een jaar later nam de vereniging de school in eigendom over. De onderwijzerswoning bleef wel in het bezit van de gemeente. In 1929 vond nog een verbouwing en uitbreiding van het schoolgebouw plaats, voorlopig de laatste. Bijna tien jaar later dreigde de christelijke basisschool alweer opgeheven te worden in verband met financiële problemen. De rijksvergoeding voor de school zou opgeheven worden. Doordat deze uiteindelijk toch niet verdween, kon de school blijven bestaan. Uiteindelijk heeft de School met den Bijbel ‘Eliëzer’ nog tot 1995 standgehouden.

Station
Papekop heeft door de eeuwen heen eigenlijk altijd hetzelfde karakter gehad: een klein agrarisch dorp, zonder kerk, zonder winkels en waar de kinderen van de lagere school doorgaans voor de meeste bedrijvigheid zorgden. Het dorp lag geïsoleerd en had alleen een directe uitvalsweg naar Oudewater en Woerden. Een belangrijke doorgaande weg had het niet. Dit veranderde nauwelijks toen de aanleg van de Rhijnspoorlijn tussen Utrecht en Gouda-Rotterdam gereed was.

In 1857 werd in Papekop station Oudewater geopend voor personen- en goederenvervoer. Dit bracht echter geen economische groei met zich mee of een toename van de bevolking in het dorp. Bij het station werden slechts een paar nieuwe huizen gebouwd. Het koffiehuis van Van Wees, dat toen al jaren bestond, kreeg wellicht iets meer klandizie, evenals de stalhouderij. Voor onder andere burgemeesters, onderwijzers en onderwijzeressen die in Gouda woonden, was de trein een snelle manier om in Papekop te komen. Zij kregen dan ook toestemming van de gemeenteraad om daar te blijven wonen en voor hun werk heen en weer te reizen.

In het archief van de gemeente is niet veel bijzonders terug te vinden met betrekking tot de spoorweg. Elk halfjaar werd de gemeente een nieuwe dienstregeling toegezonden, maar deze zullen niet erg veel van elkaar afgeweken hebben. De enige schokkende vermelding in het gemeentearchief omtrent het spoor, is dat in mei 1888 iemand in de buurt van het station te Papekop overreden was door een trein.

Oudewater had ook nauwelijks profijt van de spoorlijn. Het station lag niet in de directe omgeving van de stad en over het algemeen gold toch dat de bevolking in die tijd niet zo vaak naar een stad als Gouda of Utrecht hoefde te gaan. De mensen uit Papekop en Oudewater konden veelal in hun eigen behoeften voorzien en als ze andere goederen of diensten nodig hadden, kon men daarvoor in Oudewater wel terecht. Daarbij komt ook dat inwoners van Oudewater tot 1887 zelf voor hun vervoer naar het station moesten zorgen. Pas vanaf die tijd werd er een koets, een omnibus ingezet voor het vervoer van en naar Papekop. Deze ging via de vaak slecht begaanbare Papekopperdijk en moest soms met maar liefst zes paarden uit de modder getrokken worden. Deze omnibus werd geëxploiteerd door D. Boer, stalhouder en eigenaar van hotel De Doelen in Oudewater.

In 1906 moest de koets plaats maken voor een paardentram die ook vanuit Oudewater vertrok en als eindbestemming station Oudewater had. De dienstregeling van deze tram was afgestemd op die van de treinen. In 1923 werd de paardentram vervangen door een soort vrachtwagen en werd het een tractor-tram genoemd, maar hiervoor kwam al kort daarna een ‘gewone’ autobus in de plaats. De tram werd daarna nog wel ingezet wanneer het druk was of wanneer de bus te vol zat. In 1931 werd de laatste in Nederland nog dienstdoende tram, die van Oudewater – Papekop, opgeheven. De bus stopte in 1936, toen het station werd gesloten voor personenvervoer. Daarna was het alleen nog mogelijk om goederen van en naar het station te vervoeren. In 1969 werd het station helemaal gesloten. Het station en het stationsgebouw werden afgebroken." (bron: Regionaal Historisch Centrum RHC Rijnstreek en Lopikerwaard)

Boek
Bij de gemeentelijke herindeling van 1989 is het Comité Dorpsbelang Papekop (CDP) opgericht. T.g.v. het 25-jarig bestaan in 2014 heeft Wout van Kouwen samen met vrijwilligers van het CDP het boek 'Van Cope tot Dorp' over de geschiedenis van het dorp geschreven.

Recente ontwikkelingen

Verkeer
In 2001 is een aantal maatregelen uitgevoerd om de verkeersveiligheid in Papekop te vergroten. Zo zijn er verkeersdrempels aangelegd aan de zuid- en noordzijde en zijn er verkeerslichten gekomen. Aan de westzijde van de langgerekte en rechte Papekopperstraatweg is een fietspad aangelegd, met een oversteek vlak voor de spoorlijn, ter hoogte van Diemerbroek. Actiegroep Ons Dorp had het fietspad graag doorgetrokken gezien tot over de spoorlijn, maar dat was niet mogelijk. De spoorwegovergang zou daarvoor verbreed moeten worden en dat vond de NS geen goede investering, omdat zij er in het kader van de verkeersveiligheid op termijn naar streeft alle spoorwegovergangen in de vorm van een tunnel uit te voeren.

De Papekopse tunnel stond in de planning voor 2003/2004, maar is uiteindelijk in 2009 gerealiseerd. De waterrijke omgeving dwong de bouwers van de spoortunnel onderwaterbeton te storten om het grondwater tegen te houden. De betonlaag ligt op een diepte van 6 meter en is 1 meter dik. In combinatie met de tunnel is in Papekop ook een nieuw Dorpsplein gerealiseerd. Het dorp heeft nog wel (over)last van het vrachtwagenverkeer dat vanaf de A12 via Waarder en/of de Tuurluur over het dorp naar Oudewater rijdt.

Olie en gas
Het Papekopveld of Papekopperveld is een olie- en gasveld N van het dorp Papekop. Het veld is tijdens een proefboring in 1986 op twee kilometer diepte ontdekt door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM). Tijdens deze proefboring is in de onderliggende breuklagen gezocht naar koolwaterstof. Met name in de geologische groepen buntsandstein en rotliegend is gezocht en in de laatste is ook koolwaterstof aangetroffen. Het gebied is 63 km2 groot.
Enkele factoren droegen erbij dat het veld vooralsnog niet in productie is genomen. Dit waren onder andere de onzekerheid ten aanzien van de hoeveelheid winbare delfstoffen en de afwezigheid van afvoerinfrastructuur. Door de stijgende energieprijzen wordt het in exploitatie nemen van dit veld weer overwogen. In 2010 kreeg het Canadese bedrijf Vermilion Energy vrijstelling om vanaf 2017 hier olie en gas te gaan winnen. De olie die hier gewonnen kan worden valt onder API 33.

De gemeente Woerden heeft zich verzet tegen de gaswinning, onder meer vanuit het college, de gemeenteraad en de lokale bevolking in Woerden, omdat het gasveld onder de wijk Molenvliet ligt, en niet gegarandeerd kan worden dat de gaswinning geen gevolgen heeft voor de Woerdense bevolking. Daarbij speelt nog mee dat Woerden zelf actief beleid voert om vanaf 2030 klimaatneutraal te zijn. Ook de provincie Utrecht is tegen gaswinning. De gaswinningslocatie ligt echter in de provincie Zuid-Holland, terwijl het gasveld zelf voornamelijk in de provincie Utrecht ligt. Ook Stichting 'Laat Woerden niet zakken' strijdt tegen de eventuele gaswinning op deze locatie.

Bezienswaardigheden

Mozaïekbank
In 2019 is de mozaïekbank 'Landelijk Papekop' gemaakt en in het dorp geplaatst. Het thema komt terug in allerlei facetten van de bank, zoals de koeien, de trein, de Dijketelg en de vele landelijke flora en fauna. Als onderdeel van het project 'Oudewater Zit Goed!' is de bank onder leiding van Coby Feller gemaakt door 25 mozaïekers, die er in totaal 1.300 uur aan hebben gewerkt. De bank bevat ongeveer 15.000 glassteentjes. De bank is gesponsord door Ied van Baren (als aandenken aan haar man Dick) en Jan van Dam Machinetransport. Onder de link vind je een mooi videoreportage over het maken en plaatsen van de mozaïekbank.

Boerderijen
Voor wie meer wil weten over de vele markante oude boerderijen in Papekop: zij worden uitgebreid beschreven in de publicatie 'Boeren rondom de Wiericke. Agrarische bebouwing in de voormalige gemeente Driebruggen' (Stichts-Hollandse Bijdragen nr. 24, 1993).

Evenementen en activiteiten

- "Wij zijn Liesbeth, Radna en Elly en houden ons op vrijwilige basis bezig met het organiseren van diverse activiteiten voor alle inwoners van het dorp. Door het organiseren van o.a. creatieve middagen, koffieochtenden voor 50/60+ers, Burendag, het jaarlijkse Papekopse Sinterklaasfeest, Lichtjesavond in december en een Dorpsfeest, beogen wij jong en ouder met elkaar in contact te brengen en hierdoor nog meer gezelligheid, verbondenheid, vriendschap en saamhorigheid binnen ons dorp te creëren. Het zou heel fijn zijn ons team uitgebreid te zien worden met een aantal teamleden. Zo kunnen wij met elkaar nog meer en vooral nog gevarieerdere activiteiten per jaar organiseren. Lijkt het je leuk om mee te helpen tijdens een activiteit? Ook dan ben je van harte welkom. Vele handen maken licht werk. Graag tot ziens bij een van onze activiteiten! Stichting DorpAktief Papekop."

- Koningsdag. - Videoreportage Koningsdag 2019.

- "Jaarlijks organiseert SJOUD / KPJ Oudewater op de 1e zaterdag van oktober het Dijkfeest in Papekop (locatie: Papekopperstraatweg 66, bij Loonbedrijf M. van Dijk). De prachtige locatie van meneer en mevrouw van Dijk blijkt al jaren geschikt als feestlocatie en zorgt al jaren voor een volle tent. Met een commissie van ongeveer 20 van onze eigen leden slagen wij er al jaren in om naast de ruim 1000 bezoekers ook onze commissieleden een lesje in organisatiekunde te geven, dit vaak onder het motto: 'Bedenk iets en doe iets!'"

Natuur en recreatie

Wandelen
De Rondwandeling vanuit Papekop, naar keuze 12 of 17 km, voert je naast het dorp zelf verder door of langs Waarder, Ruige Weide, Hogebrug, Hekendorp en Tappersheul.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Papekop, met laagsteprijsgarantie!

Belangenorganisatie

- Comité Dorpsbelang Papekop, p/a J. van Noort, Papekopperdijk 29. Tel. 0348-565887.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)