Pekela

Gemeente
Pekela
Veenkoloniën
Groningen

Pekela richtingbord Pekelas.jpg

Pekela's is geen plaatsnaam, maar een 'gemakshalve samenvoeging' van de plaats(nam)en Oude Pekela, Nieuwe Pekela en Boven Pekela, die samen de gemeente Pekela vormen.

Pekela's is geen plaatsnaam, maar een 'gemakshalve samenvoeging' van de plaats(nam)en Oude Pekela, Nieuwe Pekela en Boven Pekela, die samen de gemeente Pekela vormen.

oude_pekela_pekelderdiep_ansichtkaart_ca._1910_kopie.jpg

Oude Pekela en het Pekelderdiep op een ansichtkaart uit ca. 1910. Goed te zien is hoe sterk het water toen al vervuild was. Voor nadere toelichting hierop zie het hoofdstuk Geschiedenis.

Oude Pekela en het Pekelderdiep op een ansichtkaart uit ca. 1910. Goed te zien is hoe sterk het water toen al vervuild was. Voor nadere toelichting hierop zie het hoofdstuk Geschiedenis.

Pekela

Terug naar boven

Status

- Pekela is een gemeente in de provincie Groningen, in de streek Veenkoloniën.

- De gemeente is in 1990 ontstaan uit samenvoeging van de gemeenten Nieuwe Pekela en Oude Pekela.

- De gemeente omvat de dorpen Boven Pekela, Nieuwe Pekela en Oude Pekela, een klein stukje van het dorp Alteveer, en de buurtschappen Bronsveen, Dwarsdiep, Hoetmansmeer, Kruiselwerk en Wildeplaats. Dit zijn 3 dorpen, een stukje van 1 dorp en 5 buurtschappen in totaal.

In sommige plaatsnamenlijsten e.d. komen nog vermeende plaatsnamen / buurtschapsnamen in deze gemeente voor, die dat in werkelijkheid inmiddels niet meer zijn, dan wel nooit geweest zijn. Voor de volledigheid vermelden wij ze hier, met toelichting: Doorsnee (is een van de linten in de kern Nieuwe Pekela, is geen buurtschap maar een naoorlogse uitbreidingswijk); Hanekamp (in de kern van Oude Pekela gelegen); Mallemolen (lag tussen laatstgenoemd dorp en de vroegere Westerleese Venen, ongeveer ter hoogte van waar nu massagesalon Lady Aphrodite - Ontsluitingsweg 5 - is gehuisvest. Bron: Dick Kuil); Noodvlucht (was een waterschap, geen buurtschap); Noorderkolonie en Zuiderkolonie (opgegaan in het huidige dorp Boven Pekela); Stroobos (bebouwing verdwenen).

- Wapen van de gemeente Pekela.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente.

- Burgemeester van de gemeente Pekela is dhr. Jaap Kuin. - Eindejaarstoespraak 2020 van burgemeester Kuin.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Pekela grenst in het ZW aan buitengebied van Stadskanaal en nog net aan buitengebied van Wildervank, in het W aan Ommelanderwijk en Zuidwending, in het NW aan Meeden, in het N aan Westerlee en Winschoten, in het NO aan Blijham en in het O aan Wedde en Alteveer, en ligt N van Stadskanaal, NO van Gasselternijveen en Gieten, O van Wildervank en Veendam, ZO van Muntendam, Z van Scheemda en de A7, W en ZW van Bellingwolde en W en NW van Onstwedde en Vlagtwedde.

Terug naar boven

Statistische gegevens

De gemeente Pekela omvat ca. 5.000 huizen met ruim 12.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Smokkelarij
De Pekela's liggen in het grensgebied van Westerwolde in het ZO en het Oldambt in het NW. In vroeger eeuwen was dit daarom een aantrekkelijk smokkelgebied, omdat in deze streken verschillende belastingregimes golden. Hoe dat zit kun je lezen onder de link.

Pekelderdiep
Het Pekelderdiep, op sommige kaarten ook Pekelderhoofddiep genoemd, is eigenlijk het in 1728 gedeeltelijk gekanaliseerd riviertje de Pekel A. Langs het kanaal liggen van N naar Z respectievelijk de lintdorpen Oude, Nieuwe en Boven Pekela. De Pekel A werd gekanaliseerd in verband met turfwinning en landbouw, waarvoor een goede beheersing van het waterpeil noodzakelijk was. Later werd het kanaal belangrijk voor de scheepvaart. vAan het einde van de 18e eeuw ontstonden scheepswerven langs het diep. De Pekelder kof was een zeewaardig schip, evenals de latere daar gebouwde schoeners. Begin 19e eeuw kwam een vaarverbinding tot stand met de Ommelanderwijk en het Stadskanaal.

Op (1) staat "dat het Pekelderdiep na de Tweede Wereldoorlog door lozingen van industrieel afvalwater van aardappelmeel- en strokartonfabrieken meer en meer was verworden tot een open riool. Regelmatig was het kanaal met een dikke schuimlaag bedekt." Dit was echter rond 1900 reeds het geval. De Nieuwe Winschoter Courant publiceert er in september 1904 namelijk als volgt over: "Woendagavond om ongeveer 8 uur wierp te Oude Pekela nabij cartonfabriek Ceres, een schipper, die zijn pijpje had opgestoken, een nog brandenden lucifer buiten boord in de vaart, die, sedert de fabrieken hier maar ongestoord hun afval daarin laten vloeien, een breed, onbedekt en stinkend riool is geworden en die vooral dezen zomer ten gevolge van den lagen waterstand bijzonder zwaar bedekt is met een vuil geelgroene, grauwe, vieze massa, waarop het stuifzand, de afgevallen boombladeren en zelfs zwaardere voorwerpen rustig blijven liggen.

Een lichte ontploffing volgde, blauwe vlammetjes schoten her- en derwaarts tusschen het schuim door en weldra stond een deel van het Pekelderdiep gewoonweg in brand. Pogingen om de vlammen te dooven mislukten. Eenige schippers beproefden met boomen de vlammen uit te slaan, doch dan volgden telkens hevige explosies waarbij de vlammen wel een meter hoog en zelfs meer opflikkerden. Ook toen getracht werd het vuur te smoren door er zand op te werpen, verhief zich een lichte laaie op de plekken, waar het zand werd gestort. Dit maakte dan in ‘t schuim openingen voor het daarin ontwikkelde moerasgas en waar dit ontsnappen kon en met een vlammetje in aanraking kwam, ontplofte het als buskruit. Dit moerasgas of mijngas is licht koolwaterstofgas, dat zich in mijnen of in slooten of plassen ontwikkelt, waarin planten tot verrotting overgaan. Honderden van menschen sloegen aan weerszijden van de vaart het zeldzame schouwspel gade.

De onbezonnen jeugd vond het “een leuke boel”, doch den meer bedachtzamen sloeg de angst om ’t hart. Er lagen zooveel stroo- en turfschepen in de vaart, onmiddellijk in de buurt waar de vlammen over ’t water speelden.
Ze lekten langs de zijden van een met stroo geladen vaartuig, ze verhieven zich een paar voet hoog boven ’t water. De menigte zag onder ademlooze stilte toe, hoe ’t wel zou afloopen, maar gelukkig, ’t ging goed, het vrij groote schip droeg het stroo te hoog boven water. Een paar waaghalzen gingen met een roeiboot te water, ze willen dwars door de blauwe vlammetjes heenvaren, maar hoog-op sloegen de felle vlammen rondom het bootje en de drieste bemanning zocht een goed heenkomen.

Steeds verder, onder de brug door, vervolgde het vuur zijn weg door het natte element. Het gevaar werd dreigender; het vuur naderde reeds de fabriek Albion, in welker nabijheid verscheidene geladen schepen lagen. Juist toen het vuur een diep geladen turfschip had bereikt, doofde het langzamerhand uit in een plek met open water, een ‘wak’ in het schuim-ijs. Voorloopig is ’t gevaar voorbij. ’t Vreemde geval heeft een ernstige bijdrage geleverd tot het besef van de noodzakelijkheid om paal en perk te stellen aan de verregaande verontreiniging van het Pekelderdiep." (bron: Harry Perton / weblog Groninganus)

Het duurde echter nog vele decennia voor er iets aan zou worden gedaan. Zoals hierboven reeds vermeld, speelde dit dus sowieso nog tot 'na de Tweede Wereldoorlog'. Sterker nog: "Eind jaren ’60 van de vorige eeuw bevonden zich vijf Chinese handelsreizigers in een van de kantoren van de toenmalige kartonnagefabriek Britannia in Oude Pekela. Ze kwamen onderhandelen over meer en snellere zendingen van het bekende Pekelder product. Tijdens een pauze nam een van de directeuren de buitenlandse gasten mee voor een kijkje in het dorp en over het Pekelder Diep. Toen hij een voorbij varende schipper vroeg zijn sigarettenpeuk in het water te gooien, kregen de Chinezen bijkans een rolberoerte; het water achter het schip vatte vlam en het lopende vuurtje tokkelde langzaam achter het bootje aan. Eenmaal terug in China werd het vijftal, dat hun bazen uitvoerig verhaalde over het brandende water, niet geloofd. Ze kregen het verwijt in Pekela te diep in het glaasje te hebben gekeken. Ontslag dreigde. Foto’s en een begeleidende brief van de kartondirectie redden echter hun baan; de plaatjes en het schrijven toonden de werkelijke feiten."

Oorzaak van het brandende water was de zeer sterke vervuiling van het Peklderdiep. Door jarenlange lozingen van de strokarton- en aardappelmeelfabrieken was op de bodem een dikke, drabbige laag ontstaan. De uitstoot van de fabrieken bevatte namelijk nog veel restanten vermalen stro en bewerkte aardappels. Door rotting ontstonden zwavel en andere gassen. Die borrelden langzaam omhoog, met name als een zwaar geladen turf- of bietenschip door het Diep voer en soms met de schroef de bodem beroerde. De gassen waren explosief en konden fel branden, zelfs op water. Een brandende peuk van een schipper, die achteloos werd weggegooid, bewees dit. Overigens was het water van het kanaal nauwelijks te zien. Een dikke, vieze koek en schuim, die allemachtig stonken, bedekten de oppervlakte. Niet alleen in de Pekela's stonk het vreselijk, maar ook in andere veenkoloniale dorpen waar soortgelijke fabrieken operationeel waren.

De stank was ondraaglijk geworden en de schepen konden zelfs niet meer op eigen kracht door de smurrie varen. Zo moest de ‘klaaibolle’, het schip van steenfabriek Strating in Oude Pekela, op het toppunt van de vervuiling door een bulldozer naar zijn bestemming worden getrokken. Soms vloog een praam in brand doordat het opborrelende gas spontaan begon te vlammen. Met name vaartuigen die stro vervoerden gingen nogal eens in de hens. Tevens nam door de prut het ongedierte toe. In 1965 was in het dorp zelfs sprake van een rattenplaag. Menigeen vond dan ook dat de kanalen maar moesten worden gedempt, omdat er toch niet meer kon worden gevaren en de stank niet meer beheersbaar was. Met name ondernemers, die graag meer asfalt en parkeerplaatsen wilden, zagen dit wel zitten en ook bij diverse gemeentebesturen kreeg dit idee steeds meer aanhang.

Een bezoek van koningin Juliana aan Pekela in 1969, vergezeld door diverse Kamerleden en Gedeputeerden, was voor een definitieve oplossing waarschijnlijk doorslaggevend. Vlot nadat de vorstin het ‘Pekelder Parfum’ zelf had opgesnoven werd actie genomen in het parlement. Eind december van genoemd jaar maalden sterke pompen de ergste rotzooi uit het Pekelderdiep naar nieuwe waterzuiveringen. Bij de aardappelmeelfabrieken was men er bovendien na lang experimenteren in geslaagd de stank veroorzakende eiwitten uit het afvalwater te halen. De kartonindustrie werd langzamerhand gesaneerd en de aardappelverwerkende industrie fuseerde tot AVEBE. Tot slot besloten beide Pekelder gemeentebesturen, na veel geharrewar, tot het openhouden van het kanaal, dat in cultuurhistorische zin toch wel werd beschouwd als de levensader van de Pekela's. Derhalve kon de opschoning beginnen. In 1978 kon de lokale jeugd na honderd jaar van troep en ergernis eindelijk weer zwemmen in een schoon Pekelderdiep. Tegenwoordig is het Pekelderdiep in gebruik voor de pleziervaart.

Bron van de laatste vier alinea's: J. Molema en J. van den Spek, '400 jaar Pekela'. 350 pagina's, hardcover, via de link online te bestellen. Samenvatting: "In 1599 ligt het begin van de Gronings-Drentse Veenkoloniën. Bij Pekela ondernam een Friese compagnie voor het eerst de systematisch ontginning van een veengebied van ongekende grootte.* Daar begon de boeiende geschiedenis van vervening, landbouw, scheepvaart en industrialisatie. Oude en Nieuwe Pekela namen daarbij een belangrijke plaats in. Nadat in de 19e eeuw de vervening was voltooid, ontwikkelde zich in eerstgenoemde gemeente de strokartonindustrie, terwijl laatstgenoemd dorp een agrarische gemeente werd. Maar er viel altijd wat te beleven... Een meeslepende historie in negen hoofdstukken, afgewisseld door literaire impressies en geïllustreerd met veel foto’s, zowel in kleur als zwart/wit." * In 1999 is derhalve het 400-jarig bestaan gevierd, onder meer met deze optocht.

Heemkunde
"WikiPekela is een encyclopedie over de gemeente Pekela, nagelaten door amateurhistoricus Dick Kuil uit Ten Boer. Dick Kuil is op 22 december 2011 plotseling op 63-jarige leeftijd overleden. Dick werkte dagelijks aan deze site en heeft de gemeente een schat aan informatie achtergelaten. PrachtigPekela.nl zal zijn levenswerk online (be)houden, zodat iedereen het kan blijven raadplegen. Dick, rust zacht en bedankt voor dit prachtige document dat je ons dorp hebt nagelaten. De redactie van PrachtigPekela.nl zal trachten deze site voort te zetten als eerbetoon aan Dick Kuil. In 2013 is de gehele site van WikiPekela verloren gegaan. Met een backup uit 2013 is getracht de teksten weer te herstellen en met trots kunnen we zeggen dat dit redelijk gelukt is. De komende tijd zullen de teksten indien nodig worden herzien en aangepast."

Terug naar boven

Evenementen

- Stichting Pekelpop is een no-profit organisatie ter bevordering van de pop- en rockcultuur in en om Pekela. Vrijwel maandelijks wordt er een gratis toegankelijk evenement georganiseerd, variërend van huiskamerconcerten met singer-songwriters en andere intieme acts, tot meer stevige acts van rock tot blues, punk, metal, electro, en zo nu en dan wat experimenteels op wat grotere lokaties tot max. 50 personen publiek. Pekelpop staat voor laagdrempeligheid en een familiaire en intieme sfeer. Ze houden met hun prijzen rekening met de kleine beurs, zodat een optreden van getalenteerde artiesten uit de regio, provincie, soms uit elders uit het land, en heel soms zelfs van ver buiten de landsgrenzen, voor iedereen toegankelijk is. Verder sluit Pekelpop zich graag aan bij organisaties in en om de gemeente die wat muzikale aankleding van hun evenement zoeken. Met enige regelmaat zijn ze op zoek naar huiskamers of andere ruimtes waar ze een keer wat mogen organiseren. Interesse in een geheel verzorgd concertje in je huiskamer, tuin, garage etc.? Neem contact met hen op.

Terug naar boven

Beeld

- De op deze pagina afgebeelde ansichtkaart komt uit de Collectie Groninger Archieven (nr. 1986-14654). Bob Poppen licht hierbij toe: "In mijn jeugd (in Oude Pekela) in de jaren vijftig van de vorige eeuw, heb ik vele malen die vlammetjes door het Pekelderdiep zien gaan. Pas in de jaren zestig werd een begin gemaakt met het ‘opschonen’ van het diep. Het betekende ook het verdwijnen van de vele strokartonfabrieken, die alle langs het diep waren gebouwd. De ansichtkaart toon de ‘klap’ over de afslag van de Scholtenswijk van het Pekelderdiep. Deze afslag komt overeen met de tekening op de eerste kaarten van dit gebied, waarin deze afslag een boog maakt en een kleine 1000 meter parallel ten noorden van het diep stroomde, om daarna weer in het diep terug te keren. Het gebied omgeven door dit water is het oudste deel van de gemeente. In het midden hiervan werd de veendijk aangelegd, waarlangs huizen werden gebouwd. Dit streekje werd later 'de Jordaan van Pekela' genoemd en is in jaren zeventig en tachtig afgebroken."

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Pekela (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Pekela. - Nieuws van de gemeente op Facebook.

- Gemeentegids: - "In de digitale versie van de Informatiegids Pekela 2021 vind je de meest actuele lokale informatie en adressen van alle bedrijven en voorzieningen binnen de gemeente. Om toegang te krijgen tot de uitgebreide adressengids gebruik je de zoekbalk. Daarnaast vind je onder het menu 'E-book' een digitale weergave van de gedrukte versie van de gids."

- Nieuws: - Nieuws uit (de kernen van) de gemeente Pekela.

- Belangenorganisaties: - Bewonersorganisatie Pekela (BOP) is opgericht in 2001 en komt op voor de huurdersbelangen van degenen die in deze gemeente een woning huren van Acantus. Ook houden zij zich bezig met wijk- en buurtbeheer.

- Verder was het de intentie dat er in 2017 een Dorpsraad Pekela zou worden opgericht. "Er staat veel te gebeuren in de gemeente. Denk daarbij aan de herindeling, het Centrumplan en de prestatieafspraken met zowel gemeente als Acantus. Om ook als inwoners hierbij betrokken te zijn, is het een goede zaak dat er een dorpsraad komt. De dorpsraad zal veelvuldig overleg hebben met de gemeente en Acantus", aldus voorzitter van de BOP Joop Brugman. (bron: zie de link) Vermoedelijk is dit niet doorgegaan, want wij kunnen er geen recentere berichten over vinden.

- Welzijn: - "De Badde is een maatschappelijk ondernemer die zich inzet om de eigen kracht van de inwoners van de gemeente Pekela te versterken. Samen werken we wijk- en dorpsgericht aan vitale wijken en dorpen voor jong en oud. We verbinden, ondersteunen en organiseren; uiteraard in samenwerking met jou als bewoner van deze gemeente. Zo staan we dichtbij de mensen. Heb je behoefte aan een luisterend oor, praktische tips, advies of ondersteuning? De Badde is er voor alle inwoners van de gemeente die een hulpvraag hebben over bijvoorbeeld schulden, eenzaamheid of relatieproblemen. Samen bepalen we wat jij nodig hebt. Dit kan betekenen in groepsverband of individueel. Maar net wat nodig is. Ons uitgangspunt is dat je je bewust bent dan wel wordt van je eigen verantwoordelijkheid, kracht en omgeving."

Reactie toevoegen